url
stringlengths 37
41
| id
stringlengths 1
5
| text
stringlengths 2
134k
| title
stringlengths 1
120
|
|---|---|---|---|
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3913 | 3913 | 30 November
29 November - 30 November - 1 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 30 Oṣù Kọkànlá tabi 30 November jẹ́ ọjọ́ | 30 November |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3914 | 3914 | 1 December
30 November | 1 December | 2 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 1 Oṣù Kejìlá tabi 1 December jẹ́ ọjọ́ | 1 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3915 | 3915 | 2 December
1 December | 2 December | 3 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 2 Oṣù Kejìlá tabi 2 December jẹ́ ọjọ́ | 2 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3916 | 3916 | 3 December
2 December | 3 December | 4 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 3 Oṣù Kejìlá tabi 3 December jẹ́ ọjọ́ | 3 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3917 | 3917 | 4 December
3 December | 4 December | 5 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 4 Oṣù Kejìlá tabi 4 December jẹ́ ọjọ́ | 4 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3918 | 3918 | 5 December
4 December | 5 December | 6 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 5 Oṣù Kejìlá tabi 5 December jẹ́ ọjọ́ | 5 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3919 | 3919 | 6 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 6 Oṣù Kejìlá tabi 6 December jẹ́ ọjọ́ | 6 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3920 | 3920 | 7 December
6 December - 7 December - 8 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 7 Oṣù Kejìlá tabi 7 December jẹ́ ọjọ́ | 7 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3921 | 3921 | 8 December
7 December - 8 December - 9 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 8 Oṣù Kejìlá tabi 8 December jẹ́ ọjọ́ | 8 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3922 | 3922 | 9 December
8 December - 9 December - 10 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 9 Oṣù Kejìlá tabi 9 December jẹ́ ọjọ́ | 9 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3923 | 3923 | 10 December
9 December - 10 December - 11 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 10 Oṣù Kejìlá tabi 10 December jẹ́ ọjọ́ | 10 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3924 | 3924 | 11 December
10 December - 11 December - 12 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 11 Oṣù Kejìlá tabi 11 December jẹ́ ọjọ́ | 11 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3925 | 3925 | 12 December
11 December - 12 December - 13 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 12 Oṣù Kejìlá tabi 12 December jẹ́ ọjọ́ | 12 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3926 | 3926 | 13 December
12 December - 13 December - 14 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 13 Oṣù Kejìlá tabi 13 December jẹ́ ọjọ́ | 13 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3927 | 3927 | 14 December
13 December - 14 December - 15 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 14 Oṣù Kejìlá tabi 14 December jẹ́ ọjọ́ | 14 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3928 | 3928 | 15 December
14 December - 15 December - 16 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 15 Oṣù Kejìlá tabi 15 December jẹ́ ọjọ́ | 15 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3929 | 3929 | 16 December
15 December - 16 December - 17 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 16 Oṣù Kejìlá tabi 16 December jẹ́ ọjọ́ | 16 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3930 | 3930 | 17 December
16 December - 17 December - 18 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 17 Oṣù Kejìlá tabi 17 December jẹ́ ọjọ́ | 17 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3931 | 3931 | 18 December
17 December - 18 December - 19 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 18 Oṣù Kejìlá tabi 18 December jẹ́ ọjọ́ | 18 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3932 | 3932 | 19 December
18 December - 19 December - 20 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 19 Oṣù Kejìlá tabi 19 December jẹ́ ọjọ́ | 19 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3933 | 3933 | 20 December
19 December - 20 December - 21 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 20 Oṣù Kejìlá tabi 20 December jẹ́ ọjọ́ | 20 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3934 | 3934 | 21 December
20 December | 21 December | 22 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 21 Oṣù Kejìlá tabi 21 December jẹ́ ọjọ́ | 21 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3935 | 3935 | 22 December
21 December - 22 December - 23 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 22 Oṣù Kejìlá tabi 22 December jẹ́ ọjọ́ | 22 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3936 | 3936 | 23 December
22 December | 23 December | 24 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 23 Oṣù Kejìlá tabi 23 December jẹ́ ọjọ́ | 23 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3937 | 3937 | 24 December
23 December - 24 December - 25 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 24 Oṣù Kejìlá tabi 24 December jẹ́ ọjọ́ | 24 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3938 | 3938 | 25 December
24 December - 25 December - 26 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 25 Oṣù Kejìlá tabi 25 December jẹ́ ọjọ́ | 25 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3939 | 3939 | 26 December
25 December - 26 December - 27 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 26 Oṣù Kejìlá tabi 26 December jẹ́ ọjọ́ | 26 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3940 | 3940 | 27 December
26 December - 27 December - 28 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 27 Oṣù Kejìlá tabi 27 December jẹ́ ọjọ́ | 27 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3941 | 3941 | 28 December
27 December - 28 December - 29 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 28 Oṣù Kejìlá tabi 28 December jẹ́ ọjọ́ | 28 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3942 | 3942 | 29 December
28 December - 29 December - 30 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 29 Oṣù Kejìlá tabi 29 December jẹ́ ọjọ́ | 29 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3943 | 3943 | 30 December
29 December | 30 December | 31 December
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 30 Oṣù Kejìlá tabi 30 December jẹ́ ọjọ́ | 30 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3944 | 3944 | 31 December
30 December | 31 December | 1 January
<ns>10</ns>
<id>10812</id>
<revision>
<id>538182</id>
<parentid>122275</parentid>
<timestamp>2020-07-24T11:27:09Z</timestamp>
<contributor>
<username>Demmy</username>
<id>193</id>
</contributor>
<minor />
<comment>Dáàbò bòó "" ([Àtúnṣe=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú) [Ìyípò=Gba àwọn alámùójútó nìkan láyè] (kòdájú))</comment>
<model>wikitext</model>
<format>text/x-wiki</format>
Ọjọ́ 31 Oṣù Kejìlá tabi 31 December jẹ́ ọjọ́ | 31 December |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3945 | 3945 | Jámánì | Jámánì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3946 | 3946 | Ìmọ̀ Ìṣirò | Ìmọ̀ Ìṣirò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3948 | 3948 | M. K. O. Abíọ́lá
Moshood Káṣìmawòó Ọláwálé Abíọ́lá (August 24, 1937 - July 7, 1998) tí ó túmọ̀ sí M.K.O Abíọ́lá jẹ́ ọmọ orílẹ̀ èdè Nàìjíríà. A bi ní ìlú Abẹ́òkúta ní Ìpínlẹ̀ Ògùn. Ó jẹ́ oníṣòẁò,òǹtẹ̀wé, olóṣèlú àti olóyè ilẹ̀ Yorùbá Ẹ̀gbá pàtàpátá. Ó díje sípò Ààrẹ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní ọdún 1993, òun náà sì ni gbogbo ènìyàn gbàgbọ́ tí wọ́n sì fẹnukò sí jákè-jádò orílẹ-èdè Nàìjíríà wípé ó jáwé olúborí nígbà tí olóri ìjọba ológun ìgbà náà Ibrahim Babangida kò kéde rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí olúborí ètò ìdìbò náà tí ó sì fi ẹ̀sùn àìṣòtítọ́ àti àìṣòdodo ètò ìdìbò yàn náà. M.K.O kú ní ọdún 1998.
Igbesi Aye re.
Moshood Abíọ́lá ni àkọ́bí bàbá àti ìyá rẹ̀ lẹ́yìn ìkúnlẹ̀ ọmọ kẹtàlélógún, ìdí èyí ní ó fàá tí wọ́n fi dúró títí di ẹ̀yìn ọdún mẹ́ẹ̀dógún (15 years) kí àwọn òbí rẹ̀ tó fún lórúkọ rẹ̀ “Kasimawo” . Moshood fakọyọ nínú ìmọ̀ ìdágbálé (entrepreneur) láti ìgb̀a èwe rẹ̀, ó bẹ̀rè iṣẹ́ igi-ṣíṣẹ́ tà láti ọmọ ọdún mẹ́sàán. Ó ma ń jí ní ìdájí lọ sóko igi láti wági tí yóò tà ṣáájú kí ó tó lọ sị́ ilé-ìwé kí òun àti bàbá rẹ̀ tó ti rúgbo pẹ̀lú àwọn àbúrò rẹ̀ kó lè rówó ná. Nígb̀a tí ó t́o ọmọ ọdún mẹ́ẹ̀dógún (15 years), ó dá ẹgbẹ́ eré kan kalẹ̀ tí wọ́n ma ń kọrin kiri láti lè rí óúnjẹ jẹ níbi ìnáwo èyíkéyìí tí wọ́n bá lọ. Láìpẹ́, ó di gbajú-gbajà níbi orin rẹ̀ tó ń kó kiri, ó sì di ẹni tí ó ń bèrè fún owó iṣẹ́ kí wọ́n tó kọrin lóde ìnáwó kòkan. Àwọn owó tí ó ń rí níbi eré rẹ̀ yìí nị́ ó fi ń ran ẹbí rẹ̀ lọ́wọ́ tí ó sì ń san owó ilé-ẹ̀kọ́ gíga tí ìjọ Onítẹ̀bọmi tí ó wà ní Abéòkúta . Abíọ́́lá jẹ́ Olóòtú ìwé ìròyìn ọ̀sọ̀ọ̀sẹ̀ ilé-ìwé wọn tí ó ń jẹ́ The Trumpeter tí Olúṣẹ́gun Ọbásanjọ́ sì jẹ́ igbákejì rẹ. Ó dára pọ̀ mọ́ ẹgbẹ́ National Council of Nigeria and the Cameroons ní ìgbà tí ó di ọmọ ọdún mọ́kàndínlógún nítorí ìfẹ́ tí ó ní sí ètò òṣèlú àwa arawa lábẹ́ àsíá Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ olùdásílẹ̀ ẹgbẹ́ òṣèlú Action Group.
Ni odun 1960, Moshood gba sikolashipu ijọba lati ka iwe ni University ti Glasgow ni ilu Scotland ni bii ti o gba oye ni isiro sebe sebe o o je oye oniṣiro iwiregbe. Moshood di Ẹlẹgbẹ ti Institute of Chartered Accountants of Nigeria (ICAN) (ICAN). | M. K. O. Abíọ́lá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3950 | 3950 | Àkójọ orúkọ àwon àpilẹ̀sẹ̀
</includeonly></onlyinclude> | Àkójọ orúkọ àwon àpilẹ̀sẹ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3951 | 3951 | Yorùbá fún Sáyẹ́nsì àti Ìṣírò | Yorùbá fún Sáyẹ́nsì àti Ìṣírò |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3952 | 3952 | Atom
Átọ̀mù je eyo kan ipile èlò ni a mo si ohun to kere julo fun awon apilese (element). Bo tile je pe atomu ni ede Griki tumosi eyi ti ko se fo si wewe, imo atomu nisinyi ni pe awon ohun abeatomu miran tun wa:
* atanná (electron), eyi ni agbara ina alapaosi, ọ̀pọ̀ re si kere ju awon yio ku lo.
* àkọ́wá (proton), eyi ni agbara ina alapaotun, opo re si je ni ona 1836 ju atanna lo.
* alaigbara (neutron), eyi ko ni agbara ina kankan, opo re si to bi ti akowa.
Akowa ati alaigbara ni won po ti won kun inu inuikun atomu (atomic nucleus) a si n pe won ni abikun (nucleons). Nigbati atanna si parapo da ìsú atanna to yipo inuikun.
O se se ki atomu o yato nipa iye awon ohun abeatomu ti won ni. Atomu ti won ni apilese kanna ni iye akowa kanna (ti a mo si nomba atomu). Fun apilese kan pato, iye alaigbara yato, eyi si ni n so bi olojukanna (isotope) apilese na yio se ri. Atomu ko ni agbara ina kankan ti iye akowa ati atanna won ba dogba. Atanna ti won jinna julo si inuikun atomu se gbe lo si odo atomu miran to wa ni tosi won tabi ki won o je pin larin awon atomu o hun. Bayi ni awon atomu se n sopo lati di ẹyọ (molecule). Fun apere eyo kan omi je akopapo atomu meji hydrogen ati atomu kan oxygen. Atomu ti atanna won ku die kato tabi to po ju bose ye lo ni an pe ni ioni. Ona miran ti iye akowa ati alaigbara fi le yipada ninu inuikun atomu ni yiyo inuikun (nuclear fussion) tabi fífọ́ inuikun (nuclear fission).
Atomu je ipilese ti ẹ̀kọ́ egbò (chemistry) duro le lori, be ni won si kopamo (conserve) ninu adapo elegbo (chemical reaction).
Atomu ati eyo.
