url
stringlengths 37
41
| id
stringlengths 1
5
| text
stringlengths 2
134k
| title
stringlengths 1
120
|
|---|---|---|---|
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5396 | 5396 | Sẹ́ríkí ń góómà
Seriki n gooma
Sẹ́ríkí ń Góómà.
Ọba mẹ́wàá ìgbà mẹ́wàá,
Ìgbà kan ò lolé ayé gbó
Sẹ́ríkí ń góómà, sànmọ́nì góómà
Ìgbà ti lọ ńlẹ̀ yìí
Ohun gbogbo ti yí padà ni wàràwàra.
Ejò ìgbà ti wọ́ kúò níbi tàná,
Ìgbà tó dé làwá ń lò ẹ̀bi wa kọ́ rárá,
Ọ̀pọ̀ èèyàn tí ò bá fẹ́ bágbà yí ló le máa jàgbùrín èṣí lọ́bẹ̀
Mo rántí lákòókò kan nílẹ̀ yí
Mo kúkú ti gbọ́njú, ń ò tí ì bàlágà ni.
Pẹ́bẹ́ lọ, pẹ́bẹ́ bọ̀ àtẹ́lẹsẹ̀ ni láti Èkó títí dé ‘Bàdàn,
Kò sí mọ́tò bẹ́ẹ̀ ni kò sí bàtà lẹ́sẹ̀
Bóòrùn ti ń pawọ ori, ...
Akinwumi feyin ti
Akinwùmi Fẹ̀yìn tì.
Òréré ilé ayé rèé,
Kò sóhun tó nibẹ̀rẹ̀ tí ò ní í lópin jọjọ
Bóòrùn ti lágbára to,
Tiná ọmọ ọrara ń pa tẹru-tọmọ
Bó pẹ́ bó yá ojú ọjọ́ a rọ̀ wọ̀ọ̀,
Òòrùn a sì wọ̀ọ̀kùn, ààjin dùndùn.
Òṣúpá jèréjèré, a-mọ́-láwọ̀ bí ọ̀kinkin,
Nǹkan rìbìtì tó ń tànmọ́lẹ̀ lálẹ́.
Tí gbogbo wá fí ń tànmọ́lẹ̀ lálẹ́.
Ti gbogbo wá fi ń gbáfẹ́ orí,
Ìgbà tòṣù bá sì dàràn-mọ́jú,
Ara kálukú a sì rọ̀ wọ̀ọ̀,
A sì di wọ̀mù lórí ibùsùn.
Bó ti wù kọ́mọdé gbádùn eréṣùpá tó.
Bóṣú bá paná, eré a sì dìkàsìn...
Ori mi ape
Ori mi àpé.
Orí mi àpé,
Àyà mi àkóbì-bọ
Nígbà tórí ń gbeni
Kín lòòṣà ń wò?
Orí lẹja fi í labú já,
Orí lọ̀kàsà fi í ṣe rere lálẹ̀ odò
Orí la fi í mẹ́ran láwo
Tá à kì í fì í méyìí tó léegun
Orí lobìnrin fí í yan ọkọọre ńlé ayé,
Orí lobìnrin fí í jókòó nílé ọkọ rẹ̀
Kó tóó dòpìtàn.
Orí ló ṣọba tó fi dádé owò,
Orí ló ṣèjòyè tó fi tẹ̀pá ilẹ̀kẹ̀. ...
Bi mo ba lowo
Bí mo bá lówó.
Onígbèsè mọ ọbẹ̀ẹ́ sè owó ni ò sí lọ́wọ́
Tálákà náà lè jẹ̀dọ̀ ẹran,
Ó le jẹ Ṣàkì, jabọ́dìí, jẹ ibi iké inú ẹran.
Ẹrú le ṣe bí Ọba, kò tún tẹ̀páàlẹ̀kẹ̀.
Ẹni bá ń ṣe fújà láìlówó lọ́wọ́,
Ṣe ló fẹ́ gbéra rẹ̀ sí kòtò
Èèyàn ò lówó lọ́wọ́.
Ó ní pẹ́tẹpẹ̀tẹ́ lè jábọ́
Bá a bá bẹ̀dí ọ̀rọ̀ wò,
Onitọ̀hún fẹ́ ṣu bára ni.
‘N ò nigbá, ń ò láwo’
Ẹni náà ò tí ì sọ ǹkan tí kò ní. ...
Débọ̀ Awẹ́ (2004), Ẹkún Elédùmarè Elyon Publishers, ISBN 978 2148 17
2, oju-iwe 1-20. | Sẹ́ríkí ń góómà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5415 | 5415 | Fáwẹ̀lì Yorùbá
Fáwẹ̀lì Yorùbá
Fáwẹ̀lì ni ìró tí a pè tí kò sí ìdiwọ́ fún afẹ́fẹ́ tàbí èémí tÍ ó ń ti inú ẹ̀dọ̀ fóró bọ̀ wá sí ọ̀nà ẹnu.
Bí àpẹẹrẹ: a, e, ẹ, i, o, ọ, u, an, ẹn, in, ọn, un.
Gbogbo ìró fáwẹ̀lì èdè Yorùbá ló jẹ ìró akùnyùn. Èyí ni pé tán-án-ná gbọ̀n rìrì nígbà tí a pè wọ́n.
Oríṣi méjì ni fáwẹ̀lì èdè Yorùbá, àwọn ìsọ̀rí méjì náà ni…Fáwẹ̀lì àìránmúpè àti fáwẹ̀lì àránmúpè...
Fóníìmù.
Fóníìmù ni òṣùwọ̀n ìró tó mú ìyàtọ̀ wá láàrin ọ̀rọ̀ méjì. Nínú orí yìí, a ó ṣe àgbéyẹ̀wò fóníìmù fáwẹ̀lì àti fóníìmú kọ́ńsónáǹtì. A ó yẹ fóníìmú ohùn wò ni orí kárùn-ún ìwé yìí.
Àpẹẹrẹ Fóníìmú èdè Yorùbá
bí bọ́
ká kó
sọ̀ sè
fò fẹ̀...
Yorùbá Èdè Olóhun.
Àwọn ọ̀rọ̀ Yorùbá a máa dún bí orin nítorí pé èdè olóhùn ni èdè náà í ṣe. Àwọn ọ̀rọ̀ kan ní sípẹ́lì kan náà, ṣùgbọ́n ìtumọ̀ wọn yàtọ̀ nitorí ohùn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí wọn gbérù. Bí àpẹẹrẹ:
agba
àgbà
àgbá ...
Rótìmí Ọláníyan ati Fẹ́mi Ọlọ́runfẹ́mi (2003), Àtùpà Àṣeyọrí, Àkọkún Ìsípayá Lórí Fònẹ́tíìkì pẹ̀lú ètò ìró Yorùbá ìwé Kìn-ín-ní. Ascent & Thrust Books Lagos, ISBN 978-32402-4-4, oju-iwe 8-25. | Fáwẹ̀lì Yorùbá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5452 | 5452 | Áfríkà
Áfríkà ni orile keji titobijulo ati toni awon eniyan julo lagbaye leyin Asia. Ni bi 30.2 egbegberun km² (11.7 million sq mi) lapapo mo awon erekusu to sunmo, ile re je 6% apapo gbogbo oju Aye ati 20.4% gbogbo ile Aye. Pelu egbegberunkeji kan eniyan (ni 2009, e wo tabili) ni awon agbegbe 61, eyi je bi 14.72% gbogbo iye eniyan Agbaye. Ni ariwa re ni Okun Mediterraneani wa, si ariwailaorun re ni Ilaodo Suez ati Okun Pupa wa legbe Sinai Peninsula, si guusuilaorun re ni Okun India, ati si iwoorun re ni Okun Atlantiki wa. Afrika ni orile-ede 54 lapapo mo Madagascar, opolopo erekusu ati orile-ede Olominira Sahrawi Arabu Toseluaralu, to je omo egbe Isokan Afrika botilejepe Morocco lodi si eyi.
Afrika, agaga gbongan apailaorun Afrika, je gbigba lopolopo latowo awon awujo onisayensi pe ibe ni ibi ti awon eniyan ti bere ati Hominidae clade (great apes), gege bi o se han pelu iwari awon hominids pipejulo ati awon babanla won, ati awon ti won wa leyin won ti won peju bi odun legbegberun meje seyin – lapapomo "Sahelanthropus tchadensis", "Australopithecus africanus", "A. afarensis", "Homo erectus", "H. habilis" and "H. ergaster" – pelu eyi to pejulo ninu won "Homo sapiens" (eniyan odeoni) ti o je wiwari ni Ethiopia to je odun bi 200,000 seyin.
Afrika bo ibugedemeji mole, o si ni orisirisi awon agbegbe ojuojo; o je orile kan soso to gun lati agbegbe apaariwa aloworo de apaguusu alaworo.
Orisun itumo oro.
Afri ni oruko awon eniyan ti won gbe ni Ariwa Afrika leba Carthage. Oruko awon wonyi je siso mo "afar" ti awon Finiki, to tumosi "eruku", sugbon ero 1981 kan ti so pe o wa lati oro ede Berber "ifri" tabi Ifran totumosi "cave", in reference to cave dwellers. Afrika tabi Ifri tabi Afer ni oruko Banu Ifran lati Algeria ati Tripolitania (Eya Berber ti Yafran).
Labe ijoba awon Ara Romu, Carthage di oluilu Igberiko Afrika, to tun je kikomo apa eba odo Libya oni. "-ka" ("ca") to je ilemeyin Afrika je awon Ara Romu to tokasi "orile-ede tabi ile". Bakanna, ile-oba Musulumi ayeijoun Ifriqiya to wa leyin, ti a mo loni bi Tunisia, na tun lo iru oruko yi.
Awon orisun itumo miran ti won ti da laba bi orisun oruko ijoun "Afrika":
Itan.
Itan atijo.
Ni ibere Igba Mesosoik, Afrika je jijapo mo awon orile Aye yioku gege bi Pangea. Afrika pin awon fauna kanna ti orilegbangba yi ti o je sisori lowo awon theropods, prosauropods ati ornithischians akokolo nigbati igba Trias wa sopin. Awon idokuta opin je wiwari kakiri Africa, sugbon won wopo ni guusu ju ariwa lo. Ila to ya igba Triassic soto si Jurassic lo falasi ibere awon isele iparun to ni ip ni lagbaye, botilejepe strata Afrika igba yi ko ti je gbigbewo daada.
Awon ipele ile igba Ibere Jurassik pinkiri lona kanna bi ti isun Late Triassic, with more common outcrops in the south and less common fossil beds which are predominated by tracks to the north. As the Jurassic proceeded, larger and more iconic groups of dinosaurs like sauropods and ornithopods proliferated in Africa. Middle Jurassic strata are neither well represented nor well studied in Africa. Late Jurassic strata are also poorly represented apart from the spectacular Tendaguru fauna in Tanzania. The Late Jurassic life of Tendaguru is very similar to that found in western North America's Morrison Formation.
Orundun 9k–18k.
Afrika ki o to di ibialamusin o se e se ki o ni orisirisi orile-ede otooto to ju 10,000 lo ati asejoba to ni orisirisi ilana ati agbajo oloselu. Ninu awon wonyi ni idipo ebi kekere awon asode bi awon San ni apaguusu Afrika; titobi, awon adipo adimule bi awon idipo ibatan ebi awon elede Bantu ni apaarin ati apaguusu Afrika, awon adipo ibatan adimule gidigidi ni Ibi Iwo Ori Afrika, awon ileoba Saheli titobi, ati awon ilu-orilejoba ati awon ileoba aladawa bi ti awon Yoruba ni Iwoorun Afrika, ati awon ilu oja etiodo awon Swahili ni Ilaorun Afrika.
Nigba to fi di orundun 9k SK orisirisi awon orilejoba obairanderan, ti awon orilejoba Hausa akoko wa ninu won, ti san kakiri saffana abe-sahara lati awon agbegbe apaiwoorun de ibiarin Sudan. Awon to lagbarajulo larin awon orilejoba wonyi ni Ghana, Gao, ati Kanem-Bornu Empire. Agbara Ghana dinku ni orundun 11k sugbon Ileobaluaye Mali ropo re, eyi lo si di opo gbogbo apaiwoorun Afrika mu ni orundun 13k. Kanem gba esin Imale ni orundun 11k. Be sini ni awon agbegbe igbo etiodo Iwoorun Afrika, awon ileoba alominira jadide laini ipa kankan latodo ariwa Musulumi.
Ife, to je akoko larin awon ilu-orilejoba tabi ileoba Yoruba, sedasile ijoba labe oba, ton unje "Ooni". Ife je ibi pataki esin ati asa ni Afrika, ati fun asa ibile ere gbigbe. Iru ifijuwe ijoba Ile-Ife je gbigbamulo ni Oyo, nibiti awon oba, ti won unje "Alaafin" ti figba kan joba lori opo iye iluorilejoba ati ileoba Yoruba miran ati ti awon ti won ko je Yoruba, "Ileoba Dahomey" awon Fon je ibi ti won ko so ede Yoruba labe ijoba Oyo.
Awon Almoraffidi, je obairanderan Beriberi lati Sahara ti won fon kiri ariwaapaiwoorun Afrika ati peninsula Iberian nigba orundun 11k. Banu Hilal ati Banu Ma'qil je akopo aon eya Arab Bedouin lati Arabian peninsula ti on kolo si iwoorun lati Egypt larin orundun 11k ati 13k. Ikoreokere fa idapo awon Arabu ati Beriberi, nibi ti awon ara ile ti di Arabu, be sini asa Arabu gba apilese asa ibile ibe, labe isokan Islam.
Awon agbegbe.
<ns>10</ns>
<id>16733</id>
<revision>
<id>534273</id>
<parentid>122075</parentid>
<timestamp>2020-05-17T15:21:13Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n wà ní ìpele yí ni wọ́n wà lábẹ́ àtò scheme for geographic subregions tí àjọ United Nations, àti data tí ó rọ̀ mọ́ ìtọ́ka sí fún àpilẹ̀kọ. Where they differ, provisos are clearly indicated. | Áfríkà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5467 | 5467 | Ìjálá
Ìjálá sísun nípa Àkókó.
Ìjálá fún àkókò kan nípa ìgbésí ayé àwùjọ kan ni èyí Ma ń sábà bá mu. Asùnjàlá tún lè yi padà bí Ó bá fẹ́ lòó fún àwùjọ mìíràn.
Ìjálá tí Asùnjàlá bá sun Ma ń ṣàfihàn bí àwùjọ náà ṣe rí nípa ìrísí, ìhùwàsí àwọn ènìyàn ibẹ̀, àṣà, ìbáṣepọ̀ ètò ìṣèlú àti ètò ọrọ̀ ajé àwùjọ náà.
Ewì nípa ẹyẹ àti ẹranko.
Eranko, ẹyẹ, igi àti àwọn ńkan mìíràn wọ̀nyí ni asùnjálá ma ń mẹ́nu bà nínú ìjálá nígbà tí ó bá wà láàrín àwọn Ọdẹ ẹgbẹ́ rẹ̀
Ihà tí àwùjọ kọ sí ewì alohùn.
Nínú lítíréṣọ̀ Yorùbá, oríṣiríṣi ewì alohùn ni ó wà tí ó yàtọ̀ sí Ìjálá. Bí Yorùbá ṣe ní ìjálá, ni wọ́n ní ègè, ọfọ̀, àásán, ìyẹ̀rẹ̀, rárà, ẹ̀sà àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ
Oríkì nínú Ìjálá.
Awon ohun ti o maa n je akejaala logun ni o wa ni ori yii. Won maa n fi ijala ki eniyan a kii sii sabaa mo eni ti o seda iru ijala bee. Bi apeere, ijala ti o je mo oba Abiodun ni o wa ni ori yii. Lile ke ijala naa daadaa ni oriyin fun eni ti o ke ijala kii se ti pe boya ohun ni o seda re.
In the repertoire of a master ijala-artist, there is usually a preponderance of ijala poems which are eulogies on individual progenitors or groups of progenitors. The praise poems are anonymous classics which date back to the halcyon days of the Yoruba kingdom during the reign of King Abiọdun (1770-1830). In rendering these classics, the ijala-chanter takes credit for his ability to recall the texts accurately from memory and for his ability to chant them in the special traditional style. The credit for the composition of the texts belongs to anonymous authors of bygone eras...
Character Portraits in Ijala Poems.
Eni kan ti akewi mo daadaa ni o ke ijala nipa re ni ori yii. Loooto, akewi yii yin in daadaa, sibe o so awon okodoro kan ti o koro nipa re.
The theme of many an ijala poem is the charater of a particular personage who is well known to the poet. The poet presents a character-portrait of the personage as a verbal salute to the personage himself and so the portrait tends to be biased in favour of him, but nevertheless, some unpalatable truths about him may be mentioned in the poem...
DR. Adeboye Babalọlá (1963), Ijala (A Form of Oral Poetry in Nigeria) Programme : October Lectures 1963, oju-iwe 1-37. | Ìjálá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5581 | 5581 | Konskowola | Konskowola |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5623 | 5623 | Èṣù
Èṣù jẹ́ ọ̀kan lára àwọn Òrìṣà tí àwọn ìran Yorùbá ń bọ. Ó wà lára àwọn òrìṣà tí Olódùmarè rán láti ìkọ̀lé ọ̀run wá sí ayé. Èṣù ni a lè pè ní olópàá tàbí agbófiró àwọn òrìṣà yòókù tí Olódùmarè rán. Ìdí nipé òun ní o máa rí i dájú pé wọ́n tèlé òfin. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé orúkọ Eṣù tí yàtọ̀ láti orílè-èdè kan sí òmíràn, ọ̀nà tí wọ́n ń gbà sìn í kò yàtọ̀.
Ìgbàgbọ́.
Àwọn orúkọ mìíràn tí wọ́n ń pe Èṣù ni "Ẹlẹ́jẹ̀lú", "Olúlànà", "Ọbasìn", "Láarúmọ̀", "Ajọ́ńgọ́lọ̀", "Ọba Ọ̀dàrà," "Onílé Oríta", "Ẹlẹ́gbára Ọ̀gọ", "Olóògùn Àjíṣà", "Láàlú Ògiri Òkò", "Láàlù Bara Ẹlẹ́jọ́", "Láaróyè Ẹbọra tí jẹ́ Látọpa".
Èṣù jẹ́ alágbára, òrìṣà tó wúlò, bẹ́ẹ̀ sì ni o jẹ́ òrìṣà tó wà ní ibi gbogbo to bẹ́ẹ̀to jẹ́ pé nínú ọjọ́ mẹ́rin ti Yorùbá ní, gbogbo rẹ̀ ní wọ́n fi ń bọ Èṣù. Èyí yàtọ̀ sí àwọn òrìṣà mìíràn tó jẹ́ pé wọ́n máa ń ni ọjọ́ kan nínú ọ̀sẹ̀láti fi bo wọ́n, ọjọ́ gbogbo ni ti Èṣù Ọ̀darà".
Wọ́n máa kí Èṣù báyìí A-bá-ni-wá-ọ̀ràn-bá-ò-rí-dá "'Onílé- oríta"' "'Láàlú"' "'Òkiri-oko"' àwọn oríkì tàbí orúkọ yìí fihàn irú ẹni tí Èṣù jẹ́. Oríta ní Èṣù máa ń gbé. Èṣù jẹ́ alárèékérékè èdá. Òun ni ó ń kọ́ àwọn ènìyàn láti máa pé ojú méjì ni gbogbo ọ̀rọ̀ máa ń ní. Ó máa ń ṣọ̀tún, ṣòsì má ba ìbìkan jẹ́, bẹ́ẹ̀ náà ni ó máa ń tọ́ni sọ́nà. Ìdí nì yìí tí wọ́n fi sọ pé Ẹ̀ṣù ṣe pàtàkì láti ní ayé tó létò.
Gg bí ohun tí Oluwo Aderemi Ifaoleepin Aderemi láti Ọ̀yọ́ Aláàfin, sọ, ó ní Èṣù Láàlù jẹ́ ẹ̀dá tó burú, tó kún fún ìkà, àrékérekè nígbà tí Láaróyè Ajọ́ńgọ́lọ̀ Ọkùnrin Òde jẹ́ ẹ̀dá tó dára, máa ń fẹ́ òtítọ àti ìwà Omolúàbí. Ìránṣẹ́ Olódùmarè nìkan kọ́ ni Èṣù jẹ́, óò máa ń jiṣẹ́ fún àwọn òrìṣà mìíràn. Bẹ́ẹ̀ náà ni ó jẹ́ alárinnà láàárín àwọn Ajogun àti àwọn èèyàn. Bẹ́ẹ̀ náà ni Èṣù lo wa nídìí gbígba ẹbọ àti pinpin ẹbọ fún àwọn Ajogun. | Èṣù |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5638 | 5638 | Ọba Lájìwọwọ
Oba Lajiwowo ranse ijaya
Ọba Lájìwọwọ ránṣẹ́ ìjayà.
Wọn ní ọjọ́ tí a ò bá dá ni kì í pé. Bí ilẹ̀ ti ń mọ́, tó n ṣú, bẹ́ẹ̀ ni ọjọ́ ń lọ geere bíi kẹ̀kẹ́ ológeere; bí ọ̀sùpá ti ń ràn lálaalẹ́ bẹ́ẹ̀ ni ọjọ́ ń yọ́ gèèrègè bí òrí. Ọjọ́ tí Kábíèsí dá ku oṣù kan péré. Jìjì kò tí ì rí ẹni tó mọ nǹkan tó fẹ́ràn jù. Kò gbọ́ iṣẹ́ Olúwòó, bẹ́ẹ̀ ni kò rí ikọ̀ Tìmì. Síbẹ̀ náà ẹ̀rù kò bà á, àyà kò fò ó. Àfi bí akọ òkúta ni ọkàn rẹ̀ ṣele. ...
Oore ninu igbo Akilapa
Òòrẹ́ nínú igbó Akilápá.
Ìlú Ògìrììyàndá jẹ́ ìlú kan tí a tẹ̀dó sí igbó ẹ̀lùjù ní ilẹ̀ ọ̀dàn. Agbára káká ni a fi ń ṣe alábàápàdé igbó jìnrìngbòdò. Àwọn pápá àti iyanrìn ni ohun kan tó pọ̀ jù níbẹ̀. Kò sí igi eléso bí ọsàn tàbí àgbálúmọ̀ rárá. Ká má ṣẹ̀ṣẹ̀ wá sọ ti ọsàn wẹ́wẹ́. Ìdí rèé tí Òòrẹ́ fi kúrò ní agbègbè ìlú rẹ̀, tó fi kọrí sí agbègbè Akilápá níbi tí igbó ńlá wà. Èrò ọkàn rẹ̀ ni pé, bí òun bá tilẹ̀ débẹ̀, bóyá òún á jẹ́ bá ohun tó jọ bí ọsàn pàdé...
jiji di aya Oore
Jìjì di aya Òòrẹ́.
Ní ọjọ́ tó Òòrẹ́ fẹ́ gbé ohun tí Jìjì fẹ́ràn jù fún Jìjì, gọngọ sọ lọ́jọ́ náà. Ní kùtù hàì ọjọ́ náà, láfẹ̀mọ́jú ni oníṣẹ́ ti kan ìdílé Láṣòrè lára pé ẹnìkan tún ti fi ìpinnu rẹ̀ hàn láti gbé Jìjì níyàwó pẹ̀lú ohun tí Jìjì fẹ́ràn jù. Ọ̀rọ̀ náà tilẹ̀ ti sú àwọn ará ile Jìjì pàápàá’. Wọn ò kọ́kọ́ mú un lọ́kùn-ún-kúndùn rárá. Wọ́n tún ránṣẹ́ padà pé kí onítọ̀hún dá ara rẹ̀ lójú kí ó tó máa bọ̀, bí bẹ́ẹ̀ kọ́, àwọn ò ní í jáde síta. Èyí táwọn ti fi àsìkò wọn ṣòfò lóró ọ̀rọ̀ Jìjì tit ó gẹ́ẹ́, alu-dùndùn kì í dárin...
jiji ati awon obi re
Jìjì àti àwọn Òbí rẹ̀.
Ní ìlú Lápé-edé, ọmọbìnrin kan wá tó ń Jìjì. Adérónkẹ́ gan-an ni orúkọ àbísọ rẹ̀. Ṣùgbọ́n nítorí pé ó gbádùn láti máa kọ orin àlọ́-onítàn tó jẹ mọ́ ‘Jìjì’ tí í ṣe obìnrin inu àlọ́-onítàn yìí ni wọ́n ṣe ń pè é ní Jìjì. Orin náà lọ báyìí
Jìjì aá gbọsàn,
Eku lológeere,
Ògìrì lọkọ ọbẹ̀,
Ìrẹ̀ lẹrú wọn,
Pínsínpínsín tàwọ̀sí o,
Jìjì á gbọsàn. ...
Jìjì àti ẹbí Láṣòrè.
Ìyá ló lọmọ ní tòótọ́ gẹ́gẹ́ bí ohun tí àwọn Yorùbá máa ń sọ, ìyá lalábàárò, ìyá Jìjì tún tọ ọmọ rẹ̀ lọ pẹ̀lú ọ̀pẹ̀lọpọ̀ ẹ̀bẹ̀ àti àròyé ‘jọ̀wọ́ ọmọ mi Àṣàkẹ́. Kín lo ti ṣe ọ̀ràn ọkọ fífẹ́ yìí sí? Gbogbo àwọn ará ìlú ló ń bú wa. Àwọn ẹbí pàápàá ń sọ̀rọ̀ òdì. N ò sì bá wọn wí bí ẹní fọmọ fọ́kọ lóru. Ṣé tí ìwọ náà bá ti mú ọkùnrin kan wá, irú ọ̀rọ̀ yìí ìbá má ti wáyé. Ilé ọkọ lobìnrin í gbé, ilé ọkọ ni àdépẹ̀kun obìnrin.’...
Jìjì pako ọ̀rọ̀ sílẹ̀.
Ọjọ́ tí a kò bá dá ni kì í pé, kò pẹ́, kò jìnnà tí ọjọ́ ìpàdé ẹbí Láṣòrè fi kò gẹ́gẹ́ bí ìpinnu wọn. Oníkálùkù jókòó sáyè rẹ̀. Láyọ̀ọ́nú tó jẹ́ olórí wọn náà ti bọ́ sórí àga rẹ̀. Gbogbo wọn ń tàkurọ̀ sọ, wọ́n ń retí ọmọ wọn tí wọ́n pè sí ìpàdé. Bàbá àti Ìyá Jìjì náà ti dé sí ìpàdé, àwọn náà ń wo ọ̀nà fẹ̀fẹ̀. Ohun kan ni wọ́n mọ̀ nípa Jìjì, òun náà ni pé kò jẹ́ tàpá sí ìpè ẹbí rẹ̀. Òpeni ní í ṣọlá, kì í tilẹ̀ í ṣe irú ìpè tí tẹbí-tará pè bí eléyìí lẹnìkan ò ní í dáhùn. Àfojúdi gbáà ni yóò jẹ́. Jìjì kò sì hùwà àfojúdi kan rí. Ìgbà tí Bàbá àti Ìyá rẹ̀ fẹ́ẹ́ kúró nílé ni Jìjì pàápàá ti ń múra lọ́wọ́. ...
Ọ̀rọ̀ Jìjì pèsì jẹ.
Nígbà tí ọ̀rọ̀ ti rí bí eléyìí ni àwọn ẹbí Láṣòrè ti lọ fi ọ̀rọ̀ tó ọba létí. Ọba ni olórí ìlú. Òun ni bàbá olówó, òun ni bàbá tálákà; òun ni bàbá ọlọ́lá, òun ni bàbá àwọn mẹ̀kúnnù. Òun ni bàbá fọ́kùnrin; òun ni bàbá fóbìnrin. Òun kan náà ni bàbá arẹwà àti òbùrẹ́wà. Ọba ló nilẹ̀. Ìdí rèé tí àwọn ẹbí Láṣòrè ṣe fi gbogbo ọ̀rọ̀ tó Kábíèsí létí nípa ìpinnu tí Jìjì ṣe. Ṣùgbọ́n wọn ò sọ nǹkan náà tí Jìjì fẹ́ràn jù tó fẹ́ kí a fit a òun lọ́rẹ fún Kábíèsí. Ṣé ọbẹ̀ kì í mì ní ikùn àgbà, àgbà ilé sì ni Láyọ̀ọ́nú, àgbà kì í sì í ba wao jẹ́. ...
Jìjì àti Ajénifújà.
Ọkùnrin kan wà ní ìlú Lápá-edé, olówó ní í ṣe. Owó ti yarọ sí i lọ́wọ́. Nítorí owó tó ní yìí ni àwọn ènìyàn ṣe máa n pè é ní Ajénifújà, alówó-lódù-bíi-ṣẹ̀kẹ̀rẹ̀. Nígbà tí ìròyìn kàn án nípa ohun tí Jìjì ń fẹ́ kí ó tó lè bá ọkùnrin kan lọ, inú rẹ̀ dùn púpọ̀. Ṣé ṣaájú àsìkò yìí lòun pàápàá ti gbìyànjú, tó ti nawọ́ fífẹ́ sí Jìjì, àmọ́ tónítibi kì í ṣe bí ẹni rí i. Kò sì fún un lésì kan gúnmọ́ nígbà náà. Báyìí tí Jìjì ti lanu fọhùn pé nǹkan tóun fẹ́ràn jù, tí ẹni náà sì mú un wá; ọ̀rọ́ ti bù ṣe. Ẹmọ́ ọ̀rọ̀ náà ti lójú òpó, kí aré bẹ̀rẹ̀ ló kù ...
Jìjì àti Ọba Ìlú Àjìdò.
Nígbà tí Ọba Ìlú àjìdò gbọ́ pé Ajénifújà kò rí Jìjì mú lọ sílé fi ṣe aya, ó pinnu lọ́kàn rẹ̀ pé dájúdájú ipò ọlá, ipò ẹ̀yẹ ni Jìjì fẹ́rẹ̀ jù, tó fẹ́ kí a fi fun òun. Wọ́n kúkú ti sọ pé owó fúnni kò tó ènìyàn. Bí owó ti lágbára tó, tó lókìkí tó, kò ṣeé fir a iyì àti ẹ̀yẹ. A kò lè fi wé ipò ọlá. ‘Ipò tí Jìjì sì ń fẹ́ gẹ́gẹ́ bí arẹwà obìnrin ni ipò ayaba, kí ó jẹ́ olorì àgbà pátápátá. Fáàrí àti Yànǹga rẹ̀ kúkú tó bẹ́ẹ̀ ní tòótọ́. ṣé ẹwà la á sọ pé kò ní ni? Àbí ìwà ìrẹ̀lẹ̀, ìwà tútù, ìwà ọmọlúàbí tó yẹ kí olorì Ọba ní? Dájúdájú, n ó fi ipò olorì Ọba dá a lọ́lá jọjọ...
Òòrẹ́ ní ìlú Ògìrììyàndá.
Ní ìlú kan tí a ń pè ní Ògirììyàndá, Ọkùnrin kan wà níbẹ̀ tí wọ́n ń pe orúkọ rẹ̀ ní Òòrẹ́. Ìletò kan tí kò jìnnà sí Lápá-edé ni Ògìrììyàndá, fún ìdí èyí bí ènìyàn só fẹ́ẹ́ lásán, wọ́n á gbọ́ ní Ògìriìyàndá. Bí ẹnìkan sì húkọ́ lásán ní Ògìrììyàndá, gbogbo àwọn tó wa ní Ìlú Lapá-edé ló máa gbọ́ nípa rẹ̀. Gbogbo atótónù àti awuyewuye to ń lọ lórí ọ̀rọ̀ Jìjì ni àwọn ará ìlú Ògìrììyàndá mọ̀. ...
Débọ̀ Awẹ́ (2005), Jìjì Arẹwà Obìnrin Straight-Gate Publishers Limited, ISBN 978-37163-1-X, oju-iwe 1-41
Debo Awe
link title | Ọba Lájìwọwọ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5689 | 5689 | Ajọfọ̀nàkò Àsìkò Káríayé
UTC ni ede geesi duro fun "universal time coordinated". Eyi tumosi Ajofonako Asiko Kariaye. | Ajọfọ̀nàkò Àsìkò Káríayé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5708 | 5708 | DNA
DNA duro fun "Deoxyribonucleic acid" ni ede geesi, eyi tumosi deoksiribonúkléì kíkan (DNA tabi DNK). DNA je núkléì kíkan ti o ni awon ilana abimo ti a n lo fun idagbasoke olounalàyè gbogbo awon iru ahamo emi. Lamolara, DNA je alolara eleemeji. Awon apa DNA to ungbe awon ilana wonyi ni a unpe ni abimo, sugbon awon itelentele DNA miran wa fun idimule, tabi won wa fun iseeseese ilo ilana abimo yi. Lapapo mo RNA ati awon amoralokun, DNA je ikan ninu awon horogbangba pataki meta to se koko fun gbogbo irun ohun elemi.
DNA ni awon alarapupo gigun meji awon eyo kekere kan ton je nukleotidi, pelu igbaeyin to je adipo suga ati oniyofosforu ti won je sisopapao pelu awon ide esteri. Awon atinrin mejeji yi jo doju de ona odi si ara won bi be won je olodiajodojuko. Awon ihun jije lilemo suga kookan ni ikan ninu awon iru horo merin tounje ipilenukleu (lasan bi, "awon ipile"). Itelentele awon ipilenukleu mererin yi leba igbaeyin ni won un samioro iwifun. Iwifun yi je kika pelu lilo amioro alabimo, to utokasi itelentele awon kikan amino ninu awon proteini. Amioro na je kika nipa sise àwòkọ awon ìnà DNA si inu kikan nukleiki RNA to baramu nnu igbese kan to unje isawoko.
Ninu awon ahamo DNA je gbigbajo si idimu gigun kan to unje kromosomu. Nigba ipin ahamo awon kromosomu yi je didameji ninu igbese itunda DNA, to si unpese fun ahamo kookan awon kromosomu pipe tikookan fun won. Awon agbarajo eukarioti (awon eranko, ogbin, ehu, ati protisti) ko opo awon DNA won pamo sinu kóróonú àhámọ́ ati awon DNA won miran sinu awon apainu àhámọ́, bi mitokondria tabi adáláwọ̀. Lafiwe si awon prokarioti (bakteria ati arkea) ti won unko DNA won pamo sinu idanuahamo nikan. Ninu awon kromosomu, awo proteini kromatini bi histoni undipo o si unsegbajo DNA. Awon idimu idipo yi unselana ibasepo larin DNA ati awon proteini miran, nigba tounsejanu awon apa DNA wo ni yio sawoko.
Awon ohun ini.
DNA je is a long alarapupo gigun to je dida lati awo eyo to un tunde to nje nukleotidi. Bo se koko je wiwari latowo James D. Watson ati Francis Crick, idimu DNA gbogbo awon irueda ni awon ewon onilopo meji ti ikookan won lo ipo kanna ka, ti ikookan won si ni ite 34 Ångström (3.4 nanometres) ati itanka 10 Ångström (1.0 nanometres). Gegebi àgbékà miran se so, nigba to je wiwon nidu omiadalu pato kan, ewon DNA ni iwon 22 de 26 Ångström ni fife (2.2 to 2.6 nanometres), be sini eyo nukleotidi kan ni iwon 3.3 Å (0.33 nm) ni gigun. Botilejepe ikookan eyo to untunde je kenkele, awon alarapupo DNA le je horo titobi to ni egbeegberun nukleotidi ninu. Fun apere, kromosomu omoniyan to tobijulo, kromosomu nomba 1, je bi 220 egbeegberun ipile meji ni gigun.
Ninu awon agbarajo alaye DNA ki saba wa bi horo kan soso, sugbon bi awon horo meji ti won je didimupo ni lilelile. Awon mejeji lorapo bi eka igi, won ri bi alopo emeji. Awon nukleotidi atun ni apa igbaeyin horo, to mu ẹ̀wọ̀n na papo, ati ipilenukleu kan, to se basepo mo atinrin DNA miran ninu alopo na. Ipilenukleu kan to so po mo suga kan lo nje nukleosidi be sini ipile kan to so mo suga kan ati mo ikan tabi opo adipo oniyofosforu lo nje nukleotidi. Awon alarapupo ti won ni opo nukleotidi ti wo so po mo ara won (bi tinu DNA) lo nje nukleotidipupo.
Igbaeyin atinrin DNA je dida lati ibi awon ìṣẹ́kù oniyofosforu ati suga. Suga inu DNA ni 2-deoksiribosi, to je suga pentosi (karbonu-marun). Awon suga na je sisopo latowo awon idipo oniyofosforu ti won da awon ìdè fosfodiesteri larin awon s between the third and fifth carbon atomu karbonu keta ati ikarun awon oruka suga itosi. Awon ide alaidogba yi tumosi pe atinrin DNA ni idojude. Ninu alopo emeji idojude awon nukleotidi ninu atinrin kan kojusi idojude won ninu atinrin keji: awon atinrin yi je the strands are "olodiajodojuko". Awon enu alaidogba awon atinrin DNA lo nje enu 5′ ("arun akoko/five prime") ati 3′ ("eta akoko/three prime"), pelu enu 5' to pari pelu adipo oniyofosforu ati enu 3' to pari pelu adipo haidroksi. Iyato kan pataki t wa larin DNA ati RNA ni iru suga ti won ni, DNA ni suga pentosi 2-deoksiribosi nigbati RNA ni suga pentosi ribosi.
Alopo emeji DNA double helix je gbigbero pelu ipa meji: awon ide haidrojin larin awon nukleotidi ati awon ibasepo ipele ipile larin awon ipilenukleu oloorundidun. Ninu ayika olomi ahamo, awon ide π adarapo awon ipile nukleotidi naro mo ipo horo DNA, láti dín iye ìbáṣepọ̀ wọn pọ̀ mọ́ igbá ìṣèdàlú kù ati bíi bẹ́ẹ̀, okun òmìnira Gibbs. Àwọn ìpìlẹ̀ mẹ́rẹ̀ẹ̀rin tó wà nínú DNA ni adẹnínì (kíkékúrú sí A), sitosínì (kíkékúrú sí C), guanínì (kíkékúrú sí G) àti timínì (kíkékúrú sí T). Àwọn ìpìlẹ̀ mẹ́rẹ̀ẹ̀rin yìí ni wọ́n so pọ̀ mọ́ ṣúgà/oníyọ̀fósfórù láti dá odidi núkléótídì, bó ṣe hàn fún adenosínì oníyọ̀fósfórùkan.
Àwọn ìpìlẹ̀núkléù pín sí irú méjì: àwọn purínì, A àti G, tí wọ́n jẹ́ ọlọ́mọ ẹgbẹ́ márùún àti mẹ́fà àwọn àdàpọ̀ aláàyípoọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, àti àwọn pirimidínì, ọlọ́mọ ẹgbẹ́ mẹ́fà C àti T. Ìpìlẹ̀núkléù pirimidínì karùún, urasílì (kíkékúrú sí U), ló úndípò timínì nínú RNA, ó sì yàtọ̀ sí timínì nkpa pé kò ní àdìpọ̀ mẹ́tílì nínú òrùka rẹ̀. Urasílì kì í sábà sí nínú DNA, ọ́ únṣẹlẹ̀ nìkan bíi èso ìfọ́wẹ́wẹ́ sitosínì. Bakanna mọ́ RNA àti DNA iye nínlá àwọn a large number of artificial núkléì kíkan ajọra aláfọwọ́dá náà tún ti jẹ́ dídá láti le ṣe àgbékà àwọn ohun ìní núkléì kíkan, tàbí fún lílò nínú ọ̀rọ̀oníṣẹ́ọ̀nàalàyè.
Àwọn ibitooro.
Àwọn atínrín alọ́po méjéèjì náà dá igbáẹ̀yìn DNA. Alọ́po ẹ̀mẹjì míràn kan náà tún ṣe é rí nípa títẹ̀lé àwọn àyè, tàbi àwọn ibitooro, tó wà láàrin àwọn atínrín náà. Àwọn àyè yìí wà nítòsí sí àwọn ìpìlẹ̀ méjì ó sìl lè pèsè ojú ìdè. Nítorípé àwọn atínrín kò wà níwájú ara wọn, àwọn ibitooro lò ní ìtóbi dídọ́gba. Ibitooro kan, ibitooro àgbà, jẹ́ 22 Å ní fífẹ̀, èkejì, ibitooro kékeré, jẹ́ 12 Å ní fífẹ̀. Híhá ibitooro kékeré túmọ̀sí pé àwọn etí àwọn ìpìlẹ̀ ṣe é bọ́sí nínú ibitooro àgbà. Nítorí bẹ́ẹ̀, àwọn proteínì bíi àwọn akópa ìṣàwòkọ tí wọ́n le so mọ́ àwọn ìtẹ̀léntẹ̀lé pàtó nínú DNA alátínrín méjì únsábà farakan àwọn ẹ̀gbẹ́ àwọn ìpìlẹ̀ tí wọ́n hàn nínú ibitooro àgbà. This situation varies in unusual conformations of DNA within the cell "(see below)", but the major and minor grooves are always named to reflect the differences in size that would be seen if the DNA is twisted back into the ordinary B form.
Ìṣeméjì ìpílẹ̀.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: Ìṣeméjì ìpìlẹ̀
In a DNA double helix, each type of nucleobase on one strand normally interacts with just one type of nucleobase on the other strand. This is called complementary base pairing. Here, purines form hydrogen bonds to pyrimidines, with A bonding only to T, and C bonding only to G. This arrangement of two nucleotides binding together across the double helix is called a base pair. As hydrogen bonds are not covalent, they can be broken and rejoined relatively easily. The two strands of DNA in a double helix can therefore be pulled apart like a zipper, either by a mechanical force or high temperature. As a result of this complementarity, all the information in the double-stranded sequence of a DNA helix is duplicated on each strand, which is vital in DNA replication. Indeed, this reversible and specific interaction between complementary base pairs is critical for all the functions of DNA in living organisms.
Top, a GC base pair with three hydrogen bonds. Bottom, an AT base pair with two hydrogen bonds. Non-covalent hydrogen bonds between the pairs are shown as dashed lines.
The two types of base pairs form different numbers of hydrogen bonds, AT forming two hydrogen bonds, and GC forming three hydrogen bonds (see figures, left).
DNA with high GC-content is more stable than DNA with low GC-content. Although it is often stated that this is due to the added stability of an additional hydrogen bond, this is incorrect. DNA with high GC-content is more stable due to intra-strand base stacking interactions.
As noted above, most DNA molecules are actually two polymer strands, bound together in a helical fashion by noncovalent bonds; this double stranded structure (dsDNA) is maintained largely by the intrastrand base stacking interactions, which are strongest for G,C stacks. The two strands can come apart – a process known as melting – to form two ss DNA molecules. Melting occurs when conditions favor ssDNA; such conditions are high temperature, low salt and high pH (low pH also melts DNA, but since DNA is unstable due to acid depurination, low pH is rarely used).
The stability of the dsDNA form depends not only on the GC-content (% G,C basepairs) but also on sequence (since stacking is sequence specific) and also length (longer molecules are more stable). The stability can be measured in various ways; a common way is the "melting temperature", which is the temperature at which 50% of the ds molecules are converted to ss molecules; melting temperature is dependent on ionic strength and the concentration of DNA.
As a result, it is both the percentage of GC base pairs and the overall length of a DNA double helix that determine the strength of the association between the two strands of DNA. Long DNA helices with a high GC-content have stronger-interacting strands, while short helices with high AT content have weaker-interacting strands. In biology, parts of the DNA double helix that need to separate easily, such as the TATAAT Pribnow box in some promoters, tend to have a high AT content, making the strands easier to pull apart.
In the laboratory, the strength of this interaction can be measured by finding the temperature required to break the hydrogen bonds, their melting temperature (also called "Tm" value). When all the base pairs in a DNA double helix melt, the strands separate and exist in solution as two entirely independent molecules. These single-stranded DNA molecules ("ssDNA") have no single common shape, but some conformations are more stable than others.
Ọlọ́gbọ́n àti òdì-ọlọ́gbọ́n.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: Sense (molecular biology)
A DNA sequence is called "sense" if its sequence is the same as that of a messenger RNA copy that is translated into protein. The sequence on the opposite strand is called the "antisense" sequence. Both sense and antisense sequences can exist on different parts of the same strand of DNA (i.e. both strands contain both sense and antisense sequences). In both prokaryotes and eukaryotes, antisense RNA sequences are produced, but the functions of these RNAs are not entirely clear. One proposal is that antisense RNAs are involved in regulating gene expression through RNA-RNA base pairing.
A few DNA sequences in prokaryotes and eukaryotes, and more in plasmids and viruses, blur the distinction between sense and antisense strands by having overlapping genes. In these cases, some DNA sequences do double duty, encoding one protein when read along one strand, and a second protein when read in the opposite direction along the other strand. In bacteria, this overlap may be involved in the regulation of gene transcription, while in viruses, overlapping genes increase the amount of information that can be encoded within the small viral genome.
Ìlọ́pogidi.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: DNA supercoil
DNA can be twisted like a rope in a process called DNA supercoiling. With DNA in its "relaxed" state, a strand usually circles the axis of the double helix once every 10.4 base pairs, but if the DNA is twisted the strands become more tightly or more loosely wound. If the DNA is twisted in the direction of the helix, this is positive supercoiling, and the bases are held more tightly together. If they are twisted in the opposite direction, this is negative supercoiling, and the bases come apart more easily. In nature, most DNA has slight negative supercoiling that is introduced by enzymes called topoisomerases. These enzymes are also needed to relieve the twisting stresses introduced into DNA strands during processes such as transcription and DNA replication.
Àwọn ìdìmú DNA míràn.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: , Àwọn àfijúwe oníhóró DNA, àti Ìdìmú DNA
DNA exists in many possible conformations that include A-DNA, B-DNA, and Z-DNA forms, although, only B-DNA and Z-DNA have been directly observed in functional organisms. The conformation that DNA adopts depends on the hydration level, DNA sequence, the amount and direction of supercoiling, chemical modifications of the bases, the type and concentration of metal ions, as well as the presence of polyamines in solution.
The first published reports of A-DNA X-ray diffraction patterns— and also B-DNA used analyses based on Patterson transforms that provided only a limited amount of structural information for oriented fibers of DNA. An alternate analysis was then proposed by Wilkins "et al.", in 1953, for the "in vivo" B-DNA X-ray diffraction/scattering patterns of highly hydrated DNA fibers in terms of squares of Bessel functions. In the same journal, James D. Watson and Francis Crick presented their molecular modeling analysis of the DNA X-ray diffraction patterns to suggest that the structure was a double-helix.
Although the `B-DNA form' is most common under the conditions found in cells, it is not a well-defined conformation but a family of related DNA conformations that occur at the high hydration levels present in living cells. Their corresponding X-ray diffraction and scattering patterns are characteristic of molecular paracrystals with a significant degree of disorder.
Compared to B-DNA, the A-DNA form is a wider right-handed spiral, with a shallow, wide minor groove and a narrower, deeper major groove. The A form occurs under non-physiological conditions in partially dehydrated samples of DNA, while in the cell it may be produced in hybrid pairings of DNA and RNA strands, as well as in enzyme-DNA complexes. Segments of DNA where the bases have been chemically modified by methylation may undergo a larger change in conformation and adopt the Z form. Here, the strands turn about the helical axis in a left-handed spiral, the opposite of the more common B form. These unusual structures can be recognized by specific Z-DNA binding proteins and may be involved in the regulation of transcription.
Ìsiṣẹ́olòógùn DNA míràn.
For a number of years exobiologists have proposed the existence of a shadow biosphere, a postulated microbial biosphere of Earth that uses radically different biochemical and molecular processes than currently known life. One of the proposals was the existence of lifeforms that use arsenic instead of phosphorus in DNA.
A December 2010 NASA press conference stated that the bacterium GFAJ-1, which has evolved in an arsenic-rich environment, is the first terrestrial lifeform found which may have this ability. The bacterium was found in Mono Lake, east of Yosemite National Park. GFAJ-1 is a rod-shaped extremophile bacterium in the family Halomonadaceae that, when starved of phosphorus, may be capable of incorporating the usually poisonous element arsenic in its DNA. This discovery may lend weight to the long-standing idea that extraterrestrial life could have a different chemical makeup from life on Earth. The research was carried out by a team led by Felisa Wolfe-Simon, a geomicrobiologist and geobiochemist, a Postdoctoral Fellow of the NASA Astrobiology Institute with Arizona State University. This finding has, however, faced strong criticism from the scientific community; scientists have argued that there is no evidence that arsenic is actually incorporated into biomolecules. Independent conformation of this finding has also not yet been possible.
Àwọn ìdìmú Quadruplex.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: G-quadruplex
At the ends of the linear chromosomes are specialized regions of DNA called telomeres. The main function of these regions is to allow the cell to replicate chromosome ends using the enzyme telomerase, as the enzymes that normally replicate DNA cannot copy the extreme 3′ ends of chromosomes. These specialized chromosome caps also help protect the DNA ends, and stop the DNA repair systems in the cell from treating them as damage to be corrected. In human cells, telomeres are usually lengths of single-stranded DNA containing several thousand repeats of a simple TTAGGG sequence.
These guanine-rich sequences may stabilize chromosome ends by forming structures of stacked sets of four-base units, rather than the usual base pairs found in other DNA molecules. Here, four guanine bases form a flat plate and these flat four-base units then stack on top of each other, to form a stable "G-quadruplex" structure. These structures are stabilized by hydrogen bonding between the edges of the bases and chelation of a metal ion in the centre of each four-base unit. Other structures can also be formed, with the central set of four bases coming from either a single strand folded around the bases, or several different parallel strands, each contributing one base to the central structure.
In addition to these stacked structures, telomeres also form large loop structures called telomere loops, or T-loops. Here, the single-stranded DNA curls around in a long circle stabilized by telomere-binding proteins. At the very end of the T-loop, the single-stranded telomere DNA is held onto a region of double-stranded DNA by the telomere strand disrupting the double-helical DNA and base pairing to one of the two strands. This triple-stranded structure is called a displacement loop or D-loop.
Branched DNA can form networks containing multiple branches.
DNA ẹlẹ́ka.
boilerplate further">Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́: Branched DNA and DNA nanotechnology
In DNA fraying occurs when non-complementary regions exist at the end of an otherwise complementary double-strand of DNA. However, branched DNA can occur if a third strand of DNA is introduced and contains adjoining regions able to hybridize with the frayed regions of the pre-existing double-strand. Although the simplest example of branched DNA involves only three strands of DNA, complexes involving additional strands and multiple branches are also possible. Branched DNA can be used in nanotechnology to construct geometric shapes, see the section on uses in technology below.
Ìgbọ̀ntìtì.
DNA may carry out low-frequency collective motion as observed by the Raman spectroscopy and analyzed with a quasi-continuum model. | DNA |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5710 | 5710 | Ribonúkléù kíkan
Ribonúkléù kíkan tabi ásìdì ribonúkléù ("ribonucleic acid") (), tabi RNA, je ikan ninu awon horogigun agba meta (lapapo mo DNA ati awon proteini) ti won se koko fun gbogbo iru awon ohun alaye.
Bi DNA, RNA na je dida pelu ewon gigun to unje nukleotidi. Nukleotidi kookan ni ipilenukleu (pipe nigba mi ni ipile oloponitrojin), suga ribosi kan, ati adipo oniyofosforu kan. | Ribonúkléù kíkan |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5711 | 5711 | Sáyẹ́nsì
Sáyẹ́nsì tabi imo ijinle | Sáyẹ́nsì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5723 | 5723 | AIDS
AIDS ni ede geesi duro fun "Acquired immune deficiency syndrome", eyi tumosi Àrọ́lù àìsàn ìdébá àìtó àjẹ́sára je arun sístẹ́mù àjẹsára ninu eniyan ti Èràn Àìtó-Ìgbóguntàrùn Ènìyàn n fa. | AIDS |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5724 | 5724 | Èràn àìtóagbóguntàrùn ènìyàn
HIV (ni ede Geesi duro fun "Human immunodeficiency virus", eyi tumosi Èràn àìtóagbóguntàrùn ènìyàn ni ede Yoruba) je erantiotio to n fa okunrun AIDS. | Èràn àìtóagbóguntàrùn ènìyàn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5725 | 5725 | Umaru Musa Yar'Adua | Umaru Musa Yar'Adua |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5756 | 5756 | Tẹlifísàn
Tẹlifísàn tabi Àfigbéwòran (TV) je afigbebanisoro amohunmuaworan to un se igbejade ati to n se igbawole aworan arekoja, ki ba je alawo funfun ati dudu tabi ti alawo orisirisi. | Tẹlifísàn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5850 | 5850 | Oyo
Oyo ni Naijiria le je:
Ilẹ̀ọba Ọ̀yọ́ tabi Iluoba ayeijoun
Ipinle Oyo ipinle kan ni Naijiria
Ọ̀yọ́ ilu ni Naijiria
Tabi:
Oyo, Kongo | Oyo |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5895 | 5895 | Ìlú ẹ̀yọ
Ilu eyo kiki Egba
Ìlú ẹ̀yọ kìkì Ẹ̀gbà.
Oorun!
Oorun!!
Oorun!!! Oorun ti ń gba tọwọ́ ọmọdé.
Tọwọ́ ọmọdé nìkan ló ha ń gbà nì? N ò mọ ìgbà tí oorun tún rá mi lọ pàfe. Mo wá tẹ́ra sílẹ̀ bí àtẹ ọ̀rúnlá tàbí bí obìnrin tí ń sàníyàn ọkọ. Mo nawọ́ mú oorun yìí lójú páálí. Àlá àkọ́kọ́ ni mo rí tí mò ń wí, gbankọgbì nit i ìkejì tí n ó ròyin rẹ̀ fún yín yìí...
Bo ba tasiko
Bó ba tó Àsìkò Àtisu, Fúrọ̀ níláti lá.
Bàbá Amòye wò mi. Ó fẹ̀rín sí. Bàbá Amòye tún ń bá ọ̀rọ̀ rẹ lọ pé: Méjì là á wònìyàn; Bí ò jẹ́ ti yínyìn, a jẹ́ ti èébú. Gbogbo ẹyẹ kọ́ ló sì ṣe ń sùn lálẹ́. Gbogbo ìgbà tí ẹ̀nìyàn bá wọsọ olúmẹ̀yẹ kọ́ laráyé máa ń fẹ́ kọ́ yẹni. Àrokò ńlá ni ọmọ tó bẹ́tọ́ sí ọ lára pa fún ọ ti o ò mọ̀. Kò mọ̀ ṣéni tó le ríre tí ò ni ribi gín-ń-ginní rẹ̀ tọ̀ ọ́...
Ifa o si lodo Oba
Odo Oba
Ìfà Ò sí lódò Ọbà.
Tàánú-tàánu tí ológbò ń rìn sọdẹ eku ni à ń rìn ni Ìkọ̀lé ọ̀run. Èmi àti baba Amòye la jẹun tán, mo yó. Mo yó, mo ṣekùn wọnle; mo yó, mo ṣekùn bọnbọ. Mo fi ọkàn balẹ̀ jẹun ọ̀ún ni. Baba wọlé jáde. Jíjáde rẹ̀ yìí bà mi lẹ́ru gan-an ni. Ara mi ń sú gàn-in gàn-ìn. Ẹ̀rù sì ń yọ́ mi bà láìjẹ gbèṣè...
Iwoyi Ijebu, mo ti tanaa de
Ìwòyí ìjẹ̀bú mo ti tàná dé.
Ìwòyí Ìjẹ̀bú, mo ti tàná dé. Èpè kọ́, n ó máa nà án lẹ́fọ̀ ni. A lọ́mọdé ò mẹ̀là. Ó lóun mẹ̀làkátakàta. Bẹ́ẹ̀ ẹ̀lá kátakàta ni baba ẹ̀là. Dákun máà saájú mọ - risà o. Bí a bá ti ń pọn Mọ́gbè. Kò yẹ kí Mọ́gbè tún máa pọngbá. Bí o wà níbí di ẹgbẹ̀rún ọdún, a ò ni fi ìkan pe méjì fún ọ. Kí o wá padà si Ìkọ̀lé ayé. Ó tó gẹ́ẹ̀, aludùndún kì í dárin. ...
Ikole orun
Heaven
Ìkọ̀lé Ọrun.
Fọ̀rànsínú lajá mi ń jẹ́; N ò n fi ọ̀rọ̀ eléyìí sinú. Tẹnumọ́ràn ni mo sọ ẹran mi. Ibi ọ̀rọ̀ ni mo wà; N ò tí ì lọ.
Ayé ní kọ̀rọ̀.
Kí Ọlọ́run má fi wá sí kọ̀rọ̀ ayé, ọ̀run náà mọ̀ ni kọ̀rọ̀; Bẹ́ẹ̀-kí-í-ṣe, a à ní bá bẹ́ẹ̀ lọ́wọ́ rẹ̀; Bẹ́ẹ̀-ni-i-ṣe ò sin í í fi bẹ́ẹ̀ sílẹ̀. Àtire àtìkà wa nìyí kò sí ọ̀ken tó gbé; A ó jèrè rẹ̀ láyé níbí. ...
Arẹwà tó rẹwà Mẹ́wà.
Ó na mọ́lúbí àkọ́kọ́ si mi. Mo ranjú kankan mọ́ mọ́lúbi Ọ̀nà riri lẹ̀gbọ́n; Agbára làbúrò ènìyàn le lagbára kó máà rí ọ̀nà. Ọkùnrin Arẹwà ti mo ri lójú mọ́lúbi yìí rẹwà; ẹ̀gàn ni hẹ̀ẹ̀ẹ̀. Kò sẹ́ni tỌ́lọ́run ó ṣe fún; ó ṣe fájá; ó ṣe fẹ́ran; Ó ṣe fún kùkùté ẹ̀bá ọ̀nà; ó ṣe fún akúwárápá ó ń janra rẹ̀ mọ́lẹ̀. ...
Ìpín-ún lẹ̀dá ba Gbáyè.
Baba tún fa mọ́lúbi mìíràn yọ. N óò sọ ohun tí mo rí nibẹ̀ fún ọ. Mo ranjú kankan kan mọ́ dińgi ni. àwò-àìṣẹ́jú; Àwòyanusílẹ̀; Awòsílẹ̀kùn èrò. Oríṣìíríṣìí èrò ló ń gba ọkàn mi bí mo ti ń wo díńgí yìí lọ. Ìgbà mìíràn màá dájọ́. Ìgbà mìíràn màà pòṣé sààràsà; ìgbà mìíràn màá tú yẹ̀rì ètè; màá tújú ká. Ọ̀pọ̀ ìgbà ni mo sì ń yanu tán rẹ́rìn-ín. ...
Abúlé Ẹ̀san.
Ẹni ti oríyà rí ni kó gbá àbúlé Ẹ̀san lọ. Kó yà ni apá ọ̀tún ní òpópó ìjìyà ẹ̀sẹ̀. Tó bá dé ibẹ̀, yóò ṣe ìdárò fálábiamọ. Ibi ti àwọn kan ti ń gbá adùn ní ikọ̀lé ọ̀run ni a tún ti rí àwọn kan tí ń gbá ìyà. Ibi tí àwọn kan ti ń gbá owó ni àwọn kan ti ǹ gbá òsi. ..
Àlá ni mò á la.
Bí wọn tí ń ṣe láyé náà ni wọn ń ṣe lọ́run. Ẹ̀rín ò yàtọ̀ tó fi délùú Òyìnbó. Wọ́n ń sún láyé; wọ́n ń sùn lọ́run. Wọ́n ń gbádùn láyé; wọn ń gbádùn lọ́run. Lẹ́yìn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀kọ́ tí mò tí rí kọ́ nÍkọ̀lé ọ̀run, oorun rá mi lọ lọ́wọ́ kan ni sáá. Mo wá ń fa oorun ọ̀ún fin-ìn bi igbà tí ẹ̀fọn bá mùjẹ̀. ...
S.M. Raji (2001), Ìkọ̀lé Ọ̀run Alafas Nigeria Company Ibadan. ISBN 978 32525 02, oju-iwe 1-73.
S.M. Raji
link title | Ìlú ẹ̀yọ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6117 | 6117 | John Augustus Otunba Payne
Awon Agbejoro Omo Yoruba
Àwọn Lọ́ọ́yà àkọ́kọ́ ní ilẹ̀ Nàìjíríà tí wọ́n jẹ́ ọmọ Yorùbá. A kọ ọdún tí wọ́n di looya sí òkè orúkọ wọn
Christopher Alexander Sapara Williams.
O di looya ni 1880
Christopher Alexander Sapará Williams
Òun ni ọmọ Nàìjíríà tí ó kọ́kọ́ di Lọ́ọ́yà
Rotimi Olusola Alade.
O di loya ni 1892
Rotimi Olusomoha Aládé
John Augustus Otunba Payne.
O di looya ni 1900
John Augustus Otunba Payne
E.J. Alexander Taylor.
O di looya ni 1905
E.J. Alexander Taylor
John Akinola Otunba Payne.
O di looya ni 1909
John Akinọla Òtúnba Payne
Sir Adeyemo Alakija.
O di looya ni 1910
Sir Adéyẹmọ Alákijà
Olayinka Alakija.
Won di looya ni 1913
Ọláyímíká Alákijà
Ithiel K Ladipọ Doherty
Olaseeni Moore
E.A. Franklin.
Won di looya n 1921
E. A Franklin
Alfred Latunde Johnson
E.M.E. Àgbètì
T.A. Dolierty
Adedapo Kayode.
Won di looya ni 1922
Adédépò Káyọ̀dé
S.H.A. Baptist.
Ayodele Williams.
Won di looya ni 1923
[Ayọ̀délé Williams ]]
Steven Bánkọ́lé Rhodes
A.O.D. Dòsùnmú
Adébíyí Désàlú
C.A. Harrison Obafemi.
Won di looya ni 1924
C.A. Harrison Ọbáfẹ́mi
Muhammed Lawal Basil Agusto
A. O. Àbáyọ̀mí
I.O. Caxton Martins
Rufus Adékúnlé Wright
Adégúnlẹ̀ Ṣóẹ̀tán
F.O. Lucas.
Won di looya ni 1925
F.O. Lucas
A. O. Thomas
Albert Horatus Akíntúndé Doherty
J. Omoniyi Coker.
Won di looya ni 1926
J. Ọmọliyì Coker
Isaac Kúshìkà Roberts
F. Tátúndé Vincent
John Martins
T.Ekundayo Kusimo Sorinola.
Won di looya ni 1927
T. Ẹkúndayọ̀ Kusimo Ṣórìnọ́lá
Akínbọ́nà Sólúadé
Samuel Ayodele Thomas.
Won di looya ni 1928
Samuel Ayọ̀délé Thomas
Frances Edney Euba
Omosanya Adefolu.
Won di looya ni 1929
Ọmọ́sànyà Adéfólú
Richard Adé-Ẹ̀yọ̀ Doherty
Hezekiah Ajayi Johnson (Alias Onibuwe)
Àlàbá Akéréle
Abiola Akinwumi.
O di looya ni 1930
Abíọ́lá Akínwùmí
Ogunyemi Ebikunle Ajose.
O di looya ni 1931
Ògúnyẹmí Ẹbíkúnlé Ajọ́ṣẹ̀
O di looya ni 1933
Olúwọlé Ayọ̀délé Alákijà
O di looya ni 1934
Adébíyí Májẹ́kódùnmí
O di looya ni 1935
Ọlájídé Ọláríbigbé Alákijà
O di looya ni 1936
Akinọlá Adésọ̀gbìn
Won di looya ni 1940
Adélékè Adédoyin
Ladipọ Ọdúnsì
Won di looya ni 1941
Ọladipọ Moore
John Idowu Conred Taylor
Won di looya ni 1942
Christian Adéṣẹ́gun Wilson
Ọdúnbákú
Ọlátúndé Balógun
Bọ̀dé Thomas
O di looya ni 1944
Àlàbí Taylor
Won di looya ni 1946
John Adéjùmọ̀ Kester
Funsọ Blaize
Akíntóyè Tẹ́júosó
Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀
Won di looya ni 1947
H.O. Davies
Ọlájídé Ṣómólú
S.A. Adéọba
Victor Ìlòrí
C.O. Awóyẹlé
S. Àyìnlá Abina
Rẹ̀mí Fàní-Káyọ̀dé
T.O.S. Benson
L.O. Fádípè
V.A. Déhìmọ̀
G.B.A. Coker
E.A. Caxton-Martins
Won di looya ni 1948
M.O. Oyàmádé
J.O. Kassim
O.A. Akántóyè
A.O. Lawson
Dúró Phillips
Àtàndá Fàtáì-Williams
[O. Akínkúgbé ]]
Abíọ́dún Akéréle
Ayọ̀ Rósìji
M.A. Adésànyà
V.O. Ẹ̀san
Basheer Agusto
Won di looya ni 1949
C.O. Madarikan
A.O. Lápitẹ́
D.O. A. Ògúntóyè
G.S. Sówèmímọ̀
J.O. Beckley
Won di looya ni 1950
Adé Mummey
S.O. Lámbò
Adégbóyèga Adémọ́lá
J.A. Adéfarasìn
S.L. Akíntọ́lá
L.J. Dòsùmú
Isin Shotire
D.M.O. Akínbíyi
C.O. Ògúnbánjọ
A. Òkúbádéjọ.
Ayọ̀ Òkúsàga
Oláyínká Ọlámosu
O.O. Ọmọlolú
H.M. Àllí-Balógun
A.M.A. Akinloyè
A.G.O. Agbaje.
Won di looya ni 1952
A.G.O. Agbájé
Akinọlá Àgùdù
J.O. Ajíbọ́lá
B. Olówófóyèkù
E.B. Craig
E.O. Ayọ̀ọlá
O. Ajose-Adeogun.
Won di looya ni 1953
O. Ajọ́sẹ̀-Adéògún
S.A Ògúnkẹ́yẹ
D.O. Coker
[Adéníran Ògúnsànyà ]]
S.L. Dúrósarọ́
[A.R. Bákàrè]]
S.B. Adéwùnmí
Adénẹ́kàn Adémọ́lá
S.D. Adébíyí
Adédàpọ̀ Adérẹ̀mí
A. E. Molajo
O. Ọ̀ráfidíyà
Ayọ̀ Richards
Àdùkẹ́ Moore
E.O. Fákáyòdé
G.B.A. Akínyẹdé
Andrew Ajíbọ́lá
O.B. Akin Olugbade.
Won di looya ni 1954
O.B. Akin Olúgbadé
A.F.O. Dábírí
S.A. Awólèsì
A. Adésidà
[Kẹ́hìndé Ṣófọlá ]]
Adédòkun Hastrup
J.A. Ọdẹ́kù
Búsàrí Òbísẹ̀san
.A. Fájẹ́misìn
D.O. Ògúndìran
Káyọ̀dé Ẹ̀ṣọ́
Y.A. Jìnádù
S.O. Abudu
B.O. Babalakin.
Won di looya ni 1959
B.O. Babalákin
Y.O. Àdìó
Ọláyínká Ayọ̀ọlá
Àbáyọ̀mí Olówòfóyèkù
Looya akoko ni ile Naijiria.
Lọ́yà àkọ́kọ́ ní ilẹ̀ Nàìjíríà tí ó jẹ́ ọmọ Nàìjíríà ni Williams
Alexander Sapara Williams. Ó di agbẹjọ́rò ní odún 1880.
Magistrate akoko ni ile Naijiria.
Ọmọ Yorùbá
nì Májísíréètì kìíní ní ilẹ̀ Nàìjíríà tí ó jẹ́ ọmọ Nàìjíríà ni Sir Olumuyiwa Jibalaru. Ọdún 1938 ni ó di Majísíréètì yìí.
High Court Judge akoko ni ile Naijiria.
Sir Olumuyiwa Jibalaru ni ọmọ Nàìjíríà kìíní tí yoo di adájọ́ ilé-ẹjọ́ kóòtù gíga (High Court of Judge).
Chief Justice akoko ni ile Naijiria.
Ọmọ Yorùbá ni Ọmọ Nàìjíríà àkọ́kọ́ tí yóò di ‘Chief Justice’ ilẹ̀ Nàìjíríà ni Sir Adétòkunbọ̀ Adémọ́lá. Ọmọ Yorùbá ni Ọmọ-ọba Abẹ́òkúta ni.
Senior Advocate of Nigeria (SAN) akoko ni ile Naijiria.