Fun awon elefufu (gas) ati onisisan (liquid) ati onilile (solid) eleyo (molecular) (fun apere omi ati suga), eyo je ipin to kere julo ohun ti o ni idamo elegbo. | Atom |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3954 | 3954 | Ẹ̀lẹ́ktrọ́nù
Atanná (electron) je igbonwo inuatomu ti o ni agbára iná tonidaju, be sini opo re din ni ona egberun si atomu to kere ju lo. | Ẹ̀lẹ́ktrọ́nù |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3956 | 3956 | Àdìjọ ìtanná
Àdìjọ ìtanná tabi àdìjọ iná (electric charge) adamo ipilese ifipamo awon igbonwo abeatomu ti o n so bi abasepo inagberigberin won se je. Ohun ti o ba ni agbara ina n pese papa inagberingberin eyi si n nipa lori re. Ibasepo larin agbara ina to n gbera lo ati papa inagberingberin ni o n fa Ipa inagberingberin (electromagnetic force), ti o je ikan larin merin ipilese ipa. | Àdìjọ ìtanná |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3957 | 3957 | Prótọ̀nù
Àkọ́wá (proton) je owon abeatomu pelu agbára iná alapaotun pelu opo to je ona 1836 ju opo atanná lo. Akowa ati alaigbara ni a mo si abikun, to je pe ona ti a fi tipatipa de won mo inu inuikun atomu ni a mo si ipa atomu (atomic force). | Prótọ̀nù |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3958 | 3958 | Sístẹ̀mù Òrùn
Ọ̀nà ètò tòòrùn () je Òrùn ati awon ohun oke-orun ti o n yi ka. | Sístẹ̀mù Òrùn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3996 | 3996 | Èrò mi l'órí ẹ́kọ́
Èrò mi l'órí ẹ́kọ́ (1693) ni ìwé kan tí àmoye omo ilé Gèésì, John Locke kò. Fún ogórun - ọdún kan ó jẹ́ ìwé pàtàkì nípa òrò ẹ́kọ́ ni ilé Britani. A yí padà sí orísirísi èdè pàtàkì ni orílè Yúrópù ni arin ogórun - ọdún èjìdínlógún, bé sí ni òpòlopò omòwe ni orílè Yúrópù ni won tókasí ipa rè ni òrí òrò ẹ́kọ́ ni bé. Okan nínú won ni Jean-Jacques Rousseau. | Èrò mi l'órí ẹ́kọ́ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=3998 | 3998 | Òṣùpá
Òṣùpá (aami: ) jẹ́ olùyípo (satellite) ilẹ̀-Ayé. Arinidaji jíjìnnà sí láti ilẹ̀-ayé títí dé orí òṣùpá jẹ́ kìlómítà 384,403. Ìwọ̀n ìdábùú òbírí yìí fi ìlọ́pò ọgbọ̀n jù ti ilẹ̀-ayé. Ìlà-àárín òṣùpá jẹ́ kìlómítà 3,474 - tó jẹ́ pé díẹ̀ ló fi jù ọ̀kan nínú mẹ́rin lọ sí ti ilẹ̀-ayé. Èyí sì jẹ́ pé kíkún-inú (volume) òṣùpá jẹ́ ìdá àádọ́ta péré ti ilẹ̀-ayé. Fífà ìwúwosí rẹ̀ jẹ́ ìdá mẹ́fà sí ti ilẹ̀-ayé. Òṣùpá ń yípo ilẹ̀-ayé ní ẹ̀ẹ̀kan láàárín ọjọ́ 27.3 (1 oṣù; ọjọ́ mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n ó lé ní wákàtí mẹ́ta). | Òṣùpá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4000 | 4000 | Ìsúlẹ̀ Òòrùn
Ìsúlẹ̀ Òòrùn (solar eclipse) n sele nigbati Òsùpá ba gba arin ile-aye ati oorun koja ti o si di ile-aye loju patapata tabi die lati ri oorun. | Ìsúlẹ̀ Òòrùn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4001 | 4001 | Ayé
Ayé, tàbí Ilé-ayé jẹ́ pálánẹ́ẹ̀tì kẹta ní ìbẹ̀ẹ̀rẹ̀ láti ọ̀dọ ọ̀run, ó sì jẹ́ èyí tí ó tóbi jùlo nínú àwọn pálánẹ́ẹ̀tì tí wọ́n ní ilẹ̀ tí ó ṣe é tẹ̀.
Ilé-ayé jé pálánẹ́ẹ̀tì àkọ́kọ́ tí ó ní omi tó ń sàn ní òde ojú rẹ̀. Bẹ́ẹ̀ sìni Ilé-ayé nìkan ni pálánẹ́ẹ̀tì tí a mọ̀ ní àgbáńlá ayé. Ojú-òrun (atmosphere) jẹ́ kìkì nitrogen àti oxygen tí ó ń dà àbò bo ilé-ayé lọ́wọ́ àtaǹgbóná (radiation) tó léwu sí ènìyàn. Bákan náà ojú-òrun kò gba àwọn yanrìn-òrun láàyè láti jábọ́ sí ilé-ayé nípa sísun wọ́n níná kí wọ́n ó tó lè jábọ́ sí ilé-ayé. | Ayé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4002 | 4002 | Ọ̀nà ètò tòòrùn | Ọ̀nà ètò tòòrùn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4003 | 4003 | Plánẹ́tì
Pílánẹ́tì gẹ́gẹ́ bí i Ẹgbẹ́ìrẹ́pọ̀ ìmọ̀ Òfurufú Káàkiriayé (IAU) ṣe ṣè'tumọ̀ rẹ̀ jẹ́ ohun òkè-ọrùn tí ó ń yí ìrànwọ́ ká tàbí aloku ọ̀run tí tíwúwosí rẹ̀ jẹ́ kí ó rí róbótó, tí kò tóbi púpọ̀ láti yíyọ́ ìgbónáinúikùn (anthothermonuclear fusion) láàyè nínú rẹ̀, tí ó sì ti gba àwọn oríṣiríṣi ìdènà kúra cartele dé santata lọ́nà tí ó ń gbà kọjá.
Àwọn Pílánẹ́tì tí ó wà nínú Ètò Òòrùn.
Gẹ́gẹ́ bí (IAU) ṣe sọ, pílánẹ́tì mẹ́jọ ni wọ́n wà nínú ètò òòrùn. Àwọn nìwọ̀nyìí bí wọ́n ṣe ń jìnnà sí Òòrùn: | Plánẹ́tì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4004 | 4004 | Òrùn
Òòrùn ni ìràwọ̀ tó wà láàárín ètò òòrùn. Ilẹ̀-ayé àti àwọn ohun mìíràn (àwọn pílánẹ́ẹ̀tì yoku, oníràwọ̀, olókùúta, òkúta iná àti eruku) wọ́n ń yípo òòrùn, tó ṣe fúnra rẹ̀ nìkan ni ìtóbi 99.8% gbogbo Ètò Òòrùn. Okun láti inú òòrùn gẹ́gẹ́ bíi ooruntitan ń pèsè fún àwọn ohun ẹlẹ́mìí lọ́nà tí a mọ̀ sí ikommolejo (photosynthesis), bẹ́ẹ̀ ni òòrùn ló ń sọ bí ìgbà àti ojú-ọjọ́ ṣe ń rí. | Òrùn |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4005 | 4005 | Ìràwọ̀
Ìràwọ̀ je agbajo plasma to n tan yindinyindin. Awon irawo korapo lati di galaksi. | Ìràwọ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4006 | 4006 | Ẹ́límẹ̀ntì kẹ́míkà
Ẹ́límẹ̀ntì kẹ́míkà (chemical element) kan tabi ẹ́límẹ̀ntì ni soki ni iru átọ́mù ti nomba atomu re n fi han (iye protoni to wa ninu nukleu re).
Apere elimenti to gbajumo ni háídrójìn, náítrójìn ati kárbọ̀nù. Ni apapo 118 ni iye awon apilese ti ati se awari won titi de odun 2007, ninu awon eyi 94, eyun plutoniumu ati ni sale lo, wa fun ra ara won ni orile aye. | Ẹ́límẹ̀ntì kẹ́míkà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4008 | 4008 | Leonhard Euler
Leonhard Euler (April 15, 1707 – September 7, 1783) je onimo isiro ati onimo fisisi omo orile-ede Switzerland ti o gbe gbogbo ojo aye re ni Russia ati Jẹ́mánì. | Leonhard Euler |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4009 | 4009 | Gbòngbò alágbáraméjì
Ninu imo isiro gbòngbò alágbáraméjì tabi gbongbo ìlọ́poméjì (square root) fun nomba "x" je nomba "r" ti yio je formula_1 tabi pe nomba "r" ti alagbarameji re (ti a ba so di pupo pelu ara re) je "x". | Gbòngbò alágbáraméjì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4033 | 4033 | Adaba
ÀDÀBÀ
Àdàbà yí yọ lókè
80
Àdàbà yí yọ lókè
Àdàbà yí yọ lókè
Àdàbà yí yọ o
Sọ̀kalẹ̀ wá ò adaba
Bàbá lọ ò sókè
85
Edumarè wọlé ẹ ò
Bàbá mi délé ògo
Ojú ti júdasì dandan
Sìkàsìkà má sìkà mọ́
Ojú baba níkàn ẹ ló yẹ́
90
Eléte lète ń yé
Ẹní deérú leérú ma tọ̀ dandan
Ará mi mo tọrọ gáfárà ná
Mo fẹ́ ki bàbá mì dada
Aṣiwájú Onígbàgbọ́
95
Ìlá nilé babáà rẹ
Ọmọ ọ̀ràngún ọmọ ògóyè mi o
Déyẹmí
‘Caretaker’ tó pawó
Afínjú caretaker’ ni
100
Èrò tí ń lọ sílàá òràngún
Bẹ́ẹ dókè ìlá, ẹ bá mi yà kí baba
Bàbá Adéfolúṣọ́, ọkọ Àdùkẹ́ mi daada
Ọ̣̀kọ Táyélolú mì
Òkè ìlá nilé bàbáà rẹ
105
Ọmọ Oyètáyọ̀ Bámigbádé
‘Reverened’ tó pawó gidi ni
Adéyẹmí, ọmọ afínjú ọlọ́jà o
Wọn a rìn gbẹndẹ́kẹ
Wọ́n a rìn gbẹndẹ́kẹ
110
Ọmọ ọ̀bùn wọn a rìn ràdàràdà wọja
Ọ̀bùn ràdàràdà ní ó rẹrù afínjú wọlé
Adéyẹmi bàbá mi daada
Bá mi kí bàbá rẹ daada,
Nínú Olúwa
115
Bàbá mi John Àjàyí atọ́nà,
Afínjú onígbàgbọ́ ni
Àrànse olúwa pàtàkì,
Kó máa bá bàbá mi dada
Ìgò ńlá lorókè
120
Edumaré wọlé ò
Júdásì ojú tí ẹ o,
Olùgbàlà ti jíǹde
Ẹ bá mi kí bàbá mi William Adétọ̀nà
Àwọ̀n kan mí bẹ lókè
125
Wọ́n ń kọrin àléluyà
Lílé: E ké Hosánà
Ègbè: Lelú, lèlu
Lílé: Hosánà
Ègbè: Lelú, lèlu
130
Lílé: Lelú
Ègbè: Lelú, lèlu
Lílé: Lelúyà
Ègbè: Lelú, lèlu
Lílé: Sákà sakà mi
135
Lelúyà
Ègbè: Lelú, lèlu
Lílé: Lelúyà
Ègbè: Lelú, lèlu | Adaba |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4078 | 4078 | Ìtàn Ilé-Ifẹ̀
Ìtàn Ìṣẹ̀dálẹ̀ Ìlú Ilé-Ifẹ̀
Ṣaájú, ó yẹ ki a là á wí pé ohunkóhun tí a bá fi ẹnu bà lábẹ́ àkòrí yìí gbọdọ̀ ní í ṣe pẹ̀lú ìtàn ìwáṣẹ̀. Ìtàn ìwáṣẹ̀ jẹ́ àwọn ìtàn tó ti pẹ́ púpọ̀, tó sì ń sàlàyé ọ̀pọ̀lọpò ohun tí kò yé ẹ̀dá. Bascom nínú Finnegan (1970:361) ṣe àlàyé nípa ìtàn ìwáṣẹ̀ pe: Myths are prose narratives, which in the society in which they are told are considered to be truthful accounts of what happened in the remote past
kò sí ẹ̀dá alààyè tàbí ibùgbé tí ìtàn ìwáṣẹ̀ kì í dá lé, a sì gbọ́dọ̀ gbà á gẹ́gẹ́ bí wọ́n bá ṣe sọ ọ́ ni nítorí kò sí ẹni tí o lè jẹ́rì í sí i pé ìṣẹ̀lẹ̀ náà ṣe ojú òun. Finnegan (1970:362) fi ìdí èyí múlẹ̀, ó ní
… they are accepted on faith, they are taught to be believed; and they can be cited as authority in answer to ignorance, doubt, or disbelief. Myths are the embodiment of dogma: they are usually sacred and they are often associated with theology and ritual. Their main characters are animals, deities, or culture heroes whose actions are set in an earlier world, when the earth was different from what it is today, or in another world such as the sky or underworld
(… A gbà wọ́n pẹ̀lú ìgbàgbo, wọ́n jẹ́ ẹ̀kọ́ tó wà láti gbàgbọ́; a lè fi wọ́n ṣe ẹ̀rí àìmọ̀kan, iyèméjì tàbí àìgbàgbọ́. Ìtàn ìwáṣẹ̀ kún fún gbígba ohun kan gbọ́ láìwádìí, ọ̀wọ̀ wà fún wọn, wọ́n ṣáábà máa ń jẹ́ ìmọ̀ nípa Ọlọ́run àti ọ̀nà tí a ń gbà ṣe ẹ̀sìn. Àwọn ẹ̀dá pàtàkì inú wọn ni ẹranko, òrìṣà àti àwọn akọni nínú àṣà tí wọ́n ti kópa tó jọjú ní ayé àtijọ́ tàbí ayé mìíràn gẹ́gẹ́ bí ojú ọ̀run tàbí ìsàlẹ̀ ilẹ̀).
Àlàyé rẹ̀ yìí ṣe rẹ́gí pẹ̀lú ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ ìlú Ilé-Ifẹ̀. Ìtì ọ̀gẹ̀dẹ̀ ni ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ ìlú Ilé-Ifẹ̀, kì í ṣe ohun à á yọ àdá bẹ́; òdú sì ni, kì í ṣe àìmọ̀ fun oloko. Ìdí ni pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìlú Ilẹ̀ Yorùbá ni wọn gbà pé Ilé-Ifẹ̀ ni àwọn ti lọ, èyí kò sì jẹ́ kí ìtàn ìsẹ̀dálẹ̀ ìlú Ilé-Ifẹ̀ ṣe àjòjì sí wọn.
Oríṣìíríṣìí ìtàn ìwàṣẹ̀ ló wà tó jẹ mọ́ ìṣẹ̀dá Ilé-Ifẹ̀. Ìtàn ti a kà nínú ìwé tí ó sì tún ṣe rẹ́gí pẹ̀lú èyí tí a gbà láti ẹnu àwọn abẹ́nà ìmọ̀ wa kò ju ìtàn méjì péré tí í ṣe ìtàn atẹ̀wọ̀nrọ̀ àti ìtàn Mẹ́kà. Ohun tí èyí túmọ̀ sí ni pé àwọn ìtàn méjì náà ni wọ́n gbajúmọ̀ jù lọ. Nínú ọ̀kọ̀ọ̀kan àwọn ìtàn wọ̀nyí, a rí abala tí ó fará pẹ́ òtítọ́, a sì rí èyí tí kò fi gbogbo ara jẹ́ òtítọ́.