Lọ́yà tí ó kọ́kọ́ gba ‘Senior Advocate of Nàìjíríà ‘Chief F.R.A. Williams. Ọmọ Yorùbá ni.
Looya obinrin akoko ni ile Naijiria.
Lọ́yà obìnrìn àkọ́kọ́ tí ó jẹ́ ọmọ Nàìjíríà tí yóò di adájọ́ ilé ẹjọ́ àgbà (High Court Judge) ní ilẹ̀ Nàìjíríà ni Mrs Modupẹ Ọmọ-Ẹboh tí ó jẹ́ ọmọ Akingbẹhin. Ọmọ Yorùbá ni.
High Court Judge obinrin akoko ni ile Naijiria.
Lọ́yà obìnrìn àkọ́kọ́ tí ó jẹ́ ọmọ Nàìjíríà tí yóò di adájọ́ ilé ẹjọ́ àgbà (High Court Judge) ní ilẹ̀ Nàìjíríà ni Mrs Modupẹ Ọmọ-Ẹboh tí ó jẹ́ ọmọ Akingbẹhin. Ọmọ Yorùbá ni.
link title | John Augustus Otunba Payne |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6138 | 6138 | Fàájì
Àwon Yorùbá jé eni tí ó féràn fáàjì dárá dara. Won a maa se ere idaraya bii Tita Ayo Olopon, Ere Ijakadi ati bee bee lo. | Fàájì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6144 | 6144 | Kurt Waldheim
Kurt Josef Waldheim ti o je akowe agba fun United Nation Organisation (UNO) laarin odun 1972 - 1982 ti o si tun wa di Aare (president) Austria ni 1986 ku ni 14/6/2007 nigba ti o di omo odun mejidinlaaadorun-un (88). | Kurt Waldheim |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6147 | 6147 | Àwọn Ọ̀jọ̀gbọ́n nínú Èdè áti Lítíréṣọ̀ lédè Yorùbá
Yoruba Professors
Ojogbon Yoruba
Awon Ojogbon Onimo Ede Yoruba
Awon Ojogbon Onimo Litireso Yoruba | Àwọn Ọ̀jọ̀gbọ́n nínú Èdè áti Lítíréṣọ̀ lédè Yorùbá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6244 | 6244 | Michael Kearney
Michael Kearney
Òun ni ó kéré jù láti gba oyè ní Yunifásítì. Ọmọ ọdún mẹ́fà àti oṣù méje ni ó jẹ́ nígbà tí ó wọ santa Rosa Junior College, California ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà ní 1990. Ní ọdún 1994 ni ó gba oyè B.A. nínú Anthropology ní. University of South Alabama ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà nígbà tí ó jẹ ọmọ ọdún mẹ́wàá àti oṣù mẹ́rin. | Michael Kearney |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6247 | 6247 | Lichtenstein Castle
Lichtenstein Castle Legbee Honau ni Swabian Alb, Baden-Wurttemberg, Jẹ́mánì ni 'Castle' yii wa. Itumo oruko ti won n sapejuwe re yii ni ede Geesi ni 'light (cloured) stone', iyen ni okuta ti awo ara re ko po. Fun ekunrere alaye nipa 'castle' yii, wo link title | Lichtenstein Castle |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6248 | 6248 | Odò Amasónì
Odo Amasonini odo to tobijulo lagbaye. Awon oniwadii kan ni ile Brazil ti so pe odo Amazon ni o gun ju ni agbaye. Teletele, odo Amazon ni a mo pe o ni omi ninu ju lo ni gbogbo agbaye ti o si je pe odo Nile ni o gun ju sugbon, awon oniwadii yii so pe Mismi ni ile Peru ni Amazon ti bere ati pe o gun ni iwon 6,800 km (4,250 miles) ni gba ti Nile si gun ni iwon 6,695 km. | Odò Amasónì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6250 | 6250 | Sunita Williams
Sunita Williams (ojoibi September 19, 1965) jẹ́ ajagun ojú omi ti ìlẹ̀ Amẹ́ríkà tí ó sì tún jẹ́ òṣìṣẹ́ NASA. | Sunita Williams |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6251 | 6251 | Shannon Lucid
Shannon Matilda Wells Lucid (ojoibi January 14, 1943) je asekemistrialaye ati Arinlofurufu fun NASA ara Amerika. | Shannon Lucid |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6252 | 6252 | Kathryn Thornton
Kathryn Ryan Cordell Thornton (Ph.D.) (ojoibi August 17, 1952 in Montgomery, Alabama) je onimosayensi ati arinlofurufu tele fun NASA ara Amerika to ti lo wakati 975 ni ofurufu. Lowolowo ohun ni Igbakeji Olori Eko fun awon Eto Iparieko ni Ile-Eko Iseero ati Sayensi Alamulo ti University of Virginia. | Kathryn Thornton |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6283 | 6283 | Lẹ́yìn ọdún mẹ́ta
Leyin odun meta
Lẹ́yìn ọdún mẹ́ta.
Ohun t’ó bá gba ni lọ́jọ́ ogun
Òun l’ó yẹ ká wárí fún bíi gbanigbani
Ohun t’ó bá gba ni sìlẹ̀ lọ́jọ̀ ọ̀ràn
Òun ló yẹ ká sátọ̀ bíi olùgbèjà
Ṣéb’Olùfọ̀n ni kò jógun ó jà l’Ẹ́rìn
Ṣeb’Ájàlá Ṣàngó ni kò jógun ó kó Kòso
Àní ‘hun t’ó bá gba ni làá sin
Ṣùgbọ́n Òbìrí ayé ti yí bìrí
Ọmọ adáríhunrun ò níran olóore ...
Asiri alabosi
Àṣírí alábòsí.
Bí abẹ́rẹ́ bí abẹ́rẹ́ là ń ṣèké
Ojo t’ó bá tọ́kọ́ rọ ni í pa ni
B’írọ́ bá fẹ́ k’ó máa báfẹ́fẹ́ siré
Òtìítọ́ ò ní gbé ‘ṣè t’ó sì dunra
Òtíìtọ́ kò ní sáré jù ‘gbín
Ibi t’írọ́ bá ṣubú sí l’òtíìtọ́ ó ti kì í mọ́lẹ̀
Ẹ má jẹ ń f’àkàwé gbàgbé alábòsí
Ẹ má jẹ ń sàròyé gbàgbé oníṣẹ́ ibi
Bàbá àlùsì tí mo fẹ sọ̀rọ̀ bá l’Obìnrin ti jàrábà
Wọn gba ṣòkòtò nídìí àgbààyà tán ...
Eyi fara, eyi foro
Èyí fàrà tọ̀hún fòró.
Ìran ajá kan kìí mọ baba t’ó bá wáyé
Ẹjọ́ ajá kọ́, ohun a dá májá ni
Ìran òbúkọ kì í m’ọkọ iyá rẹ̀
Itú ò lẹ́ṣẹ̀ rárá, kádàrá ìran wọn ni
Ọmọ adáríhunrun tí kò lólú ni wọn ń pè ní t’àlè
Baba alábẹ́ oró t’idìí Obìnrin jẹ lógún
B’óo bá ti r’ábo l’abẹ́ẹ̀ rẹ ń dide
Aya aláya lo wò lásán loò gbádùn
Ọjọ ọ̀kẹ́rẹ́ ti ń fọ epo...
Ọ̀sọ́ òdì..
Ìran ajá kan kì í mọ baba t’ó bá wáyé
Ẹjọ́ ajá kọ́, ohun a dá májá ni
Ìran òbúkọ kì í m’ọkọ ìyá rẹ̀
Itú ò lẹ́ṣẹ̀ ràrá, kádàrá ìran wọn ni
Ọmọ adáríhunrun tí kò lólú ni wọn ń pè ní t’àlè
Baba alábẹ́ oró t’ídìí Obìnrin jẹ lógún
B’óo bá ti r’ábo l’abẹ́ẹ̀ rẹ ń dide
Aye aláya lo wò lásán loò gbádùn
Ọjọ ọ̀kẹ́rẹ́ ti ń fọ epo
Epo rẹ̀ ò kún ‘kòkò kan ṣoṣo
Ọjọ́ t’ólógbò ti ń gbówùú arúgbó...
Akẹ́kọ̀ọ́ t’ó ṣẹ̀ṣẹ̀ wọ Yunifásítì.
Gbogbo ẹní ṣẹ̀ṣẹ̀ dé
Ẹ kú ewu odò láì fara b’omi
Ẹ kú oríire
Ẹ kú àjàyè tẹ́ẹ mọ̀ ọ́n jà
Àlááfíà kọ́ lẹ wà bí?
Ará le tàbí kò le?
Ṣ’ẹ́ṣin ń joko koro koro
Ṣé bàbà rẹ̀ ò yéé mì làbà làbà?
Ede Yorùbá ti t’ámòójútó
Nítorí afárá ìjọ́sí ti yí padà
Afárá sì ti d’okinni ...
Ọ̀gágun Múrítàlá dẹni àgbégbè.
Mo dé ‘gbó mọláró
N ò róye ọba Aláró
Mo dé ‘gbó Màkẹfun
N ò róye Ọba Ẹlẹ́fun
Mo dé ‘gbó Màkosùn
N ò róye Ọba Afosùndárà.
Dọ̀dàani ni mo dé
Mo ní Múrítàlá ńkọ́
Ẹ jọ̀wọ̀, ẹ bá mi wọ́gàá àwa lọ
Ẹ bá ní wá Múrítàlá ọmọ Mọ̀nmọ́dù ...
Iwe ti a yewo.
Ọlátunjí Ọ́pédọ̀tun (2000), Àròfọ̀ Eléwì-odò Oníbonoje Press ISBN 978-145-069-X, oju-iwe 17-32.
Olatunji Opadotun
link title | Lẹ́yìn ọdún mẹ́ta |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6327 | 6327 | Asiko | Asiko |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6380 | 6380 | Vilma Espin
Vilma Lucila Espín Guillois (tí a bí ní ọjọ́ keje oṣù kẹrin ọdún 1930 tí ó sì kú ní ọjọ́ kejìdínlógún oṣù kẹfà ọdún 2007) jẹ́ ọmọ ilẹ̀ Kuba bẹ́ẹ̀ sì ni ó tún jẹ́ ìyàwó Raul Kastro Ààrẹ ilẹ̀ Kuba. Ó kó ipa tí ó ṣe kókó nínú ìjà gbára ilé Cuba. | Vilma Espin |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6382 | 6382 | Alan S. Kaye
Alan S. Kaye
Kaye ti o je gbajugbaja onimo eda-ede ku ni 31/5/2007. Kaye ti sise ti o po lori ede Semitic. Ibi ti o ti n fi isinmi re se iwadii ni United Arab Emirate ni won ti ri i pe o ni kansa (Cancer) ni 1/5/2007 ti omo re, Jeremy Kaye, si gbe e wa si ile ni 22/5/2007. | Alan S. Kaye |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6383 | 6383 | Jeremy Kaye | Jeremy Kaye |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6455 | 6455 | Pẹ̀lẹ́
Pele
Pẹ̀lẹ́.
Mo kí ìyáálé ilé kan pẹ̀lú ọ̀wọ̀ níjọ́sí,
Mo ní ‘Ẹ pẹ̀lẹ́, mà~’
Ó bá bínú, ó ní, ‘Mo jẹ́gbẹ́ ẹ kọ́ bùọ̀dá,
Tó fi ń ṣe mí ní. “Ẹ pẹ̀lẹ́ mà.”
Ó ṣe mí ní kàyééfi mo bẹ̀bẹ̀ gán-ín.
Mo ní, ‘Ẹ jọ̀wọ́, ẹ má mà bínú,
Tinútinú ni mo fi kí i yín kú akitiyan.’
Èyí wá mú mi rántí ọ̀rọ̀ àwọn àgbà, ...
Irahun aja kan
Aja
Irahun
Ìráhùn Àjá Kan.
Ìgbà tí mo kọ́kọ́ fojú bale ayé,
Mo gbà, ẹ ẹ̀ pọ́n mi lójú kankan.
Ẹ̀ ń kẹ́ mi, ẹ̀ ń gẹ̀ mí.
Ẹ ẹ̀ sì ṣàìfúnmi lóúnjẹ.
Àgàgà tẹ́ ẹ tún rámì akọ nísàlẹ̀,
Bí i ká jẹ̀kọ ìdájí ni.
Níjọ́ eegun ẹran lásán,
Níjọ́ apẹ híha jẹ. ...
Agbéraga, Lọ̀ ọ́ Ṣe Wọ̀.
A ti rẹ́ni tó gungi dé téńté tí ò jábọ́.
A tí réèyàn tó mòòkùn ọ̀sẹ̀ tí ò sì rì.
A ti rẹ́ni tó jẹgba aáyán láìpòkóló.
A ti réèyàn tó gbọ́kùnrùn mì láìbì.
A ti ródó ìrókò, a ti ródó idẹ.
Àyàfi ká tòkè múlé mọ wálẹ̀. ...
Ọ̀nà Ọpẹ́ Pọ̀.
Ọ̀rọ̀ ọgbọ́n pọ̀ lẹ́nu Yorùbá.
Ọmọ Oòduà ló ni ká-sọ̀rọ̀-ìjìnlẹ̀.
Wọ́n ti pàṣamọ̀ àìmọnú-ún-rò ọmọ adáríhurun
Gẹ́gẹ́ bí okùnfà àìmọpẹ́-ẹ́-dú.
Béèyàn ò sì wáá mọ inú ún rò,
Tó ṣe pé torí ẹ̀ ni ò jẹ́ ó mọpẹ́ẹ́ dú,
Ṣebí ó lójú ti fi ń ríran. ...
Olúgbóyèga Àlàbá.
A bí Ọ̀jọ̀gbọ́n Olúgbóyèga Àlàbá ní ìlú Ìgàngàn ní ìwọ̀n àádọ́ta ọdún síwájú àkókò yìí.
Ó lọ sí ilé-ẹ̀kọ́ alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ ti Ìjọ Elétò àti ilé-ẹ̀kọ́ mọdá ti Ìjọ yìí kan náà ní ìlú Ìgàngàn. Ó lọ sí ilé-ẹ̀kọ́ Olùkọ́ni Leo Mímọ́ ti Ìjọ Àgùdà ní ìlú Abẹ́òkúta. Ó tún lọ sí Yunifásítì ti Èkó ní Akọkà...
Jìbìtì Dọ̀gá Ìṣekúṣe.
‘Ẹni a bá ní a ó jọ
Jíjù là á jù ú!’
Jìbìtì jọ Ìṣekúṣe
Ṣé níjọ́ tí ìṣekúṣe ń bọ̀ wálé ayé,
Ìjọ Jìbìtì kúkú ni.
Ẹni ńlá ni, kì í nìkan rìn.
Nígbà Ìṣekúṣe dáyé tán,
Ó gbé e lé Jìbìtì lọ́wọ́. ...
Iwe ti a yewo.
Ọlátúnjí Ọ̀pádọ̀tun (2005); Àwọn Akéwì Ṣàṣàrò University Press PLC. ISBN 978-030-741-9, oju-iwe 20-35.
Olatunji Opadotun
link title | Pẹ̀lẹ́ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6502 | 6502 | Ojú
Oju jẹ́ ẹ̀yà ara tí ẹranko àti ènìyàn ń lò láti ríran, ó fẹ́rẹ̀ jẹ́ gbogbo ẹranko ló ní ojú (ṣùgbọ́n àwọn ẹranko kan wà tí kò lójú) Fún eniyan àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹranko, àwòrán tí ojú bárí á lọ sí ọpọlọ, ọpọlọ á sì túnmọ̀ àwòrán náà. Ènìyàn àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹranko ní ojú méji, àwọn ẹranko inú odò tí a tún ń pè ní "copepods" ní ojú kan , àwọn ẹranko mìíràn ní ojú mẹ́ta , àwọn mìíràn ní mẹ́rin. Ìjàm̀bá sí ojú le fa àìríran tàbí ìṣòro pẹ̀lú ìan rírí | Ojú |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6503 | 6503 | Etí
Etí jẹ́ ẹ̀yà ara, èyí tí ènìyàn àti ẹranko fi ń gbọ́ ọ̀rọ̀. Ènìyàn àti ẹran ọ̀sìn, (tí òyìnbó ń pè ní "mammals") ní etí méjì. A lè pín etí sí ẹ̀yà mẹ́ta; etí ìta, etí àárín àti etí inú, awon ẹ̀yà mẹ́tẹ̀ẹ̀ta yìí ń ṣiṣẹ́ papọ̀ láti mú kí ènìyàn tàbí ẹranko gbọ́rọ̀. Ìjàm̀bá sí etí (pàápàá jù lo; ìlù etí) le fa àìgbọ́ràn tàbí ìṣòro pẹ̀lú ọ̀rọ̀ gbígbọ́. | Etí |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6505 | 6505 | Ọkọ̀-àlọbọ̀ Òfurufú Atlantis
Ọkọ̀-ayára Òfurufú "Atlantis" ti o ti lo si inu ofurufu lati nnkan bi ose meji ni o pada si ile aye ni Edwards Airforce Base, California, U.S.A. ni oni ojo Ketalelogun osu kefa odun 2007. Gbogbo awon mejeeje ti won wa ninu re ni won ba a de. Sunita Williams naa ti gunle si ile aye. Oun ni obinrin ti o pe ju ni oju ofurufu. Ojo marundinlogowaa (195 days) ni o gbe ni oju ofurufu. Oun naa ni obinrin ti o rin ni oju ofurufu ju. | Ọkọ̀-àlọbọ̀ Òfurufú Atlantis |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6536 | 6536 | Àwọn orin ilẹ̀ Yorùbá
Orin jẹ́ àṣà pàtàkì nínú àṣà Yorùbá. Oríṣiríṣi orin ni àwọn Yorùbá máa ń kọ fún oríṣiríṣi nǹkan tàbí ìṣẹ̀lẹ̀. Yòóbá a máa kọrin kẹ́dùn, wọn á máa kọrin ṣayẹyẹ, wọ́n máa ń kọrin ṣe ìkìlọ̀, bẹ́ẹ̀ wọ́n sìn máa ń kọrin bú ènìyàn. Yorùbá a máa forin rẹ ọmọ lẹ́kún, wọn á máa forin ki oríkì ẹni, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
Èrò àti ìgbàgbọ́ Yorùbá nípa àjọ̀dún ìbílẹ̀.
Àjọ̀dún ìbílẹ̀ jẹ́ mọ́ bíbọ òrìṣà kan tí àwọn olùsìn rẹ̀ fi ń wájú mọ́ra tàbí láti fi bẹ̀bẹ̀ tàbí san ẹ̀jẹ́ lọ́dọ̀ rẹ̀. Gbogbo ìwọ̀nyí wà fún ṣíṣe ìfẹ́ rẹ̀. Àjọ̀dún ìbílẹ̀ tún lè wà fún ìrántí aṣááju tàbí akọni kan, bóyá tí ó tẹ ìlú kan dó, tàbí tí ó jagun kan láti gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ lọ́wọ́ ọ̀tá tàbí lọ́wọ́ ibi tàbí ìjàǹbá kan, tàbí tí ó ṣe ohun mánigbàgbé kan tí wọn fi ń ránti rẹ̀ tàbí tí wọ́n fi ń ṣọpẹ́ fún un, tí wọ́n sì tí ipa bẹ́ẹ̀ sọ ọ́ di òrìṣà tí wọn yóò máa bọ, tí wọn yóò sì máa ṣe ẹ̀yẹ fún lọ́dọọdún tàbí lóòrèkóòrè. ...
Agbalogbabo lori orin Yoruba
Iwulo orin Yoruba
Orin Yoruba
Ìwúlò orin Yorùbá.
Orin jẹ ọ̀nà kan pàtàkì tí ẹní tí ó kọrín fí ń gbé èrè-ọkàn rẹ̀ jáde lórí ohun tí ń jẹ ẹ́ lọ́kàn, yálà nípa ọ̀rọ̀ ara rẹ̀, ọ̀rọ̀ ẹlòmíràn tàbí nípa ọ̀rọ̀ kan láwùjọ.
Ọ̀kọrin lè fi orin mú iwúrí àti ìdùnu bá ara rẹ̀ tàbí ẹlòmìíràn. Gẹ́gẹ́ bí alóre láwùjọ, ọ̀kọrin tàbí òṣèré lè fi orin gbé ẹ̀dùn ọkàn èrò àwùjọ síta, èyí tí ìba máa fún ni ni ìnira tàbí ìtẹ̀mọ́lẹ̀ tàbí ìbánujẹ́ abẹ́nu, yálà láti ọwọ́ ìjọba tàbí àwọn aláṣẹ kan. Orin lè wá fún lílò ara-ẹni tàbí tí àwùjọ lápapọ̀. Orin lè mú ní sapá ṣe ohun tí ó dàbí ẹní ṣòroó ṣe fún ní nígbà mìíràn. ...
Orin apala
Apala
Orin Àpàlà.
Ìfáàrà
Orin àpàlà jẹ́ ọ̀kan lára àwọn orin Yorùbá ti wọ́n jẹ́ gbájúmọ̀ ni agbègbè ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú, Ọ̀yọ̀, Ọ̀sun àti Ìgbóminà. Orin ayẹyẹ ni orin àpàlà, orin ìgbàlóde ni pẹ̀lú. Orin àpàlà kò ní nǹkan án se pẹ̀lú ẹ̀sìn, òrìsà tàbí ìbọ kan tí a mọ̀ ni ilẹ̀ Yorùbá. Orin ìgbàfẹ́ ni orin àpàlà...
Orin Fújì.
Ìfáàrà
Orin ìgbàlódé ni orin Fújì. Orin tó gbalágboko ni pẹ̀lú. Àwọn ohun díẹ̀ péréte ni a ó ṣọ̀rọ̀ lé lorí nínú orin yìí. A ó fi ẹnu ba ohun èlò orin Fújì, àwọn ọ̀kọrin Fújì ìṣàkóso àti kókó tí Fújì ń dálé lórí. ...
Orin Sákárà.
Ìfáàrà
Ẹ̀dá ìtàn méjì ní a gbọ́ tí ó rọ̀ mọ́ bí eré Sákárà ṣe bẹ̀rẹ̀. Ọkan ní pé ni ìlú Ìlọrin ní Sákárà tí bẹ̀rẹ̀ láti ọwọ́ àwọn Mùsúlùmí kan, kí a to mú un wá sí Ìbàdàn lásìkò Baálẹ̀ Sítú tí ó jẹ́ Olúbàdàn láàrin ọdún 1914 sí 1925. Ẹ̀dà ìtàn kejì ní pé eré kerekérè ni ó pilẹ̀ eré Sakárà láti ọwọ́ Abúdù, tí ó jẹ́ ọmọ Yorùbá kan tí ó ń ṣe àtìpó ní ìlú Bídàá ní ìpínlẹ̀ Náíjà. ...
Orin Àgan.
Àwọn orin kán wà ni ilẹ̀ Yorùbá tí wọ́n ń kù lọ. Wọ́n ti fi ìgbà kan kári ilẹ̀ Yorùbá rí. Ní àsìkò yìí ìlú kọ̀ọ̀kan ní a ti ń rí wọn. Wọn ò tilẹ̀ kárí ẹkù kan mọ́. Irúfẹ́ àwọn orin náà fara pẹ́ òrìṣà kan pàtó. Ìlú tí ẹ̀sìn òkèrè bá ti gba ẹ̀ṣìn ìbílẹ̀ lọ́wọ́ wọn, dandan ni kí irú orin bẹ́ẹ̀ kú pẹ̀lú ẹ̀sìn tí wọ́n gbé jù sílẹ̀...
Orin Wéré.
Ìfáàrà
Ìtara àti ìtaníjí nínú ẹ̀sìn Mùsùlùmí ni a gbọ́ pé ìpilẹ̀ṣẹ̀ eré ajíwéré, nígbà tí àwọn olúfọkànsìn kan máa ń lọ káàkiri àdúgbò ní ìdájí láti jí àwọn Mùsúlùmí lati kírun àárọ̀. Èyí ni aáyan láti má jẹ́ kí àwọn ènìyàn sùn gbàgbera, kí wọn sì jí wéré láti ṣàdúrà òórọ̀...
Àwọn ohun èlò eré Jùjú.
Nígbà ti eré Jùjú bẹ̀rẹ̀, àwọn ohun èlò tí àwọn òṣèré n lò ni: báńjò, ṣẹ̀kẹ̀rẹ̀, samba àti ‘jùjú’ (àsìkò). Nígbà tí wọn kò lo gìtá alápòótí mọ ní wọ́n bẹ̀rẹ̀ síí lo báńjò. Àwọn ohun-èlò ìbílẹ́ tí wọ́n tún mú wọ inú eré Jùjú ni gágan, sákárà tàbí orùn ìṣà, gudugudu, agogo, àgídigbo tàbí móló. Àwọn ohun-èlò ìgbàlódé tí a mú wọ́nú eré Jùjú ní gìtá, ọ̀pọ̀ ìlú alásopọ̀ tí ẹnìkanṣoṣo máa ń lù, bóńgò, kóńgà, ẹ̀rọ gbohùngbohùn, míkísà, búsítà, àkọ́díọ̀nù àti dùùrù àfẹnufọn, nígbà kan rí. ...
Èrò àti ìgbàgbọ́ Yorùbá nípa àjọ̀dún ìbílẹ̀.
Àjọ̀dún ìbílẹ̀ jẹ́ mọ́ bíbọ òrìṣà kan tí àwọn olùsìn rẹ̀ fi ń wájú mọ́ra tàbí láti fi bẹ̀bẹ̀ tàbí san ẹ̀jẹ́ lọ́dọ̀ rẹ̀. Gbogbo ìwọ̀nyí wà fún ṣíṣe ìfẹ́ rẹ̀. Àjọ̀dún ìbílẹ̀ tún lè wà fún ìrántí aṣááju tàbí akọni kan, bóyá tí ó tẹ ìlú kan dó, tàbí tí ó jagun kan láti gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ lọ́wọ́ ọ̀tá tàbí lọ́wọ́ ibi tàbí ìjàǹbá kan, tàbí tí ó ṣe ohun mánigbàgbé kan tí wọn fi ń ránti rẹ̀ tàbí tí wọ́n fi ń ṣọpẹ́ fún un, tí wọ́n sì tí ipa bẹ́ẹ̀ sọ ọ́ di òrìṣà tí wọn yóò máa bọ, tí wọn yóò sì máa ṣe ẹ̀yẹ fún lọ́dọọdún tàbí lóòrèkóòrè. ... | Àwọn orin ilẹ̀ Yorùbá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6541 | 6541 | Orin Wéré
Orin Wéré jẹ́ orin ìtara àti ìtaníjí nínú ẹ̀sìn Mùsùlùmí ni a gbọ́ pé ìpilẹ̀ṣẹ̀ eré ajíwéré , nígbà tí àwọn olúfọkànsìn kan máa ń lọ káàkiri àdúgbò ní ìdájí láti jí àwọn Mùsúlùmí lati kírun àárọ̀. Èyí ni aáyan láti má jẹ́ kí àwọn ènìyàn sùn gbàgbera, kí wọn sì jí wéré láti ṣàdúrà òórọ̀...
Àwọn ohun èlò eré Jùjú.
Nígbà ti eré Jùjú bẹ̀rẹ̀, àwọn ohun èlò tí àwọn òṣèré n lò ni: báńjò, ṣẹ̀kẹ̀rẹ̀, samba àti ‘jùjú’ (àsìkò). Nígbà tí wọn kò lo gìtá alápòótí mọ ní wọ́n bẹ̀rẹ̀ síí lo báńjò. Àwọn ohun-èlò ìbílẹ́ tí wọ́n tún mú wọ inú eré Jùjú ni gágan, sákárà tàbí orùn ìṣà, gudugudu, agogo, àgídigbo tàbí móló. Àwọn ohun-èlò ìgbàlódé tí a mú wọ́nú eré Jùjú ní gìtá, ọ̀pọ̀ ìlú alásopọ̀ tí ẹnìkanṣoṣo máa ń lù, bóńgò, kóńgà, ẹ̀rọ gbohùngbohùn, míkísà, búsítà, àkọ́díọ̀nù àti dùùrù àfẹnufọn, nígbà kan rí. ...
Igbagbo Yoruba nipa ajodun ibile
Orin ninu odun ibile
Odun ibile
Ero Yoruba nipa ajodun ibile
Èrò àti ìgbàgbọ́ Yorùbá nípa àjọ̀dún ìbílẹ̀.
Àjọ̀dún ìbílẹ̀ jẹ́ mọ́ bíbọ òrìṣà kan tí àwọn olùsìn rẹ̀ fi ń wájú mọ́ra tàbí láti fi bẹ̀bẹ̀ tàbí san ẹ̀jẹ́ lọ́dọ̀ rẹ̀. Gbogbo ìwọ̀nyí wà fún ṣíṣe ìfẹ́ rẹ̀. Àjọ̀dún ìbílẹ̀ tún lè wà fún ìrántí aṣááju tàbí akọni kan, bóyá tí ó tẹ ìlú kan dó, tàbí tí ó jagun kan láti gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ lọ́wọ́ ọ̀tá tàbí lọ́wọ́ ibi tàbí ìjàǹbá kan, tàbí tí ó ṣe ohun mánigbàgbé kan tí wọn fi ń ránti rẹ̀ tàbí tí wọ́n fi ń ṣọpẹ́ fún un, tí wọ́n sì tí ipa bẹ́ẹ̀ sọ ọ́ di òrìṣà tí wọn yóò máa bọ, tí wọn yóò sì máa ṣe ẹ̀yẹ fún lọ́dọọdún tàbí lóòrèkóòrè. ...
Agbalogbabo lori orin Yoruba
Iwulo orin Yoruba
Orin Yoruba
Ìwúlò orin Yorùbá.
Orin jẹ ọ̀nà kan pàtàkì tí ẹní tí ó kọrín fí ń gbé èrè-ọkàn rẹ̀ jáde lórí ohun tí ń jẹ ẹ́ lọ́kàn, yálà nípa ọ̀rọ̀ ara rẹ̀, ọ̀rọ̀ ẹlòmíràn tàbí nípa ọ̀rọ̀ kan láwùjọ.
Ọ̀kọrin lè fi orin mú iwúrí àti ìdùnu bá ara rẹ̀ tàbí ẹlòmìíràn. Gẹ́gẹ́ bí alóre láwùjọ, ọ̀kọrin tàbí òṣèré lè fi orin gbé ẹ̀dùn ọkàn èrò àwùjọ síta, èyí tí ìba máa fún ni ni ìnira tàbí ìtẹ̀mọ́lẹ̀ tàbí ìbánujẹ́ abẹ́nu, yálà láti ọwọ́ ìjọba tàbí àwọn aláṣẹ kan. Orin lè wá fún lílò ara-ẹni tàbí tí àwùjọ lápapọ̀. Orin lè mú ní sapá ṣe ohun tí ó dàbí ẹní ṣòroó ṣe fún ní nígbà mìíràn. ...
Orin apala
Apala
Orin Àpàlà.
Ìfáàrà
Orin àpàlà jẹ́ ọ̀kan lára àwọn orin Yorùbá ti wọ́n jẹ́ gbájúmọ̀ ni agbègbè ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú, Ọ̀yọ̀, Ọ̀sun àti Ìgbóminà. Orin ayẹyẹ ni orin àpàlà, orin ìgbàlóde ni pẹ̀lú. Orin àpàlà kò ní nǹkan án se pẹ̀lú ẹ̀sìn, òrìsà tàbí ìbọ kan tí a mọ̀ ni ilẹ̀ Yorùbá. Orin ìgbàfẹ́ ni orin àpàlà...
Orin Fújì.
Ìfáàrà
Orin ìgbàlódé ni orin Fújì. Orin tó gbalágboko ni pẹ̀lú. Àwọn ohun díẹ̀ péréte ni a ó ṣọ̀rọ̀ lé lorí nínú orin yìí. A ó fi ẹnu ba ohun èlò orin Fújì, àwọn ọ̀kọrin Fújì ìṣàkóso àti kókó tí Fújì ń dálé lórí. ...
Orin Sákárà.
Ìfáàrà
Ẹ̀dá ìtàn méjì ní a gbọ́ tí ó rọ̀ mọ́ bí eré Sákárà ṣe bẹ̀rẹ̀. Ọkan ní pé ni ìlú Ìlọrin ní Sákárà tí bẹ̀rẹ̀ láti ọwọ́ àwọn Mùsúlùmí kan, kí a to mú un wá sí Ìbàdàn lásìkò Baálẹ̀ Sítú tí ó jẹ́ Olúbàdàn láàrin ọdún 1914 sí 1925. Ẹ̀dà ìtàn kejì ní pé eré kerekérè ni ó pilẹ̀ eré Sakárà láti ọwọ́ Abúdù, tí ó jẹ́ ọmọ Yorùbá kan tí ó ń ṣe àtìpó ní ìlú Bídàá ní ìpínlẹ̀ Náíjà. ...
Orin Àgan.
Àwọn orin kán wà ni ilẹ̀ Yorùbá tí wọ́n ń kù lọ. Wọ́n ti fi ìgbà kan kári ilẹ̀ Yorùbá rí. Ní àsìkò yìí ìlú kọ̀ọ̀kan ní a ti ń rí wọn. Wọn ò tilẹ̀ kárí ẹkù kan mọ́. Irúfẹ́ àwọn orin náà fara pẹ́ òrìṣà kan pàtó. Ìlú tí ẹ̀sìn òkèrè bá ti gba ẹ̀ṣìn ìbílẹ̀ lọ́wọ́ wọn, dandan ni kí irú orin bẹ́ẹ̀ kú pẹ̀lú ẹ̀sìn tí wọ́n gbé jù sílẹ̀...
Iwe ti a yewo.
Omoniyì Ajíbóyè (2003) Ewì Alohùn Yorùbá Orin Majab Books, Ilorin. ISBN 978-32402-3-4, oju-iwe 95-124.
Omoniyi Ajiboye
link title | Orin Wéré |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6544 | 6544 | Orin sákárà
Orin sakara
Orin Sákárà.
Ìfáàrà
Ẹ̀dá ìtàn méjì ní a gbọ́ tí ó rọ̀ mọ́ bí eré Sákárà ṣe bẹ̀rẹ̀. Ọkan ní pé ni ìlú Ìlọrin ní Sákárà tí bẹ̀rẹ̀ láti ọwọ́ àwọn Mùsúlùmí kan, kí a to mú un wá sí Ìbàdàn lásìkò Baálẹ̀ Sítú tí ó jẹ́ Olúbàdàn láàrin ọdún 1914 sí 1925. Ẹ̀dà ìtàn kejì ní pé eré kerekérè ni ó pilẹ̀ eré Sakárà láti ọwọ́ Abúdù, tí ó jẹ́ ọmọ Yorùbá kan tí ó ń ṣe àtìpó ní ìlú Bídàá ní ìpínlẹ̀ Náíjà. ...
Agan
Orin agan
Orin Àgan.
Àwọn orin kán wà ni ilẹ̀ Yorùbá tí wọ́n ń kù lọ. Wọ́n ti fi ìgbà kan kári ilẹ̀ Yorùbá rí. Ní àsìkò yìí ìlú kọ̀ọ̀kan ní a ti ń rí wọn. Wọn ò tilẹ̀ kárí ẹkù kan mọ́. Irúfẹ́ àwọn orin náà fara pẹ́ òrìṣà kan pàtó. Ìlú tí ẹ̀sìn òkèrè bá ti gba ẹ̀ṣìn ìbílẹ̀ lọ́wọ́ wọn, dandan ni kí irú orin bẹ́ẹ̀ kú pẹ̀lú ẹ̀sìn tí wọ́n gbé jù sílẹ̀...
Were
Orin were
Orin Wéré.
Ìfáàrà
Ìtara àti ìtaníjí nínú ẹ̀sìn Mùsùlùmí ni a gbọ́ pé ìpilẹ̀ṣẹ̀ eré ajíwéré, nígbà tí àwọn olúfọkànsìn kan máa ń lọ káàkiri àdúgbò ní ìdájí láti jí àwọn Mùsúlùmí lati kírun àárọ̀. Èyí ni aáyan láti má jẹ́ kí àwọn ènìyàn sùn gbàgbera, kí wọn sì jí wéré láti ṣàdúrà òórọ̀...
Juju
Orin juju
Awon ohun elo juju
Àwọn ohun èlò eré Jùjú.
Nígbà ti eré Jùjú bẹ̀rẹ̀, àwọn ohun èlò tí àwọn òṣèré n lò ni: báńjò, ṣẹ̀kẹ̀rẹ̀, samba àti ‘jùjú’ (àsìkò). Nígbà tí wọn kò lo gìtá alápòótí mọ ní wọ́n bẹ̀rẹ̀ síí lo báńjò. Àwọn ohun-èlò ìbílẹ́ tí wọ́n tún mú wọ inú eré Jùjú ni gágan, sákárà tàbí orùn ìṣà, gudugudu, agogo, àgídigbo tàbí móló. Àwọn ohun-èlò ìgbàlódé tí a mú wọ́nú eré Jùjú ní gìtá, ọ̀pọ̀ ìlú alásopọ̀ tí ẹnìkanṣoṣo máa ń lù, bóńgò, kóńgà, ẹ̀rọ gbohùngbohùn, míkísà, búsítà, àkọ́díọ̀nù àti dùùrù àfẹnufọn, nígbà kan rí. ...
Igbagbo Yoruba nipa ajodun ibile
Orin ninu odun ibile
Odun ibile
Ero Yoruba nipa ajodun ibile
Èrò àti ìgbàgbọ́ Yorùbá nípa àjọ̀dún ìbílẹ̀.
Àjọ̀dún ìbílẹ̀ jẹ́ mọ́ bíbọ òrìṣà kan tí àwọn olùsìn rẹ̀ fi ń wájú mọ́ra tàbí láti fi bẹ̀bẹ̀ tàbí san ẹ̀jẹ́ lọ́dọ̀ rẹ̀. Gbogbo ìwọ̀nyí wà fún ṣíṣe ìfẹ́ rẹ̀. Àjọ̀dún ìbílẹ̀ tún lè wà fún ìrántí aṣááju tàbí akọni kan, bóyá tí ó tẹ ìlú kan dó, tàbí tí ó jagun kan láti gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ lọ́wọ́ ọ̀tá tàbí lọ́wọ́ ibi tàbí ìjàǹbá kan, tàbí tí ó ṣe ohun mánigbàgbé kan tí wọn fi ń ránti rẹ̀ tàbí tí wọ́n fi ń ṣọpẹ́ fún un, tí wọ́n sì tí ipa bẹ́ẹ̀ sọ ọ́ di òrìṣà tí wọn yóò máa bọ, tí wọn yóò sì máa ṣe ẹ̀yẹ fún lọ́dọọdún tàbí lóòrèkóòrè. ...
Agbalogbabo lori orin Yoruba
Iwulo orin Yoruba
Orin Yoruba
Ìwúlò orin Yorùbá.
Orin jẹ ọ̀nà kan pàtàkì tí ẹní tí ó kọrín fí ń gbé èrè-ọkàn rẹ̀ jáde lórí ohun tí ń jẹ ẹ́ lọ́kàn, yálà nípa ọ̀rọ̀ ara rẹ̀, ọ̀rọ̀ ẹlòmíràn tàbí nípa ọ̀rọ̀ kan láwùjọ.
Ọ̀kọrin lè fi orin mú iwúrí àti ìdùnu bá ara rẹ̀ tàbí ẹlòmìíràn. Gẹ́gẹ́ bí alóre láwùjọ, ọ̀kọrin tàbí òṣèré lè fi orin gbé ẹ̀dùn ọkàn èrò àwùjọ síta, èyí tí ìba máa fún ni ni ìnira tàbí ìtẹ̀mọ́lẹ̀ tàbí ìbánujẹ́ abẹ́nu, yálà láti ọwọ́ ìjọba tàbí àwọn aláṣẹ kan. Orin lè wá fún lílò ara-ẹni tàbí tí àwùjọ lápapọ̀. Orin lè mú ní sapá ṣe ohun tí ó dàbí ẹní ṣòroó ṣe fún ní nígbà mìíràn. ...
Orin apala
Apala
Orin Àpàlà.
Ìfáàrà
Orin àpàlà jẹ́ ọ̀kan lára àwọn orin Yorùbá ti wọ́n jẹ́ gbájúmọ̀ ni agbègbè ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú, Ọ̀yọ̀, Ọ̀sun àti Ìgbóminà. Orin ayẹyẹ ni orin àpàlà, orin ìgbàlóde ni pẹ̀lú. Orin àpàlà kò ní nǹkan án se pẹ̀lú ẹ̀sìn, òrìsà tàbí ìbọ kan tí a mọ̀ ni ilẹ̀ Yorùbá. Orin ìgbàfẹ́ ni orin àpàlà...
Orin Fújì.
Ìfáàrà
Orin ìgbàlódé ni orin Fújì. Orin tó gbalágboko ni pẹ̀lú. Àwọn ohun díẹ̀ péréte ni a ó ṣọ̀rọ̀ lé lorí nínú orin yìí. A ó fi ẹnu ba ohun èlò orin Fújì, àwọn ọ̀kọrin Fújì ìṣàkóso àti kókó tí Fújì ń dálé lórí. ... | Orin sákárà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6570 | 6570 | Ali Hassan al-Majid
Ali Hassan al-Majid ti won maa n pe ni Chemical Ali ti o je ara ile ti o je ara ile Sadam Hussein ni won ti dajo iku fun ipa ti o ko nitori ipolongo ti o se tako awon Kurds ni 1988. | Ali Hassan al-Majid |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6582 | 6582 | Professor Sir Lawrence Bragg | Professor Sir Lawrence Bragg |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6584 | 6584 | William Lawrence Bragg
Sir William Lawrence Bragg CH OBE MC FRS (31 March 1890 – 1 July 1971) ni o kere ju ninu awon eni ti o ti gba Nobel Prize titi di odun 2001. Omo Australia ara Britani ni. Omo odun marundinlogbon ni o je nigba ti o gba Nobel Prize ninu fisiksi ni odun 1915. | William Lawrence Bragg |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6585 | 6585 | Sir Lawrence Bragg | Sir Lawrence Bragg |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6595 | 6595 | Colin Maclaurin
Colin Maclaurin (1698 - 14 June, 1746) ni ojogbon ti o kere ju lo. omo odun mokandinlogun ni nigba ti o di ojogbom matimatiiki ni Marischa College ni Aberdeen ni Scotland ni Ogbon-ojo osu kesan-an odun 1717. Leyin eyi ni o lo di ojogbon Matimatiiki ni Edinburgh ni scotland ni 1725. Sir Isaac Newton ni o ni ki won so o di ojogbon nibe. | Colin Maclaurin |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6599 | 6599 | Nobel Prize | Nobel Prize |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6626 | 6626 | Tòmátò
Tòmátò ní irúgbìn tó po ti o si kéré. Ó da fún ara wa. Tí ó bá ti pón ó ma n pupa, bi ósͅe n pón lósì ma ma tóbi. Orísͅìrisì tòmátò ló wà ní àgbáyé. Wón ma n pe tòmátò ni èso nítorí pé ó ní ìrúgbìn tó pòͅ. Sͅùgbóͅn àwoͅn ènìyàn ma n pé tòmátò l’ágbàye ni èfóͅ, wóͅn sì dèͅ má n se bi èfóͅ.
Bí Oúnje.
Tòmátò je eso kan ti a fi maa n se obe. Ti o ba pon tan, kii pe ra nitori naa, awon oloja maa n fe tete ta a tan. Ile Hausa ni gbigbe tòmátò wopo si ju ni ile Naijiria. | Tòmátò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6638 | 6638 | Biafran war | Biafran war |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6639 | 6639 | Àfin ilé-ìṣọ́ Egeskov
Egeskov Castle
Oruko miiran ti a n pe Egeskov Castle ni Danish Egeskov Slot. Castle yii wa ni gusu erekusu Funen ni Denmark. Omi ipamo igba 'renaissance' ti o wa nibe ni o dara ju ni ilu Oyinbo. Itan Castle naa ti bere lati nnkan bii Senturi kerinla. Eni ti o ya aworan castle naa ni Frands brockenhuus ni 1554. | Àfin ilé-ìṣọ́ Egeskov |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6640 | 6640 | Tony Blair
Anthony Charles Lynton "Tony" Blair (ọjọ́ìbí 6 May, 1953) jẹ́ olóṣèlú ọmọ ilẹ̀ Britani tó jẹ́ Alákòóso Àgbà orílẹ̀-èdè Ilẹ̀ọba Ìṣọ̀kan ti Britani Nínlá àti Irelandi Apáàríwá láti ọjọ́ 2 May ọdún 1997 títí di ọjọ́ 27 June ọdún 2007. | Tony Blair |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6643 | 6643 | Gordon Brown
James Gordon Brown (20 February, 1951) jẹ́ Alákòóso Àgbà orílẹ̀-èdè Ilẹ̀ọba Ìsọ̀kan ti Britani Nínlá àti Irelandi Apáàríwá (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) tele. | Gordon Brown |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6692 | 6692 | Ilu | Ilu |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6724 | 6724 | Èkánná
Èkánná ri bi iwo ni ori ika-owo tabi ika-ese omo eniyan. | Èkánná |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6766 | 6766 | Cameroon (orílẹ̀-èdè)
Kamẹrúùnù tàbí Orile-ede Olómìnira ilẹ̀ Kamẹrúùnù () ni orílẹ̀-èdè àsọdọ̀kan ni arin ati apaiwoorun Afrika. O ni bode mo Naijiria ni iwoorun; Tsad ni ariwailaorun; orile-ede Olominira Apaarin Afrika ni ilaorun; ati Guinea Alagedemeji, Gabon, ati orile-ede Olominira ile Kongo ni guusu. | Cameroon (orílẹ̀-èdè) |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6767 | 6767 | Naijiriya | Naijiriya |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6777 | 6777 | Ìwéìròyìn
Ìwé-ìròyìn ni itejade iroyin wiwopo.. | Ìwéìròyìn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6840 | 6840 | Omi
Omi jẹ́ ohun tí ó ṣe pàtàkì fún gbogbo ohun ẹlẹ́mìí. Omi ò lóòórùn, kò ní àwọ̀ àti bẹ́ẹ̀ ni kò ní adùn, ó jẹ́ èròjà tó pọ̀ nínú afẹ́fẹ́, ilẹ̀ àti òkun. Omi tún wà nínú ara gbogbo ohun ẹlẹ́mìí tí ó ma ń yòrò.
"Omi" ni orúkọ àdàpè tí àwọn Gẹ̀ẹ́sì ń pèé ní H20 ní ipò ṣíṣàn. Ní ipò yìí omi lè di ohun tí ń rọ̀ bíi òjò, tàbí ohun tí afẹ́fẹ́ ń gbé bí kùrukùru. A lè rí ìkùukùu nígbà tí omi àti omi dídì bá ṣù pọ̀ lójú sánmà. Nígbà tí omi náà bá ṣèpínyà, omi dídì oníkírísítálì lè já bọ́ gẹ́gẹ́ bí yìnyín. À ń pè omi onípò gáàsì ní oruku omi. Omi máa ń yí ipò rẹ̀ ní ìpele kọ̀ọ̀kan ti "ìyípoyípo omi". Bí ìyípopyípo omi ṣe ń ṣẹlẹ̀ rèé: Kùrukùru omi yóò gòkè lọ sójú sánmà, yóò wá di òjò. Òjò náà yóò wá rọ̀, yóò sì wọnú àwọn adágún, àwọn ọ̀sà, àti àwọn odò, yóò sì “rin ilẹ̀ ayé gbingbin.” Lẹ́yìn èyí, omi sábà máa ń wọnú òkun lẹ́ẹ̀kan sí i.
Pàtàkì omi fún ọ̀làjú ènìyàn.
Ní ìgbà ìgbàanì, etí odò tàbí ìladò ni ọ̀lájú máa ń gbòòrò: Mesopotámíà wà láàárín odò méjì tó ṣe pàtàkì — Odò Tígírísì àti Odò Yúfírétì; Odò Náílì ṣe kókó fún Íjíbítì ìgbàanì. Ọ̀làjú àfonífojì Indus ìjímìjí (c. 3300 BCE to 1300 BCE) dàgbàsókè lẹ́bàá Odò Indus àti àwọn odò míì tí ń ṣàn láti òkè Himalaya. Wọ́n kọ́ Ìlú Róòmù ìgbàanì ní bèrè Odò Táíbà tó wà lórílẹ̀-èdè Ítálì. Àwọn ìgboro ìlú ńlá ìgbàlóde bíi Èkó, Lọ́ńdọ́nù, Tokyo, Parisi, Montreal, Rotterdam, Shanghai, Buenos Aires, New York àti Ṣìkágò ti gbòòrò lápá kan nítorí wọ́n láǹfààní sí omi. Àwọn erékùṣù tó ní èbúté aláìléwu, gẹ́gẹ́ bí Singapore, ti dọlọ́rọ̀ nítorí ìdí ọ̀hún bákan náà. Ní ẹkùn ilẹ̀ aláìtó omi gẹ́gẹ́ bíi apá àríwá Áfíríkà àti Ilẹ̀ Lárúbáwá, àǹfààní omi tó ṣeé mu ti ń ṣe kókó fún ìdàgbàsókè ènìyàn.
Ìlera àti Ìbàyíkájẹ́.
"Omi tó ṣeé mu" là ń pè omi tí kò lárùn nínú. Bí omi kò bá ṣeé mu, àá sẹ́ ẹ, tàbí kí a sè é kí a tó mu ún. Nǹkan bí àádọ́ta ọ̀kẹ́ lọ́nà 660 ènìyàn wà tí kò láǹfààní sí omi tó ṣeé mu.
Omi tí a ò lè mu ṣùgbọ́n tí a lè lò ó láti wẹ̀ là ń pè é ní "omi tí kò léwu" tàbí "omi tó dára". Kiloríìnì ni wọ́n máa ń fi sínú omi kí a lè lò ó láti wẹ̀ tàbí mu ún.
Ìgbàgbọ́ àti Ẹ̀sìn nípa omi.
Nínú ẹ̀sìn púpọ̀, wọ́n ka omi sí ohun mímọ́. Lílo omi fún ìmọ́ra wà nínú àwọn ẹ̀sìn mélòó kan, bí àpẹẹrẹ: Ẹ̀sìn Ìmàle, Ẹ̀sìn Kírísítì, Ìsìn Júù, Ìṣẹ̀ṣe, Ẹ̀sìn Híńdù àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ní ẹ̀sìn Kírísítì, wọ́n máa ń ṣe "ìrìbọmi" gẹ́gẹ́ bíi "ìyàsímímọ́". Ẹ̀sìn Ìmàle ń ṣe "ghusl" kí wọ́n tó gbàdúrà.
Ní Ìṣẹ̀ṣe, àwọn òrìṣà olómi wà. Àwọn tí wọ́n ń sìn wọ́pọ̀ jù lọ jẹ́: Ọ̀ṣun, Yemọja àti Olókun. Òrìṣà Ọ̀ṣun àti Yemọja jẹ́ obìnrin, ṣùgbọ́n Olókun ò jẹ́ obìnrin tàbí ọkùnrin. Orúkọ "Odò Ọ̀ṣun" tó wà ní Ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun ni wọ́n fàyọ láti orúkọ òrìṣà yẹn. Odò Ọ̀ṣun ni àwọn olùjọ̀sìn Ọ̀ṣun máa ń ṣayẹyẹ Ọ̀ṣun Òṣogbo lọ́dọọdún. | Omi |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6890 | 6890 | Martin Luther King, Jr.
<ns>0</ns>
<revision>
<parentid>531487</parentid>
<timestamp>2023-03-06T10:21:26Z</timestamp>
<contributor>
<username>Marvelousola01</username>
</contributor>
<comment>Two reference column exit in the article, removing one</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Martin Luther King, Jr.(January 15, 1929 – April 4, 1968) jẹ́ ẹni ọ̀wọ̀, alákitiyan ọmọ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà,
bẹ́ẹ̀ ni ó sí jẹ́ olórí ẹgbẹ́-ìjíndé fún ẹ̀tọ́ ọmọ-àwùjọ ni ilé Amẹ́ríkà. Gẹ́gẹ́ bí oníwasú Ìjọ Onítẹ̀bọmi, King di alakitiyan fún ẹ́tọ́
ará-ìlú ní ìbẹ̀rẹ̀ ayé rẹ̀. | Martin Luther King, Jr. |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6892 | 6892 | Malcolm X
Malcolm X (pípè /ˈmælkəm ˈɛks/; May 19, 1925 – February 21, 1965), abiso Malcolm Little bakanna bi El-Hajj Malik El-Shabazz (Lárúbáwá: ) je omo ile orile-ede Amerika. | Malcolm X |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6893 | 6893 | Malcom X | Malcom X |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6894 | 6894 | Nelson Mandela
Nelson Rolihlahla Mandela (: [xoˈliɬaɬa manˈdeːla]; Ọjọ́ Kejìdínlógún Oṣù Keje Ọdún 1918 - Ọjọ́ Karùn-ún Oṣù Kejìlá Ọdún 2013) jẹ́ Ààrẹ Gúúsù Áfíríkà láti ọdún 1994 títí di ọdún 1999, bẹ́ẹ̀ sì ni òun ni Ààrẹ Gúúsù Áfírík[s àkọ́kọ́ tó jẹ́ ẹni àdìbòyàn nínú ìdìbò-yani tòṣèlú ará ìlú aṣojú yanyan. Kí ó tó di Ààrẹ, Mandela jẹ́ alákitiyan olódì-apartheid, ati olórí Umkhonto we Sizwe, apa adigun Ìgbìmọ̀ Aṣòfin Ọmọ Orílẹ̀-èdè Áfíríkà (ANC). Lọ́dún 1962 ó di ẹni afofinmu won si da lebi ika ote ati awon ẹ̀sùn mìíràn, wọ́n sì rán an lẹ́wọ̀n gbere. Mandela lo ọdún mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n (27) ní ẹ̀wọ̀n, ó lo ọ̀pọ̀ ọdún yìí ní Robben Island. Lẹ́yìn jijowo rẹ̀ kúrò lọ́gbà ẹ̀wọ̀n ní ọjọ́ 11 oṣù kejì ọdún 1990. Mandela ṣiwájú ẹgbẹ́ òṣèlú rẹ̀ nínú àwọn iforojomitorooro tó fa òṣèlú àwaarawa ti gbogbo eya ti o waye ni odun 1994, tó sì di Ààrẹ orílẹ̀ èdè Gúúsù Áfíríkà láti ọdún 1994 títí di 1999. O si ṣokùnfà ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ní Gúúsù Afrika, Bákan náà ni a tún mọ Mandela sí "Madiba", oyè ẹ̀yẹ tí àwọn Alágbà ìdílé Mandela ń lo.
Mandela ti gba ẹ̀bùn tó pọ̀ ju 250 lọ láàárín ogójì ọdún, nínú wọn ni Ẹ̀bùn Àlàáfíà Nobel 1993.
Ìgbà èwe.
Nelson Mandela jẹ́ ọmọ ẹ̀ka kékeré ìran ọba Thembu dynasty, tó ń jọba ní agbègbè Transkei ní Ìgbèríko Cape Gúúsù Áfíríkà. Wọ́n bí i ní Mvezo, abúlé kékeré kan tó sún mọ́ agbègbè Umtata, tó jẹ́ olú-ìlú Transkei. Ọmọ ìran Khoisan ni ìyá ńlá rẹ̀. Bàbá ńlá bàbá rẹ̀ ni Ngubengcuka tó jọba gẹ́gẹ́ bí "Inkosi Enkhulu" tàbí ọba àwọn Thembu ṣáájú kó tó kú ní ọdún (1832). Ìkan nínú àwọn ọmọkùnrin ọba ọ̀hún ló ń jẹ́ "Mandela", ni bàbá ńlá rẹ̀ àti ibi tí orúkọ ìdílé rẹ̀ ti wá. Síbẹ̀ nítorí pé ó jẹ́ ọmọ "Inkosi's" látọ̀dọ̀ ìyàwó ìran Ixhiba (ìyẹn "ìdílé olowo osi"), àwọn ọmọ-ọmọ ẹ̀ka ẹbí ọba rẹ̀ kò lè gorí ìtẹ́ ní Thembu.
Bàbá Mandela ni Gadla Henry Mphakanyiswa. Ó jẹ́ Olóyè ní ìlú Mvezo. Ṣùgbọ́n nítorí àìgbọ́ràn sí ìjọba amúnisìn lenu, wọ́n yọ Mphakanyiswa kúrò ní ipò oyè rẹ̀ wọ́n sì kọ ẹbí rẹ̀ lọ sí Qunu. Síbẹ̀, Mphakanyiswa kọ̀ kó ṣàìjẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ Adámọ̀ràn "Inkosi", bẹ́ẹ̀ sì ni ó kópa gidi láti rí i pé Jongintaba Dalindyebo gun orí ìtẹ́ Thembu. Dalindyebo san ore yi paa fun Mphakanyiswa nípa gbigba Mandela sọ́dọ̀ bí ọmọ nígbà tí Mphakanyiswa kú. Bàbá Mandela fẹ́ ìyàwó mẹ́rin, ó sì bí ọmọ mẹ́tàlá (13) ọkùnrin mẹ́rin àti obìnrin mẹ́sàn-án. Mandela jẹ́ ọmọ ìyàwó kẹta, Nosekeni Fanny. Fanny jẹ́ ọmọbìnrin Nkedama láti ìran Mpemvu Xhosa, Otun Oba, ninu ile eni ti Mandela ti lo igba omode re. Orúkọ àbísọ rẹ "Rolihlahla" túmọ̀ sí "fa ẹ̀ka igi", "oníjàngbọ̀n".
Rolihlahla Mandela ló jẹ́ ọmọ àkọ́kọ́ nínú ẹbí rẹ tó lọ sí ilé ẹ̀kọ́ níbi tí olùkọ́ rẹ̀ Miss Mdingane ti fún un lórúkọ Gẹ̀ẹ́sì "Nelson".
Nígbà tí Mandela tó ọmọ ọdún mẹ́sàn-án, bàbá rẹ̀ kú nípa ikọ́ ẹ̀gbẹ (TB), nítorí èyí Jongintaba, di alágbàtọ́ rẹ̀. Mandela lọ sí ilé ẹ̀kọ́ tí ó jìnnà sí ààfin Jogintaba. Pẹ̀lú bí àṣà Thembu ṣe là á sílẹ̀, ó jẹ́ siso dagba nígbà tó tó ọmọ ọdún mẹ́rìndínlógún (16), ó sì relé ẹ̀kọ́ Clarkebury Boarding Institute. Mandela parí ilé ẹ̀kọ́ odo láàárín ọdún méjì, kàkà ọdún mẹ́ta tó yẹ. Leyi to je yiyan lati jogun ipo baba re gege bi Alamoran Oba, ni odun 1937 Mandela ko lo si Healdtown Comprehensive School, koleji awon elesin Wesley ni Fort Beaufort ti opo awon awon omo oloye ni Thembu ti n lo si ile-eko. Nigba ti o di omo odun mokan-dinlogun (19) o feran lati ja ese ati eresisa ni ile-eko.
Leyin to to de koleji, Mandela bere si keko fun iwe-eri Bachelor Ise-Ona ni Fort Hare University, nibi to ti pade Oliver Tambo. Tambo ati Mandela di ore ati elegbe. Mandela tun di ore pelu Kaiser ("K.D.") Matanzima eni to je gege bi oloye Otunba Thembu wa lori ila fun ite ni Transkei, eyi ti yio fa lojo iwaju lati tewogba eto Bantustan. Itileyin re fun awon eto yi fa ilodi larin ohun ati Mandela. Ni eyin odun kn ni koleji Mandela kopa ninu boikotu ti Igbimo awon Asoju Akeko se nitori awon eto yunifasiti, nitorie won le kuro nibe. Lojowaju nigba to wa ni ogba ewon, Mandela keko fun Iwe-eri Bachelor Ofin lati ibi eto okere Yunifasiti Londonu.
Dere to kuro ni Fort Hare, Jongintaba so fun Mandela ati Justice (to je omo Jogintaba ati eni to kan lati joba) pe ohun ti seto igbeyawo fun awon mejeeji. Sugbo awon mejeeji nitoripe won ko feran eto igbeyawo yi, won kora won si ko lo si Johannesburg. Nigba to de be, Mandela nibere koko ri ise bi asona ninu koto alumoni. Sugbon, eni to gba sise tete yara le kuro nigba to gbo pe Mandela je alagbato Oba. Mandela leyin na bere ise bi akowe ni ile-ise agbejoro to wa ni Johannesburg, Witkin, Sidelsky ati Edelman, lati odo ore ati alawose re, Walter Sisulu. Bo se unsise ni Witkin, Sidelsky ati Edelman, Mandela pari iwe-eri B.A. re ni Yunifasiti Guusu Afrika pelu ifiranse, leyin na lo wa bere si ni gbeko ofin ni Yunifasiti Witwatersrand, nibi to ti bere si ni sore awon elegbe akoko re ati awon alakitiyan olodi apartheid lojowaju Joe Slovo, Harry Schwarz ati Ruth First. Slovo yio wa di Alakoso Oro Ile ninu ijoba Mandela lojowaju, nigbati Schwarz yio di alusoju Guusu Afrika ni Amerika. Ní àsìkò yìí, Mandela gbé ní Alexandra, tó wà ní àríwá Johannesburg.
Ìgbésẹ̀ Òṣèlú.
Lẹ́yìn tí ẹgbẹ́ òṣèlú Egbe Omoorile-ede egbe oseluAfrikaner ninu eto idibo odun 1948, nitoripe awon wonyi fowo mo eto apartheid's apartheid's apartheid's eleya-meya, Mandela bere si ni kopa gidigidi ninu oro oselu. O siwaju ninu Kampein Agidi ti ANC se ni 1952 ati ninu Kongresi awon eniyan ni 1955 ti pinu ti abajade re je ipile eto ilodi si ise eleya-meyaanti apartheid. Larin asiko yi, Mandela ati agbejoro re Oliver Tambo da ile-ise agbejoro Mandel's ati Tambo sile lati pese imoran ofin ofe fun opo awon alawodudu ti won ko ni agbejoro.
Mahatma Gandhi nipa iha ti Mandela ati bi awon ona ti awon alakitiyan olodi apartheid Guusu Afrika fi koju re. (nitori re, Mandela kopa ninu apero oro arofo 29–30 January 2007 ni New Delhi to sajodun odun kewa ti Gandhi se akoso satyagraha (ilodi alainijagidijagan) ni Guusu Afrika).
Ìwé fún kíkà.
". Little, Brown and Company. ISBN
(1999). "
". New York: Vintage Books. ISBN
(2009). "Mandela's Way: Fifteen Lessons on Life, Love, and Courage". Crown. ISBN
Àwọn ìjápọ̀ látìta.
Wikisource has original text related to this article: | Nelson Mandela |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6909 | 6909 | Thabo Mbeki
Thabo Mvuyelwa Mbeki tí wọ́n bí ní Ọjọ́ kejìdínlógún oṣù kẹfà ọdún 1942 (18 June, 1942) jẹ́ Ààrẹ àná orílẹ̀-èdè Guusu Áfíríkà láti ọdún 1999 títí dé 2008. | Thabo Mbeki |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=6910 | 6910 | Gúúsù Áfríkà
Orílẹ̀-èdè Olómìnira ilẹ̀ Gúúsù Áfíríkà wà ní ẹnu igun Apá guusu Áfíríkà. Ó ní ibodè pẹ̀lú orílẹ̀-èdè Namibia, Botswana àti Zimbabwe ní àríwá, mọ́ Mozambique àti Swaziland ní ìlà Òòrùn, 2,798 kilometres (1,739 mi) etí odò ní Okun Atlantiki àti Okun India, ti Lesotho si budo je yiyika pelu re.
Àwọn Ìgbèríko Gúúsù Áfíríkà.
Orílẹ̀-èdè Gúúsù Áfíríkà pín sí igberiko 9.
Ìrìn-àjò.
South Africa jẹ orílẹ-èdè kan pẹlu ìtàn àkọọ́lẹ̀ ti ẹlẹ́yàmẹ̀yà; láti igba miiran ti iṣagbega iwa-ipa ti o kọja, orilẹ-ede yii ka lati jẹ idagbasoke julọ julọ lori ilẹ Afirika da duro diẹ ninu awọn aleebu irora.
Ṣugbọn a ko le dinku ilẹ ikọja yii si awọn abawọn itan rẹ: loni, orilẹ-ede jẹ ọkan ninu awọn irin-ajo ti o dara julọ julọ ni agbaye, ni ifamọra ẹgbẹẹgbẹrun awọn ọmọ ile-iwe, ati pe ọpọlọpọ awọn alejo ṣe irin ajo lati ṣe ẹwa si agbegbe ti o dara yii. | Gúúsù Áfríkà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7023 | 7023 | Ìgè
Opadotun
Olátúnjí Ọ̀pádọ̀tun
Ewì Fún Àwọn Ògo Wẹẹrẹ Ìwé Kejì
Ige
Ìgè.
Ìgé Adùbí ìsa
Àdùbí oníkẹ̀ẹ́yẹ
Ẹni ti kò màdùbí
A lóníkẹ̀ẹ́yẹ̀ ṣánpọ́nná
Iké ṣeé yẹ̀ lẹ́yìn ẹni
Ìgè Àdùbí asaare
Èèyàn tó bẹ Ìgè Àdùbí níṣẹ́
Ojo
Òjó.
Òjó olúkù-lóyè
Igbe kíké níṣẹ́ ẹyẹ
Òjó Àdìó alájòóòsinmi
Tóo jó láruru
Tóo sì jó ní kọ̀bì
Ajayi
Àjàyí.
Àjàyí Ògídí olú
Oníkánga àjípọn
Ò bomi òsùùrù wẹdà
Ẹni Àjàyí gbà gbà tí ò le gbà tán
Aríléwọ́lá, ikú ní í gbolúwarẹ
Irele
Àwọn ewí àkàkọ́gbọ́n: Ìrẹ̀lẹ̀.
Títí tí n ó fi kú
N ò ní yéé hùwà ìrẹ̀lẹ̀
N ò ní rágbà fún
N ò ní lanu mi bú ajunilọ
Oríkì Iṣẹ́ àárọ̀ Yorùbá: Ọdẹ.
Onígbérí kíjìpá
Alákò à ń kàdá bọ̀
Anílàsà láàrin ìbọn
Alájá tí í lagogo kagbó
Ikú tí í pàmọ̀tẹ́kun
Ẹ̀rùjẹ̀jẹ̀ fún kìnnìhún
Eléṣù lẹ́yìn erin
Ìdágìrì àwọn ìmàdò
Olójú-iná à á sìnkú àgbọ̀nrín
Abàtàn íṣorọ́rí ẹfọ̀n
Àwọn oríkì orúkọ àmútọ̀runwá: Ìbejì.
Táyélolú, Kẹ́yìndé
Ẹélà Ọba ọmọ
Gbàbílà a-rinkinkin-lọ́ṣọ̀ọ́
Olúwaà mi
Góńgó lórí ìgbágó
Tì-ẹ̀mì lórí ìyeyè
Ò-gbórí-ìyeyè nawọ́ sáboyún
Àlubọ́sà ẹgàn, agẹmọ eréwé
A-jí-folú-kẹ́
Iwe ti a yewo.
Olátúnjí Ọ̀pádọ̀tun (2001) Ewì Fún Àwọn Ògo Wẹẹrẹ Ìwé Kejì Rasmed Publications LTD. Ibadan, oju-iwe 1-12.
Olatunji Opadotun | Ìgè |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7091 | 7091 | Brasil
"
Brasil (, ]), lóníbiṣẹ́ bíi Orílẹ̀-èdè Olómìnira Aparapọ̀ ilẹ̀ Bràsíl ("Federative Republic of Brazil" (, ), ni orílẹ̀-èdè tótóbijùlọ ní Gúúsì Amẹ́ríkà àti ní agbègbè Amẹ́ríkà Látìnì. Òkòwò rẹ̀ ni ìkaàrún tótóbijùlọ lagbaye, gegebi àlà jeografi àti bii alabugbe pelu 193 million eniyan. Brasil ni orile-ede Eledeluso totobijulo lagbaye, ati ikan soso ni orile awon Amerika.