Nínú ìtàn atẹ̀wọ̀nrọ̀ ni a ti gbọ́ pé láti ìsálú ọ̀run ni Olódùmarè ti rán Odùduwà wá tẹ Ilé ayé dó. Kí Olódùmarè tó ran Odùduwà, ó ti kọ́kọ́ rán Ọbàtálá, ẹni tí àwọn Ifẹ̀ máa ń kì pe:
Ọbàtálá, obàtáàsà
Ọba takun takun lóde ìrànje.
Anihun ńlá mọ́ jugbè é.
Irin kọ́tọ́kọ́tọ́ kán an fi bọ̀wú
Afúruru bí ọyẹ́.
Ẹlẹ́jẹ ọ́ ọ́ fun ni í jẹ́.
A gbà gìrì dánù lọ́wọ́ òṣìkà.
Afúnni mọ́ tọwó ẹni.
Aránmọ lóko tín-in tín-in.
Aṣáran méegun.
Abéwúrẹ́ rojọ́ ìbẹ́rí.
Olódùmarè fún ọbàtálá ní adìyẹ ẹlẹ́sẹ̀ márùn-ún àti erùpẹ̀ pé kí ó lọ fi tẹ Ilé ayé dó. Èèwọ́ Ọbàtálá ni pe kò rú ẹbọ kí ó tó máa bọ̀. Ó pàdé adẹ́mu, Èṣù si jẹ́ kí ó mu ẹmu yó. Ẹmu tó mu yìí mú ki ó sùn lójú ọ̀nà, kò le è lọ mọ́. Nigbà tí Olódùmarè retí rẹ̀ títí tí kò rí i, ó rán Odù tó dá ìwà tí í ṣe Odùduwà. Orìṣà atẹ̀wọ̀nrọ̀ ni Odùduwà nítorí pé ẹ̀wọ̀n ni ó fi rọ̀ wá sí ilé ayé. Abímbọ́lá (1969:26) ṣe ìtọ́kasí èyí nínú Ọ̀yẹ̀kú méjì.
Títí lorí ogbó.
Bììrìpé bììrìpé omi ọkọ̀ ọ́ dà
Dídà lomi ọkọ̀ ọ́ dà,
Omi ọkọ kì í yì,
A díá fún Oòduà atẹ̀wọ̀nrọ̀
Wọ́n ní bó rúbọ
Lọ́dún yìí ní ó goróyè baba ẹ̀
Bí ò rúbọ
Lọ́dún yìí ní ó goróyè baba ẹ
Odùduwà yìí kan náà ni ọlọ́fin Àdìmúlà, onile(ẹni tí ó ni Ilẹ̀).
Odùduwà yìí ló gba iṣẹ́ náà ṣe lọ́wọ́ Ọ̣bàtálà. A gbọ́ pé ibi tí
Odùduwà àti àwọn ẹmẹ̀wá rẹ̀ rọ̀ sí ni wọ́n ń pè ní òkè Ọ̀ràmfẹ̀ lónìí. Níbẹ̀ ni Odùduwà ti rí omi tí ó tẹ́jú lọ, ó sọ adìye yìí sí orí omi yìí, adìyẹ yìí sì bẹ̀rẹ̀ sí tan yanrìn náà títí. A sì sọ ọ́ di ilẹ̀ Ifẹ̀. Èyí ni pé ilẹ̀ ẹ́ fẹ̀. Ibi tí ó tan yanrìn náà de ni òkun, ibi tí Odùduwà wá tẹ̀dó sí ni Ilé-Ifẹ̀. ìdí nìyí tí àwọn Ifẹ̀ ṣe màa ń ki Odùduwà ni:
Odùduwà onílẹ̀ gbẹ̀gi
Àdìmú kùtù wẹ̀
Ọlọ́fin ìsẹ̀dáyè
Òdùduwà atẹ̀wọ̀nrọ̀ sífẹ̀
Ìtàn àtẹnudẹ́nu ni ìtàn yìí gẹ́gẹ́ bí Fásọgbọ́n (1985:1) ṣe sọ pe;
According to the oral traditional history of Ilé-Ifẹ̀, Odùduwà was instructed to throw with a fowl of five toes to spread the grains of sand with a view to reclain the land from the water
Ní èrò tiwa, ìtàn yìí fara pẹ́ òtítọ́ ní àwọn ọ̀nà kan, ó sì jìnnà sí òtítọ́ ní àwọn ọna mìíràn. Ìdí òtítọ́ rẹ̀ ni pé èdè Ifẹ̀ “ilẹ̀ ẹ́ fẹ̀” hàn nínú orúkọ tí wọn sọ ìlú náà tí í ṣe ilẹ̀ Ifẹ̀ tí ó di Ilé-Ifẹ̀. Bákan náà, èdè wọn hàn nínú orúkọ oyè ọba wọn “Ọọ̀ni”. Àpètán Ọọ̀ni ni “ọni kọ́ ni ilẹ̀”. “Ẹni” ni Ifẹ̀ ń pè ni “Ọni”. Nítorí náà, Ẹni tí ó ni ilẹ̀ wá di Ọọ̀ni ilẹ.
Yàtọ̀ fún èyí, wọn a máa ki ifẹ̀ ni:
Àbú onífẹ̀ Ọọ̀ni
Àbú onífẹ̀ Akẹ̀yò
Àbú onífẹ̀ ọmọ Sòókò
Ìwádìí fi hàn pé “Àbú” túmọ̀ sí ìpìlẹ̀ tàbí ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀. Ìdí nìyí tí
Ifẹ̀ ṣe máa ń pe ọmọ tuntun jòjòló ní Àbú róbótó. Èyí ni pé ọmọ tí
ó ṣẹṣẹ fẹ́ bẹ̀rẹ̀ ìgbésí ayé tirẹ̀ lóde ayé.
Ẹ̀wẹ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àkọọ́lẹ̀ lo fi ìdí rẹ múlẹ̀ pé Ilé-Ifẹ̀ ni ayé ti bẹ̀rẹ̀. Fún àpẹẹrẹ Johnson (1921:15) ni:
All the various tribes of the Yoruba nation trace their Origin from Oduduwa and the city of Ilé-Ifẹ̀. In fact Ile-Ife is fabled as the spot where God created man white and black and from whence they dispersed all over the earth .
(Gbogbo ẹ̀yà Yorùbá lo tọsẹ̀ orírun wọn sí Odùduwà, a tilẹ̀ gbọ́ ọ nínú ìtàn pé Ile-Ifẹ̀ ni Ọlọ́run ti ṣẹ̀dá ènìyàn, yálà funfun tàbí dúdú tí wọ́n sì ti ibẹ̀ fọ́n káàkiri ilé ayé).
Bákan náà ni Adeoye (1979:28) se àlàyé pé Ilé-Ifẹ̀ ti fi ìgbà kan jẹ́ Olú ìlú fún àwọn ọmọ aládé mẹ́rìndínlógún kó tó di pé wọ́n pínyà.
Lọ́jọ́ tí wọn yóò sì jáde ní ìta ìjerò ní ibi tí ilé-ifẹ̀ ti wà ní òwúrọ̀ ọjọ́ (ibẹ̀ wà láàrin Ifẹ̀wàrà àti ilé-ifẹ̀ lónìí) lábẹ́ Igi ọdán àti pèrègún, ìta ìjerò yìí ni àwọn ọmọ aládé mẹ́rindínlógún yìí ti pínyà.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pe a rí àwọn ẹ̀rí bì í mélòó kan tí a fi lérò pé òtítọ́ ni ìtàn atẹ̀wọ̀nrọ̀ yìí, síbẹ̀ a kò lè fi gbogbo ara kà á sí òtítọ́ nítorí àwọn ìbéèrè kan wà tí a kò lè rí ìdáhùn fún bí a bá fi ojú ìmọ́ sáyéǹsí wò ó. Àwọn ìbéèrè náà ni pé; Ǹjẹ́ ó ṣeéṣe kí ènìyàn fi ẹ̀wọ̀n rọ̀ wá si ayé? Ǹjẹ́ a lè da iyẹ̀pẹ̀ sí inú omi kí ó má lọ si ìsàlẹ̀ odò, kí a má ṣẹ̀sẹ̀ wá sọ pé adìyẹ̀? Ǹjẹ́ ó tilẹ̀ ṣe é ṣe kí adìyẹ kan ṣoṣo tan ilẹ̀ dé gbogbo ayé? Ǹjẹ́ ìwọ̀nba iyẹ̀pẹ̀ díẹ̀ lè tó láti kárí gbogbo ayé? Níwọ̀n ìgbà tí ìdáhùn sí àwọn ìbéèrè yìí bá jẹ́ rárá, a jẹ́ pé ìtàn ìwáṣẹ̀ pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ mẹ́rìírí tí a kàn ní láti gbà gbọ́ ni. Ó jìnà sí òtítọ́ púpọ̀.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn onímọ̀ ni wọ́n sọ nípa itan kejì tí í ṣe ìtàn Mẹ́kà pé láti ìlú Mẹ́kà ni Odùduwà ti wá tẹ̀dó sí Ilé-Ifẹ̀. Lára àwọn onímọ̀ náà ni Johnson (1921:384), Owólabí (awy) (1986:2-8). Ní ìlú Mẹ́kà, Odùduwà yapa sí ẹ̀sìn abínibí rẹ̀ tí í ṣe ẹ̀sìn Lámúrúdu baba rẹ̀. Ìyapa yìí mú kí ìjà ńlá bẹ́ sílẹ̀ láàrin Odùduwà àti àwọn ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí. Bùràímọ̀, ọmọ Odùduwà pàápàá lòdì sí Odùduwà baba rẹ̀ nítorí pé ọ̀kan pàtàkì nínú àwọn ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí ní ṣe. Inú bí Odùduwà, ó sì pàṣẹ̀ pé kí wọ́n sun ọmọ rẹ̀ náà ni ààye. Inú bí awọn ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí yòókù, wọn gbógun ti Odùduwà. Odùduwà sá àsàlà kúrò ní Mẹ́kà, ó sì tẹ́dò sí Ilé-Ifẹ̀. Ó bá Àgbọnmìrègún tí orúkọ rẹ̀ ń jẹ́ Sẹ̀tílù. Àgbọnmìrègún yìí ló dá ẹ̀sìn ifá silẹ. Ìtàn náà tẹ síwájú láti fi ìdí rẹ̀ múlẹ̀ pé Ilé-Ifẹ̀ ni àwọn ọmọ Yorùbá yòókù ti lọ. Ìtàn yìí fẹ́ dojúrú díẹ̀ nítorí oríṣìíríṣìí ìtàn ni a ń gbọ nípa ìran Yorùbá. Àwọn kan sọ pé Ọ̀kànbí nìkan ni ọmọ Odùduwà tí Ọ̀kànbí sì wá bí àwọn ọmọ méje tí wọ́n jẹ́ ọba Aládé káàkiri ibi tí a lè tọpasẹ̀ àwọn Yorùbá dé lónìí. Àwọn mìíràn gbà pé àwọn méje wọ̀nyí kì í ṣe ọmọ-ọmọ Odùduwà, pé ọmọ Odùduwà gan-an ni wọ́n àti pé kì í ṣe ìyàwó kan ṣoṣo ni Odùduwà ni. Èrò yìí ni Mákindé (1970:8) fi hàn nígbà tí ó sọ pé:
Among the wives of Odùduwà were Atiba, Omitoto and Olókun. He had children by many of them. The children set up Obaship and Chieftaincy institutions in the various parts of Yorùbá land
(Lára àwọn ìyàwó Odùduwà ni Àtìbà, Omìtótó àti Olókun. Púpọ̀ nínú wọn ni ó bí ọmọ fún un. Àwọn ọmọ náà sì gbé ìjọba àti ètò ìṣèlú kalẹ̀ káàkiri ilẹ̀ Yorùbá).
Ìtàn tí ó gbà pé Odùduwà ni ó bí àwọn ọmọ méje tó tẹ ilẹ̀ Yorùbá dó sọ pé Olówu ni àkọ́bí Odùduwà. Gẹ́gẹ́ bí ìtàn, obìnrin ni Olówu. Olówu yìí ni ó gbé àkọ́bí ọmọ rẹ̀ ọkùnrin wá kí Odùduwà. Odùduwà gbé ọmọ náà lé ẹsẹ̀. Ọmọ náà bẹ̀rẹ̀ sí í ké, ó sì ń fa mọ́ adé orí bàbá ìyá rẹ̀. Odùduwà ṣí adé, ó sì fi lé ọmọ náà lórí, ọmọ náà sì gbàgbé sùn lọ tòun tadé lórí. Èyí mú kí Odùduwà yọ̀ǹda adé fún ọmọ náà nígbà tí ó jí. Bóyá ìdí nìyí tí wọ́n fi máa ń ki àwọn Òwu ní
Asunkún gbadé ọmọ ato
Ọ̀ṣẹmìnì gbokùn ọmọ Ìgbómìnà
Ajíkágboro, Arìnkágboro
Ò jí kùtù fomi ìgboro bọ́jú
Àwọn ọmọ Odùduwà tó kù lẹ́yìn Olówu ni Aláketu ti Kétu, Ọba Ìbíní,
Ọ̀ràngún ilé Ìlá, Onísábé ti ilẹ̀ Sábẹ́, Olúpópó tí í ṣe ọba Pópó àti Ọ̀rányàn. Ìtàn tó tọ́ka sí Ọ̀kànbí gẹ́gẹ́ bí ọmọ kan ṣoṣo tí Odùduwà bí náà gbà pé Ọ̀ràńyàn ni àbígbẹ̀yìn ọ̀kànbí. Nígbà tí bàbá wọn kú. Ọ̀rányàn kò sí nílé, àwọn ẹ̀gbọ́n rẹ̀ sì pín gbogbo dúkìá bábá wọn mọ́ ọwọ́, ilẹ̀ nìkan ni wọ́n fún un. Ó gba ilẹ̀ tí wọ́n pín fún un, ó sì sọ ọ́ di dandan fún àwọn ẹ̀gbọ́n rẹ̀ láti máa san ìsákọ́lẹ̀ lórí ilẹ̀ náà. Èyí mú kí ó di olówó, alágbára àti olókìkí láàrin àwọn ẹ̀gbọ́n rẹ̀. Johnson (1921:8) jẹ́rì í sí èyí pé;
Ọ̀rányàn was the youngest of Odùduwà’s grandchildren, but eventually, he became the richest and most renowned of them all.