O ni bode mo Okun Atlantiki ni ilaorun, Brasil ni etiomi to to . O ni bode ni ariwa pelu Venezuela, Guyana, Suriname ati agbegbe okere Fransi ni Guiana fransi; ni ariwaiwoorun pelu Kolombia; ni iwoorun pelu Bolivia ati Peru; ni guusuiwoorun pelu Argentina ati Paraguay ati ni guusu pelu Uruguay. Opo awon erekusu osupo wa ni ara ile Brasil, bi Fernando de Noronha, Rocas Atoll, Saint Peter and Paul Rocks, ati Trindade and Martim Vaz. O ni bode mo gbogbo awon orile-ede Guusu Amerika ayafi Ekuador ati Tsile.
Brasil tele je imusin Portugal latigba ti Pedro Álvares Cabral gunle sibe ni 1500 titi di 1815, nigba to di ileoba ati Ileoba Asokan Portugal, Brasil ati awon Algafe je didasile. Ibase amusin na je gige ni 1808, nigbati oluilu ileobaluaye alamusin Portugal je gbigbe kuro ni Lisbon lo si Rio de Janeiro, leyin igba ti Napoleon gbogunlu Portugal. Brasil gba ilominira ni 1822 pelu idasile Ileobaluaye ile Brasil, orile-ede abasokan pelu iru ijoba kabiyesi onilanairepo ati sistemu onileasofin. Brasil orile-ede olominira oniare ni 1889, nigba ti ifipagbajoba ologun sakede Orile-ede Olominira, botilejepe ileasofin oniyewu meji, loni to n je Kongresi, ti wa lati igba itowobowe ilanairepo akoko ni 1824. Ilanairepo Brasil loni, to je dida ni 1988, pe Brasil ni Orile-ede Olominira Apapo. Iparapo orile-ede na waye pelu isokan larin Agbegbe Ijoba Apapo, awon Ipinle 26, ati awon Agbegbe ibile 5,564.
Okowo Brasil ni ikefa totobijulo lagbaye gegebi GDP oloruko ati ikeje totobijulo gegebi osuwon agbara inawo (titi de 2011). Brazil ni ikan ninu awon okowo gbangba to unsare dagba julo lagbaye. Awon atunse okowo to waye ti fun ni idamo tuntun kariaye. Brasil je omoegbe oludasile Awon Orile-ede Asokan, G20, CPLP, Isokan Latini, Agbajo awon Orile-ede Iberia Amerika, Agbajo awon Orile-ede Amerika, Mercosul ati Isokan awon Orile-ede Guusu Amerika, ati ikan ninu awon orile-ede BRIC. Bakana Brasil tun je ikan ninu awon awon orile-ede Olohun-orisirisi 17, ibe je ile fun awon orisi eran igbe, ayika adanida, opo awon alumoni adanida nibi orisi ibi abo. Pelu awon eya 67 abinibi ti won da duro, Brasil ni iye awon eniyan aitibapade to pojulo lagbaye.
Ìtumọ̀ orúkọ.
Oruko re bi "Brasil" wa lati oruko igi brasil, igi kan to n wu nigbakan ni janti rere leti eba omi Brasil. Ni ede Portugal, igi brasil unje "pau-brasil", nibi ti "brasil" ti tumo si "pupa bi ojuina", lati ede Latin "brasa" ("ember") ati alemeyin "-il" (lati "-iculum" tabi "-ilium"). Nitoripe igi brasil se da aro pupa, o niyi daada ni Europe lati fi kun aso, ohun si ni aje akoko to wulo lati Brasil. Kakiri igba orundun 16k, opo igi brasil je fifatu latowo awon eniya abinibi (agaga awon Tupi) leba etiomi Brasil, awon yi si ta won fun awon onibukata ara Europe (agaga awon ara Portugal, ati fun awon ara Fransi) fun pasiparo fun orisi oja amulo lati Europe.
Oruko onibise ile yi, ninu awon akosile awon ara portugal, je was the "Ile Agbelebu Mimo" ("Land of the Holy Cross"; "Terra da Santa Cruz"), sugbon awon awako-ojuomi ati oloja ara Europe unsaba pe lasan bi "Ile Brasil" ("Land of Brazil"; "Terra do Brasil") nitori bukata igi brasil. Oruko yi lo gbajumo titi do ni to fi ropo oruko onibise. Bakanna awon awako ojuomi nibere pe ibe ni "Ïle àwon Odidere" ("Land of Parrots"; "Terra di Papaga").
Ni ede Guarani, ti se ede onibise kan ni Paraguay, Brasil unje pipe ni "Pindorama". Oruko yi ni awon eniyan abinibi fun agbegbe yi, itumo re ni "ile awon igi ọ̀pẹ" ("land of the palm trees").
Ìtàn.
<ns>10</ns>
<id>16733</id>
<revision>
<id>534273</id>
<parentid>122075</parentid>
<timestamp>2020-05-17T15:21:13Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ìsọdibiàmúsìn Pọ́rtúgàl.
<ns>10</ns>
<id>16733</id>
<revision>
<id>534273</id>
<parentid>122075</parentid>
<timestamp>2020-05-17T15:21:13Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
boilerplate seealso">Ẹ tún wo: Àwọn ẹ̀yà abínibí ní Brasil àti Okoẹrú ní Brasil
Ori ile ti a mo loni bi Brasil je gbigbesele latowo Portugal ni April 1500, nigba ti oko-ojuomi lati Portugal ti Pedro Álvares Cabral dari gunle. Awon wonyi pade awon are ibe ti ede opo won je ti Tupi–Guarani. Botilejepe ilu abudo akoko je didasile ni 1532, imusin ko bere titi to fi di 1534, nigbati Oba Dom João 3k ile Portugal pin ibe si ile basorun ajogun mejila.
Eto yi ko ni yori i rere rara, bosi ti di odun 1549 oba yan Gomina Agba kan lati samojuto gbogbo ibe. Awon eya abinibi bi melo kan je fifamora, awon miran je kikoleru tabi piparun ninu ogun tabi pelu awon arun ti awon ara Europe ko ran won ti ara won ko ni ajesara si. Nigba ti yio fi di arin orundun 16k, suga ti di oja okere pataki fun Brasil nitori awon ara Portugal yi ko opo eru wa lati Afrika lati fi won sise fun ibere oja suga to unpo si kariaye.
Nipa gbigbogun ti awon ara Fransi, awon ara Portugal diedie fe ile won de guusuilaorun, won si gbesele ilu Rio de Janeiro ni 1567, ati de ariwaiwoorun, nibi ti won ti gbesele ilu São Luís ni 1615. Won ran awon ologun losi igbo-aginju Amasoni won si bori awon ajagun Britani ati Holandi to wa nibe, ki won o to bere sini da abule ati ile ologun sibe lati 1669. Ni 1680 won de guusu nibi ti won da Sacramento sile si ni eba Rio de la Plata, ni agbegbe Etiomi Apailaorun region.
Ni opin orundun 17k, oja suga ni okere bere si ni re sile sugbon lati ibere awon odun 1690, iwari wura latowo awon oluwakiri ni agbegbe na to unje pipe ni Minas Gerais ni Mato Grosso ati Goiás loni, gba ibi amusin na la lowo iparun. Kakiri lati Brasil, ati lati Portugal, egbeegberun eniyan tu wa si koto alumoni lati wa sise. Awon ara Spein gbira lati dena awon ara Portugal lati fe ile won de ori ile to je ti won gegebi Adehun Tordesillas 1494, won si yori lati gbesele Etiomi apailaorun ni 1777. Sibesibe, asan ni eyi jasi gegebi Adehun San Ildefonso, ti won fowosi lodun kanna yi, sedaju ase Portugal lori gbogbo awon ile ti won ba gbesele, ati igba yi ni opo gbogbo bode Brasil loni ti wa.
Ni 1808, ebi ile-oba Portugal ati opo awon ijoye Portugal, lati bo lowo awon ajagun Napoleon I lati Fransi ti won ungbogun ti Portugal ati gbogbo Arin Gbongan Europe, ko ara won lo si ilu Rio de Janeiro, to fi be di ibujoko gbogbo Ileobaluaye Portugal. Ni 1815 Dom João 6k, gege bi aruobaje dipo iya re, gbe Brasil soke lati ibi amusin di alase Kingdom united with Portugal|Ileoba Asokan ile Portugal, Brasil ati awon Algarfe. Ni 1809 awon ara Portugal na tun gbogun ti Guiana Fransi (ti won da pada fun Fransi ni 1817) be sini ni 1816 won yi orunko Etiomi Apailaorun si Cisplatina.
Ìlómìnira àti ilẹ̀ọba.
<ns>10</ns>
<id>16733</id>
<revision>
<id>534273</id>
<parentid>122075</parentid>
<timestamp>2020-05-17T15:21:13Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ìjọba àti ìṣèlú.
Awon ipinle ati ibile.
<ns>10</ns>
<id>16733</id>
<revision>
<id>534273</id>
<parentid>122075</parentid>
<timestamp>2020-05-17T15:21:13Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
boilerplate seealso">Ẹ tún wo: Regions of Brazil | Brasil |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7127 | 7127 | Òkun
Òkun je gbogbo omi oniyo, ati eyi to se pataki ara ile-aye. Bi 71% oju Ile-Aye ni okun bo mo le. | Òkun |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7131 | 7131 | Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà | Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7136 | 7136 | Òjò
Òjò jẹ́ omi tí ó ń rọ̀ láti sánmọ̀, tí ó ṣì ń di omi ní orí ilẹ̀. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àǹfààní ni omi tí ó ń sọ̀kalẹ̀ yí ń ṣe fún ọmọ ènìyàn, lára rẹ̀ ni a ti ń pèsè iná mọ̀nàmọ́má, ó wúlò nínú ilé, ó wúlò fún mímu, ìdáná àti ìtọ́jú oúnjẹ, ó wúlò fún ìwẹ̀, àti bẹẹ bẹẹ lọ. Síwájú sí, omi òjò tún wúlò fún ìdàgbàsókè àwọn ǹkan ọ̀gbìn wá gbogbo. | Òjò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7145 | 7145 | Fẹlá Kútì
Fẹlá Aníkúlápó Kútì (orúkọ ìbí Olúfẹlá Olúṣégun Olúdọ̀tun Ransome-Kútì, October 15, 1938 - August 2, 1997) tàbí Fẹlá jẹ́ olórin ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ó tún jẹ́ adìjà-gbara fún àwọn ọmọ orílè- èdè Nàìjíríà; ó sì tún ma ń kọ orin. Wón mọ̀ó ṣí ẹni tí ó ò síwájú orin àwọn aláwọ̀ dúdú. Orúkọ mìíràn tí won a máa pe Felá ni "Abàmì Èdá."
Fẹlá Kútì jẹ́ ọmọ adìjà-gbara fún ètó àwọn obìnrin, Ìyá ààfin Fúnmiláyò Ransome Kútì. Ní ìgbà tí ó dé láti ìlú òyìnbó, orin rè kan tí ó ń jẹ́ "Africa '70" jáde ní ọdún 1970. Ní ọdún yì í ni ó fi orin rè bá àwọn ìjọba alágbádá tó wà ní'pò wì i.[3] Ní ọdún yìí náà ni ó dá "Kàlàkútà Republic Commune" sí'lè, tí ó sì yo ara álà rè kúrò láàrín ín àwon tó ní'fèé sí ìjọba alágbádá. Ìjọ "Commune" yìí padà dárú ní ọdún un 1977 ní'gbà tí wón dá'ná sun-ún. Láti ìgbà tí Felá Kútì ti di olóògbé ni omo rè, Fémi Kútì, ti kó gbogbo orin rè jo s'ójú kan.
Ìbèrè ayé e rẹ̀.
Olúfelá Olúségun Olúdòtun Ransome-Kútì ni wón bí ní ọdún un 1938, ní ojó karùndínlógún Oşù Òwàrà (October 15) sí ìlú u Abẹ́òkúta, ní ìpínlè Ògùn, ní orílè-èdè Nàìjíríà. Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ̀ pé adìjà-gbara fún ètọ̀ àwọn obìnrin ni ìyá a rè, Olóyè Fúnmiláyò Ransome-Kútì, tí bàbá rè ṣì jẹ́ Olùşó Àgùntàn ti ìjọ Ańglícàń, olùkó-àgbà àti ààrẹ fún gbogbo Olùkó. Àwọn ọmọ ìyá rè ni Béèkó Ransome-Kùi àti Olíkóyè Ransome-Kútì, Dókítà ìlúmòóká Dókítà. Fẹlá tún tan mó Ọ̀jọ̀gbón Wolé Sóyínká, ẹni tí ó jẹ́ eni àkókó ní ilè aláwọ̀ dúdú tí ó gba Èbùn Iyì Lítírésò (Nobel Prize in Literature).
Kútì lọ sí ilé ìwé girama ti ìlú u Abẹ́òkúta. Ní ọdún 1958, ó lọ sí òkè òkun lọ ka èkó ìmò ìşègùn. Şùgbón, ó padà lọ sí ilé ìwé èkó orin kan tí wón ń pè ní Trinity College of Music. Kàkàkí ni ó fẹ́ràn láti máa fi kọ orin. Ní'gbà tí ó wà l'óhùn ún, ó dá egbé orin ti tirè sí'lè, tí ó ń jé "Koola Lobitos", tí wón ń ko "jazz" àti "highlife". Ní ọdún 1960, Felá fẹ́ ìyàwó o rè tí orúko rè ń jé Rèmílékún Kútì, eni tí ó sì bí ọmọ méta fun; orúko won a sì má a jé Fémi, Yemí àti Solá. Ní odún 1963, Kútì padà sí Nàìjíríà l'ẹ́yìn ìgbà tí ó ti gba òmìnira; ó sì ń kó egbé orin rè káàkiri.
Ní ọdún 1967, Kútì lọ sí Orílè Èdè Ghánà láti lọ wá ònà mìíràn bí yó ò ti mà a pe orin re. Ònà ìpè orin mììràn ti è yì í wá ni "Afrobeat", ìyẹn tí ń ṣe àpapọ̀ "highlife", "fun", "jazz", "salsa", "calypso" àti orin ìjìnlè ilẹ̀ Yorùbá.
Bí Fẹlá ṣe jà fún ètó ará ìlú.
Bí Felá ti ṣe ń ṣe ìjà-n-gbara, bẹ́èni wón ń fì pamó sí àgó ọlópàá. Ní gbogbo ìgbà tí ó bá fi èhónú hàn ni wón maá mu lọ sí àtìmólé, béè náa ni wón a má a fi ìyà je àwọn ìyàwó àti àwọn ọmọ rè.
Felá Kútì jé adìjà-gbara fún ètó ọ ará ìlú tí tí ó fi di olóògbé. Kútì a máa dojú kọ ìjọba Nàìjíríà fún gbogbo ìwà ìbàjé tí wọn wù sí àwọn ará ìlú tí wón fi wón sí ipò. Felá jé kí wón mọ̀ pé àwọn òyìnbó ni wón dá rògbòdìyàn sí ìlú Nàìjíríà. Felá tún jé kí wón mọ àwọn ìwà ìbàjé kan tí ó wà láàárín in àwọn aláwọ̀ dúdú: bí i kí a máa gba àbètẹ́lẹ̀, kí a má ṣe òótó, kí a máa se ojúkòkòrò , kí a máa da ìbò rú, kí a máa gbé'ni pa, kí a máa se jàgídí-jàgan àti bẹ́èbéẹ̀ lọ.
Ipa tí o fi í lè.
Gbogbo ènìyàn ló mọ̀ pé Felá Kútì jẹ́ akínkanjú, tí o fi orin rè tún ìlú ṣe. Ayẹyẹ ọdọọdún kan sì wà, tí wón ń pè ní "Felabration" láti fi máa ṣe ìrántí olóògbé Felá Kútì gégé bí i eni orin rè wuyì l'áwùjọ.
Ní ọdún 1999, Universal Music France, ní abé e ìdarí i Francis Kertekian, gbé áábóòmù ọgóójì ó lé márùn ún (àrùn-dín-láàdóta) ti Felá jáde. Bẹ́è sì tún ni Felá tún gba oríyìn àti àmì ìpegedé l'ókè òkun.
Olórin kan tí wón ń pè ní Bìlál láti orílè-èdè Amẹ́ríká tún orin Felá ṣe ní Ọdún 1997 tí ó sì pe àkólé e rè ní "Sorrow, Tears and Blood"..
Ní ọdún 2007 ni eré orí ìtàgé kan tí àkọólé rè ń jé "The Visitor" (Àlejò) tí arákùnrin kan tó ń jé Thomas McCarthy darí jáde. Eré yì í ṣe àfihan an òjògbón kan tí orúko rè ń jé Richard Jekins, eni tí ó fé gbó orin kan tí àkólé rè ń jẹ́ "djembe" tí ó kó láti ọ̀dọ̀ arákùnrin kan tí a ń pè ní Haaz Sleiman eni tí ó wá láti orílè-èdè Syria. Haaz Sleiman sì sọ fún ọ̀jọ̀gbón yìí pe kò sí bí òun şe lè gbó àgbóyé orin àwon aláwò dúdú àyàfi tí òun bá kókó gbó orin Fẹlá. Nínú eré yìí náà ni wón ti ṣe àfihàn orin Felá méjì kan tí àkólé e won ń jẹ́ "Open and Close" àti "Jẹ́ n wí tèmi".
Nígbà ayé e rẹ̀, oríşiríşi nnkan ló fi lé'lẹ̀. Bẹ́è náà ni wón fun ní oríṣiríṣi èbùn tó pọ̀ já-n-ti-rẹrẹ. Wón sì tún fà á ka'lè ni èèmọkànlá gégé bí i ẹni tó yẹ látì gba èbùn ìpegede títayọ nínú işé orin kíkọ.
Àwọn àṣàyàn orin tí ó kọ sílẹ̀.
"Felá Felá Felá" jáde ní ọ̀dún 1969, Live! (1971)
"Rọ̀fọ̀rọ̀fọ̀" jadé ńì ọ̀dún 1972
"Shakará" ní ọ̀dún 1973
"Open & Close" ní odún 1971
"Afrodisiac" jáde ní odún 1973
"Gentleman" jáde ní odún 1973
"Confusion" jáde ní odún 1975
"Expensive Shit" jáde ní odún 1975
"He Miss Road" jáde ní odún 1975
"Water No Get Enemy" jáde ní odún 1975
J.J.D. (Johnny Just Drop!!) (1977)
"Zombie" jáde ní odún 1977
"Stalemate" náà jáde ní odún 1977
"No Agreement" jáde ní odún 1977
"Sorrow, Tears and Blood" jáde ní odún 1977
"Shuffering and Shmiling" jáde ní odún 1978
"Black President" jáde ní odún 1981
"Original Sufferhead" jáde ní odún 1981
"Unknown Soldier" jáde ní odún 1981
"Army Arrangement" jáde ní odún 1985
"Beasts of No Nation" jáde ní odún 1989
"Confusion Break Bones" jáde ní odún 1990; àti béèbéè lọ.
Ere Orinkipo nipa Fela:Atilẹjade iṣelọpọ Broadway ti Fela!
Felá jé olórin tó dá-ń-gá-jí-á, nítorí náà àwon olórin jà-n-kàn-jà-n-kàn bí i Shawn “Jay-Z” dara pò pèlú u Will àti ìyàwó o rè, Jada Pinkett láti şe işé àkànşe orin àti eré orí ìtàgé láti owó Eugene O'Neill tí wón pe àkólé e rè ní , láti bu olá fún un. | Fẹlá Kútì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7147 | 7147 | Desmond Tutu
Desmond Mpilo Tutu (ojo ibi 7 October 1931 - 26 December 2021) je omo orile-ede Guusu Afrika | Desmond Tutu |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7148 | 7148 | Ẹ̀bùn Nobel
Ẹ̀bùn Nobel ("Ẹ̀bùn Nobel ní èdè Gẹ̀̀ẹ́̀si àti Nobelpriset ní ède Sweden" Norwegian: "Nobelprisen") ní àwọn èbùn odoódún káríayé tí àwọn ìgbìmọ̀ ará Scandinafia ń fún ni fún ìdámọ̀ ìmúlọsíwájú àṣà àti ìmọ̀ ìjìnlẹ̀. Wọ́n jẹ́ dídásílẹ̀ ní ọdún 1895 latowo ara Sweden onímọ̀ ẹ̀kọ́ ẹ̀lá (kẹ́místri) Alfred Nobel, olúṣé dynamite. Àwọn èbún nínú Fisiksi, Kemistri, Ìwòsàn, Litireso, ati Alafia koko je bibun ni 1901. Ebun Sveriges Riksbank ninu ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ Okòwò ní Ìrántí Alfred Nobel jẹ́ dídìmúlẹ́ látọwọ́ Sveriges Riksbank ní ọdún 1968 ó sí kọ́kọ́ jẹ́ bíbùn ní ọdún 1969. Bótilẹ̀jẹ́pẹ́ èyí kìí ṣe ẹ̀bùn Nobel gangan, ìkéde àti ìfifún ré̀ ń sélẹ̀ nígbà kan náà mọ́ àwọn ẹ̀bùn yókù. Ẹ̀bùn kọ̀ọ̀kan jẹ́ dídámọ̀ ní pàápàá fún iṣé wọn. | Ẹ̀bùn Nobel |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7172 | 7172 | Dìde, Èyin Ará
Wikisource has original text related to this article:
Nigeria's present national anthem, "Arise, O compatriots" was adopted in 1978.
Arise, O compatriots, Nigeria's call obey
To serve our fatherland
With love and strength and faith
The labour of our heroes past
Shall never be in vain
To serve with heart and might
One nation bound in freedom, peace and
unity.
Oh God of creation, direct our noble cause
Guide our leaders right
Help our youth the truth to know
In love and honesty to grow
And living just and true
Great lofty heights attain
To build a nation where peace and justice
shall reign
It replaced the anthem "Nigeria We Hail Thee", adopted on independence in 1960. The words were written by a British expatriate, Lilian Jean Williams, while the music was composed by Frances Benda.
Nigeria, we hail thee,
Our own dear native land,
Though tribe and tongue may differ,
In brotherhood we stand,
Nigerians all, and proud to serve
our sovereign motherland.
Our flag shall be a symbol,
That truth and justice reign,
In peace or battle honoured,
And this we count as gain
To hand on to our children
A banner without stain
O Lord of all creation,
Grant this our one request
Help us to build a nation
Where no man is oppressed
And so, with peace and plenty,
Nigeria may be blessed. | Dìde, Èyin Ará |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7183 | 7183 | Odò
Odò jẹ́ ojú-ọ̀nà fún omi tó ń ṣàn ní orí ilẹ̀ láti ibi gíga sí ibi ìsàlẹ̀. | Odò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7186 | 7186 | Odò Ọya
Odò Niger tabi Odò Ọya ni èdè Yorùbá je odo gbangba ni apa iwoorun Afrika ti o gun to maili 2500 (bi 4180 km). | Odò Ọya |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7198 | 7198 | Ọ̀sẹ̀
Ọ̀sẹ̀ kan je ọjọ́ meje ninu kàlẹ́ndà Giringori. Awon ojo wonyi ni ede yoruba ni a mo si: Ojo-Aje, Ojo-Isegun, Ojoru, Ojobo, Ojo-Eti, Ojo-Abameta, Ojo-Aiku.
Ọ̀sẹ je eyo àsìkò ti o tobi ju ọjọ́ kan lo sugbon ti o kere ju osù kan lo. | Ọ̀sẹ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7199 | 7199 | Àsìkò
Àsìkò tabi àkókò je esese isele lati ibere titi de opin tabi lati igba eyin titi de isinyi ati titi de igba to n bo niwaju. | Àsìkò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7202 | 7202 | Tábìlì àyè àwọn ẹ́límẹ̀ntì
Tábìlì àyè àwọn ẹ́límẹ̀ntì je ona eleto agbehan awon apilese egbo. Bo tile je pe iru tabili yi ti wa tele, eni ti gbogbo eniyan gba pe o da ni onimo khemistry Ararussia Dimitri Mandeleev ni odun 1869. Mandeleev fe tabili yi lati s'afihan ("igba") isele bi a se n da awon apilese mo. Atunse ti bo si iyasile tabili yi, be ni o si ti fe si bi a ba se n seawari awon apilese tuntun be sini a ti se iko apere elero (theoretical model) tuntun la ti se alaye iwuwa egbo.
Tabili igba ti je pataki nisinyi ninu imo eko Khemistry, nipa lati pin si owoowo, la si ona to mogbon wa ati lati safiwe awon orisirisi iru iwa egbo. Be na sini tabili yi n je lilo ninu eko Fisiki, Biology, imoero ati Ileise ero. Tabili ise (standard) isinyi ni 117 apilese ti a le fihan gege bi January 27, 2008 (nigbati apilese 118 ti je imudipo (synthesized) apilese 117 ko ti je be).
Atosile.
Iyasile tabili igba n safihan (igba) isele fun idamo awon egbo. A se akojo awon apilese bi nomba atomu won se n po si (eyun àkọ́wá ati inuikun atomu). Lori ila kanna ni awon apilese ti won ni idamo kanna wa ("akojopo") | Tábìlì àyè àwọn ẹ́límẹ̀ntì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7203 | 7203 | Tábìlì ìgbà (standard)
This is a standard display of the periodic table of the elements. For more information on its contents and history, see the article Periodic table.
<onlyinclude>
Notes
</onlyinclude> | Tábìlì ìgbà (standard) |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7204 | 7204 | Orin fújì
Fújì jẹ́ orin tó gbajúgbajà láàárín àwọn Yorùbá. Ó jáde látara orin Wéré, tí wọ́n tún ń pè ní ajísàrí tó máa ń jí àwọn Musulumi nígbà àwẹ̀. Sikiru Ayinde Barrister ló sọ orin yìí di gbajúmọ̀ ní 1950 sí 1960, ó sì yí orúkọ rẹ padà sí Fuji. Barrister sọ ọ́ di mímọ̀ pé ìwé alẹ̀móde kan ni òun rí ní pápá ọkọ̀ òfurufú, tí wọ́n kọ "Mount Fuji sí, tí oh jẹ́ òkè tó ga jùlọ ni Japan. Wọ́n sì máa ń sọ pé kí a má ṣi Fuji gbé fún "fuja" tàbí "faaji".
Ìtàn.
Orin wéré jẹ́ orin tó gbajumọ̀ láàárín àwọn Musulumi, òun sì ni wọ́n máa ń lò láti fi jí àwọn Musulumi lásìkò àwẹ̀. Ní bíi ọdún 1950, Dáúdà Àkànmú Epo Àkàrà àti Ganiyu Kuti ló dá orin yìí sílẹ̀ ní ìlú Ìbàdàn. Wọ́n máa ń lo sakara àti goje láti fi gbéorin yìí jáde. Díẹ̀ lára àwọn olórin wéré ni; Sikiru Omo Abiba, Ajadi Ganiyu, Ayinde Muniru Mayegun, Ajadi BAshiru, Sikiru Onishemo, Kawu Aminu, Jibowu Barrister, Ayinde Fatayi, Kasali Alani, Saka Olayigbade, Ayinla Yekini àti Bashiru Abinuwaye.
Ní ọdún 1960, Sikiru Ayinde àti àwọn akọrin wéré yòókù di gbajúmọ̀ ní gbogbom Èkó.
Orin yìí wọ́pọ̀ láàrin àwọn ọkùnrin, àmọ́ èyí tí àwọn obìnrin máa ń kọ ni orin wákà. Àwọn obìnrin ló sìm máa ń gbe orin fún àwọn oní fuji.
Ìdàgbàsókè.
Àwọn gbajúgbajà olórin fuji ní orílè-èdè Naijiria ni; Rasheed Ayinde Adekunle Merenge, Abass Akande obesere (PK 1), Sir Shina Akanni, Alhaji Isiaka Iyanda Sawaba, Adewale Ayuba, Wasiu Alabi, (Oganla 1) King Dr.Saheed Osupa (His Majesty), Late Sunny T Adesokan (Omo Ina ton ko fújì), Alayeluwa Sulaimon Alao Adekunle Malaika (KS1, Original ), Shefiu Adekunle Alao (Omo Oko), Sule Adio (Atawéwé), Tajudeen Alabi Istijabah (Oju Kwara), Wasiu Ajani (Mr. Pure Water), Taiye Currency, Alhaji Komi Jackson, Remi Aluko(Igwe fújì), Muri Alabi Thunder, Karube Aloma, Oyama Azeez (Arabesa, Alapatinrin, The Modern Real Fuji Creator), Murphy Adisa Sabaika (Madiba 2), Abiodun Ike Minister (Aremo Alayeluwa), Tunde Ileiru, Karubey Shimiu, Adeolu Akanni (Paso Egba), Shamu Nokia, (Quintessential) Sunny Melody, Olusegun Ologo, Segun Michael, Bola Abimbola, àti Sulaimon Alao Adekunle (KS1 Malaika).
Orin fuji ṣì ń tà láyé òde-òní. Àwọn eléré tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń wọ orin fuji ni; Shanko Rasheed, Wasiu Container, Cripsymixtee, Konkolo Wally G, Global T, àti Muri Ikoko. Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, Wasiu Ayinde, tí a tún mọ̀ si K1 De Ultimate ni ó jẹ́ gbajúgbajà jù lọ ńnú gbogbom àwọn olórin fuji. Láti ọdún 1990, àwọn òsèré bíi Abass Akande Obesere, Wasiu Alabi Pasuma (Oganla Fuji), àti King Saheed Osupa ṣì wà lójú ọpọ́n olórin fuji. | Orin fújì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7208 | 7208 | Ọjọ́ Ajé
Day of the week
Ọjọ́ ajé jẹ ọjọ́ tí ó wà láàrin ọjọ́ àìkú àti ọjọ́ ìṣẹ́gun. Gégé bí àjọ International Organization for Standardization's ISO 8601 se sọ, ọjọ́ ajé ni ọjọ́ àkọ́kọ́ nínú ọ̀sẹ̀, àwọn orílẹ̀-èdè míràn tí ó ka ọjọ́ àìkú sí ọjọ́ àkókò inú ọ̀sẹ̀ sì ka ọjọ́ ajé sí ọjọ́ kejì inú ọ̀sẹ̀. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè ni ó sọ ọjọ́ ajé ní orúkọ tẹ̀lé òṣùpá.
Ipò láàrin ọ̀sẹ̀.
Ní ayé àtijó, ọ̀sẹ̀ àwọn Gíríìkì àti Róòmù bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ọjọ́ àìkú("dies solis"), tí ọjọ́ ajé sì jẹ́ ọjọ́ kejì ọ̀sẹ̀("dies lunae"). Bẹ́ẹ̀ tún ni, ní ariwa America, wón ka ọjọ́ àìkú sí ọjọ́ àkọ́kọ́ inú ọ̀sẹ̀. Ṣùgbọ́n
International Organization for Standardization fi ọjọ́ ajé sí ipò àkọ́kọ́ nínú ọ̀sẹ̀ ní ISO 8601. Àwọn ará China ma ń pe ọjọ́ ajé ní "xīngqīyī ("星期一) èyí tí ó túmọ̀ sí "ọjọ́ àkọ́kọ́ ọ̀sẹ̀".
Ìbọ̀wọ̀ àwọn ẹṣin fún ọjọ́ ajé.
Ẹ̀sìn Kristẹni, islam àti Judaism ka ọjọ́ ajé sí ọjọ́ tí ó wà fún àwẹ̀. Àwọn Hadith kọ̀kan wípé ọjọ́ ajé jẹ́ ọjọ́ tí wón bí Muhammadu, ọjọ́ ajé ṣì ní ọjọ́ tí ó rí ìṣípayá rẹ̀ àkọ́kọ́, èyí tí ó padà di Quran. | Ọjọ́ Ajé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7219 | 7219 | Ọjọ́ Àìkú
Ọjọ́ Àìkú je ọjọ́ ọ̀sẹ̀ ti o tele ọjọ́ Àbámẹ́ta sugbon ti o siwaju ọjọ́ Ajé. | Ọjọ́ Àìkú |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7220 | 7220 | Ọjọ́ Ìsẹ́gun
Ọjọ́ Ìsẹ́gun je ọjọ́ ọ̀sẹ̀ ti o tele ọjọ́ Ajé sugbon ti o siwaju Ọjọ́rú. | Ọjọ́ Ìsẹ́gun |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7221 | 7221 | Ọjọ́ Rú
Ọjọ́ Rú je ọjọ́ ọ̀sẹ̀ tí ó tẹ̀lé ọjọ́ Ìsẹ́gun ṣùgbọ́n tí ó ṣíwájú Ọjọ́bọ̀. Ní ìbámu pẹ̀lú àjọ àgbáyé ti ISO 8601, òun ni ọjọ́ kẹta nínú ọ̀sẹ̀. Àwọn orílẹ̀-èdè tó fi Ọjọ́ Àìkú ṣe ọjọ́ àkọ́kọ́, gẹ́gẹ́ bí ó ṣe wà nínú Ẹ̀sìn Islam àti àwọn ará Júù, ọjọ́ Rú ni ọjọ́ kẹrin wọn. | Ọjọ́ Rú |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7222 | 7222 | Ọjọ́bọ̀
Ọjọ́bọ je ọjọ́ ọ̀sẹ̀ ti o tele Ọjọ́rú sugbon ti o siwaju Ọjọ́ Ẹtì. | Ọjọ́bọ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7223 | 7223 | Ọjọ́ Ẹtì
Ọjọ́ Ẹtì jẹ́ ojú kan láàrin ọsẹ tí ó wà láàrin ọjọ́bọ̀ àti Ọjó àbámẹ́ta. Ní àwọn orílẹ̀-èdè èdè tí wọn ń ló Ọjọ ìṣẹgun gẹgẹ bí àkọkọ́ ọjọ́ nínú ọ̀sẹ̀, ọjọ ẹtì jẹ́ ọjọ karún nínú ọ̀sẹ̀. Amọ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn, ọjọ ẹtì ní ojú kẹfà nínú ọ̀sẹ̀ fún àwọn tí wọn ń ló ọjọ Àìkú gẹ́gẹ́ bí àkọkọ́ ọjọ nínú ọ̀sẹ̀. | Ọjọ́ Ẹtì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7224 | 7224 | Ọjọ́ Àbámẹ́ta
Ọjọ́ Àbámẹ́ta tabi Satide tí wọ́n tún ń pe ní ("Saturn's Day") je òpin ọjọ́ ọ̀sẹ̀ tí ó wà láàrín ọjọ́ Ẹtì àti Ọjọ́ Àìkú.
Ọjọ́ Àbámẹ́ta ni ọjọ́ keje tí ó kẹ́yìn nínú ọjọ́ ọ̀sẹ̀ ní ilẹ̀ Yorùbá. | Ọjọ́ Àbámẹ́ta |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7225 | 7225 | Ọjọ́
Ọjọ́ kan je eyo asiko to je wakati 24. Ki i se eyo SI | Ọjọ́ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7228 | 7228 | Gbéringbérin
Gbéringbérin je ohun yiowu ti ni papa gberigberin. Papa gberingberin yi ko se foju ri sugbon ohun ni un fa ini pataki gberingberin kan: agbara la ti fa awon eroja gberingberin ferro bi irin be ni o si un fa mora tabi sun sohun awon gberingberin miran. | Gbéringbérin |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7386 | 7386 | Ìlú Ayétẹ̀
Olúgbóyèga Àlàbá
Onírúurú Àròfọ̀
Gboyega
Alaba
Ilu Ayete
Ayete
Ìlú Ayétẹ̀ Ojú-ìwé 17..
Kò sẹ́ni tí ò níí kú,
Kò sẹ́ni tí ò níí rọ̀run.
Ẹ jọ̀wọ́ ẹ má fi kú yọ̀ wá;
Gbogbo wa la sá jọ ń lọ.
Ẹní bá wáá fẹ́ kó yá,
Ilu Tapa ni Ibarapa
Tapa
Ibarapa
Ìlú Tápà ní Ìbàràpá Ojú-ìwé 18..
Ẹ tẹ́tí ẹ gbọ́n ná, jànmán-àn mi,
Ìrọra àtòkèwá lèmí fẹ́;
N ò fówó lásán;
Ìrọra lèmí fẹ́, n ò foníjàngbàn àlejò.
Nítorí bí “Agbọ́nmi ti í wó lé ẹja”,
Ojaa warawara
Oja
Warawara
Ọjàa Wàràwàrà Ojú-ìwé 19-20..
Kò sẹ́ni tí ò níí kù,
Kò sẹ́ni tí ò níí rọ̀run.
Ẹ jọ̀wọ́ ẹ má fi kú yọ̀ wá;
Gbogbo wa la sá jọ ń lọ.
Ẹní bá wáá fẹ́ kó yá,
Irora atokewa
Iro ara
Ara
Ìrọra Àtòkèwá Ojú-ìwé 21..
Ẹ tẹ́tí ẹ gbọ́ ná, jànmán-àn mi,
Ìrọra àtòkèwá lèmí fẹ́;
N ò fówó lásán;
Ìrọra lèmí fẹ́, n ò foníjàngbàn àlejò.
Nítorí bí “Agbọ́nmi ti í wó lé ẹja”,
Tí “Apàjùbà í bal é àpáròó jẹ́”;
Tí “Olùgbóńgbó tìǹlà í ṣẹ́gun ògúlúǹtu”;
Bi ala
Ala
Bí Àlá Ojú-ìwé 22..
Bí àlá ni gbogbo ayé rí,
Bí òjìjìji ni gbogbo afẹ́ ayée wa.
Ṣùgbọ́n kì í ṣòfifo.
Bẹ́ẹ ni kì í ṣòfìfo.
Wíwá-ọlà-nínúu-làálàá,
Ogede aye
Aye
Ọ̀gẹ̀dẹ̀ Ayé Ojú-ìwé 23..
Bọ́gẹ̀dẹ̀ ayé ti ń bàjẹ́ bẹ́ẹ̀ ló ń pọ́n,
Báṣọ ayé ṣe ń gbó bẹ́ẹ̀ ló ń tàn.
Bá a bá rántíi kú,
La máa ń sinmi aré-sísá,
Àsìkò tá a bá rọ̀nà ọ̀run wò,
Gba tire
Tire
Ire
Gba Tìrẹ Ojú-ìwé 24..
Kó sẹ́ni tí ó fi ọ́ ṣe yẹ̀yẹ́,
Tó o bá gba ohun tÓlú pè ní tìrẹ.
Taa ha lẹni tí ó fi ọ́ ṣẹ̀fẹ̀?
Bó o bá gba hun tÓrí pè lẹ́rùu rẹ?
Kò sẹ́ni tó jẹ́ fi ọ́ pòṣé,
Tó o bá gba hun tó dé bá ọ.
Ogun nla
Ogun ńlá Ojú-ìwé 25..
Ogun ńlá kan ń ṣẹlẹ̀ látàrí,
Tó jé isó gidi.
Àní isó inú ẹ̀kú,
Tó jẹ́ àramọ́ra gidi.
Èyí-ó-wù-mí-ò-wù-ọ́,
Èyí-ó-wù-ọ́-ò-wú-mí,
O ti loju ogun
Ogun
Ọtí lójú ogun Ojú-ìwé 26..
Ifá kan wáa jẹ dé,
Odù kan wáá gàtẹ:
Ẹ bi mí:
Ẹ ní “Fáa kí ni?”
Ifá “Ọtí nílé ayé”
Tibitire
Ibi
Ire
Tibi Tire Ojú-ìwé 27-28..
Àìlera ni bàbá ìlera,
Àìsàn sì lokùnfà ìwòsàn.
Ẹní paraa rẹ̀ ní líle ṣánṣán,
Ó lè jọ́gàá aláìlera.
Ẹní lóun ò nílòò ìwòsàn
Ó le máa fakùn àìsàn mọ́dò
Ipade ore merin
Ore
Ìpàdé Ọ̀rẹ́ Mẹ́rin Ojú-ìwé 29..
Lágbájá ń wá owó kágbó,
Tẹ̀mẹ̀dù sì ń wá ọlà kájù
Gbogbo wọn ń sá kíjokíjo.
Lágbájá pàdé Owó-tàbíyì,
Tẹ̀mẹ̀dù pàdé Ọlà-tàbí-ẹ̀yẹ;
Owo airi
Ọwọ́ Àìrí Ojú-ìwé 30..
Kò sẹ́ni tó mọ lé ayé tán,
Kò sẹ́ni ó mọ bi à ń rè gan-an.
Ṣùgbọ́n ṣáá, ọwọ́ kan ń bẹ tó ń ṣiṣẹ́,
Iṣẹ́ tó ń ṣe ò lóùnkà;
Ọwọ́ àìrí mà lọwọ́ yẹn o.
Nínú-un ká ṣiṣẹ́ láyé,
Ori to sunwon
Orí tó sunwọ̀n Ojú-ìwé 30-31..
Orí tí ò sunwọ̀n a bà lú jẹ́,
Orík tó bá sunwọ̀n a tún un ṣe.
Orí tí ò sunwọ̀n ní í tú lùú,
Orí tó pé a bá ní kó o jọ.
ẹní rórí tó sunwọ̀n tí kò yìn ín,
Ẹ jẹ́ ó re lé Olórí-wíwú-tutu.
Odikeji arokan
Òdìkejì Àròkàn Ojú-ìwé 32..
“Àròkàn, Àròkàn, Àròkàn,
“Àwọn ló ń bÁsúu-ùndákẹ́ sáyé.
“Àwọn ni baba ńláa rẹ,
“Àwọn ni babaláwo tó mọ̀ ọ́n kì.
“Ìyá ńláa rẹ̀ ló ń jÁròójù,
“Òun gan-an lAmúlẹ́nubíabẹ”
O kari aye
Aye
Ó kárí Ayé Ojú-ìwé 33-34..
Ẹni ó lówó tí ò ní Àmúmọ́ra
Ẹni tí ò lówó tó mà ní Àmúṣayé,
Olúkálukú a mọ hunt i ń bá un fínra.
Kò wọ́n òpìjẹ̀;
Kò wọ́n Ayáwo,
Kò sì wọ́n Awínni.
Iduro o si
Ìdúró ò sí Ojú-ìwé 35..
“Ìdúró ò sí, ìbẹ̀rẹ̀ ò sí,
Ọmọ ayé kúkú ti gbódó mì.”
Un ni Lákáṣegbé wí tó fi ṣojú yáwú,
Ó ṣojú yáwú, ó bá gbéra sọ.
Ó lóun ò níí rojú mọ́ láéláé,
Ó lérè ojú-ríro-kókó ò sí ní bì kankan.
Adura fun irin gbere
Irin gbere
Irin
Àdúrà fún Ìrìn Gbẹ̀rẹ̀ Ojú-ìwé 35-36..
“Arìnrìngbẹ̀rẹ̀ ni yóò móyè délé,
Asíretete ò kúkú ní í róyè kankan jẹ.”
Ìrókò ga gíga ńlá,
Ó ga jAgbọ́teku-rò-fẹ́yẹ.
Àyànmọ́ wọn ò tó wà.
Ṣe un wọ́n bá ṣe ni jíjẹ.
Ayanmo o to iwa
Ayanmo
Iwa
Àyànmọ́ ò tó ìwà Ojú-ìwé 37..
Bó o lórí lọ́wọ́,
Bó ò níwà pẹ̀lú ẹ̀;
Apẹ lórí tó o ń gbé kiri.
Ìwà níí mú ni í là,
Ìwà níí sọ ni í datọrọjẹ.
Oro idaraya
Idaraya
Ọ̀rọ̀ Ìdárayá Ojú-ìwé 38-39..
Àpárá dùn lẹ́gbẹ́,
Àwàdà wuyì lọ́gbà.
Eré sunwọ̀n láwùjọ ẹgbẹ́ ẹni.
Wọ́n ní “Bá a bá rọ́lọ́rọ̀ ẹni tán,
Sọ̀rọ̀sọ̀rọ̀ là á dà kalẹ”.
Igbagbe Oloosa
Oloosa
Ìgbàgbé Olóòṣà Ojú-ìwé 40-41..
Wọ́n ní “Bí kúu lé ò pa ni,
“Tòde ò rí ni gbé mì.”
Un ló mú mi rántí Olóòṣà kan Òòṣà kàn,
Tó ń ṣè gbàgbé pọ̀ mọ́ gbàgbọ́.
Tó ń fouńjẹ ajá féhoro jẹ.
Ìyàwó Olóòṣà sì rèé;
Oju ti ra
Ojú ti rà Ojú-ìwé 42..
Kàkà kó ní “Ojú ti là”,
“Ojú ti rà” ló wá sẹ́ẹ̀kẹ́ẹ̀ Gbìrà.
Àṣìṣee rẹ̀ sì wáá wúlò gidi!
Nígbà ojú ṣì wà lórúnkún,
Nígbà ojú ṣì wà lórúnkún,
Nígbà ojú ṣẹ̀ṣẹ̀ gbó tí kò tíì rà,
Aajo ara
Aajo
Aájò Ara Ojú-ìwé 43-44..
Aájò ara bẹ̀rẹ̀ lórí ìmọ́tótó,
Ìmọ́totó tó borí àrùn mọ́lẹ̀;
Bọ́yẹ́ ti í borí ooru.
Aájò ara dórí oúnjẹ àtàtà,
Oúnjẹ àtàtà ti í ṣare lóore.
Oúnjẹ tíí mú orí pé,
Aye yi
Ayé yí Ojú-ìwé 45..
Òbìrí, ayé yi dà sí tàtijọ́,
Òbìrì, ayé yí dà sí tìgbà kan.
Ọmọ ò sin baba bíi tìjọ́sí mọ́,
Baba ló wá ń sin ọmọ bíí rẹ́rẹ.
Ọmọbìnrin ò sìn yá rẹ̀ mọ́.
Ìyá ọmọ ló wá ń sin ọmọ dé bi tó ga.
Owó ti kúrò ní Àpèṣẹnukótó,
Ojulari
Ojúlarí Ojú-ìwé 46-47..
Bábá kan bàbà kàn,
Ó wà lẹ̀gàn níjọ́sí,
Ó lórí lọ́wọ́, ó láya tó dáa.
Aya ọ̀hún sunwọ̀n, ó yẹ̀nìyàn.
Ṣùgbọ̀n ó pẹ́ korí tóó dá a.
Ó tojú sú gbobgo àdúgbò.
Ilu Odaju
Ìlú Ọ̀dájú Ojú-ìwé 48..
Ẹ̀kọ́, ìlú ọ̀dájú.
Èkó, ìlú ìmọtara.
Yorùbá bọ̀ wọ́n ní ‘Òjú níí rójú ṣàánú’
Èkó ní ‘Alátiṣe níí màtiṣe’
Yorùbá ní ‘ Ká fọ̀tún wẹ̀sì,
Ká fòsì wẹ̀tún;
Eda naa n da nnkan
Ẹ̀dá náà ń dá nǹkan Ojú-ìwé 49..
Kí lènìyàn wà láyé fún?
TẸ́lẹ́dàá, fi ṣẹ̀dá ènìyàn?
TẸ́lẹ́dàá, ṣẹ̀dá ènìyàn?
Tó sì fún wọn lágbára?
Ó ní ki wọn ó má dá hun ti wọ́n fẹ́,
Yàtọ̀ sénìyàn tó já raa wọn,
Alaininnkan-anse
Aláìníkan-án-ṣe Ojú-ìwé 50-51..
Ifá ní Ṣòtítọ́ọ́ọ́,
Má mà ṣè kà ènìyàn o o.
Ṣòtítọ́ o o ò,
Má mà ṣè kà ènìyàn o o.
Ẹní bá ṣòtítọ́ọ́ọ́
Ni ó tẹlẹ̀ yí pẹ́ o o.’
Oga nla
Ọ̀gá ńlá Ojú-ìwé 52-53..
Ẹyẹ kan,
Ẹ̀yẹ̀ kàn,
A máa jẹ́ Ọ̀gá-ńlá.
Inúu pápá ló ń gbé kiri.
Ìdí tó fi ń jẹ́ Ọ̀gá-ńlá-wòr`o ní kíkún,
Kò sẹ́ni tó le fìdí ẹ̀ hanni?
Ebe
Ẹ̀bẹ̀ Ojú-ìwé 54..
Òkun layé o, ọ̀rẹ́ẹ̀ mi.
Òkun layé o; ènìyàn ibẹ̀, un lọ̀sà.
Odò tún layé pẹ̀lú;
Bí olórúkọọ́ jórúkọ.
Orí, wáá dá wa pé, jọ̀wọ́:
Káyé má mu wá lómi.
Afefe laye
Afẹ́fẹ́ Layé Ojú-ìwé 55..
Bí ò sí afẹ́fẹ́
Ẹnì kan ò pẹ́ láyé.
Bí ò sì sí òòrùn
Ilè kàn ò gbẹ bòrọ̀bọ̀rọ̀.
Afẹ́fẹ́ tó fẹ́.
Tá a rí fùrọ̀ adìyẹ;
Ebo adarudurudu
Adarudurudu
Rudurudu
Ẹbọ Adárúdurùdu Ojú-ìwé 56..
Ọ̀rọ̀ dọ̀rọ̀ àwa araa wa –
Gbogbo àgbààgbà tó wà nílẹ̀ yí
Ẹ dákun, ẹ bá mi gbérò yìí yẹ̀ wò.
Èrò ọ̀hùn ò déédéé tu yọ látàríi kékeré Ọ̀jẹ̀-
Kékeré Ọ̀jẹ̀ tí ń kẹ́ṣà-pípè.
Àgbà Ọ̀jẹ̀ ló ti kéwì ṣáájú,
Oju o tori
Ojú ò tórí Ojú-ìwé 57..
Ojú ẹ̀dá ò tórí –
Ó ṣe,
Ó pọ̀;
Ó mà ṣe o!
Ṣé bẹ́dàá bá dẹjú rẹ̀
Yóò rímú.
Akanti
Àkàntì Ojú-ìwé 58..
Àkàntì tí ẹ rí yìí
Ogun tó nípọn ni.
Mo fẹ́rẹ́ pa á
Ǹjó ṣeé sè mọ́bẹ̀?
Ó fẹ́rẹ̀ẹ́ gbó
Njó ṣeé ká jẹ?
Ka sora
Ká Ṣọ́ra Ojú-ìwé 59..
Igba ẹká níí fọwọ́ọ́ tilé;
Igba aláàmù níí fọwọọ́ tògiri;
Un nilé fi í fúró sán-ún.
Ùn lògiri fi í ní bàlẹ̀-ọkàn.
Omi ní ń bẹ lẹ́yìn ẹja
Un lẹja fi joyè abìwẹ̀gbàdà.
Owere eniyan meji pere
Òwèrè Ènìyàn méjì péré Ojú-ìwé 60-61..
Alàgbà kan ń bẹ nífẹ̀ Oòyè
Amọ́bíọjọ́ ní í jẹ́;
Ó mọ́ níkùn tán, ó tún mọ́ lóde ara.
Òun ló kọ́ wa lọ́rọ̀ kan, àjímáarán;
Ó kọ́ wa lọ́rọ̀ kan, àjígbéyẹ̀wò -.
Ó lénìyàn méjì péré
Igbaradi ebo ayipada
Ìgbaradì: Ẹbọ Àyípadà Ojú-ìwé 62..
Omí parade
Omí dọtí.
Àgbàdó paradà
Ó dògì.
Èbù ìjọ̀sí paradà
Adura fun won
Àdúrà fún wọn Ojú-ìwé 1.
Wọ́n ní “Ta ló wà nínú ọgbà náà?
Bí mo ti tajú kán-án,
Ni mo bá rọ́mọ kékeré kan.
Ó ní “Ẹ̀yin babaláwo ayé, ẹ mà kúù dúró,
“Ẹ̀ kúù dúró tÌbádùnmọ́pẹ́,
“Ẹ kú àìgbò lẹ́yìn ọmọ je-n-jele.
“Bó bá jẹ́ mo dáyé wá ṣé ǹ bá ti tán,
“Bó sì jẹ́ mo nìkan rìn, mà ti rìn jùnù.
Mo kíi yín fún iṣẹ́ẹ yín,
Ìwúlò Ewì Ojú-ìwé 2..
Béwì kéré tá `o rí rú ẹ̀ rí,
Ká má fojúdewì ló tọ̀nà,
Ká kúkú rò ó wò ló tọ́,
Ká tú ọgbọ́n tó fi pamọ́ yọ.
Torí béwì kéré bá ò rí rú ẹ̀ rí,
Aboyún ọ̀rọ̀ ní ń bẹ ní kùn-un rẹ̀.
Ewì le wèrò òmùgọ̀ tí à ń rò lọ́wọ́,
Kó bá ni sọ ọ́ dọgbọ́n tó jinná gidi.
Èrò Ọkàn Ojú-ìwé 3.
Mélòómélòó òjò ló ti rọ̀ látàrí;
Tó rọ̀ níbẹ̀, tílẹ̀ sì ti fi mu?
Mélòómélòó lèrò tó ti sọ sí ni lọ́kàn;
Tó sọ sí ni lọ́kàn ṣùgbọ́n tí ò dúró rárá?
Mélòómélòó lèrò tó ti sọ lódòo kùn,
Tó sọ níbẹ̀, tó sì tún mòòkùn lọ bí ẹja?
Ìwọ̀n ẹja tá a bá fiwò gbé ńkọ́,
Ṣéun náà la lè jẹ.
Ìwọ̀n ẹja tá a bá fàwọ̀n kó,
Ṣóun náà la lè tà.
Má ṣe bẹ́ẹ̀ Ojú-ìwé 4-5..
Wọ́n ní “Ṣe bó o ti mọ,
“Ṣenu ní wọ̀n-ọn tòkèlè;
“Ṣòkèlè ní wọ̀n-ọn tọ̀fun
“Dá ṣọ pé-ń-pé o mú bo ra rúgúdú,
“Rẹ̀wù òun ṣòkòtò ní wọ̀n o lè wọ̀.
“Kọ́lé apá-ọ̀bún-ká,
“Má ṣe yà ní sọ ajunilọ.
“Bágbọ̀n bá ga lágajù,
“Sá fẹ́kọ inú ẹ̀ wéréwéré.
“Nítorí pẹ́ni ó ju ni lọ tefétefé
Láaróyè Ojú-ìwé 6..
Ọlọ́run tó layé lọ̀run.
Ló fÈṣù sílé ayé;
Pé kó máa báráyé fínra.
Ẹ̀sù kò ní bìkan àgbámú,
Ibikíbi ló le fi gúnni.
Eji lÈṣù, kò bẹ́nìkan ṣọ̀rẹ́,
Ẹni Akọ́gọ fẹ́ ní í pa nígi.
Láaróyè kò bẹ́nìkan ṣọ̀tá,
Ọrọ̀ gidi Ojú-ìwé 7..
Bó o lówó bó ò lọ́rọ̀ láyé,
Ṣe bówó báńsá lo kó jọ.
Ìgbà tó o kówó ka lẹ̀ẹ́-lẹ̀,
Bónílé wọlé dé ńkọ́?
Ti taa ni kóhun tó o ní ó jẹ́ gidi?
Bó o tún fowó ṣe hun iyì sílẹ̀,
Bónílé bà dé ńkọ́?
Ṣùgbọ́n bó o rí ná tó o sì rí lò láyé,
Tálàáfíà sùn ẹ́ bọ̀,
Ìlú Ìgàngàn Ojú-ìwé 8-10..
Ọmọ kékee ilé, ẹ sáré wá.
Àgbà tí ń bọ̀ lọ́nà, ẹ tẹsẹ̀ mọ́rìn
Ẹ yé, ẹ wá ná, ẹ wáà gbọ́rọ̀ ẹnu àwa.
Àwaa kékeré ìwòyí tó mú létè bí ìṣó;
Àwaa kékeré ìwòyì tó buyọ̀ setè.
Kí lohun tá a fẹ́ẹ́ wí fáyé?
À ní kí lohun tá a fẹ́ẹ́ sọ sóde?
Ìtàn ló sọ fún wa nílẹ̀ yi.
Ìlú Làǹlátẹ̀ Ojú-ìwé 11..
Bá a bá fa gbùrù,
Gbùrù á mà fa nǹkan.
Bá a bá gbọ́ Làǹlátẹ̀ sétí,
Ó le dún létí bí “Ìlú Ọ̀tẹ̀”.
Làǹlá ò mà mà lọ́tẹ̀ ńnú rárá,
Làǹlá ló tẹ bi wọ́n ń gbé ni.
Làǹlá ò fẹ́gàn rárá,
Ṣe ni wọ́n ń bá raa wọn wá re.
Ìlú Èrúwà Ojú-ìwé 12..
Bá a bá kọ́ gbọ́ “Èrúwà”,
Ó jọ “Bí-èrú-wà” létí
Ṣùgbọ́n ní gàsíkíyá, èrú-ṣíṣe kọ́ nì pìlẹ̀ ìlú,
Èrú-ṣíṣe kò ráyè níbẹ̀;
À ní, èrú-ṣíṣe ò sí lọ́rọ̀ọ tiwọn.
Èrú iṣu ló pọ̀ níbẹ̀ rí,
Tí wọn ń tà férò ọ̀nà.
Wọ́n wá ń polówó iṣu tó tú dáadáa.
Ìlú Igbó-Ọrà Ojú-ìwé 13..
Ìdèrè jẹ́ ìlú pàtàkì,
Tó ṣe kókó gan-an ní Bàràpá;
Tó jẹ́ ẹ̀yà Oòduà kan.
Ẹ̀gàn àtàwàdà ni wọ́n ń sọ̀rọ̀ “ọ̀bọ Ìdèrè”.
Kò mà mà sọ́bọ ní Dèrè ní pàtó,
Kẹ́nu ó má dilẹ̀ ni wọn ṣe ń wa hun sọ.
Ìdèrè lówó,
Ìdèrè sì níyì;
Ìlú Ìdèrè Ojú-ìwé 14-16..
Ayétẹ̀ jẹ́ ìlú pàtàkì,
Tó dúró gedegbe ni Bàràpá;
Tó jẹ́ ìlú olóríire.
Ayé, ìyá Onídèrè àkọ́kọ́,
Ṣóun ló tẹ̀ lú yìí dó;
Kó rí bi máa n ara lọ.
Kí ìlú Ìdèrè ó má nìkan rìn.
Ayé ní kí wọn ó súnmọ́ raa wọn.
Ẹ̀gàn tàbáwàdà lè pé “ṣe layé tẹ̀ wọ́rọ́kọ́”,
Iwe ti a yewo.
Olúgbóyèga Àlàbá (1993) Onírúurú Àròfọ̀ Onibonoje Press & Book Industries (NIG.) LTD. ISBN 978-145-497-0. | Ìlú Ayétẹ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7388 | 7388 | Ìlú Igbó-Ọrà
Olúgbóyèga Àlàbá
Onírúurú Àròfọ̀
Gboyega
Alaba
Ilu Igboora
Igboora
Ìlú Igbó-Ọrà Ojú-ìwé 13..
Ìdèrè jẹ́ ìlú pàtàkì,
Tó ṣe kókó gan-an ní Bàràpá;
Tó jẹ́ ẹ̀yà Oòduà kan.
Ẹ̀gàn àtàwàdà ni wọ́n ń sọ̀rọ̀ “ọ̀bọ Ìdèrè”.
Kò mà mà sọ́bọ ní Dèrè ní pàtó,
Ilu Idere
Idere
Ìlú Ìdèrè Ojú-ìwé 14-16..
Ayétẹ̀ jẹ́ ìlú pàtàkì,
Tó dúró gedegbe ni Bàràpá;
Tó jẹ́ ìlú olóríire.
Ayé, ìyá Onídèrè àkọ́kọ́,
Ṣóun ló tẹ̀ lú yìí dó;
Ilu Ayete
Ayete
Ìlú Ayétẹ̀ Ojú-ìwé 17..
Kò sẹ́ni tí ò níí kú,
Kò sẹ́ni tí ò níí rọ̀run.
Ẹ jọ̀wọ́ ẹ má fi kú yọ̀ wá;
Gbogbo wa la sá jọ ń lọ.
Ẹní bá wáá fẹ́ kó yá,
Ilu Tapa ni Ibarapa
Tapa
Ibarapa
Ìlú Tápà ní Ìbàràpá Ojú-ìwé 18..
Ẹ tẹ́tí ẹ gbọ́n ná, jànmán-àn mi,
Ìrọra àtòkèwá lèmí fẹ́;
N ò fówó lásán;
Ìrọra lèmí fẹ́, n ò foníjàngbàn àlejò.
Nítorí bí “Agbọ́nmi ti í wó lé ẹja”,
Ojaa warawara
Oja
Warawara
Ọjàa Wàràwàrà Ojú-ìwé 19-20..
Kò sẹ́ni tí ò níí kù,
Kò sẹ́ni tí ò níí rọ̀run.
Ẹ jọ̀wọ́ ẹ má fi kú yọ̀ wá;
Gbogbo wa la sá jọ ń lọ.
Ẹní bá wáá fẹ́ kó yá,
Irora atokewa
Iro ara
Ara
Ìrọra Àtòkèwá Ojú-ìwé 21..
Ẹ tẹ́tí ẹ gbọ́ ná, jànmán-àn mi,
Ìrọra àtòkèwá lèmí fẹ́;
N ò fówó lásán;
Ìrọra lèmí fẹ́, n ò foníjàngbàn àlejò.
Nítorí bí “Agbọ́nmi ti í wó lé ẹja”,
Tí “Apàjùbà í bal é àpáròó jẹ́”;
Tí “Olùgbóńgbó tìǹlà í ṣẹ́gun ògúlúǹtu”;
Bi ala
Ala
Bí Àlá Ojú-ìwé 22..
Bí àlá ni gbogbo ayé rí,
Bí òjìjìji ni gbogbo afẹ́ ayée wa.
Ṣùgbọ́n kì í ṣòfifo.
Bẹ́ẹ ni kì í ṣòfìfo.
Wíwá-ọlà-nínúu-làálàá,
Ogede aye
Aye
Ọ̀gẹ̀dẹ̀ Ayé Ojú-ìwé 23..
Bọ́gẹ̀dẹ̀ ayé ti ń bàjẹ́ bẹ́ẹ̀ ló ń pọ́n,
Báṣọ ayé ṣe ń gbó bẹ́ẹ̀ ló ń tàn.
Bá a bá rántíi kú,
La máa ń sinmi aré-sísá,
Àsìkò tá a bá rọ̀nà ọ̀run wò,
Gba tire
Tire
Ire
Gba Tìrẹ Ojú-ìwé 24..
Kó sẹ́ni tí ó fi ọ́ ṣe yẹ̀yẹ́,
Tó o bá gba ohun tÓlú pè ní tìrẹ.
Taa ha lẹni tí ó fi ọ́ ṣẹ̀fẹ̀?
Bó o bá gba hun tÓrí pè lẹ́rùu rẹ?
Kò sẹ́ni tó jẹ́ fi ọ́ pòṣé,
Tó o bá gba hun tó dé bá ọ.
Ogun nla
Ogun ńlá Ojú-ìwé 25..
Ogun ńlá kan ń ṣẹlẹ̀ látàrí,
Tó jé isó gidi.
Àní isó inú ẹ̀kú,
Tó jẹ́ àramọ́ra gidi.
Èyí-ó-wù-mí-ò-wù-ọ́,
Èyí-ó-wù-ọ́-ò-wú-mí,
O ti loju ogun
Ogun
Ọtí lójú ogun Ojú-ìwé 26..
Ifá kan wáa jẹ dé,
Odù kan wáá gàtẹ:
Ẹ bi mí:
Ẹ ní “Fáa kí ni?”
Ifá “Ọtí nílé ayé”
Tibitire
Ibi
Ire
Tibi Tire Ojú-ìwé 27-28..
Àìlera ni bàbá ìlera,
Àìsàn sì lokùnfà ìwòsàn.
Ẹní paraa rẹ̀ ní líle ṣánṣán,
Ó lè jọ́gàá aláìlera.
Ẹní lóun ò nílòò ìwòsàn
Ó le máa fakùn àìsàn mọ́dò
Ipade ore merin
Ore
Ìpàdé Ọ̀rẹ́ Mẹ́rin Ojú-ìwé 29..
Lágbájá ń wá owó kágbó,
Tẹ̀mẹ̀dù sì ń wá ọlà kájù
Gbogbo wọn ń sá kíjokíjo.
Lágbájá pàdé Owó-tàbíyì,
Tẹ̀mẹ̀dù pàdé Ọlà-tàbí-ẹ̀yẹ;
Owo airi
Ọwọ́ Àìrí Ojú-ìwé 30..
Kò sẹ́ni tó mọ lé ayé tán,
Kò sẹ́ni ó mọ bi à ń rè gan-an.
Ṣùgbọ́n ṣáá, ọwọ́ kan ń bẹ tó ń ṣiṣẹ́,
Iṣẹ́ tó ń ṣe ò lóùnkà;
Ọwọ́ àìrí mà lọwọ́ yẹn o.
Nínú-un ká ṣiṣẹ́ láyé,
Ori to sunwon
Orí tó sunwọ̀n Ojú-ìwé 30-31..
Orí tí ò sunwọ̀n a bà lú jẹ́,
Orík tó bá sunwọ̀n a tún un ṣe.
Orí tí ò sunwọ̀n ní í tú lùú,
Orí tó pé a bá ní kó o jọ.
ẹní rórí tó sunwọ̀n tí kò yìn ín,
Ẹ jẹ́ ó re lé Olórí-wíwú-tutu.
Odikeji arokan
Òdìkejì Àròkàn Ojú-ìwé 32..
“Àròkàn, Àròkàn, Àròkàn,
“Àwọn ló ń bÁsúu-ùndákẹ́ sáyé.
“Àwọn ni baba ńláa rẹ,
“Àwọn ni babaláwo tó mọ̀ ọ́n kì.
“Ìyá ńláa rẹ̀ ló ń jÁròójù,
“Òun gan-an lAmúlẹ́nubíabẹ”
O kari aye
Aye
Ó kárí Ayé Ojú-ìwé 33-34..
Ẹni ó lówó tí ò ní Àmúmọ́ra
Ẹni tí ò lówó tó mà ní Àmúṣayé,
Olúkálukú a mọ hunt i ń bá un fínra.
Kò wọ́n òpìjẹ̀;
Kò wọ́n Ayáwo,
Kò sì wọ́n Awínni.
Iduro o si
Ìdúró ò sí Ojú-ìwé 35..
“Ìdúró ò sí, ìbẹ̀rẹ̀ ò sí,
Ọmọ ayé kúkú ti gbódó mì.”
Un ni Lákáṣegbé wí tó fi ṣojú yáwú,
Ó ṣojú yáwú, ó bá gbéra sọ.
Ó lóun ò níí rojú mọ́ láéláé,
Ó lérè ojú-ríro-kókó ò sí ní bì kankan.
Adura fun irin gbere
Irin gbere
Irin
Àdúrà fún Ìrìn Gbẹ̀rẹ̀ Ojú-ìwé 35-36..
“Arìnrìngbẹ̀rẹ̀ ni yóò móyè délé,
Asíretete ò kúkú ní í róyè kankan jẹ.”
Ìrókò ga gíga ńlá,
Ó ga jAgbọ́teku-rò-fẹ́yẹ.
Àyànmọ́ wọn ò tó wà.
Ṣe un wọ́n bá ṣe ni jíjẹ.
Ayanmo o to iwa
Ayanmo
Iwa
Àyànmọ́ ò tó ìwà Ojú-ìwé 37..
Bó o lórí lọ́wọ́,
Bó ò níwà pẹ̀lú ẹ̀;
Apẹ lórí tó o ń gbé kiri.
Ìwà níí mú ni í là,
Ìwà níí sọ ni í datọrọjẹ.
Oro idaraya
Idaraya
Ọ̀rọ̀ Ìdárayá Ojú-ìwé 38-39..
Àpárá dùn lẹ́gbẹ́,
Àwàdà wuyì lọ́gbà.
Eré sunwọ̀n láwùjọ ẹgbẹ́ ẹni.
Wọ́n ní “Bá a bá rọ́lọ́rọ̀ ẹni tán,
Sọ̀rọ̀sọ̀rọ̀ là á dà kalẹ”.
Igbagbe Oloosa
Oloosa
Ìgbàgbé Olóòṣà Ojú-ìwé 40-41..
Wọ́n ní “Bí kúu lé ò pa ni,
“Tòde ò rí ni gbé mì.”
Un ló mú mi rántí Olóòṣà kan Òòṣà kàn,
Tó ń ṣè gbàgbé pọ̀ mọ́ gbàgbọ́.