(Ọ̀rányàn ni abigbẹyin nínú àwọn ọmọ-ọmọ Odùduwà, ní
Ìkẹyìn, ọrọ̀ àti òkìkí rẹ̀ tayọ tí gbogbo wọn)
A gbọ́ pé ń ṣe ni Ọ̀ràńyàn ń lọ láti ìlú kan sí ibòmíràn tí ó sì ń tẹ ìlú dó bí ó ti ń lọ káàkiri. Lára àwọn ìlú náà ni Ọ̀yọ́-Ilé, Ahoro Òkò, Ìkòyí, Ilé Igbọn, Ìrẹsà àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. A gbọ́ ọ bákan náà pé àwọn ọmọ Odùduwà ju méje lọ. Àwọn òpìtàn mìíràn ń fi Aláké Ẹ̀gbá àti Obòkun ti Ìjẹ̀ṣà mọ́ wọn. Oyèbámijí (awy) (1990:4) ni
Òpìtàn kan náà, Àlùfáà Johnson tún fi yé ni pé Aláké àti Ọwá jẹ́ ọmọ Odùduwà tí wọ́n sì lọ tẹ̀dó sí Aké ní orílẹ̀-Aké àti ní ilẹ̀ Ìjẹ̀sà níbi tí wọ́n wà di òní yìí
Owólabí (awy) (1986:8) sọ pé bí ìran Yorùbá ṣe wà ní orílẹ̀-èdè Nàìjírìà ni wọ́n wà káàkiri àgbáńlá ayé bí i ilẹ̀ Sàró, Gánà, Tógò, Bìní, ilẹ̀ Àmẹ́ríkà, Bùràsíìlì, Jàmáíkà àti ogunlọ́gọ̀ erékùsù tí ó wà káàkiri òkun Àtìláńtììkì. Lórí bí àwọn ọmọ Yorùbá ṣe ta gbòǹgbò káàkiri àgbáyé yìí náà ni Akínyẹmí (1991:586) sọ̀rọ̀ lé nígbà tí ó ní:
Ifẹ̀ ni wọ́n ń pe Yorùbá orílẹ̀ èdè Tógò. Àwọn Yorùbá tó sì wà ní orílẹ̀ èdè Benin pín sí méjì ‘ìdásà’ àti ‘Manígì’. Kì í ṣe orílẹ̀ èdè mẹ́ta yìí nikan ni Yorùbá wà. Àwọn onímọ̀ bíi Abímbọ́lá, Turner àti Watkins ti ṣe áláyè pé àwọn ẹni tí wọ́n kó lọ orílẹ̀ èdè ‘Cuba’, ‘Brazil’ àti America’, wà níbẹ̀ lónìí tí wọn ń gbé èdè àti àsà Yorùbá lárugẹ. Àwọn Yorùbá tó wà ni ‘cuba’ ni wọ́n ń pé ní ‘Lucumi’. Àwọn tó wà ni ‘Brazil’ ni wọ́n ń pè ni ‘Nàgó’.
Gẹ́gẹ́ bí a ṣe sọ ṣáájú, abala kan ìtàn tí ó sọ pé Odùduwà wa láti Mẹ́kà fara pẹ́ òtítọ́ bẹ́ẹ̀ sì ni apá kan rẹ̀ jìnà sí òtítọ́. A lè ka ìtàn Mẹ́kà yìí sí òtítọ́ nítorí pé bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé oríṣìíríṣìí àkọọ́lè ló wà tó tọ́ka sí Odùduwà àti Ilé-Ifẹ gẹ́gẹ́ bí orírun ọmọ Yorùbá tí oríṣìíríṣìí àkọọ́lè sì wà pẹ̀lú pé mẹ́kà ni Odùduwà ti wá sí ifẹ̀, Ìtàn Mẹ́kà jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà ju ìtàn atẹ̀wọ̀nrọ̀ lọ tí a ba fojú ẹ̀kọ́ nípa ìtàn wò ó.
Tí a bá fi ojú ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì àti ìmọ̀ ìbára-ẹni gbépọ̀ wo ìtàn Mẹ́kà yìí, a kò le kà á sí òtítọ́ rárá. Ìdí ni pé ìrísí àwọn ènìyàn Ifẹ̀ àti ìran Yorùbá lápapọ̀ yàtọ̀ gédégédé si ti awọn ara Mẹ́kà bẹ́ẹ̀ sì ni àṣà àti ìṣe wọn kò bára mu.
Àkíyèsí mìíràn tí a ṣe ni pé ìtàn yìí sọ pé Odùduwà bá Àgbọnmìrègún ni Ilé-Ifẹ̀, tí ó bá jẹ́ pé lóòótọ́ ni Odùduwà bá Àgbọnmìrègún ní Ile-Ifẹ̀, á jẹ́ pé Ilé -Ifẹ̀ ti wà kí Odùduwà tó dé.
Nínú ìtàn mìíràn, èyí tó fara jọ ìtàn inú Bíbélì, a gbọ́ pé nígbà ti ẹ̀ṣẹ̀ pọ̀, àgbàrá òjò gbá gbogbo àwọn tó wà láyé nígbà náà lọ, Odùduwà wà lára àwọn tó yè, ìjọba tuntun sì bẹ̀rẹ̀ lábẹ́ àkóso Odùduwà (Fábùnmi 1969:4) jẹ́rìí sí èyí pé:
…Odùduwà came neither from the East nor from the West but that he was one of the people who lived before the deluge, and that, after the deluge, he together with his followers and their families, descended unto dry land by means of chain-ropes from their life-boat which anchored on Oke-Ora.
(Odùduwà kò wá láti ìlà Oòrun tàbí ìwọ̀ oòrùn, ṣùgbọ́n, ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn tó wà láyé kí ìkún omi tó dé, àti pé lẹ́yìn ìkún omi, òun pẹ̀lú àwọn ẹmẹ̀wà rẹ̀ àti àwọn ẹbí rẹ̀ fi ẹ̀wọ̀n rọ̀ sílẹ̀ láti inú ọkọ̀ ìyè wọn, èyí tí ó gúnlẹ̀ sí Òkè-Ọ̀ra).
Èyí pàápàá tún fi òkodoro ọ̀rọ̀ náà hàn pé wọn kò ṣẹ̀ṣẹ̀ dá ilé ayé tàbí tẹ ìlú kan dó, àsìkò ìjọba kan sí èkejì ló ń ṣẹlẹ̀.
Ní ọ̀nà mìíràn, a kò tilẹ̀ gbọ́ nínú ìtàn àwọn Áráàbù pé Odùduwà fi ìgbà kan wà ní Mẹ́kà bẹ́ẹ̀ ni ìṣ̣ẹ̀lẹ̀ yìí ṣe pàtàkì ju pé kí òpìtàn ilẹ̀ Áráábù kankan má mẹ́nu bà á lọ.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìtakora díẹ̀díẹ̀ wà nínú ìtàn méjèèjì òkè yìí, síbẹ̀ ìtàn méjèèjì ló tọ́ka sí Odùduwà gẹ́gẹ́ bí ẹni tí ó tẹ Ilé-Ifẹ̀ dó. | Ìtàn Ilé-Ifẹ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4079 | 4079 | Charles Darwin
Charles Darwin jẹ́ onímọ̀ àdáyébá ọmọ ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì (Ọjọ́ kejìlá Oṣù kejì Ọdún 1809 – Ọjọ́ ọkọkàndínlógún Oṣù kẹrin Ọdún 1882) tí ó mú àbá àti òfin tí ó de èrò ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ wipé gbogbo ohun ẹlẹ́mí pátá jọ wá láti ọ̀dọ̀ adẹ́dàá kan náà ni... | Charles Darwin |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4080 | 4080 | Émile Durkheim
Émile Durkheim (April 15, 1858 – November 15, 1917) je onimo awujo omo ile Fransi ti o ko ipa pataki ninu imo awujo ati imo eda. O ko opolopo iwe lori eko, iwa odaran, esin igbaemi araeni ati lori opolopo eka awujo. | Émile Durkheim |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4081 | 4081 | Max Weber
Maximilian Carl Emil Weber (21 April 1864–14 June 1920) je onimo eto inawole ati onimo awujo omo ile Jẹ́mánì ti a mo gege bi okan ninu awon oludasile eko nipa awujo ati iseijoba igboro. | Max Weber |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4085 | 4085 | Jürgen Habermas
Jürgen Habermas (abi ni osu June ojo 18, odun 1929 ni ilu Düsseldorf) je amoye ati onimo awujo omo ile Jẹ́mánì nini eka imo oye to je mo agbeyewo ero ati asa amerika lori oyegangan. O gbajumo lati inu ise re lori igboro roboto ti o gbeduro lori ero ise ibanisoro. | Jürgen Habermas |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4128 | 4128 | Àdìtú Olódùmarè
Àdìtú Olódùmarè jẹ́ orúkọ iwe ti D.O. Fagunwa kọ.
Ọ̀rọ̀ Àkọ́sọ
Ìwé ìtàn-àròsọ yìí wà fún tọmọdé tàgbà lọ́kùnrin lóbìnrin tí wọ́n mọ èdè Yorùbá kà dáadáa. Òun pẹ̀lú àwọn ìyóòkù rẹ̀ bíi Ògbójú Ọdẹ nínú Igbo Irúnmọlẹ̀, Ìrèké Òníbùdó, Ìrìnkèridò nínú Igbo Elégbèje àti Igbó Olódùmarè, tí D.O Fagunwa kọ jẹ́ ọ̀kan gbòógì lára ìwé tí àwọn ọmọ Iléẹ̀kọ́ gíga yunifásítì tàbí Iléẹ̀kọ́ àwọn olùkọ́ni fún iṣẹ́ akadá lọ́pọ̀ ìgbà. Iṣẹ́ gbooro lórí ìwé bíi ìtúpalẹ̀, lámèyító, abbl bákan àwọn akẹ́kọ̀ọ́ lè lo fún iṣẹ́ àpilẹ̀kọ fún àṣekágbá ẹ̀kọ́. | Àdìtú Olódùmarè |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4134 | 4134 | Ògún Lákáayé
Ògún nínú ìtàn aròsọ àtẹnu-dẹ́nu ní ilẹ̀ Yorùbá jẹ́ òrìṣà tó ní agbára lórí ina, irin, ìsọdẹ, ìṣèlú àti ogun.
“Ọmọ ti yóò j’aṣàmú, kékeré ló ti ńjẹnu ṣámúṣámú lọ.” Owe àwọn àgbà yìí ló bá ẹni tí ó kọ ìwé yìí mu ọ̀gbẹ́ni Ọlátúbọ̀sún Ọládàpọ̀, nitori àkókò ti o ńkẹ́kọ̀ọ́ ni ilé-ìwé àwọn olùkọ́ ti Lúkù Mimọ́ ni ó kọ ìwé yìí, nílùú Ìbàdàn.
Lákòókò yìí, mo ni àǹfàní àti jẹ́ olùkọ́ọ rẹ̀ nínú ẹ̀ka ẹ̀kọ́ Yorùbá, àti láti tún jẹ́ alábòjútó Ẹgbẹ́ Ìjìnlẹ̀ Yorùbá ti Kọ́lẹ́ẹ̀jì náà. Lọ́nà méjèèji yii ni Ọ̀gbẹ́ni Ọládàpọ̀ ti fi ara rẹ̀ hàn bii akọni nínú èdèe Yorùbá. dé ibi pé ni ọdún kẹta rẹ̀ ni Kọ́lẹ́ẹ̀jì, òun ni a fi jẹ alága Ẹgbẹ́ Ìjinlẹ̀ Yorùbá ti Kọ́lẹ́ẹ̀jì náà.
Nígbà tí ó sì dip é ki á máa wá eré ti ẹgbẹ́ yóò ṣe ní ọdún 1967, eré tirẹ̀ yii ni a yàn pé ó gbayì jù nínú gbogbo àwọn eré ti a yẹ̀wò nígbà náà. Àwọn ti ó wo eré náà nígbà ti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ṣe é ni Gbọ̀ngàn Sẹ̀ntínárì ní Aké, Abẹ́òkútà àti ni Gbọ̀ngàn Àpèjọ ti Ilé-Ẹkọ́ giga tí ìlú Ayétòrò ni, “àrímá -leèlọ àwò-padà-sẹ́hin” ni eré náà í-ṣe. Eyi ló fún mi ni ìdùnnú láti lè kọ ọ̀rọ̀ àsọsiwájú yìí lórí ìwé ÒGÚN LÁKÁAYÉ. Eré náà kọ́ ènìyàn ni ògidìi Yorùbá. o fi oriṣiriṣI àṣà Yorùbá hàn; ju gbogbo rẹ̀ lọ, ó kọ́ ènìyàn lọ́gbọ́n lóríṣiríṣi ọ̀nà. | Ògún Lákáayé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4139 | 4139 | Ẹ̀wù Àgbà
Thomas Makanjuola Ilesanmi
Thomas Mákánjúọlá Ilésanmí (2002) Ẹ̀wù Àgbà Ibadan; University Press PLC Ibadan, ISBN 978-030-823-7 Ojú-iwé 68.
Ìfáárà
Ohun gún-ún mọ́ ń sọnù nílẹ̀ yìí.
Àwọn ènìyàn ní ò fura.
Ohun ràbàtà ń pòórá láwùjọ aṣùwàdà,
Ọmọ adáríhunrun ni kò náání
Àwọn àfín olókun wọlé tọ̀ wá wá.
Wọ́n fara nù wá lára,
Wọ́n ṣe bí eré bí eré,
Wọ́n jí orí Olókun lọ.
Wọ́n pọ́ mìnì mìnì bí ológìnní,
Wọ́n gbé iṣẹ́-ọnà ìṣẹ̀ǹbáyé lọ
Mọ́ gbogbo ọmọ Oòduà lọ́wọ́.
Agọ̀ eégún ń pòórá nígbó ìgbàlẹ̀,
Ilé orí ọlọ́jọ́ gbọọrọ ti báfẹ́fẹ́ wọn lọ.