Tó ń fouńjẹ ajá féhoro jẹ.
Ìyàwó Olóòṣà sì rèé;
Oju ti ra
Ojú ti rà Ojú-ìwé 42..
Kàkà kó ní “Ojú ti là”,
“Ojú ti rà” ló wá sẹ́ẹ̀kẹ́ẹ̀ Gbìrà.
Àṣìṣee rẹ̀ sì wáá wúlò gidi!
Nígbà ojú ṣì wà lórúnkún,
Nígbà ojú ṣì wà lórúnkún,
Nígbà ojú ṣẹ̀ṣẹ̀ gbó tí kò tíì rà,
Aajo ara
Aajo
Aájò Ara Ojú-ìwé 43-44..
Aájò ara bẹ̀rẹ̀ lórí ìmọ́tótó,
Ìmọ́totó tó borí àrùn mọ́lẹ̀;
Bọ́yẹ́ ti í borí ooru.
Aájò ara dórí oúnjẹ àtàtà,
Oúnjẹ àtàtà ti í ṣare lóore.
Oúnjẹ tíí mú orí pé,
Aye yi
Ayé yí Ojú-ìwé 45..
Òbìrí, ayé yi dà sí tàtijọ́,
Òbìrì, ayé yí dà sí tìgbà kan.
Ọmọ ò sin baba bíi tìjọ́sí mọ́,
Baba ló wá ń sin ọmọ bíí rẹ́rẹ.
Ọmọbìnrin ò sìn yá rẹ̀ mọ́.
Ìyá ọmọ ló wá ń sin ọmọ dé bi tó ga.
Owó ti kúrò ní Àpèṣẹnukótó,
Ojulari
Ojúlarí Ojú-ìwé 46-47..
Bábá kan bàbà kàn,
Ó wà lẹ̀gàn níjọ́sí,
Ó lórí lọ́wọ́, ó láya tó dáa.
Aya ọ̀hún sunwọ̀n, ó yẹ̀nìyàn.
Ṣùgbọ̀n ó pẹ́ korí tóó dá a.
Ó tojú sú gbobgo àdúgbò.
Ilu Odaju
Ìlú Ọ̀dájú Ojú-ìwé 48..
Ẹ̀kọ́, ìlú ọ̀dájú.
Èkó, ìlú ìmọtara.
Yorùbá bọ̀ wọ́n ní ‘Òjú níí rójú ṣàánú’
Èkó ní ‘Alátiṣe níí màtiṣe’
Yorùbá ní ‘ Ká fọ̀tún wẹ̀sì,
Ká fòsì wẹ̀tún;
Eda naa n da nnkan
Ẹ̀dá náà ń dá nǹkan Ojú-ìwé 49..
Kí lènìyàn wà láyé fún?
TẸ́lẹ́dàá, fi ṣẹ̀dá ènìyàn?
TẸ́lẹ́dàá, ṣẹ̀dá ènìyàn?
Tó sì fún wọn lágbára?
Ó ní ki wọn ó má dá hun ti wọ́n fẹ́,
Yàtọ̀ sénìyàn tó já raa wọn,
Alaininnkan-anse
Aláìníkan-án-ṣe Ojú-ìwé 50-51..
Ifá ní Ṣòtítọ́ọ́ọ́,
Má mà ṣè kà ènìyàn o o.
Ṣòtítọ́ o o ò,
Má mà ṣè kà ènìyàn o o.
Ẹní bá ṣòtítọ́ọ́ọ́
Ni ó tẹlẹ̀ yí pẹ́ o o.’
Oga nla
Ọ̀gá ńlá Ojú-ìwé 52-53..
Ẹyẹ kan,
Ẹ̀yẹ̀ kàn,
A máa jẹ́ Ọ̀gá-ńlá.
Inúu pápá ló ń gbé kiri.
Ìdí tó fi ń jẹ́ Ọ̀gá-ńlá-wòr`o ní kíkún,
Kò sẹ́ni tó le fìdí ẹ̀ hanni?
Ebe
Ẹ̀bẹ̀ Ojú-ìwé 54..
Òkun layé o, ọ̀rẹ́ẹ̀ mi.
Òkun layé o; ènìyàn ibẹ̀, un lọ̀sà.
Odò tún layé pẹ̀lú;
Bí olórúkọọ́ jórúkọ.
Orí, wáá dá wa pé, jọ̀wọ́:
Káyé má mu wá lómi.
Afefe laye
Afẹ́fẹ́ Layé Ojú-ìwé 55..
Bí ò sí afẹ́fẹ́
Ẹnì kan ò pẹ́ láyé.
Bí ò sì sí òòrùn
Ilè kàn ò gbẹ bòrọ̀bọ̀rọ̀.
Afẹ́fẹ́ tó fẹ́.
Tá a rí fùrọ̀ adìyẹ;
Ebo adarudurudu
Adarudurudu
Rudurudu
Ẹbọ Adárúdurùdu Ojú-ìwé 56..
Ọ̀rọ̀ dọ̀rọ̀ àwa araa wa –
Gbogbo àgbààgbà tó wà nílẹ̀ yí
Ẹ dákun, ẹ bá mi gbérò yìí yẹ̀ wò.
Èrò ọ̀hùn ò déédéé tu yọ látàríi kékeré Ọ̀jẹ̀-
Kékeré Ọ̀jẹ̀ tí ń kẹ́ṣà-pípè.
Àgbà Ọ̀jẹ̀ ló ti kéwì ṣáájú,
Oju o tori
Ojú ò tórí Ojú-ìwé 57..
Ojú ẹ̀dá ò tórí –
Ó ṣe,
Ó pọ̀;
Ó mà ṣe o!
Ṣé bẹ́dàá bá dẹjú rẹ̀
Yóò rímú.
Akanti
Àkàntì Ojú-ìwé 58..
Àkàntì tí ẹ rí yìí
Ogun tó nípọn ni.
Mo fẹ́rẹ́ pa á
Ǹjó ṣeé sè mọ́bẹ̀?
Ó fẹ́rẹ̀ẹ́ gbó
Njó ṣeé ká jẹ?
Ka sora
Ká Ṣọ́ra Ojú-ìwé 59..
Igba ẹká níí fọwọ́ọ́ tilé;
Igba aláàmù níí fọwọọ́ tògiri;
Un nilé fi í fúró sán-ún.
Ùn lògiri fi í ní bàlẹ̀-ọkàn.
Omi ní ń bẹ lẹ́yìn ẹja
Un lẹja fi joyè abìwẹ̀gbàdà.
Owere eniyan meji pere
Òwèrè Ènìyàn méjì péré Ojú-ìwé 60-61..
Alàgbà kan ń bẹ nífẹ̀ Oòyè
Amọ́bíọjọ́ ní í jẹ́;
Ó mọ́ níkùn tán, ó tún mọ́ lóde ara.
Òun ló kọ́ wa lọ́rọ̀ kan, àjímáarán;
Ó kọ́ wa lọ́rọ̀ kan, àjígbéyẹ̀wò -.
Ó lénìyàn méjì péré
Igbaradi ebo ayipada
Ìgbaradì: Ẹbọ Àyípadà Ojú-ìwé 62..
Omí parade
Omí dọtí.
Àgbàdó paradà
Ó dògì.
Èbù ìjọ̀sí paradà
Adura fun won
Àdúrà fún wọn Ojú-ìwé 1.
Wọ́n ní “Ta ló wà nínú ọgbà náà?
Bí mo ti tajú kán-án,
Ni mo bá rọ́mọ kékeré kan.
Ó ní “Ẹ̀yin babaláwo ayé, ẹ mà kúù dúró,
“Ẹ̀ kúù dúró tÌbádùnmọ́pẹ́,
“Ẹ kú àìgbò lẹ́yìn ọmọ je-n-jele.
“Bó bá jẹ́ mo dáyé wá ṣé ǹ bá ti tán,
“Bó sì jẹ́ mo nìkan rìn, mà ti rìn jùnù.
Mo kíi yín fún iṣẹ́ẹ yín,
Ìwúlò Ewì Ojú-ìwé 2..
Béwì kéré tá `o rí rú ẹ̀ rí,
Ká má fojúdewì ló tọ̀nà,
Ká kúkú rò ó wò ló tọ́,
Ká tú ọgbọ́n tó fi pamọ́ yọ.
Torí béwì kéré bá ò rí rú ẹ̀ rí,
Aboyún ọ̀rọ̀ ní ń bẹ ní kùn-un rẹ̀.
Ewì le wèrò òmùgọ̀ tí à ń rò lọ́wọ́,
Kó bá ni sọ ọ́ dọgbọ́n tó jinná gidi.
Èrò Ọkàn Ojú-ìwé 3.
Mélòómélòó òjò ló ti rọ̀ látàrí;
Tó rọ̀ níbẹ̀, tílẹ̀ sì ti fi mu?
Mélòómélòó lèrò tó ti sọ sí ni lọ́kàn;
Tó sọ sí ni lọ́kàn ṣùgbọ́n tí ò dúró rárá?
Mélòómélòó lèrò tó ti sọ lódòo kùn,
Tó sọ níbẹ̀, tó sì tún mòòkùn lọ bí ẹja?
Ìwọ̀n ẹja tá a bá fiwò gbé ńkọ́,
Ṣéun náà la lè jẹ.
Ìwọ̀n ẹja tá a bá fàwọ̀n kó,
Ṣóun náà la lè tà.
Má ṣe bẹ́ẹ̀ Ojú-ìwé 4-5..
Wọ́n ní “Ṣe bó o ti mọ,
“Ṣenu ní wọ̀n-ọn tòkèlè;
“Ṣòkèlè ní wọ̀n-ọn tọ̀fun
“Dá ṣọ pé-ń-pé o mú bo ra rúgúdú,
“Rẹ̀wù òun ṣòkòtò ní wọ̀n o lè wọ̀.
“Kọ́lé apá-ọ̀bún-ká,
“Má ṣe yà ní sọ ajunilọ.
“Bágbọ̀n bá ga lágajù,
“Sá fẹ́kọ inú ẹ̀ wéréwéré.
“Nítorí pẹ́ni ó ju ni lọ tefétefé
Láaróyè Ojú-ìwé 6..
Ọlọ́run tó layé lọ̀run.
Ló fÈṣù sílé ayé;
Pé kó máa báráyé fínra.
Ẹ̀sù kò ní bìkan àgbámú,
Ibikíbi ló le fi gúnni.
Eji lÈṣù, kò bẹ́nìkan ṣọ̀rẹ́,
Ẹni Akọ́gọ fẹ́ ní í pa nígi.
Láaróyè kò bẹ́nìkan ṣọ̀tá,
Ọrọ̀ gidi Ojú-ìwé 7..
Bó o lówó bó ò lọ́rọ̀ láyé,
Ṣe bówó báńsá lo kó jọ.
Ìgbà tó o kówó ka lẹ̀ẹ́-lẹ̀,
Bónílé wọlé dé ńkọ́?
Ti taa ni kóhun tó o ní ó jẹ́ gidi?
Bó o tún fowó ṣe hun iyì sílẹ̀,
Bónílé bà dé ńkọ́?
Ṣùgbọ́n bó o rí ná tó o sì rí lò láyé,
Tálàáfíà sùn ẹ́ bọ̀,
Ìlú Ìgàngàn Ojú-ìwé 8-10..
Ọmọ kékee ilé, ẹ sáré wá.
Àgbà tí ń bọ̀ lọ́nà, ẹ tẹsẹ̀ mọ́rìn
Ẹ yé, ẹ wá ná, ẹ wáà gbọ́rọ̀ ẹnu àwa.
Àwaa kékeré ìwòyí tó mú létè bí ìṣó;
Àwaa kékeré ìwòyì tó buyọ̀ setè.
Kí lohun tá a fẹ́ẹ́ wí fáyé?
À ní kí lohun tá a fẹ́ẹ́ sọ sóde?
Ìtàn ló sọ fún wa nílẹ̀ yi.
Ìlú Làǹlátẹ̀ Ojú-ìwé 11..
Bá a bá fa gbùrù,
Gbùrù á mà fa nǹkan.
Bá a bá gbọ́ Làǹlátẹ̀ sétí,
Ó le dún létí bí “Ìlú Ọ̀tẹ̀”.
Làǹlá ò mà mà lọ́tẹ̀ ńnú rárá,
Làǹlá ló tẹ bi wọ́n ń gbé ni.
Làǹlá ò fẹ́gàn rárá,
Ṣe ni wọ́n ń bá raa wọn wá re.
Ìlú Èrúwà Ojú-ìwé 12..
Bá a bá kọ́ gbọ́ “Èrúwà”,
Ó jọ “Bí-èrú-wà” létí
Ṣùgbọ́n ní gàsíkíyá, èrú-ṣíṣe kọ́ nì pìlẹ̀ ìlú,
Èrú-ṣíṣe kò ráyè níbẹ̀;
À ní, èrú-ṣíṣe ò sí lọ́rọ̀ọ tiwọn.
Èrú iṣu ló pọ̀ níbẹ̀ rí,
Tí wọn ń tà férò ọ̀nà.
Wọ́n wá ń polówó iṣu tó tú dáadáa.
Iwe ti a yewo.
Olúgbóyèga Àlàbá (1993) Onírúurú Àròfọ̀ Onibonoje Press & Book Industries (NIG.) LTD. ISBN 978-145-497-0. | Ìlú Igbó-Ọrà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7391 | 7391 | Ìlú Ìgàngàn
Ilu Igangan je ilu kekere ni Ipinle Oyo ni Naijiria | Ìlú Ìgàngàn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7415 | 7415 | Brazil | Brazil |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7431 | 7431 | S.M. Raji àti J.I. Ogunranti
S.M Raji, J.I. Ogunranti
Ọ̀pẹ̀ ń fọ dídùn 1 Orin Ifá
Akojopo orin Ifa ajemodu
Odu
Àkójọ̀pọ̀ orin Ifá Ajẹmọ́dù Ojú-Ìwé 91-110..
Lílé: Olówó tutu dodo ó ó ó
Ẹ̀là tutu nini in in.
Ilé Olúwẹri kì í gbóná
Ègbè: Olówó tutu dodo ó ó ó,
Ẹ̀là tutu nini in in,
Ilé Olúwẹri kì í gbóná
Orin Yorùbá Ojú-Ìwé 1-3..
Orin ni èso àṣà ìsẹ̀ǹbáyé àti ìtàn àwùjọ ènìyàn. Káàkiri ilẹ̀ adúláwọ̀ ni ẹ̀mí orin àti ijó ti jẹ́ ẹ̀mí ìgbésí ayé. Sọ́sọ́sọ́ ni ìrinlẹ̀ àti ìmúnilọ́kàn wọn máa ń wọ gbogbo ìgbésí ayé àwọn ènìyàn gẹ́gẹ́ bí ẹnì kọ̀ọ̀kan, ní ẹlẹ́gbẹ́jẹgbẹ́ àti ní àwùjọ. Orin rí bí i díńgí tí a fi ń tún ìwà ènìyàn ṣe.
Orin Ifá Ojú-Ìwé 4-5..
Oríṣìíríṣìí ọ̀nà ni a le gbà mọ ohun tí à ń pè ní orin Ifá. Orin Ifá ni orin tí Ọ̀rúmìlà máa ń kọ nígbà ayé rẹ̀. Bí Baba ń lọ, bí ń bọ̀, ẹnu rẹ̀ kì í dákẹ́. Bí ò ki Ifá, yóò máa sun Ìyẹ̀rẹ̀-Ifá. Bí ò sun ìyẹ̀rẹ̀-Ifá, yóò máa kọ orin Ifá.
Òrúnmìlà àti orin Ifá 6-7
Kò sí bí a óò ti perí ajá tí a kò ní perí ìkòkò tí a fi ṣè é. A ò le sọ̀rọ̀ nípa orin-Ifá kí á yọ ti Ẹ̀dú sílẹ̀. Bí Ọbàtálá; Ọbàtárìṣà; Ọba Tapatapa tí í bá wọn gbóde ìrànjé ti ní orin tirẹ̀ náà ni Orò: Yínni-yínni gbín-ín-kin; Ọ̀gọ̀gọ̀ rumọ̀-rumọ̀.Ó rumọ̀ láyé. Ó tún rumọ̀ lọ́run ní orin tí wọn fi ń yìn ín.
Ìwúlò orin Ifá Ojú-Ìwé 8-9.
Ohùn ẹnu Yorùbá tó dùn, tó dún, tó sì jinlẹ̀ ni Orin Ifá. Ẹlòmìíràn le gbàgbé ara rẹ̀ síbi tí ó bá ti ń wòran eré-Ifá. Síṣe-léré rẹ̀ ni kò tó wò ni? Ìwọ́hùn inú orin ibẹ̀ ni ò tó wò ni? Àbí àwọn ọ̀rọ̀ kàǹ-kà tí ń kọ́ni lọ́gbọ́n tí ó kún inú rẹ̀ fọ́fọ́fọ́?
Àkóónú inú orin Ifá Ojú-Ìwé 10.
Àkóónú orin Ifá kò gbọdọ̀ kọjá àwọn nǹkan tó ń bẹ láàrin àwùjọ tí bí i. Àwọn nǹkan bí ọ̀rọ̀ ìbà jíjú, oríkì, ètò ìṣèlú, èto owó àti ohun mìíràn tó jẹ àwọn ènìyàn lógún, àwọn nǹkan tó jẹ́ bárakú fún wọn, ìmọ̀ràn àti àwọn ohun tó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ àti èyí tó ti ṣẹlẹ̀ sẹ́yin.
Ìgbékalẹ̀ orin Ifá Ojú-Ìwé 11.
Àwọn tó ń fi ojú ààtò wo lítírésọ̀ sọ pé kò sí ohun tó dára tí kò ní ààtò tó dára. Orin náà ní ẹjẹ́wọ̀n-ọ́n bí a bá fẹ́ kó dùn, kó dún, kó sì pẹ́ lọ́kàn ẹni. Ènìyàn ò gbọdọ̀ máa to nǹkan lódìlódì. Ẹni tó bá gbé ìyá igbá lé ọmọrí igbá tit ò ó lódì.
Èwọ́ Ojú-Ìwé 12.
Irú ẹ̀wọ́ ìlù yìí ni à ń lù sí orin tí a fi ṣe àpẹrẹ lókè yìí. Gẹ́gẹ́ bí orúkọ rẹ̀, ìlú yìí gbọ́dọ̀ máa wọ́ nílẹ̀ ni.
Jàbàtá Ojú-Ìwé 12.
Irú òrin Ifá ìsàlẹ̀ yìí ni a máa ń kọ sí i pé:-
Lílé: Ẹ wáà báni ṣe é é é,
Ẹ̀yín ará ọ̀run un un,
Ẹ wáà báni ṣe é è e,
Ẹyín ará ọ̀run un un un,
Ẹ̀yín ín alááṣekù;
Ẹ wá báni ṣe é é.
Mẹ́tamẹ́ta Ojú-Ìwé 13.
Irú orin-Ifá ìṣàlẹ̀ yìí ni a máa ń kọ sí i pé:
Lílé: Àṣẹ̀ṣe o ò o;
La ó bọ káá wa tó ó bọ̀rìṣà o;
Ikin ẹni, àṣẹ̀ṣe
Ẹ̀sá Ojú-Ìwé 13-14.
Ẹ̀ka ìlù yìí máa ń le díẹ̀. Ẹni tí ń lu kon-kon-kolo yóò máa ṣá agogo lọ ní tirẹ̀ ni. Onípapapa náà ò sì ní í dáwọ́ dúró. Ènìyàn le mú irú ìlù yìí le. A sì tún le mú un dẹ̀. Ibí yìí gan-an ni òógùn ti ń bọ́ kíkan-kíkan lára ọmọ Awo tó bá le jó ju òkòtó lọ. Ohùn ẹni tí ń dárin le pin nígbà tí alágogo bá lé e láré kọjá ibi agbára rẹ̀ mọ.
Ètò ohùn inú orin Ifá Ojú-Ìwé 15-17..
Ohun tó máa ń tètè hàn sí ènìyàn tó bá fẹ́ tú ìfun àti ẹ̀dọ̀ iṣẹ́ kan wò ni ohun tó jẹ etí lógún. Dídùn àti dídùn ibẹ̀. Ọ̀gbẹ̀rì akọrin-Ifá ni yóò máa fi oríṣìí ohùn kan náà gbe ara wọn. Bí ohùn òkè bá wà ní orí ìlà àkọ́kọ́, fún àpẹrẹ, ohùn tí ọ̀rọ̀ tí ó wá ní ìlà tí a óò fi gbè é gbọ́dọ̀ tako ti àkọ́kọ́ ní ìbẹ̀rẹ̀, ààrin tàbí ní ìparí.
Èto Èrò inú orin Ifá Ojú-Ìwé 18..
Ó ní irú àwọn ọ̀rọ̀ tí a le tò mọ́ ara wọn nínú orin Ifá.
Fún Àpẹrẹ:
Lílé: Ifá ni n ó ma sìn o o o,
Mo forin kọ o ò o,
Ifa ni n ó ma sìn,
Mo forin kọ.
Ọ̀pẹ̀ ni n ó ma sìn o ò o;
Ẹ má pa mí o ò o;
Ifá ni ó ma sìn
Mo forin kọ.
Bátànì orin Ifá Ojú-Ìwé 19..
Kì í ṣe gbogbo ìgbà ni ìlà kan inú orin-Ifá máa ń gbé èrò kan jáde. Ó le jẹ́ pé tí a bá ka ìlà orin méjì sí mẹ́ta ni a óò tó rí èrò tí orin kan gbé jáde. Ẹ jẹ́ kí á tún wo àpẹẹrẹ orin òkè yìí wò lẹ́ẹ̀kan sí i. A kò le mọ èrò ọ̀kọrin yìí tí a bá gbọ́ ìlà kìíní orin yìí láìgbọ́ ìlà kejì.
Orin Ifá aláàdáákọ Ojú-Ìwé 20.
Àwọn orin-Ifá kan wà tí a kì í gbọ́ ju ohùn ẹnì kan lọ níbẹ̀. Àpẹrẹ irú orin bẹ́ẹ̀ ni orin tí Babaláwo ń kọ nígbà tí ó ń dáfá rẹ̀ ní òwúrọ̀ kùtùkùtù. Irú irin-Ifá aládàákọ báyìí náà ń fi ipò tí akọrin wà hàn.
Orin Ifá Alájùmọ̀kọ (Oní-lílé àti ègbè) Ojú-Ìwé 21-24..
Ó kéré parí, ènìyàn méjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ ni wọ́n máa ń kọ irú orin yìí. Bí babaláwo méjì bá pàdé ara wọn, wọ́n le sun ìyẹ̀rẹ̀ Ifá. Wọ́n sì le kọrin ki Ifá. Àwọn ọmọ ìkọ́ṣẹ́ Ifá náà le kó ara wọn jọ lati máa fi orin-Ifá dá ara wọn lára yá. Tí wọn bá ń ṣe ìpàdè Awo tàbí tí wọn bá ń ṣọdún ifá, Irú bátànì orin Ifá yìí ni a sáábà máa ń lò jù.
Ìlànà tí Akọrin Ifá Máa ń tẹ̀lé Lójú Agbo Eré Ojú-Ìwé 25-30..
Ó dàbí pé ohun tó ṣe pàtàkì jù lọ nínú orin Ifá ní kíkọ ni ọ̀nà tí à ń gbà gbé e kalẹ̀ lọ́nà eré. Eré àwògbádùn ni eré orin Ifá ní kíkọ. Ó máa ń irú orin tí wọn fi ń irú orin tí wọn le fí kásẹ̀ eré nílẹ̀.
Nígbà tí akọrin Ifá bá ń ṣiṣẹ́ tó gbà yìí lọ, ó níláti bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ìyẹ̀rẹ̀ Ifá ní sísun pé:
Ìsọ̀wọ́lò-èdè Inú Orin Ifá Ojú-Ìwé 31..
Kò sí ohun tí ale pè ní ewì ní ilẹ̀ Yorùbá tí a ò ní bá onírúurú ọnà-èdè níbẹ̀. Ó kàn jẹ́ pé àwọn ọnà-èdè wọ̀nyí ṣodo sínú orin-Ifá ju àwọn ohùn ẹnu Yorùbá yòókù lọ. Bí a bá sọ pé orin kan dára, èdè rẹ̀ ló wuyì. Èdè inú orin gbọ́dọ̀ fanimọ́ra.
Àkójọpọ̀ Orin Ifá Ojú-Ìwé 32-90..
Lílé: Atótó ó ó ó;
Atótó Arére, ẹ yáa dákẹ́
Ifá fẹ́ fọhùn;
Ẹ ẹ dákẹ́.
Ègbè: Ọ̀rúnmìlà o ò;
Aatótó ó ó ó;
Atótó ó ó Aaarére e e,
Ẹ yá a dákẹ́,
Ifá fẹ́ fọhùn,
Ẹ dákẹ́.
Iwe ti a yewo.
S.M Raji, J.I. Ogunranti (2004) Ọ̀pẹ̀ ń fọ dídùn 1 Orin Ifá Kingson Publishers. ISBN 978-42602-1-8. | S.M. Raji àti J.I. Ogunranti |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7507 | 7507 | Kùrìtíbà
Kùrìtíbà je ilu ni Apaariwa ile Brasil ati oluilu ipinle Parana. | Kùrìtíbà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7508 | 7508 | Èdè Gẹ̀ẹ́sì
Èdè Gẹ̀ẹ́sì | Èdè Gẹ̀ẹ́sì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7523 | 7523 | Kwame Nkrumah
Kwame Francis Nwia Kofie Nkrumah ((21 September, 1909 - 27 April, 1972) je oloselu ati Alakoso Agba akoko fun orile-ede Ghana lati March 6, 1957 titi di 1 July 1960. Nkrumah je oloselu pataki ni ile Afrika be sini o se ipolongo fun iferan larin gbogbo awon omo Afrika kakiri. | Kwame Nkrumah |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7524 | 7524 | Gánà
Gánà [gá.nà], jẹ́ orílẹ̀-èdè ní ìhà ìwọ̀-oòrùn ilẹ̀ Afíríkà. Ní ìfọwọ́sí "Republic of Ghana", jẹ́ orílẹ̀-èdè kan pẹ̀lú Gulf of Guinea àti Òkun Àtìláńtíìkì, ní orílẹ̀-èdè Ìwọ̀-oòrun Afíríkà. Gbígbà ibi-ilẹ̀ kan ti 238,535 km2 (92,099 sq mi), Gánà ń ko Ivory Coast ní ìwọ̀-oòrun, Burkina Faso ní àríwá, Tógò ní ìlà-oòrun, àti Gulf of Guinea àti Òkun Àtìláńtíìkì ní gúúsù. Ìlú Gánà túmọ̀ sí "Ọba Ajagun" ní èdè Soninke.
Ìpínlẹ̀ àkọ́kọ́ tí ó wà títí ní agbègbè Gánà lónìí láti ọjọ́ kẹsàn-án ọdún 11 jẹ́, Ìpínlẹ̀ Bọ́nò ti ọ̀dúnrún náà. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìjọba àti àwọn ìjọba tó fara hàn ní àwọn ọ̀rúndún, èyí tó lágbára jù lọ ni ìjọba Dagbon ati ìjọba Àṣáńtì. Láti ọdún karùn-úndínlógún, ìjọba Ìlú Potogí, pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè alágbára Yúróòpù mìíràn lẹ́yìn, díje agbègbè nítorí ìṣòwò, títí tí Ìjọba Gẹ̀ẹ́sì fi ìdí múlẹ̀ ìṣàkóso etíkun ní òpin ọdún 19k. Lẹ́yìn ọgọ́rùn-ún ọdún atakò ti àwọn ọmọ abínibí, ohun tí ó jẹ́ ààlà Gánà ní báyìí tẹ̀ lé ààlà tí èyí tí ó jẹ́ agbègbè ìjọba amúnisìn Gẹ̀ẹ́sì mẹ́rin ọ̀tọ̀tọ̀: Gold Coast, Àṣáńtì, Àwọn Agbègbè Àríwá àti Ilẹ̀ Tógò Gẹ̀ẹ́sì. Àwọn wọ̀nyí ni ìṣọ̀kan gẹ́gẹ́ bí ìjọba olómìnira láàárín Ìjọba àpapọ̀ Gẹ̀ẹ́sì ní oṣù kẹta, ọjọ́ kẹfà, ọdún 1957.
Olùgbé Gánà tó tó mílíọ̀nù 30 ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹ̀yà, èdè àti ẹ̀sìn àwọn ẹgbẹ́. Gẹ́gẹ́ bí ìkànìyàn ti 2010, 71.2% orílẹ̀-èdè jẹ́ onígbàgbọ́, 17.6% jẹ́ Mùsùlùmí, àti 5.2% jẹ́ onísìn ìbílẹ̀ tàbí kò sí ẹ̀sìn. Onírúurú ilẹ̀ àti ìmọ̀-jìnlẹ̀ ti àwọn sàkánì láti ọ̀dàn etíkun sí igbó kìjikìji olóoru.
Orílẹ̀-èdè Gánà jẹ́ ìjọba tiwantiwa t’orílẹ̀-ede kan tó jẹ́ olùdarí nípasẹ̀ adarí kan tó jẹ́ orí orílẹ̀-èdè àti olórí ìjọba. Ìdàgbàsókè ètò-ọrọ̀ ti ń mú Gánà dàgbà, ètò òṣèlú tiwantiwa sì ti jẹ́ kí Gánà jẹ́ orílẹ̀-èdè alágbára ní agbègbè òun ní Ìwọ̀-oòrùn Afíríkà. Ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ti Non-Aligned Movement, Ìṣọ̀kan Afíríkà (AU), Àgbàjọ Tòkòwò àwọn Orílẹ̀-èdè Ìwọ-oòrùn Afíríkà (ECOWAS), Ẹgbẹ́ 24 (G24) àti Àgbáyé ti Àwọn Orílẹ̀-èdè.
Ìtàn.
A mọ Gánà gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan nínú àwọn ìjọba ńlá ní Bilad el-Sudan nípasẹ̀ ọ̀rúndún kẹsàn-án.
Orílẹ̀-èdè Gánà ni ó wà láàárín ogoro àti Ọjọ-iwari nípasẹ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìjọba Akan tó borí púpọ̀ jù lọ ní àwọn agbègbè Gúúsù ati Àárín gbùngbùn. Èyí pẹ̀lú Ottoman Àṣáńtì, Akwamu, Bonoman, Denkyira, ati ijọba Mankessim.
Bó tilẹ̀ jẹ́ pé agbègbè ti Gánà òde òní ni Ìwọ̀-oòrun Afíríkà ti ní ìrírí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àgbéká olùgbé, àwọn Akan ti fìdí rẹ̀ múlẹ̀ ní ọ̀rúndún karùn-ún. Ní ìbẹ̀rẹ̀ ọ̀rúndún 11k, àwọn Akan ti fìdí rẹ̀ múlẹ̀ nílùú Akan tí wọ́n pè ní Bonoman, èyí tí a dárúkọ Ekun Brong-Ahafo.
Láti ọ̀rúndún kẹẹ̀dógún, àwọn ọmọ Akan ti inú ohun tí a gbàgbọ́ pé ó ti jẹ́ agbègbè Bonoman, láti ṣẹ̀dá ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìlú Akan ti Gánà, ní àkọ́kọ́ dá lórí òwò wúrà. Àwọn ìpínlẹ̀ wọ̀nyí pẹ̀lú Bonoman (Ẹkùn Brong-Ahafo), Àṣáńtì (Ẹkùn Àṣáńtì), Denkyira (Ẹkùn Ìwọ̀-oòrùn Àríwá), ìjọba Mankessim (Ẹkùn Àárín gbùngbùn),àati Akwamu (agbègbè Ìlà-oòrun). Ní ọdún 19k, agbègbè ti ìhà gúúsù ti Gánà ni ó wà nínú ìjọba Àṣáńtì, ọ̀kan nínú àwọn ìpínlẹ̀ tó lágbára jù lọ ní ìhà aṣálẹ̀ Afíríkà ṣáájú ìbẹ̀rẹ̀ ètò amúnisìn.
Ìjọba Àṣáńtì ṣiṣẹ́ ní ìṣáájú lọ́nà tí kò súnmọ́ tímọ́tímọ́, àti níkẹ̀yìn bí ìjọba àjùmọ̀ṣe pẹ̀lú ìlọsíwájú, iṣẹ́-ṣíṣe ayọ́gínní tó ga jù lọ tó dá ní olú-ìlú Kumasi. Ṣáájú ìbáṣepọ̀ Akan pẹ̀lú àwọn òyìnbó, àwọn èèyàn Akan ti ṣẹ̀dá ètò-ọrọ̀ tó ní ìlọsíwájú tó dá lé lórí pàtàkì wúrà àwọn ọjà oníwúrà tí wọ́n tà sáwọn ìlú Afíríkà.
Àwọn ìjọba àkọ́kọ́ tí a mọ̀ láti fara hàn nílùú Gánà ti òde òní ni àwọn ìlú Mole-Dagbani. Mole-Dagomba gẹṣin wá láti Burkina Faso ti òde òní lábẹ́ adarí Naa Gbewaa nìkan. Pẹ̀lú àwọn ohun ìjà tó já fáfá àti tó dá lórí aláṣẹ àárín gbùngbùn kan, wọ́n tètè gbógun tì wọ́n sì tẹ̀ dó sí ilẹ̀ èèyàn agbègbè Tendamba (àwọn àlùfáà ọlọ́run ilẹ̀) wọ́n ṣàkóso wọn, wọ́n sì fi ìdí wọn múlẹ̀ gẹ́gẹ́ bí aláṣẹ lórí àwọn abínibí, wọ́n fi Gambaga jọba. Ikú Naa Gbewaa fa ìjà abẹ́lé láàárín àwọn ọmọ rẹ̀, díẹ̀ nínú àwọn tó kúrò láti tẹ̀ dó àwọn ìjọba ọ̀tọ̀tọ̀ pẹ̀lú Dagbon, Mamprugu, Mossi, Nanumba àti Wala. | Gánà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7525 | 7525 | Kano
Kano jẹ́ olú ìlú Ìpínlè Kano àti ìlú tí ó tóbijùlo ẹ̀kẹta ní orílẹ̀ èdè Nàìjíríà lẹ́yìn ìlú Ìbàdàn àti ìlú Èkó. Gẹ́gẹ́ bí ìkànìyàn ọdún 2006, Kano jẹ́ ìpínlẹ̀ tí ó ní èrò jùlọ ní orílẹ̀̀ èdè Nàìjíríà. Àwọn ibi tó lajú níbẹ̀ gba ìlẹ̀ tó tóbi tó 137 km2 tí ó sì ní àwọn ìjọba ìbílẹ̀ mẹ́fà — Kano Municipal, Fagge, Dala, Gwale, Tarauni àti Nasarawa — pẹ̀lú olùgbélú 2,163,225 ní ìkànìyàn ọdún 2006. | Kano |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7534 | 7534 | Ìlú-Ìjélè
<ns>0</ns>
<revision>
<parentid>379273</parentid>
<timestamp>2017-09-13T13:37:54Z</timestamp>
<contributor>
<username>BlahmaBot</username>
</contributor>
<minor />
<comment>replacing Unicode code points from the private range (U+E000 to U+F8FF) by the proper combining accents</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọsọbà Adeniyi Johnson
Adeniyi Johnson
Johnson
Òrìṣà Ògún Aláró Ní Ìlú Ìjélè
Oyè B.A. (Hons) Yorùbá. Department of African Languages and Literatures, Obafẹmi Awolọwọ University, Ilé-Ifẹ̀.