Ẹdan tó ní láárí ń bẹ ní mùsíọ́ọ̀mù,
Ní ilé ààbò fún ìtọ́jú nǹkan ìṣẹ̀nbáyé, tí àwọn ẹni funfun
Tí wọ́n dira bí asínwín
Fi jí wa lóhun ribiribi lọ. | Ẹ̀wù Àgbà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4232 | 4232 | Ọọ̀ni Ifẹ̀
Ọọ̀ni ti Ilè-Ifẹ̀ ni orúkọ ọba aládé Ilé-Ifẹ̀ àti olórí nípa tẹ̀mí fún gbogbo ìran Yorùbá. Ipò Ooni ti wà ṣáájú ìjọba Oduduwa, èyí tí àwọn onímọ̀ sọ pé ó ti wà láti bíi sẹ́ńtúrì keje sí kẹsàn-án.
Lẹ́yìn ìpapòdà Oduduwa àti ìpàdánù orí-oyè fún Ogun, àwọn ọmọ lẹ́yìn Oduuwa tàn kárí Ile-Ife. Àmọ́ ìtàn mìíràn fi yé wa pé Ogun ló mọ̀ ọ́n mọ̀ rán àwọn ọmọ Oduduwa láti ṣe ìtànkálẹ̀ ìran Yoruba.
Lẹ́yìn ìṣèjọba Oduduwa, Obatala tún gorí oyè ní ẹlẹ́ẹ̀kejì, wọ́n sì í pín ètò ìṣèjọba láàárín ìdílé Obatala àti Obalufon títí Oranmiyan fi da ètò náà rú fúngbà díẹ̀. Ìtàn fi yé wa pé Ooni Lajamisan jẹ́ ọmọ Oranmiyan. Àmọ́, ìṣẹ̀ṣe Ife fi hàn pé Lajamisan jẹ́ ìran Oranfe ní tòótọ́. Síbẹ̀síbẹ̀, Lajamisan ni ó pàpà mú ọ̀làjú wọ Ifẹ̀.
Ṣáájú sẹ́ńtúrì ogún, ètò ìṣèjọba ń lọ létòlétò. Àmọ́, pẹ̀lú ọ̀làjú àti ìkónilẹ́rú, ètò náà yí padà, ó sì pín sí ìdílé mẹ́rin, t í ṣe Ooni Lafogido, Ooni Osinkola, Ooni Ogboru àti Ooni Giesi. Ọọ̀ni tó ń jẹ lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí ni Adéyẹyè Ẹnitàn Ògúnwúsì, Ojaja II (tí a bí ní ọjọ́ kẹtàdínlógún, oṣù kẹwàá, ọdún 1974).
Oríṣiríṣi ònkọ̀wé pẹ̀lú àtòjọ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.
Ìwé àti iṣẹ́ ìwádìí lóríṣiríṣi.
Orísun fún àtòjọ àkọ́kọ́ A list
Orísun fún àtòjọ è̩kejì B list
Ìfọbajẹ.
Ìfọbajẹ kì í ṣe isẹ́ tó rọgbọ rárá, ó sì ní àwọn tíwọ́n fi sípò láti máa fọba jẹ. Ìfilélẹ̀ látẹnu àwọn afọbajẹ ní ọdún 1980 lábẹ́ Section 4(2). Ní ọdún 1957, ìfilélẹ̀ tí wọ́n ṣe fún ètò ìfọbajẹ ni:
Orúkọ àwọn Ọọ̀ni tó ti.
1. Ọlọfin Odùduwà
2. Ọbàlùfọ̀n Ògbóderin
3. Ọbàlùfọ̀n Aláyémọrè
4. Òdelé Ọ̀rànmíyàn
5. Ọbalùfọ̀n Aláyémọré
6. Awoorokolokin
7. Èfọ̀n Ayíóyè
8. Àjímú Ẹkùn
9. Aláyémọrè ofifari láti ilé Molódò
10. Ọ̀sẹgànderùkù
11. Oyè
12. Lájàmìsán
13. Láàrókà
14. Owodo
15. Arírèré Ọ̀kínwo
16. Otataa
17. Lápeléke
18. Atújàbíòjò
19. Lúwogbàgìdá
20. Lájódogun
21. Lafogun
22. Láfogído
23. Ọọ̀ni Ọ̀sínkọ́lá
24. Ọọ̀ni Ògboòrú
25. Ọọ̀ni Gíẹ̀sí
26. Ọọ̀ni Adéjinlé
27. Ọọ̀ni Àróganganlàgbo
28. Ọọ̀ni Aríbiwóso
29. Ọọ̀ni Sọ́júolá
30. Ọọ̀ni Adésúnmákin
31. Ọọ̀ni Ọlọ́jọ
32. Ọọ̀ni Ọ̀sin-ín-ladé
33. Ọọ̀ni Ajífadésiré
34. Ọọ̀ni Àjílà Oòrùn
35. Ọọ̀ni Òjìgìdìrí
36. Ọọ̀ni Kúmóyèró Ọ̀dunlẹ̀bíòjò
37. Ọọ̀ni Gbániárè
38. Ọọ̀ni Gbégbáajé
39. Ọọ̀ni Wúmọníjẹ̀
40. Ọọ̀ni Adégúnlẹ̀ Abewéelá
41. Ọọ̀ni Dérin Kùm̀búsù
42. Ọọ̀ni Ọ̀ráyẹ̀gbà ọ̀jájá, 1878-1850
43. Ọọ̀ni Dérin Ọlọ́gbéńlá (kò dé adé), 1880-1894
44. Ọọ̀ni Adélékan Olúbùse I, 1894-1910
45. Ọọ̀ni Kọ́lá (Osù méjì péré), June – July
1910
46. Ọọ̀ni Àjàgún Adémilúyì, 1910-1930
47. Ọọ̀ni Sir Adésọjí Adérẹ̀mí, 1930-1980
48. Ọọ̀ni Okùnadé Ṣíjúwadé Olúbùṣe II, 1980 títí di òní
N.B:- Ní ayé ìgbàanì, àwọn baba-ńlá àti ìyá-ńlá wa kò mọ̀ nípa
déètì. Ìdí nìyí tí kò fi sí àkọsílè déètì tí àwọn Ọọ̀ni ìgbà náà
jẹ. Àkọsílẹ̀ déètì bẹ̀rẹ̀ láti ayé Ọọ̀ni Ọ̀ráyẹ̀gbà ọ̀jájá.
Tún ka.
. https://books.google.com/books?id=Hn0uAQAAIAAJ. (not read) | Ọọ̀ni Ifẹ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4242 | 4242 | Ọ̀yọ́túnjí
Oyotunji Apejopo awon kan ni yi ti won n gbe ede ati asa Yoruba laruge. Won pe ibi ti won wa ni The kingdom of Oyotunji, Box 51, Yoruba Village, South carolina 29941. Oruko Oba won ni H.R.H. Oba Oseijeman Adefunmi 1. Ile-Ife ni oba yii ti wa gba ade ni ojo karun-un osu kefa, odun 1981 ni aafin Oba Okunade Sijuwade, Olubushe Keji. Eyi si ni igba akoko ti eni ti kii se omo ile Naijiria yoo gba ade ni Ile-Ife. Orisirisi orisa ile Yoruba ni won n bo ni ibi yii. | Ọ̀yọ́túnjí |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4253 | 4253 | Ewì Ayaba
EWÌ AYABA ÀTI ÌLÀNÀ ÌGBÉKALẸ̀ LÁÀRIN ÀWỌN Ọ̀YỌ́ Ọ̀ṢUN
KÍ NI EWÌ AYABA?
Ewì ayaba jẹ́ ewì tí a mọ̀ mọ́ àwọn ìyàwó ọba nìkan. Ọ̀kan pàtàkì lára ẹ̀yà ewì alohùn ilẹ̀ Yorùbá ni pẹ̀lú. Ààfin ọba ni a ti ń bá ewì ayaba pàdé. Ní pàtàkì jù lọ, ewì obìnrin ni ewì ayaba. Ohun tí à ń sọ ni pé àwọn obìnrin nìkan ló ń kópa nínú àgbékalẹ̀ ewì ayaba.
Ọjọ́ ewì ayaba ti pẹ́ láwùjọ Yorùbá. Láàrin àwọn Ọ̀yọ́ ni ewì yìí ti wọ́pọ̀ jù lọ. Ìwádìí jẹ́ kí á mọ̀ pé irú ewì yìí náà ń wáyé láàrin àwọn Èkìtì. (Aládésurú, 1985) Orúkọ tí a mọ̀ mọ́ ewì yìí ní agbègbè Èkìtì ni orin olorì. Yálà kí á pe ewì yìí ní “ewì ayaba” tàbí “orin olorì”, sibẹ́ iṣẹ́ kan náà ni wọ́n ń ṣe láwùjọ Yorùbá.
Ìwádìí jẹ́ kí á mọ̀ pé àwọn ayaba kì í gbé ewì yìí jáde kọjá àsìkò ayẹyẹ tàbí ìṣẹ̀ṣe inú ààfin ọba láyé àtijọ́. Lóde òní, ewì ayaba ti ń wáyé nínú ayẹyẹ tó jẹ́ ti ìdílé ọba. Bákan náà, ewì ayaba a tún máa wáyé nínú ayẹyẹ ìlú; tí ọba bá ti wà níbè.̣ Nípa àkíyèsí wọ̀nyìí, a rí i pé ewì ayaba wà fún ọba, ayaba àti ẹbí ọba lápapọ̀.
Gbogbo ewì alohùn Yorùbá ló ní kókó tí wọ́n má ń dá lé lórí. Lára kókó tí ewì ayaba máa ń dá lé lórí ni ìjúwe àwọn ayaba gẹ́gẹ́ bí i aya aládé, àrẹ̀mọ ọba tàbí abọ́baṣèlú. Ọ̀rọ̀ nípa ìgbésí-ayé ayaba, àti ọba nínú ààfin. Àlèébù to wà nínú ilé ọba. Ìwà òjòwú láàrin ayaba, ìṣàfihàn ipò ọba láàrin ìlú. Orúkọ àdàpè ọba. Ítàn àwọn ọba tó ti jẹ rí. Ọ̀rọ̀ nípa ìdàgbàsókè tó wọ inú ìlú lásìkò ọba kọ̀ọ̀kan. Àkíyèsí nípa ìwà ọba tàbí ìrísí ọba. Ọ̀rọ̀ nípa ọdún àti ìbọ tó ń wáyé láàrin ìlú tó jẹ́ ti ọba Ọ̀yọ́-Ọ̀ṣun. Ìwúre fún ọba àti ẹbí ọba.
M. O. Oyewale, ‘Àgbéyẹ̀wò Ewì Ayaba láàrin Àwọn Ọ̀yọ́-Ọ̀ṣun’., Àpilẹ̀kọ fún Oyè Ẹẹ́meè, DALL, OAU, Ifè, Nigeria.
ÀṢAMỌ̀
Iṣẹ́ yìí ṣe àgbéyẹ̀wò ewì ayaba láàrin àwọn Ọ̀yọ́-Ọ̀ṣun. Ó sì jẹ́ kí á mọ̀ nípa àbùdá ewì ayaba, ìsọwọ́lò-èdè ewì ayaba, ọgbọ́n ìsèré ewì ayaba àti ìwílò rẹ̀ láwùjọ.
Ọgbọ́n ìwádìí tí a yàn láàyò nínú iṣẹ́ yìí ni gbígba ohùn ewì ayaba sínú fọ́nrán. Àwọn ìlú márùn-ún tí agba ohùn ewì ayaba wọn sínú fọ́nrán ni Òṣogbo, Ẹdẹ, Ìláwó-Èjìgbò, Ìwó àti Ìkòyí. Lẹ́yìn náà, a ṣe àdàkọ ewì wọ̀nyìí, a sì ṣe àtúpalẹ̀ rẹ̀. Síbẹ̀, a fi ọ̀rọ̀ wá àwọn ọba ìlú tí a mẹ́nubà yìí lẹ́nu wò. A tún ka àwọn ìwé tó bá iṣẹ́ yìí mu. Tíọ́rí ìbára-ẹni-gbépọ̀ láwùjọ ni a yan láàyò láti fi ṣe àtúpalẹ̀ àkòónú àti ìsọwọ́lò-èdè inú ewì ayaba yìí.
Ìwádìí lórí iṣẹ́ yìí fi hàn pé ewì ayaba jẹ́ ẹ̀yà lítíréṣọ̀ alohùn Yorùbá tó jẹ́ ti àwọn obìnrin; ní pàtàkì jùlọ ìyàwo ọba olorì ọba tàbí ayaba. A jẹ́ kí ó di mímọ̀ nínú iṣẹ́ yìí pé àwọn ayaba a máa ké ewì wọn yìí láàfin tàbí nínú ayẹyẹ tó kan ọba ìlú dáradára. A sọ nínú iṣẹ́ yìí pé ìsọ̀rí ayaba méjì tí a mọ̀ sí ayaba àgbà àti ayaba kéékèèké ló ń lọ́wọ́ nínú ewì yìí.
Ní ìkádìí, iṣẹ́ yìí ṣàlàyé pé orin àti ìsàré ni ewì ayaba Ọ̀yọ́-Ọ̀ṣun. Ìwádìí lórí iṣẹ́ yìí sì jẹ́ kí á mọ̀ pé ewì ayaba yìí gbajúgbajà nínú ṣíṣe ìjíyìn nípa ayaba, ọba àti àwọn ìṣèṣe inú àwùjọ kọ̀ọ̀kan. Síbẹ̀ ewì ayaba yìí tún jẹ mọ́ ìwúre fún ọba àti ẹbi ọba
Alámòójútó:Ọ̀mọ̀wẹ́ J.B. Agbájé
Ojú Ewé:228 | Ewì Ayaba |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4320 | 4320 | Olúyọ̀lé
Baṣọ̀run Olúyọ̀lé jẹ́ ọ̀kan gbòógì nínú àwọn jagunjagun tí ó wá láti ìlú Ọ̀yọ́ sí ìlú Ìbàdàn.
Wọ́n bí Baṣọ̀run Olúyọ̀lé ní Ọ̀yọ́ àtijọ́ sí inú ìdílé Olúkùoyè tí bàbá rẹ̀ sì jẹ́ Àrẹmọbìnrin Àgbọ̀nyín tí ó jẹ́ ọmọ Aláàfin Abíọ́dún nígbà náà . Òun ni ó kọ́kọ́ rí ìlú Ìbàdàn gẹ́gẹ́ bí ìlú olókìkí yàtọ̀ sí ibùdó ogun. Ìdí rèé tí ó fi fi ìdí ìjọba tó gíríkì múlẹ̀ nígbà náà.
Àsìko rẹ̀ ni àwọn ìlú tí wọ́n wà ní abẹ́ Ìbàdàn gbèrú si. Kò kùnà láti gbé iṣẹ́ àgbẹ̀ lárugẹ, bẹ́ẹ̀ ni ó fi ìpìlẹ̀ ọrọ̀ ajé tí ó nípọn múlẹ̀. Ìdí rèé tí a fi ń pe Ìbàdàn ní "ilé Olúyọ̀lé".
Iṣẹ́ rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí jagunjagun.
Látàrí họ́u họ́ù tí ogun dá sílẹ̀ láàárín àwọn àgbààgbà olóyè ìlú Ọ̀yọ́-ilé láti gorí àpèrè Aláàfin ti Ọ̀yọ́ nígbà náà tí ó ṣófo, èyí ni ó mú kí wàhálà bẹ́ sílẹ̀ láàárín Aláàfin àti Baṣọ̀run Gáà tí ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ Ọ̀yọ́ ìgbà náà sá àsálà fún ẹ̀mí ara wọn. Fífọ́nká tí àwọn ọmọ Ọ̀yọ́ fọ́n ká yí, tí wọ́n sì ti lọ tẹ̀dó sí oríṣìíríṣìí ibùgbé tí wọn kò sì fẹ́ san ìsákọ́lẹ̀ fún Ọ̀yọ́ mọ́, àsìkò yìí ni Iba Olúyọ̀lé di lààmì-laaka láàrín àwọn jagunjagun. Ó kọ́kọ́ di ìlúmọ̀ọ́ká látàrí ipa tí ó kó láàárín àwọn ọmọ ogun tí wọ́n borí ogun Òwu, ní èyí tí ó sì mú kí ìjọba ilẹ̀ Ẹ̀gbá àti àwọn ìlú bí Ìbàdàn ó ṣubú. Láti bu ọlá fún pẹ̀lú ipa rẹ̀ láti lè jẹ́ kí ìjọba Ọ̀yọ́ tí ó ti ń dẹnụ kọlẹ̀ ó tún gbìnà yá nínú àwọn ogun tí ó mú Ọ̀yọ́ borí ilẹ̀ Ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú-Rẹ́mọ yí ni ó mú kí wọ́n fi jẹ "Ààrẹ Àgò ilẹ̀ Ìbàdàn". Òun náà sì fi ara rẹ̀ jẹ oyè "Òsì-Kakaǹfò", tí ó sọ ọ́ di ológun apàṣẹ wàá kẹta fún ilẹ̀ Ìbàdàn. | Olúyọ̀lé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4364 | 4364 | Kurów
Kurów
Abule kan ni ila-oorun gusu ile Polandi ni o n je Kurów. O wa laarin Pulawi ati Lubiliini. Ilu ti awon kan jumo da sile ni. Ibe ni won ti n ta awon ounje ti won n pese ni agbegbe re. Awon ile-ise ti won ti n fi awo eran se nnkan wa ni ibe pelu. Ni senturi kerindinlogun, ibe ni awon ti o n se Kafinisiimu (Calvinism) ti maa n pe jo nitori pe ibe ni awon kan ti won n pe 'polish brethren' maa n gbe. nigba ti yoo fi di odun 1660, opolopo ninu awon eniyan ibe ti yi pada si esin arianisiimu (Arianism). Fun ekunrere liri abule kekere yii, wo ohun ti won ko nipa re ni http://en.wikipedia.org/wiki/Kur%C3%B3w ni ede Geesi. | Kurów |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4410 | 4410 | Ìran Yorùbá
Ìran Yorùbá, àwọn ọmọ Yorùbá tàbí Ọmọ káàárọ̀-oòjíire, jé árá ìpinle ẹ̀yà, ní apá ìwọ̀ oòrùn ilẹ̀ Áfríkà. Wọn jé árá ìpin àwọn ìran to pò ju ní orílẹ̀ Áfríkà. Ilẹ̀ Yorùbá ní púpò nínú wọ́n. Ẹ lè ri wọ́n ní ìpínlẹ̀ púpò bíi ìpínlẹ̀ Ẹdó, Ìpínlẹ̀ Èkìtì, ìpínlẹ̀ Èkó, Ìpínlẹ̀ Kwara, ìpínlẹ̀ Kogí, ìpínlẹ̀ Ògùn, Ìpínlẹ̀ Oǹdó, ìpínlẹ̀ Ọ̀ṣun, ìpínlẹ̀ Ọ̀yọ́, àti ní ẹ̀yà ila ọ́wọ́ òsi ti ilè Nàìjíríà. Ẹ tún le rí wọ́n ní ìpínlẹ̀ to wa nínú orílẹ̀-èdè Olómìnira Benin (Dahomey), ní orílẹ̀-èdè Sàró (Sierra Leone), àti ní àwọn orílẹ̀-èdè miiran bíi àwọn tí wọ́n pè ní Togo, Brazil, Cuba, Haiti, Amẹ́ríkà ati Venezuela. Àwọn Yorùbá wà l’árá àwọn to tóbí ju ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Ó le jẹ́ pe àwọn lo
pọ̀ jù, abí kí wọ́n jẹ́ ìkejì, tàbí ẹ̀yà kẹta tí wọ́n pọ̀ jùlọ ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àwọn Yorùbá jẹ́ àwọn ènìyàn kan ti èdè wón pín sí orísirísi. Diẹ̀ lára àwọn ìpínsísọ̀rí àwọn èdè wọn ni a ti ri: "Èkìtì"; "Èkó"; "Ìjèbú"; "Ìjẹ̀ṣhà"; "Ìkálẹ̀"; "Ọ̀yọ́"; "Ẹ̀gbá" àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Àwọn ìpínsísọ̀rí yí ni a ń pe ní "ẹ̀ka èdè tàbí èdè àdúgbò".
Ìran Yorùbá je ènìyàn kan tí wọ́n fẹ́ràn láti máà se áájò àti àlejò àwọn ẹlẹ́yà míràn, wọ́n sì ma ń nífẹ́ sí ọmọ'làkejì.
Èdè.
Èdè Yorùbá jé èdè ti àwọn ìran Yorùbá ma'ń sọ sí ara wọn. Ójẹ́ èdè to pé jù ni ilẹ́ Yorùbá. Ẹ lè ri èdè yi ni Ilẹ Nàìjíríà, Ilẹ Benin, ati ni Ilẹ Togo. Iye to'n sọ èdè yi ju ni gbogbo ilẹ́ Yorùbá 30 milliọnu lọ. | Ìran Yorùbá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4411 | 4411 | Áfíríkà | Áfíríkà |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4465 | 4465 | Ẹ̀gbá Owódé
Egba Owode
Oludare Olajubu
Babatunde Agiri
Ìwé Àṣà ìbílẹ̀ Yorùbá tí Olóyè Olúdáre Ọlájubù jẹ́ Olóòtu, Ojú-iwé 1-11, Ikẹja; Longman Nigeria Limited, 1975.
Babátundé Agírí. Gẹ́gẹ́ bí a ti ńní ilẹ̀ ní ẹkùn Ẹ̀gbá Owódé; Ojú-iwé 113-119.
Agbègbè kọ̀ọ̀kan ni ó ní òfin àti àṣà nipa bí ènìyàn ṣe lè ní ilẹ̀ fún ìgbà díẹ̀ tàbí fún ìgbà pípẹ́. Ní àwọn àgbègbè tí ọ̀làjú ti gòkè ní gbogbo àgbáyé, ilẹ̀ nínú ṣe pàtàkì fún àǹfàní iṣẹ́ẹ jíjẹ, mímu àti òwò nìkan. Ọ̀rọ̀ òṣèlú kò ṣe dandan lóríi rẹ̀ bíkọ̀ṣe nínú àwọn ọ̀ràn tí ó da ìlú méjì pọ̀.
Láti ilẹ̀ wá láàrín àwọn Yorùbá, ilẹ̀ nínú ṣe pàtàkì fún àǹfàní jíjẹ, mímú àti ti òwò. Láti kọ́lé àti láti ṣe oko ni ó ńmú kí gbogbo ènìyàn ní ìfẹ́ láti ní ilẹ̀. Ní ìwọ̀n ìgbà tí ó jẹ́ iṣẹ́ àgbẹ̀ ni kókó iṣẹ́ẹ wa, àwọn olóyè tàbí àwọn ọba ìlú tí wọn ní ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ènìyàn lábẹ́ ìtọ́júu wọn máa ńní ilẹ̀ tó pọ̀ ní ikáwọ́ọ wọn ju ẹlòmíràn tí ẹbíi rẹ̀ kéré. Gẹ́gẹ́ bí àwọn ènìyàn tó wà lábẹ́ àṣẹ olóyè kan, tí wọ́n sì ńṣiṣẹ́ sìn í ti pọ̀ tó ni iyì àti ẹ̀yẹẹ rẹ̀ ṣe máa pọ̀ tó láàrín ẹgbẹ́ àti ìlú. Èyí ni ó mú ọ̀rọ̀ àwọn àgbà kan wá tí o sọ pé, ‘Ohun tó wunni ní ńpọ̀ nínú ọrọ̀ ẹni, ológún ẹrú kú, aṣọ ọ rẹ̀ jẹ́ ọkan.” Ọ̀nà tí ìjòyè yìí fi lè di aláṣẹ lórí àwọn irú ènìyàn wọ̀nyí ni nípa fífi ilẹ̀ fún àwọn ẹbí tàbí ìdílée rẹ̀, ìbátan tàbí àlejò fún ọ̀gbìn ṣíṣe àti àwọn nǹkan míràn gbogbo, àti nípa pínpín oriṣiriṣi ẹ̀bún lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan láàrín àwọn ènìyàn wọ̀nyí. Lílo ilẹ̀ tí a tọrọ yìí lè jẹ́ fún ìgbà díẹ̀ tàbí fífún láyéláyé. Fún ìdí èyí, a ní láti rí i pé kì í ṣe fún iyì láàrín ẹgbẹ́ tàbí ìlú nìkan ni ó mú kí àwọn ìdílé olóyè kan máa ní ilẹ̀ tó pọ̀, ṣùgbọ́n èyí jẹ́ ọ̀nà láti pín nǹkan jíjẹ, mímú àti ti òwò tí ó wọ́n eyíyìí ni ilẹ̀, ní ọ̀nà ìbámu pẹ̀lú ìfẹ́ orìíṣiríṣi ènìyàn tí ó wà ní ìlú tàbí abúlé. Nítorí náà, bí a bá wò ó láti ìhín lọ, ó ṣe é ṣe kí a sọ̀rọ̀ ilẹ̀ níní láàrín àwọn Yorùbá láti ipa jíjẹ, mímu àti ti òwò. Ṣùgbọ́n a ó mẹ́nu ba díẹ̀ nínú ètò ìlú ṣíṣe àti ẹgbẹ́ kíkó tí ó bá jẹ mọ́ tí ilẹ̀ nínú. ... | Ẹ̀gbá Owódé |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4469 | 4469 | Ìranraẹnilọ́wọ́
Self-Help
Iranraenilowo
Oludare Olajubu
Afolabi ojo
Ìwé Àṣà ìbílẹ̀ Yorùbá tí Olóyè Olúdáre Ọlájubù jẹ́ Olóòtu, Ojú-iwé 1-11, Ikẹja; Longman Nigeria Limited, 1975.
Ọ̀jọ̀gbọ́n Afọlabí Òjó. Àṣà Ìran-ara-ẹni-lọ́wọ́; Ojú-iwé 158-164.
Gẹ́gẹ́ bí gbogbo wá ṣe mọ̀ láti ọjọ́ tí aláyé ti dáyé ni àwọn èèyàn ti ńran ara wọn lọ́wọ́. Bí a ba nsọrọ nipa ọjọ tí alaye ti dáyé àwọn ti nka ìwé Bíbélì lára wa á fẹ́ mú ọkàn wọn lọ si àkókò tó jẹ pe ọkùnrin kan ṣoṣo ló wa lórílẹ̀ èdè ayé yìí, èyí ni Adamu. Mo rò pé a ò mọ gbogbo iṣẹ tó ṣe nínú ọgbà tí ó wà, ṣùgbọ́n tí ó bá ṣe ẹni ti ó mọ oúnjẹẹ́ jẹ nib í èèyan bíi tiwa ni, ó dáni lójú wí pé yíó máa gbìyànjú láti fi ọwọ ká èso igi jẹ ni. Ounjẹ sì nìyí kì í dùn tó bẹ́ẹ̀ tó bá ṣe èèyàn nìkan ṣoṣo ló ńjẹ́ ẹ́ láarọ̀, lọ́sàán àti lálẹ́ láti ọjọ kan dé ọ̀sẹ̀ kan, dé oṣù kan, dé ọdún kan. Itan Bíbélì náà sọ fun wa pé nígbà tí o bùṣe, Olúwa fi olùrànlọ́wọ́ kan jíǹkí rẹ̀, eléyìí náà ni obinrin tí a ńpè ni Éèfà. O dà bí ẹni pe inú ọgbà Ídẹ́nì náà gbádùn si i lẹ́hin tí àwọn méjèèjì ti wà níbẹ̀. Ṣùgbọ́n oríṣi ìrànlọ́wọ́ ti wọ́n rí náà kì í ṣe nkan ti kò ní ní ìfàsẹ̀hìn-in tirẹ̀. Mo fi ìyókù si ọkàn ẹ̀yin tí ó jẹ́ ọ̀jọ̀gbọ́n nínú ìwée ti Bíbélì.