Orí Kìíní: Ìlú-Ìjélè Ojú-Ìwé 1-7..
Ìlú-Ìjélè jẹ́ ọ̀kan lára ìlú kéé-kéé tí ó wà ní abẹ́ Ìjọba ìbílẹ̀ Légùrù Alá ní Ìpínlẹ̀ Ògùn. Tí ènìyàn bá gba ojú ọ̀nà má-sọ-sẹ̀ wọ Ìlú Ìjélè láti Ìbàdàn Ó tó nǹkan bí kìlómítà mẹ́rìnèlò-gọ̀rún, ṣùgbọn tí a bà gba ọ̀nà Ìjẹ̀bú-òde láti Ilé-Ifẹ̀ wọ Ìlú-Ìjélè, ó tó nǹkan bí kìlómítà ọgọ́jọ.
Orí Kejì: Òrìṣà Ògún Alárọ́ àti àwọn Alàwòrò rẹ̀ ní ìlú ìjélè;.
Ìtàn ìgbà ìwásẹ̀ àti bí òrìṣà yìí ṣe dé ìlú Ìjélè Ojú-Ìwé 8-16.
Ìtàn ìgbà ìwásẹ̀ kan sọ wí pé lẹ́hìn ìgbà tí Olódùmarè dá ilé ayé tán, ó rán ọ̀kànlénírínwó òrìṣà látu lọ tún ilé ayé tó. Ńú àwọn òrìṣà yìí ní a ti rí Ògún, Òòsààálá, Èṣù,àti Òrúnmìlà.
Ìgbàgbọ́ àwọn ará ìlú Ìjélẹ̀ nípa òrìṣà yìí Ojú-Ìwé 17-22..
Yorùbá bọ̀ wọ́n ní ẹ̀rín ò yàtọ̀ títí ó fid ó ìlú Èèbó, bẹ́ẹ̀ ni jákèjádò ilẹ̀ Yorùbá kò ṣí ibi tí wọn kò ti mọ Ògún sí Òrìṣà pàtàkì tí wọn sì ń fi ìgbàgbọ́ wọn hàn nínú agbára rẹ̀, nípa bíbọ òrìṣà yìí àti fífi ohun tí ó tọ́ àti tí ó yẹ fún un.
Oúnjẹ tí Ògún Alárọ́ fẹ́ràn àti Èèwọ̀ òrìṣà yìí Ojú-Ìwé 23-27..
Oríṣìíríṣìí òrìṣà ilẹ̀ Yorùbá ló ní oúnjẹ tirẹ̀ tí ó fẹ́ràn. Fún àpẹẹrẹ àmàlà àti gbẹ̀gìrì ni oúnjẹ Ṣàngó, epo àti iyò ni oúnjẹ Èṣù. Ṣùgbọ́n ògún ní tirẹ̀ àgíríìgbà (ajá) ẹmu àìran, àkùkọ adìyẹ, àtóró (omi tutu)
Ilé arọ́ àti ohun tí ó wà ní ojúbọ rẹ̀ Ojú-Ìwé 28-30..
Yorùbá bọ̀ wọ́n ní “Ògún dé Ilé-arọ́ ó jọba ní ilé – arẹ́, Ògún yà ní Ìrè, Ó mẹmu ní ìlú Ìrè”. Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí tí mo ṣe nípa ilé arẹ́ yìí lẹ́nu alàgbà Ṣúndè Igbósànyà, ó fí yé mi wí pé ibi tí wọn ti ń bọ Ògún Alárẹ́ gẹ́gẹ́ bí ẹni tí ó tẹ ìlú wọn dó ṣe fi lé lẹ̀ ni wọ́n ń pè ní Ilé – arọ́.
Àwọn Alàwòrò Ojú-Ìwé 31-34.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ wí pé ní ọjọ́ ọdún òrìṣà yìí tẹmọdé tàgbà, tọkùnrin, tobìnrin, tarúgbò, tò pìjẹ̀, tẹrú, tọmọ, tonílé, tàlejò ni ó máa ń lọ́wọ́ nínú ayẹyẹ ọdún Ògún Alárọ́ yìí ṣíbẹ̀ a kò ṣàìrí àwọn ojùwá tí ó jẹ́ wí pé kò-ṣe-má-nìí ni ipa tí wọ́n kó ní ọjọ́ ọdún náà àti kíkàn sí Òrìṣà yìí, Àwọn méjì ni ó ṣe pàtàkì jù nínú awọn ojúwá yìí.
Orí Kẹta: Ọdún Ògún Alárọ́ ní Ìlú Ìjélè Ojú-Ìwé 35-37..
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé orìíṣìí ọdún bí ọdún Jìgbò. Orò àti ilé-ajé ni wọ́n ma ń ṣe ní ìlú ìjélè, èyí tí ó ṣe pàtàkì jù tí àwọn ọmọ ìlú nílé lóko máa ń péjú ṣe ni ọdún Ògún Alárọ́. Ìwádìí tí mo ṣe fi hàn pé oṣù kéje tàbí ìkẹjọ ni wọ́n máa ń bọ òrìṣà yìí.
Ọjọ́ Ọdún gan-an Ojú-Ìwé 38-41..
Ní kùtù hàì ọjọ́ ọdún gan an ni àwọn ọmọ ìlú lókùnrin lóbìnrin yóò ti jí lọ ṣí ọ̀dọ̀ Olú-Arọ́ lọ kí i fún ọdún, kí wọn ṣì gbàdúrà fún wí pé kí ó ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún láyé. Bí wọn bá ti ṣe èyí tán ni wọ́n yóò padà ṣí inú ilé wọn láti lọ gbáradì fún àwọn àlejò wọn tí yóò máa wọ̀ ìlú wá bá wọn ṣe ọdún.
Bíbọ Ògún ní Ọjọ́ Ọdún Ojú-Ìwé 41-55..
Bí Ògún àjọbọ ṣe wà fún gbogbo ọmọ ìlú, ni àwọn ìdílé kọ̀ọ̀kan ní Ògún tí wọn tí wọn ń bọ ní ọjọ́ náà. Mo til`ẹ gba ohùn ṣílẹ̀ nínú ìwúre tí àwọn ìdílé Ọ̀nàbólújọ ṣe ní ọjọ́ ọdun náà. Èyí sì hàn nínú àkójọpọ̀ oríkì, orin àti ìwúre òrìṣà yìí ní-wájú.
Orí Kẹrin: Oríkì Ògún Alárọ́ ní Ìlú Ìjélẹ̀ Ojú-Ìwé 56-58..
Ní àìko ní fi igbá kan bọ ìkan nínú, bí gbogbo òrìṣà ilẹ̀ Yorùbá ti ní orìkì tí wọn fi ń kì wọ́n kí orí wọn ṣì wú láti ṣe ohun tí ẹni náà ń fẹ́ ni òrìṣà Aláré náà ni tirẹ̀ ní ìlú Ìjélẹ̀. Bí Ògún ṣì ṣe ṣe pàtàkì ṣí ni a máa ń gbọ́ nínú oríkì rẹ̀ ní àkókò ọdún rẹ̀.
Kókó inú oríkì Ògún Alárọ́ tí a kó jọ (a) Jíjúbà Ojú-Ìwé 58-59..
Oríṣìíríṣìí kókó ni wọ́n mẹ́nu bà nínú oríkì òrìṣà yìí. Kò ṣì ṣí ètò kan pàtó ti wọn ń tẹ̀ lé lórí èwo ni yóò ṣíwájú àti èyí tí yóò tẹ̀ lé e. Ibà jíjú yìí maa ń wáyé nígbà tí wọn bá kọ́kọ́ kó igbá eto orin ọdún síta ti wọn yóò máa kọ kiri ní àdúgbò kọ̀ọ̀kan ní ìlú.
(b) Ìtán Ojú-Ìwé 59-60..
Nínú oríkì Ògún oríṣìíríṣìí ìtàn ni ó máa ń jẹ jáde níbẹ̀. Àwọn ìtàn yìí sì máa ń sọ nípa ìwà agbára tàbí nǹkan tí Ògùn ti gbé ṣe ní ìgbà ayé rẹ̀. Fún àpẹẹrẹ nínú àkójopọ̀ oríkì Ògún Alárọ́ wọn mẹ́nu bà wí pé òun ni “Aṣìmalẹ” ni ila kẹtàdínláàádòje ìwúre kejì àti ìlà kìíní nínú ìwúre ìyá àfin Adénitẹhìn.
(d) Ìwúre Ojú-Ìwé 60-62..
Ìwúre jẹ́ ọ̀nà kan pàtàkì ti àwọn ará ìlú fi máa ń tọrọ nǹkan tí wọn ń fẹ lọ́wọ́ Ògún Alárọ́ ní àṣìkò ọdún rẹ̀. Tàbí kí wọn wá fi ẹ̀mí ọpẹ́ wọn hàn. Fún àpẹẹrẹ àwọn tí òrìṣà yìí ti ṣe lore kan tàbí òmíràn yóò wá san ẹ̀jẹ́ tí wọn ti jẹ́ fún un.
(e) Ìbẹ̀rú tí wọn ní fún Ògún Alárọ́ Ojú-Ìwé 62-68..
Yorùb á bọ̀ wọ́n ní bi ọmọdé bá de ibi ẹ̀rù, ó yẹ kí eru bá á. Yàtọ̀ ṣí oríkì tí wọn máa ń ki orìṣà yìí láti fi agbara rẹ hàn bákan náà ni wọ́n tún ń bẹ̀rù rẹ̀ nítorí akọni òrìṣà ni. Ìgbà púpọ̀ tí wọn bá ń bọ ni wọ́n ṣì máa ń sọ wí pé:
Iwe ti a yewo.
Ọsọbà Adeniyi Johnson (1983) Òrìṣà Ògún Aláró Ní Ìlú Ìjélè Oyè B.A. (Hons) Yorùbá. Department of African Languages and Literatures, Obafẹmi Awolọwọ University, Ilé-Ifẹ̀. | Ìlú-Ìjélè |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7726 | 7726 | Joseph Okefolahan Odunjo
Joseph Òkéfọláhàn Ọdúnjọ je olukowe omo ile Naijiria
Lítírṣọ̀ adíláwọ̀ ti di ìlúmọ̀miká báyìí; ó ti gbayi ni ilé; ó ti gbayì lóko bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó ti gba iyì ní ìdálẹ̀ ju ilé lọ. Ọ̀pọ̀ òyìnbó ni ó ti fi ọ̀rọ̀ ìjìnlẹ̀ lítíréṣọ̀ adúláwọ̀ gboyè ìjìnlẹ̀ ìwé, pupọ ninu awọn ọmọ adúláwọ̀ lo si ti di olówó àti olórúkọ nipa fifi èdè àjòjí bi èdè Gẹ̀ẹ́sì kọ ìwé lítíréṣọ̀ adúlawọ̀. Nínú wọn ni Amos Tutuola, Chinua Achebe, Àlùkò, Nwankwo ati Wole Soyinka.
Orí Kẹta: “Àgbéyẹ̀wò Àwọn Ìwé Alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ Yorùbá Láti Ìbẹ̀rẹ̀ Pẹ̀pẹ̀” - Ojú-Ìwé 101-131. Olúdáre Ọlájubù..
Ọ̀rọ̀ Àkọ́sọ
O ti tó ọdún mẹ́ẹ̀dógún (láti 1970) tí mo ti ń ṣiṣẹ́ ìwádìí nípa àwọn ìwé kika fun Alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ Yorùbá. Mo lo ọ̀pọ̀ àwọn ìweé ti a darúkọ nínú iṣẹ yìí yàlà gẹ́gẹ́ bí alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ funraami, gẹ́gẹ́ bí olùkọ́ ní ilé ẹ̀kọ́ alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ àti gẹ́gẹ́ bí ẹni ti ń tanná wá ìmọ̀.
Orí Kẹrin: “Aáyan Àwọn Òǹkọ̀wé Ìtàn-àròsọ Yorùbá Láti Àárọ̀ Ọjọ́ Títí Di Ọdún Òmìnira (1960)” Ojú-Ìwé 132-150. Afọlábí Ọlábọ̀dé..
Ẹni tí ó ba ẹran eerinlórí àtẹ, ko le mọyì eerin, ni ọrọ ìtàn-àròsọ Yorùbá jẹ fún ọpọlọpọ ènìyàn lode òní. Nígbà tí a bá sì wo orí àtẹ lọjọ òní ti a le tọ́ka sí ìwé ìtàn-àròsọ ogún, ọgbọ̀n tàbí ju bẹ́ẹ̀ lọ, tí a ń ṣà, tí a ́ rọ̀, ti a ń sọ pé a fẹran ọ̀kan tàbí a yan ọkan ni ìpọ̀sì, nítori pé wọ́n wà ni. Èyí nikan ki ọna ti awa òǹkàwé òde-òní fi máa ń yunra. | Joseph Okefolahan Odunjo |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=7940 | 7940 | Òwò ẹrú (Brasil)
ADEYEMO AKINLOYE STEVE
ÀKỌ́SÍLẸ̀ DÍẸ̀ LÓRÍ I ÌGBÉ AYÉ ỌMỌ YORÙBÁ ILẸ̀ BRAZIL KAN TÍ Ó FI ÌGBÉ AYÉ RẸ̀ TAKO ÒWÒ ẸRÚ (LÁTI ỌWỌ́ : ASA J. DAVIS)
Alága, gbogbo ẹ̀yin ọ̀fọ̀ọ̀kùn, iyì ńlá ni fún mi láti wà ní ìjókòó lónìí láti sọ̀rọ̀ lórí ‘Ìlàjú Yorùbá’. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé mo ṣiṣẹ́ rí ni ọgbà Fásitì Ìbàdàn, n kò rò wí pé mo yẹ ní emi tí ó lè máa ka àpilẹ̀kọ lórí ọ̀rọ̀ Ìlàjú Yorùbá, mo lè ti ṣe àwọn ìwádìí tí ó jẹ mọ́ àkòrí yìí lóòótọ́ fún àwọn àkókò kan. Bí a bá fi ojú inú wo ọ̀pọ̀lọpọ̀ nínú àwa àtọ̀húnrìnwá ni a ti ń ṣe ìwádìí orírun wa dé ilẹ̀ Yorùbá.
Ọ̀pọ̀ oníwádìí ìjìnlẹ̀ ni wọ́n kọ ìpàkọ́ sí ìwádìí òpin ọ̀rọ̀ ẹrú ní ilẹ̀ Brazil bí o tilẹ̀ jẹ́ wí pé gbogbo ọgbọ́n àlùmọ̀kọ́rọ́yí àti agídí paraku lórí òwò ni ó mú àwọn ẹlẹ́nuugbọ̀rọ̀ dìde láti máa tako òwò ẹrú ní ilẹ̀ Brazil. A gbọ́dọ̀ mọ̀ láti ilẹ̀ wí pé àti dúdú àti funfun ni wọ́n jọ pa ọwọ́ pọ̀ gbé ogun tí òwò ẹrú ṣùgbọ́n ọ̀pọ̀ ni kò fi ara mọ́ àtakò yìí.
Ọ̀kan nínú àwọn tí ó tako òwò ẹrú yìí jẹ́ ọmọ Yorùbá ilẹ̀ Brazil kan. Ẹ jẹ́ kí á wo ìsẹ̀lẹ̀ yìí:
Ní ọjọ́ kan ẹrú aláwọ̀ dúdú kan jáde ni ilé olówó rẹ̀, ó sì lọ sí ọ̀dọ̀ agbejọ́rò aláwọ̀ dúdú kan pẹ̀lú ọwọ́ tí agbẹ́jọ́rò yìí yóò lò láti sọọ́ di òmìnira. Tohùn-tẹnuè ni bàbá olówó ẹrú wọ inú Ọọ́fíìsì agbẹjọ́rò ọ̀rẹ́ ẹ rẹ̀ yìí tí ó sì bẹ̀rẹ̀ sí í bèèrè lọ́wọ́ ẹrú yìí, ìdí tí ó fi fẹ́ fi òun sílẹ̀. Ó sọ síwájú wí pé òun ń tẹ́ ẹ lọ́rùn àti wí pé kò yẹ kí ó ba inújẹ́ rárá níwọ̀n ìgbà tí oun ti ń ṣe bíi baba fun-un. Ní tòótọ́ ẹrú yìí ń rí ìtọ́jú kò sì sí ìdí fún-un láti kùn rárá, ìdí nìyí tí ẹrú yìí kò fi rí àtakò kankan fún ọ̀rọ̀ olówó rẹ̀ yìí. Ṣùgbọ́n ní ìgbà tí agbẹjọ́rò yìí rí i wí pé ẹrú yìí kò rí ìdáhùn ni ó bá fọ èsì wí pé : ní tòótọ́ ẹrú yìí yóò gba ìtúsílẹ̀ nítorí pé kò ní òmìnira láti ba inú jẹ́ bí ó ṣe wù ú. Báyìí ni ẹrú yìí ṣe gba ìtúsílẹ̀.
Ó sì ba ni lọ́kàn jẹ́ wí pé àwọn ẹrú tí ọwọ́ tẹ̀ padà lẹ́yìn ìgbà tí wọ́n bá ti sá lọ ni wọ́n ń pa, ìdí nìyí tí òǹkọ̀wé yìí ṣe kọ ọ́ sílẹ̀ pé:
Àwọn ènìyàn dúdú mẹ́rin yìí, tí àwọn ènìyàn ń tì ní ìtìkutì (àbí kí á sọ wí pé tí àwọn igun ń tì ní ìtìkutì) kìí ṣe ènìyàn lasan o; ìràwọ̀ mẹ́rin ni wọ́n, ìmọ́lẹ̀ mẹ́rín ni wọ́n, bẹ́ẹ̀ sì ni ìròrí mẹ́rin ni wọn pẹ̀lú. Láàrin rògbòdìyàn ni a sọ wọ́n di eruku, tí ó bá sì di ọjọ́ iwájú àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n yóò kọ nípa wọ́n sí àwùjọ àwọn ìràwọ̀ àti àwọn oòrùn.
Àwọn ènìyàn kò sì ṣe bẹ́ẹ̀ kọ àkọsílẹ̀ àwọn ènìyàn dúdú tí ó ní ọwọ́ nínú òwò ẹrúu rẹ̀, ìwọ̀nba èyí tí a sì rí ni ó wá láti ọ̀dọ̀ aláwọ̀ funfun àti wí pé ìwọ̀nba péréte ni àwọn aláwọ̀ dúdú tí a kọ àkọsílẹ̀ wọn.
Àwọn aláwọ̀ funfun kò kọ ibi ara sí ọ̀rọ̀ Luiz Gama, wọn kìí sì sáábà fọn rere rẹ rárá ṣùgbọ́n ìrìn-àjò rẹ̀ láti ẹrú lásán di olókìkí ènìyàn ni ó yẹ kí á kọ ibi ara sí ju bí a ti ṣe yìí lọ.
Abala méjì ni ó wú mi lórí jù nínú ìgbé ayé Gama; àkọ́kọ́ ni dídàgbà rẹ̀ nínú òfíì àti ọ̀láà. Ní àsìkò yìí ni ó wá ìyá a rẹ̀ tì, tí a sì ta òun náà sí oko ẹrú ní ọ̀nà àìtọ́. Èkejì ni ìlàkàkà rẹ̀ láti tako òwò ẹrú ní àsìkò tí ọ̀pọ̀ ènìyàn ń fàdí sẹ́yìn.
Ṣùgbọ́n ju gbogbo rẹ lọ, ìgbé ayé Gama yàtọ̀ tààrà pẹ̀lú u bí ó ti jẹ́ agbẹnusọ fún ènìyàn dúdú àti ẹni tí ó gba ara rẹ̀ là fúnra ara rẹ̀.
Ó ṣe ni láàánú wí pé ọ̀gbẹ́mi yìí kò fi bẹ́ẹ̀ sọ púpọ̀ nípa ìtàn ìgbésí ayé ara rẹ̀, lẹ́yìn díẹ̀ tí a mọ̀ láti ara ìwé kan tí ó kọ nípa ìtàn ìgbésí ayé e rẹ̀.
A bí Gama ní ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n osù kẹfà ọdún 1830 (28/6/1830) ní ìlú Sao Salvador. Luiza Mahin, Ànàgó (Olómìnira) ni ìyá a rẹ̀ ṣùgbọ́n òyìnbó Potogí tí ó ní owó lọ́wọ́ ni bàbá rẹ̀. Gama kò sọ orúkọ bàbá rẹ̀ síta ṣá.
Tí a bá wo àyíká tí a ti bí Gama, a ó rí i wí pé ní tòótọ́ ni, ti àwọn ènìyàn bá pè é ní “àyà koko ni ti Ìnàkí”, “kìí –gbọ́-kìí-gbà”, “oníròbínújẹ ọkàn” àti bẹ́ẹ̀bẹ́ẹ̀ lọ. Ṣùgbọ́n Rui Brabosa pè é ní “ẹni tí kìí ṣe ojo rara”. Tí a bá sì fẹ́ẹ́ mọ ohun tí ó bí àwọn àpèjẹ yìí, a gbọ́dọ̀ kọ ibi ara sí gbogbo ohun tí ó dìrọ̀ mọ́ ìbí rẹ̀ àti ìdàgbàsókè rẹ̀.
Ní àkọ́kọ́, a bí Gama ní àsìkò tí àwọn àyípadà kan bẹ̀rẹ̀ sí í dé sí Brazil léyìn tí Brazil yọ kúrò ní oko ẹrú (1840-1889). Àwọn àyípadà tí ó bẹ̀rẹ̀ sí ní dé bá ilẹ̀ Europe fúnra rẹ̀ ń ṣe àkóbá fún Brazil ní àsìkò yìí. Ní àfikún, ní àárìn àwọn aláwọ̀ dúdú, àsìkò yìí ni dúkùú ń wáyé láti ọ̀dọ̀ àwọn dúdú lórí ìlòdì sí òwò ẹrú. Àsìkò yìí gan-an tí gbọ́nmi-síi, omi-ò-tóo ń wáyé ní ìlú rẹ̀, Bahia lórí ọ̀rọ̀ òwò ẹrú yìí ní pàtàkì. Ibi Gama si papọ̀ mọ́ rògbòdìyàn tí àwọn ọmọkùnrin gbé dìde ní ọdún 1835, ọmọ ọdún márùn-ún péré ni Gama ní àsìkò yìí.
Ọ̀kan nínú àwọn ohun tí ó ṣe okùnfà irú ìgbé ayé tí Gama gbé ni rògbòdìyàn ìlú rẹ̀ tí a dà pè ní Incon fidecia da Bahia (rògbòdìyàn ìlú Bahia) eléyìí tí ó ti bẹ̀rẹ̀ bíi Ọgbọ̀n ọdún kí á tó bí Gama. Èyí sì mú àwọn ènìyàn ìlú Brazil ní ẹ̀mí ní ìgbà náà.
Bẹ́ẹ̀ sì ni a ríi kà wí pé àwọn ènìyàn pàtàkì orílè èdè Brazil kan ti gba ẹ̀kọ́ ní orílè èdè Europe níbi tí ìròrí àwọn ènìyàn ti kún fún ìgbòmìnrira. Ẹ̀yí sì ni àwọn ènìyàn mú bọ̀ wá sí ilé ní àsìkò yìí.
Àwọn nǹkan mìíràn tí ó dá ọ̀tẹ̀ sílẹ̀ ni bí àwọn olówó kò ṣe jẹ́ kí tálákà ó ní àti bí àwọn ọmọ Brazil kò ṣe rí ààyè nínú ipò gíga ilé ìjọ́sìn. Àwọn ọmọ Brazil gan-an tún ń bá ara wọn jà ní àtàrí àwọ̀ dúdú àti àwọ̀ funfun. Ọ̀pọ̀ ìgbà ni wọ́n sì máa ń dẹ́yẹ sí dúdú níbi àti dé ipò gíga, èyí sì ń bí dúkùú àti ọ̀tẹ̀ ní àsìkò yìí.
Òmíràn nínú ohun tí a fi sàmì ìgbé ayé Gama ni rògbòdìyàn 1835, Ohun tí ó bí ọ̀tẹ̀ yìí ni bí àwọn aláwọ̀ dúdú tí ó jẹ́ ẹlẹ́sìn Islam kan ṣe kó ara wọn jọ láti gba ìjọba lọ́wọ́ àwọn ìjọba ilẹ̀ Brazil. Ìjà yìí jẹ́ ìjà ẹ̀sìn (Jihad) tààrà. Ìjọba ilẹ̀ Brazil náà sì gbé ojú agan sí àwọn èèyàn yìí tààrà. Ní àsìkò yìí Gama jẹ́ ẹni bí ọdún mẹ́rin péré. Látàrí rògbòdìyàn yìí, ìjọba ilẹ̀ Brazil fi ohùn ṣe ọ̀kan láti wá ini kan ní ilẹ̀ Aáfíríkà tí wọn yóò kó àwọn aláwọ̀ dúdú àárín wọn lọ nítorí pé wọ́n ń da àlááfíà ìlú rú. Ẹni tí wọ́n bá sì gbá mú ní àtàrí rògbòdìyàn yìí, pípa ni wọ́n ń pa wọ́n tàbí kí wọn fún wọn ní ẹgba lọ́pọ̀lọpọ̀, wọn a sì tún máa tì wọ́n mọ túúbú. Ó sì sòro fún ọmọ tí kò tíì pé ọdún mẹ́fà ní àsìkò yìí láti gbé ojú kúrò ní ìyà àjẹkúakátá yìí.
Rògbòdìyàn yìí sì fa ikú fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ aláwọ̀ dúdú nípa kíki okùn bọ̀ wọ́n lọ́rún. Àwọn Obìnrin náà jẹ nínú ìyà yìí. Wọ́n fi ìyà jẹ ọ̀pọ̀lọpọ̀ nítorí pé wọ́n jẹ́ ọrẹ àwọn ànàgó lásán, wọ́n sì yin àwọn mìíràn ní ìbọn pa.
Kì í ṣe ẹgba tí wọ́n ń fún àwọn ènìyàn gan-an ni ó ṣe àkóbá fún Luiz Gama ní ìgbà èwe, ṣùgbọ́n bí iye ẹgba náà ṣe pọ̀ tó ní ojúmo kan.
Nítorí wí pé wọn a máa na elòmíràn ní ẹgba bíi àádọ̀tá lójúmọ́; àwọn ènìyàn tí wọ́n sì dájọ́ ẹgba fún sì pọ̀ gan-an. Àwọn ẹrú tí ó wà láàrin àwọn ènìyàn yìí ni wọ́n dá padà fún olówó wọn lẹ́yìn ìjìyà wọn. Èyí tí kò bá sì lè ṣiṣẹ́ dáadáa ni àwọn olówó wọn tún tà padà fún elòmíràn.
Ìṣẹ̀lẹ̀ mìíràn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ tí ó níí ṣe pẹ̀lú bí Gama ṣe dàgbà ni ó sẹlẹ̀ ní ìgbà tí ó wà ní ọmọ ọdún méje. Àwọn kan kó ara wọn jọ, tí wọ́n já ìjọba gbà tipátipá ṣùgbọ́n kò pẹ́ tí ìjọba fi ṣẹ́gun wọn pẹ̀lú ohun èlò ogun. Wọ́n pe rògbòdìyàn yìí ní Sabinada. Ìdí ni wí pé Sabino ní ó síwájú rògbòdìyàn yìí, ó sì ṣe é ṣe kí bàbá Gama kópa nínú rògbòdìyàn yìí. Ní ìsojú Gama ni ilé jíjó, èèyàn pípa ati bẹ́ẹ̀bẹ́ẹ̀ lọ ṣe sẹlẹ̀ ní àsìkó rògbòdìyàn yìí. Inú n rògbodìyàn yìí ni ó ti wá ìyá rẹ̀ tì, tí bàbá rẹ̀ náà si báa run. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n ṣé ìrìbọmi onígbàgbọ́ fún Gama, kò fi ẹ̀sìn Islam àti ìgbàgbọ́ aláwọ̀ dúdú ìyá a rẹ̀ ṣeré rára.
Ẹ̀kẹ́ta gbògíì nínú ohun tí ó ṣe okùnfà irú ìgbé ayé tí Luiz Gama gbé ni títà tí bàbá rẹ̀ tàá sí oko ẹrú. Kékeré ni ojú rẹ sì ti là sí ìyànjẹ tí ìyá rẹ̀ máa n takò nígbà ayé rẹ̀. Ṣùgbọ́n ó jẹ́ ẹní tí ìyá rẹ̀ fi ìfẹ́ hàn sí láti kékeré. Títa lẹ́rú rẹ̀ jẹ́ kí ó ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìrírí tí ó dìrọ̀ mọ́ òwò ẹrú. Ìdí ni wí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ni ó kọ̀ ọ́ sílẹ̀ nítorí pé ìlú Bahama tí rògbòdìyàn pọ̀ sí jùlọ láti tako òwò ẹrú ni Gama ti wá, èyí ni ó sì fàá tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn fi ń rà á ní àràtúntà. Ọ̀kan nínú àwọn tí ó rà á lẹ́rú ni Cardoso jẹ́, ní tòótọ́ Cardoso fi ìyà jẹ̀ ẹ́ ṣùgbọ́n òun náà ni ó jẹ́ kí Gama ka ìwé.
Ní ọdún 1848, Gama gba iṣẹ́ ológun lẹ́yìn ìgbà tí ó ti sa kúrò ní ipò ẹrú, ó sì gba okùn méjì kí wọ́n tó lé e dànù nítorí wí pé ó gbé ẹnu sí ọ̀gá rẹ̀ kan. Lẹ́yìn tí ó kúrò nínú iṣẹ́ ológun, ó bá ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ṣiṣẹ́ ṣùgbọ́n àtakò òwò ẹrú rẹ̀ ń jẹ́ kí wọn ó lé e dànù kí wọn sì kà á kún aláìgbọràn àti alágídí ènìyàn.
Ní ọdún 1864, òwò ẹrú bẹ̀rẹ̀ sí í wá sí òpin díẹ̀díẹ̀ látarí ọwọ́ tí àwọn ènìyàn àti ìjọba gbé láti mú kí òwò ẹrú wá sí òpin. Lẹ́yìn àsìkò yìí, Gama bẹ̀rẹ̀ sí ní lọ́wọ́ sí títú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹrú sílẹ̀ ní Brazil, ó sì gbé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbésè lórí ọ̀rọ̀ yìí. Ní ọdún 1871, òfin tí ó fi ọwọ́ sí ìtúsílẹ̀ ẹrú di gbígbà wọlé.
Ni gbogbo ìgbà tí àwọn alásẹ bẹ̀rẹ̀ sí fi ara mọ́ pípa òwò ẹrú rẹ́ díẹ̀díẹ̀, Luiz Gama kò fi ar amọ́ èyí, ó ń jà fitafita wí pé kí òwò ẹrú parẹ́ káíkíá ni. Ìdí ni wí pé ọ̀pọ̀ ìgbà ni àwọn alásẹ ń fi ojú òfin òwò ẹrú gbo ilẹ̀ pẹ̀lú ọgbọ́n àlùmọ̀kọ́rọ́yí. Luiz Gama tún mú ọ̀rọ̀ yìí lọ sí ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin níbi tí wọn kò ti fi ara mọ́ ìdáǹdè ẹsẹ̀kẹsẹ̀ fún gbogbo ẹrú. Títí tí Gama fi kú ni 1882, àbá yìí kò tí ì di òfin.
Kí ó tó kú, ó tún dara pọ̀ mọ́ ìwé ìròyìn kan tí ó n ṣiṣẹ́ lákọlákọ láti tako òwò ẹrú, orúkọ ìwé ìròyìn yìí ni Radical Paulistane ó sì ṣiṣẹ́ kíkan kíkan pẹ̀lú ìwé ìròyìn yìí láti rí i wí pè òwò ẹrú di ohun ìgbàgbé kíákíá.
Ní ọjọ́ kẹtàlá, oṣù kárùn-ún ọdún 1888, tí ó jẹ́ ọdún kẹfà lẹ́yìn ikú Luiz Ganzaga Pinto da Gama ni aba tí ó fagi lé òwò ẹrú di òfin ní ilẹ̀ Brazil. Ṣùgbọ́n ìgbẹ́ ayé Gama gẹ́gẹ́ bí amòfin, òǹkọ̀wé àti olóṣèlú fi hàn gbangba pé ẹni tí ó nífẹ̀ẹ́ sí òmìnira tẹrú-tọmọ ni. Bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ ni Frederick Douglass ní ilẹ̀ Amẹ́ríkà pẹ̀lú Cugoana, Equiano, àti Antoine Amo ṣe ní ilẹ̀ Europe. Gbogbo ìgbìyànjú àwọn wọ̀nyí ni ó mú àyípadà rere wáyé ní séńtúúrì kọkàndínlógún.
Iwe ti a yewo.
SOME NOTES ON THE LIFE AND TIME OF AN AFRO-BRAZILIAN ABOLITIONIST OF YORUBA DESCENT
By A Davis, Amherst College. | Òwò ẹrú (Brasil) |