Ohun tí mo fẹ fàyọ nínú ifisíwájú ọ̀rọ̀ mi yìí ni pé ọwó kan kò gbé ẹrù dé orí, a sì ti mọ̀ dájú pé bi ọwọ́ ọmọdé kò ṣe tó pẹpẹ bákan náà ní ọwọ́ àgbàlagbà kò ṣe wọ akèrèbè. Bẹ́ẹ̀ náà ní àwọn olóye èèyàn ṣe máa ńsọ́ fún wa nígbà gbogbo pé ‘òsì wẹ ọ̀tun ọ̀tún wẹ òsì òun ni ọwọ́ fi ńmọ́’. Lọ́rọ̀ kan àwọn èèyàn ilẹ̀ẹ Yorùbá ti gbà á ni àṣà kan pàtàkí pé a ní láti máa ran ara wa lọ́wọ́, kó tó dip é a lè da ohunkóhun oníyebíye kankan ṣe. OríṣiríṣI iṣẹ́ ìran-ara-ẹni-lọ́wọ́ ni ó wà. Ní ìṣẹ̀dálẹ̀ẹ wa àwọn ọdọmọkunrin tó bá ti ńfẹ́ aya, wọn a máa ran òbí àfẹ́sọnà wọn lọ́wọ́. Kó tó tilẹ̀ dip e a bẹrẹ si í ná owó, eeyan yíó tin a ara ṣáájú-ṣáájú. Èyí nip é àwọn èèyàn bẹ́ẹ̀ lè máa bá àna wọn lọ sí oko láti kọlẹ̀ tàbí láti tun ohun ọgbin-in wọn ṣe. Bákannáà ni wọn nṣe ìrànlọ́wọ́ nínú ilé láti kọ́ ilé tuntun tàbí láti tún ilé tí ó bá mbàjẹ́ ṣe, bóyá o ńjò ni, tàbí iganna rẹ̀ ńfẹ́ ki a túbọ̀ gbe oun dúró dáadáa. Ju gbogbo rẹ̀ lọ, nigbakugbà tí wọn bá ti ńṣe irú iṣẹ́ bi eléyìí kìí ṣe ẹni tí o ńfẹ́ àfẹsọ́nà nìkan ṣoṣo lo ńṣe iṣẹ́ bí eléyìí... | Ìranraẹnilọ́wọ́ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4789 | 4789 | Ijebu-Ode | Ijebu-Ode |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4791 | 4791 | Òndó
Ondo je ilu ni Ipinle Ondo ni Naijiria.
Ki a to ri wakati mji lẹhin ti a ti gunlẹ si Okitipupa, a ti de Ondo.
Bi a ti wọ Ondo, ilu meji li o sọ si mi lọ́kàn: mo ranti Eko, mo sit un ranti Ijẹbu-Ode. Ti enia ba kọ́kọ́ ri awọn ile nlá nlá ti o wà li apa ọtun ati li apa osi títì, oluwa rẹ̀ yio ṣebi igboro Eko li on wa. ti enia bas i yi ile ọja awọn oyinbo oniṣowo ati awọn ṣọpu ké-kè-ké kakiri daradara, yio mọ pe ilu oniṣowo pataki kan li Ondo jẹ lárin awọn ilu nla nla ilẹ Yoruba.
Ile ọkan ninu awọn gbajumọ ilu ti o jẹ oniṣòwò li a wọ̀ si li ọjọ ti a de Ondo. Nigbati o di alẹ, ti a jẹun tan, ti a ntàkúrọ̀sọ, li ọkan ninú awọn ọrẹ mi berè lọwọ bale ile wa, o ni, ‘Ẹ jọwọ, ẹ má pe mo ntọpinpin o, òwò kili ẹnyin ara Ondo nṣe ti ẹ fi li owó lọwọ to bayi, ti ile mèremère si fi pọ̀ ni ilu nyin to bawọnyi?”…... | Òndó |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4797 | 4797 | Osogbo | Osogbo |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4844 | 4844 | Atumo-Ede (Yoruba-English) () | Atumo-Ede (Yoruba-English) () |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4958 | 4958 | Ràkùnmí
Ràkunmí ("Camelus") | Ràkùnmí |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4969 | 4969 | Twins Seven-Seven
Twins Seven-Seven tabi Taiwo Olaniyi Bamidele Huseini Oyewale Toyeje Oyekale Osuntoki (ojoibi 1941 ni Ogidi, Ipinle Kogi) je onise ona ati olorin omo ile Naijiria. | Twins Seven-Seven |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4970 | 4970 | Ademola Onibonokuta
Ademola Onibonokuta je omo Nàìjíríà amoye ninu ede Yorùbá. | Ademola Onibonokuta |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4976 | 4976 | Dundun
Dundun
Oro nipa dundun ti o je ilu kan pataki ni ile Yoruba ni onkowe yii soro le lori. O menu ba ipo dundun ninu asa Yoruba, itan ti o je mo dundun, ibi ti a ti maa n lo o ti o si fi ibi aseye kan se apeere. O soro nipa bi won sen se e ati awon ilu miiran ti won maa n lu mo on. Aworan po ninu iwe naa. Ami ti awon onitilutifon maa n lo fun orin naa wa ninu re pelu. | Dundun |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=4977 | 4977 | Akin Euba
Akin Euba (born Olatunji Akin Euba, Lagos, Nigeria, April 28, 1935)
Ise Akin Euba ni onkowe ye wo ninu ise re yii. Loooto, ilana awon nGeesi ni Akin Euba fi n korin sugbon asa awon Yoruba ni o gbe ise re ka. Onkowe yii soro nipa iwadii ti Akin Euba se lori ilu. Onkowe yii ko saipin orin si isori. Gbogbo eni ti o ba ni nnkan se pelu tilutifon (music) ni iwe yii yoo wulo fun. | Akin Euba |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5024 | 5024 | Yunifásítì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀
Yunifásítì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ jé yunifásitì ijoba apapo ni Naijiria to budo si Ile-Ife. Wón dá ilé-ẹ̀kọ́ yí sílẹ̀ ní ọdún 1961, wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ ìkẹ́kọ̀ọ́ níbẹ̀ ní oṣù Kẹwàá ọdún 1962 | Yunifásítì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5117 | 5117 | Felix Abidemi Fabunmi
Felix Abidemi Fabunmi je ojogbon (Professor) ninu imo eda-ede (Linguistics) ati ede Yoruba (Yoruba Language) ni Eka-Eko Imo Eda-ede ati Awon Ede Adulawo (Department of Linguistics and African Languages) ni Yunifásítì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ ni Ile-Ife , Nigeria. Ni odun 2006 ni o gba oye ijinle omowe (PhD). Apileko re da lori Mofoli, eka-ede Yoruba kan ti won n so ni ile Bene (Benin Republic). Akori iwe apileko akogboye naa ni "Asiko ati Iba-Isele ninu Eka-ede Yoruba Mofoli" (Tense and Aspect in the Mofoli Dialect of Yoruba). Opolopo ise ni o ti se lori ede Yoruba. O gba oye imo ijinle akoko (BA Yoruba) lodun 1992, oun lo gbegba oroke ju: First Class Honours. Lodun 1998 lo gba oye imo ijinle keji (MA Yoruba Language); bakan naa lo tun gba oye imo ijinle keji miiran (MA Linguistics) lodun 2004 ni Yunifasiti ilu Ibadan. Obafemi Awolowo University lo ti gba oye omowe (PhD Yoruba Language & Linguistics) ni 2006. Lodun 2013 ni Felix Abidemi Fabunmi di ojogbon ni Obafemi Awolowo University, Ile-Ife, Nigeria. O tun gba oye imo ijinle miiran lori eko Tiologi (Theology) - (M.Div.Th) lodun 2018 lati ile-eko giga ti awon oniwaasu: the Nigerian Baptist Theological Seminary, Ogbomoso, Nigeria. Oun naa lo tun gbegba oroke ju lo laarin awon akekoo kilaasi re. Akori ise apileko M.Div.Th re ni: "Contemporary Evangelistic and Church Growth Strategies in Ebenezer Baptist Church, Ile-Ife."
Lodun 1993 ni Ojogbon Felix Abidemi Fabunmi bere ise oluko ni OAU Ile-Ife. O di Olori Eka-Eko (HoD) Imo Eda-ede ati Ede Adulawo (Acting Head, Department of Linguistics and African Languages) OAU Ile-Ife lodun 2007. Die lara awon ise to ti fi koni niwonyi: YOR 105-Introduction to the Study of Language; YOR 106-General Phonetics; YOR 207-Phonology of Yoruba; YOR209-Introduction to Morphology; YOR301-Yoruba Syntax II; YOR 305-Grammar of the Yoruba Language from the Earliest to the Present; YOR407-Dialects of the Yoruba Language; YOR 402-Topics in the Structure of Yoruba; LIN 101-Language & Linguistics; LIN 103-Basic Grammatical Concepts; LIN 105-The Production of Speech I; LIN 102-Languages in Nigeria; LIN 104-Language Use & Language Attitudes; LIN 106-The Production of Speech II; LIN201-Basic Grammar; LIN207-Introduction to Sociolinguistics; LIN303-Semantics; LIN305-Transformational Grammar; LIN307-Morphology; LIN309-Phonology; LIN405-Transformational Grammar III; LIN302-Linguistics for Students of Literature; LIN304-Linguistics and Languages Teaching; LIN310-Linguistics and Translation; LIN204-The Production of Speech IV; LIN206-Basic Grammar II; LIN102 Languages in Nigeria; LIN402-Pidgin & Creole Languages; LIN408-Lexicography; LIN601 General Phonetics; LIN603-Syntactic Descriptions; YOR601-The Phonology of Yoruba;YOR602-Yoruba Verb Phrase; etc.
Ojogbon Felix Abidemi Fabunmi ti sise iwadii lori ede Yoruba, imo eda-ede Yoruba; o tun n sise lori awon eka-ede Yoruba paapaa ju lo awon eka-ede Yoruba to wa leyin-odi Naijiria. Die lara awon ise re to ti te jade niwonyi: | Felix Abidemi Fabunmi |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5118 | 5118 | Janet Olaide Sheba
Janet Olaide Sheba
Oluko ni Janet Olaide Sheba je ni eka-eko ede ati Litireso Aafirika ni OAU, Ife, Nigeria. Odun 1996 ni o gba oye omowe lori litireso Yoruba. Opolopo ise ni o ti se lori litireso ile Aafirika. | Janet Olaide Sheba |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5119 | 5119 | Olasope O. Oyelaran
Olasope O. Oyelaran jẹ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti ọ̀jọ̀gbọ́n ìmọ̀ ẹ̀dá-èdè ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ èdè àti lítíréṣọ̀ Áfíríkà ní ilé-ẹ̀kọ́ Yunifásitì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀, ní Ilé-Ifẹ̀. Láti ìgbà tí wọ́n ti dá ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ yìí sílẹ̀ ní ọdún 1975 ó ti wà ní ibẹ̀. Kí ó tó di àsìko ̀ yí, ó ti ń ṣiṣẹ́ ní Institute of African Studies, OAU, Ifẹ̀ láti ọdún 1970. Òun ni olùkọ́ àkọ́kọ́ ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ èdè àti Lítíréṣọ̀ Afirika, OAU. Ó fẹ̀yìn tì lẹ́nu iṣẹ́ olùkọ́ni ní ọdún 1988. | Olasope O. Oyelaran |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5120 | 5120 | Olabiyi Yai
Olabiyi Babalola Joseph Yaï (ọjọ́-ìbí 1939) jẹ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Benin àti ọ̀jọ̀gbọ́n lítíréṣọ̀ ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ Èdè àti Lítíréṣọ̀ Áfíríkà ni Yunifásítí Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀ (Obafemi Awolowo University) ní ìlú Ifẹ̀, ní orilẹ̀-èdè Nàìjíríà. Ọdún 1988 ni olùkọ́ yìí fi ẹ̀yìn tì ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ yìí. Yai tún ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi aṣojú orílẹ̀-èdè Benin sí UNESCO, bẹ́ẹ̀ sì ni ó tún ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi alága ìgbìmọ̀ apàṣẹ rẹ̀. | Olabiyi Yai |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5121 | 5121 | Karin Barber
Karin Barber
Oluko litireso ni Karin Barber je ni eka-eko Ede ati Litireso Aafirika fun ojo pipe. Eka-eko yii ni o ti n sise nigba ti o n kawe oye omowe re lori litireso. 1984 ni o fi eka-eko yii sile. Ni odun 2001 o gba Ẹ̀bùn Herskovits fun ise re, "The Generation of Plays: Yoruba Popular Life in Theater." | Karin Barber |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5122 | 5122 | Wande Abimbola
Wándé Abímbọ́lá (ojoibi Oṣù Kẹfà 26, 1932 ni ilu Oyo, Nigeria) je oluko litireso ni eka-eko Ede ati Litireso Aafirika ni Yunifasiti Obafemi Awolowo ni Ile-Ife, Nigeria. O je olori eka-eko yii fun ojo pipe ki o to wa di 'Dean Faculty of Arts' ni ile-eko kan naa. Igba ti o se ni o di olori oko fun OAU. Saa meji ni o fi je olori oko yii. Leyin igba ti o fi ipo olori oko yii sile ni o feyin ti. O se opolopo ise lori ede Yoruba ni pataki Ifa.
Ikẹkọ re.
Ni ọdún 1963, Abimbola kekó gboye ìtàn ní University College, Ibadan.Ni ọdún 1971, o kekó gboye Masters ni Northwestern University, Evanston, Illinois. Ó kekó gboye Doctorate nipa itan aroso lati University of Lagos ni ọdún 1966. Abimbola was the first PhD graduate of the University of Lagos. He became a Full Professor in 1976.
Abimbola kọ́ awọn akẹẹkọ ni fásitì meta ni orile-èdè Nàìjíríà, awon na ní; University of Ibadan láarin ọdún 1963 sí 1965, University of Lagos láarin 1966 sí 1972, University of Ife láarin ọdún 1972 sí 1991. O ti kọ ni àwọn fásitì ni àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn bí Indiana University, Amherst College, Harvard University, Boston University, Colgate University, University of Louisville.
Abimbola ti kọ àwọn iwe lórí Ifá ati àsà Yórùbá. Ni ọdún 1977, NOK Publishers te iwe ti Abimbola kọ tí àkọ́lé rẹ je "Ifá Divination Poetry". | Wande Abimbola |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5123 | 5123 | Segun Akeem Salawu
Segun Akeem Salawu jẹ́ olùkọ́ ìmọ̀ ẹ̀dá-èdè ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ èdè àti Lítíréṣọ̀ Áfíríkà. Ó gba oyè ọ̀mọ̀wé ní ọdún 2006 lẹ́yìn tí ó kọ àpilẹ̀kọ lórí Yorùbá àti oko Osanyen. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́ ni ó ti ṣe lórí èdè Yorùbá. | Segun Akeem Salawu |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5126 | 5126 | James Bode Agbaje
James Bode Agbaje je oluko ede ati Litireso ile Afrika ni OAU, Ife, Nigeria. Litireso ni o n ko ni eka-eko yii o si ti se opolopo ise lori litireso ede Yoruba. | James Bode Agbaje |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5127 | 5127 | Abiodun Abodunde
[Abíọ́dùn Abọ́dúndé]]
Olùkó lítírésò ni Ọ̀jọ̀gbọ́n Abíọ́dùn Abọ́dúndé ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ èdè àti Lítíréṣọ̀ Áfíríkà ní Yunifásítì Ọbáfẹ́mi Awólọ́wọ̀, Ilé ifẹ̀ ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́ ni Ọ̀jọ̀gbọ́n yìí ṣe lórí Àlọ́, kódà, púpọ̀ nínú àwọn iṣẹ́ rẹ̀ dá lé Àlọ́ onítàn. Ó síṣẹ́ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ yìí kí ó tó fẹ̀yìntì. Léyìn rẹ̀ ni ó ṣe aláìsí lẹ́yìn àìsàn ráńpẹ́. | Abiodun Abodunde |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5128 | 5128 | Laide Adewale
Laide Adewale (tabi "Uncle Laide" 1944 - 17 May, 2007) je osere ori itage ati oluko omo ile Naijiria, osise ni eka-eko Dirama ni OAU, Ile-Ife ki o to se alaisi ni ojo ketadinlogun, osu karun-un odun 2007 (17/5/2007). Odun 1944 ni won bi i. Odun 1974 ni o bere ise ni eka-eko yii leyin igba ti o ti feyin ti lenu ise olopaa. Inu ere ti o ti gbajumo ju ni Kurumi ati Afonja. Odun 2006 ni o feyinti lenu ise ni Dramatic Arts Dept., OAU, Ife. Ki Olorun te e si afefe rere. | Laide Adewale |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5129 | 5129 | Adeola Faleye
Adeola Adijat Faleye (ọjọ́ìbí October 10, 1968) jẹ́ olùkọ́ ní Ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ Imọ̀-èdè àti Litirésọ̀ Áfríkà ní Obafemi Awolowo University. Litireso apohun ni o ni ife si ju lo, ibe si ni pupo ninu awon ise re da le lori. Sasa ni ohun ti ko le pe, ijala ni o, alamo ni o, esa eegun ni o, gbogbo re ni o le pe daadaa. | Adeola Faleye |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5130 | 5130 | Phillip Adedotun Ogundeji
Phillip Adédọ̀tun Ògúndèjì jẹ́ olùkó ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà Ó jẹ́ olùkọ́ lítíréṣọ̀ Èdè Yorùbá ní ẹ̀ka-ẹ̀kọ́ èdá-èdè Afíríkà ní ilé-ekọ́ UI Ìbàdàn, ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Púpọ̀ nínú àwọn iṣẹ́ rẹ̀ ló dá lé orí eré orí ìtàgé . Bakan náà ni ó ti gba oyè ọ̀jọ̀gbọ́n ní Yunifasitì yí. | Phillip Adedotun Ogundeji |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5219 | 5219 | Ọlálékan Sàlámì
Ọlálékan Sàlámì
Lekan Salami
Ìdí odó la sìnlú agúnyán;
Ìdí ọlọ la sìnkú ìlọ̀gì;
Níbi a rílẹ̀ sí la sìnkú ọ̀lẹ.
Ìdi igbá la sìnkú asíngbá;
Ìdí gi la sìnkú ìṣọ̀nà,
Níbi a rílẹ̀ sí la sìnkú ọlẹ
Ìdí ẹjọ́ la sìnkú ìbaka;
Níbi a rílẹ̀ sí la sìnkú ọ̀lẹ.
Nígbà tỌ́mọlolú Oníkòyí kú lọ́jọ̀sí;
Ẹ lọ inú yàrá,
Ẹ gbẹ́lẹ̀ ken ìkótó-ikótó;
Ẹ gbẹ́lẹ̀ ken ìkòkò ikòtò
S.M. Raji (2003), Igi Ń dá Lektay Publishers, Ibadan, Oju-ìwé 83-86. | Ọlálékan Sàlámì |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5223 | 5223 | Aderemi Adesoji
Adésojí Adérèmí (15 November 1889 – 7 July 1980) Titus Martins Adesoji Aderemi Tadenikawo jẹ́ olóṣèlú tó lààmìlaka àti olórí ìlú tíì ṣe Ọọ̀ni Ìlú Ilé-Ifẹ̀ láàárín ọdún 1930 sí 1980. Bákan náà ló ṣe gómìnà apá ìwọ̀ oòrùn Nàìjíríà láàárín ọdún 1960 sí 1962.
Gbajúmọ̀ Onílé ọlọ́nà ni Adesoji Aderemi tí ó sì ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìyàwó àti ọmọ. Ọ̀kan lára àwọn ọmọ rẹ̀ ni òṣìṣẹ́ ìjọba tíì ṣe Tẹjúmádé Alákijà.
Lásìkò sáà ìjọba Ìmúnisìn, Ọba Ọ̀ọ̀ni ní agbára látàrí ètò ajẹmọ́ Ìmúnisìn ìșèjọbà lọ́nà ẹ̀bùrú, tí wọ́n sì ṣà á làmí gẹ́gẹ́ bíi Ọba ààyè onípò pàtàkì láàárín àwọn olórí ìlú ìbílẹ̀ ní ilẹ̀ Yorùbá. Ètò ìșèjọbà lọ́nà ẹ̀bùrú wà fún ìtanijí ìbílẹ̀ àti ájùmọ̀sọ̀ nípa àwọn ètò ajẹmọ́ ìmúnisìn tí ó ń ṣe àkóbá fún àwọn agbègbè. Àwọn Bìrìtìkó gùn lé àwọn ihun àti ìpele agbékà ìbílẹ̀ ajẹmọ́ṣèlú tí ó ti wà tẹ́lẹ̀, pàápàá fún àwọn olórí ìlú ìbílẹ̀ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, fún ájùmọ̀sọ̀ ajẹmọ́ṣèlú àti gbígba owó orí. Nígbà tí ó yà, Ọ̀ọ̀ni pẹ̀lú àṣẹ àwọn olórí olóṣèlú aṣáájú ilẹ̀ Yorùbá fi ipò rẹ̀ di àlàfo ìrẹ́jẹ tí ìyapa onípìn-ín láàárin àwọn Yorùbá ó sì gbìyànjú láti mú ìdàgbàsókè bá Yorùbá fún èròngbà kan náà. Ní ọdún 1962, ọba náà gẹ́gẹ́ bí gómìnà wòsọ̀dèmí ló agbára rẹ̀ láti yọ olórí àgbègbè náà, nígbà tí ó kẹ́ẹ́fín pé kò ní àtìlẹ́hìn ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ilé Ìgbìmọ̀ aṣòfin. Ìṣẹ̀lẹ̀ náà padà finá sí orogún ajẹmọ́ṣèlú ní agbègbè náà.
Ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ìgbé ayé rẹ̀.
Ọjọ́ kẹẹ̀dógún oṣù Bélú, ọdún 1988 lásìkò rògbòdìyàn ogún Abẹ́lé ilẹ̀ Yorùbá. Ọmọba Osundeyi Gbadebo tí ìdílé ọlọ́ba tí Ilé Ifẹ̀ àti Arábìnrin Adekunbi Itiola tí Ìpetumodù (tí ó jẹ́ ìyàwó kékeré Kọkàndínlógún tí ó kéré jù lọ) ni àwọn òbí rẹ̀. Bàbá rẹ̀ tí kò sí nílé, tí ó wà lójú ogun, ni wọ́n ṣe sọ ọ́ ní Aderemi Adesoji.
Nígbà tí Ọmọba Gbádébọ̀ darí dé, wọ́n ni láti fa Ìbíyẹ̀mí tíì ṣe ẹ̀gbọ́nbìnrin Adésọjí tí kò lè pa ayọ̀ náà mọ́ra sẹ́yìn kí ó má baà lùgbàdì oògùn aṣààbò ara bàbá rẹ̀. Ìgbà tí bọ̀ gbogbo aṣọ oògùn aṣààbò tí ó sì ṣe ètùtù sí àwọn irúnmọlẹ̀ nígbà náà ni ó tó lè dìmọ́ àwọn ẹbí rẹ̀ láì sí ewu. Ọmọba Gbádébọ̀ tí ó jẹ́ olúáwo gbé ọmọ tuntun lọ sí ìdí ifá láti wo ẹ̀sẹ̀ntáyé ìkókó tíì ṣe Adérẹ̀mí. Wọ́n sọ pé kí bàbá tẹríba fún ọmọ rẹ̀. Ifá sọ àsọtẹ́lẹ̀ pé Adérẹ̀mí yóò dé adé àwọn bàbá ńlá rẹ̀ tí ìgbà rẹ̀ yóò sì gbalé gboko, yóò sì ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn àjèjì láti ọ̀nà jínjìn. Ọmọba Gbádébọ̀ sọ fún ìyàwó rẹ̀ kí ó wá iyùn láti fi múra fùn ọmọ náà torí pé èyí jẹ́mọ àmì ọba. Pẹ̀lú ìgbàgbọ́ nínú ifá, Adekunbi tíì ṣe ìyá rẹ̀ ń dáàbò bo ọmọ rẹ̀ nípa wíwẹ̀ ẹ́ nínú àgbo títí tí ó fi dàgbà. Bàbá rẹ̀ kú ní 1897 nígbà tí ó wà ní ọmọ ọdún mẹ́jọ. Torí pé bàbá rẹ̀ tètè kú, ìyá rẹ̀ ló tọ dàgbà.
Ìgbédìde ẹ̀sìn Kìrìsìtíẹ̀nì yí ìyá rẹ̀ lọ́kàn padà kúrò ní ẹ̀sìn ìbílẹ̀ ifá, torí náà ni wọ́n ṣe lọ forúkọsílẹ̀ ní ilé ẹ̀kọ́ alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ Kìrìsìtíẹ̀nì ìbílẹ̀ tuntun tí St Phillips, Ilé Ifẹ̀, gẹgẹ bí ọ̀kan lára àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àkọ́kọ́ tí yóò lọ sí Iléẹ̀kọ́ ìbílẹ̀ ní 1901.
Ọọ̀ni Ilé-Ifẹ̀ láti ọdún 1930 - 1980.
Ọmọba náà ní àfojúsùn. títakò tí ó takò láti lọ ṣisẹ́ àgbẹ̀ pẹ̀lú ẹ̀gbọ́n rẹ̀ àgbà Ọmọba Adeyemo ló ṣokùnfà ìforúkọ̀sílẹ̀ rẹ̀ ní Iléẹ̀kọ́ Alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ Anglican ní Ayétòrò Ilé Ifẹ̀. Lábẹ́ ìtọ́ni àti ìlóyetó Revd. Canon J. Adéjùmọ̀ tí wọ́n mọ̀ sí bàbá Ayétòrò tí ó padà di àna rẹ̀. Ó fẹ́ràn iṣẹ́ amòfin, kò bá sì ti rìn ìrìnàjò pẹ̀lú àwọn ẹgbẹ́ rẹ̀ nígbà náà Bashiru Augusto. Ṣùgbọ́n kò rí bẹ́ẹ̀ torí pé òun àti àyànmọ́ ní ọ̀rọ̀ ásọtì - Adé Ilé-Ifẹ̀. Pẹ̀lú pé ó tètè pàdánù bàbá rẹ̀, ó mú ìfẹ́ ohun tí ó fé ṣe ní ọ̀kúnkúndùn, kí a dúpẹ́ lọ́wọ́ ìyá rẹ̀ Adekunbi tí kò gbàgbé àsọtẹ́lẹ̀ Ifá.
Ìrírí àti ọlá Ọmọba Adérẹ̀mí ṣọ ọ́ di ọmọ oyè láì sí kọnú-u-kọ́họ lèyí gorí ìtẹ́ ní Ilé Ifẹ̀. Lẹ́hìn tí Ọba Adémìlúyì wàjà, ó di olùdipò tí ó peregedé láti gorí ìtẹ́.
Lọ́jọ́ kejì, Oṣù Ọ̀wẹ̀wẹ̀, ó di Ọ̀ọ̀ni Ilé - Ifẹ̀ Kọkàndínláàdọ́ta. Òun ni Ọ̀ọ̀ni àkọ́kọ́ tí ó jẹ́ alákọ̀wé. Ọba Adérẹ̀mí tètè faramọlé, ní ọmọ ogójì ọdún, òun ní ọba tí ó kéré jù nínú àwọn ọba ilẹ̀ Yorùbá nígbà náà. Pẹ̀lú ìrànlọ́wọ́ àwọn àgbà ìbílẹ̀ Ifẹ̀(Obalufe, Obajio, Ọbàlọràn, Wasin, Ọbalúayé, Akọgun, Jagunọsìn, Ejesi) wọ́n dá Ìgbìmọ̀ ajẹmọ́ṣàkóso sílẹ̀ tí ó yí ìlú àtijọ́ náà padà ní ọdún mẹ́wàá tó ń bọ̀. Ọba Adérẹ̀mí ṣe agbátẹ̀rù ètò ẹ̀kọ́ lásìkò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí Ọ̀ọ̀ni tí ó sì yọrísí ìdásílẹ̀ Kọ́lẹ́jì Odùduwà ní Oṣù Ṣẹ́ẹ́rẹ́ 1932.
Ọba Adérẹ̀mí ló dá ṣe agbáterù bí wọn ṣe kọ́ Iléẹ̀kọ́ náà, Iléẹ̀kọ́ àwòṣe ni pẹ̀lú nígbà náà; Ìgbàgbọ́ Ọba Adérẹ̀mí ni pé ètò ẹ̀kọ́ ni ọ̀nà kan tí ó dájú láti ṣe ìsọlọ́jọ̀ nǹkan ajẹmọ́-ìgbàlódé.
Lára ìṣẹ̀lẹ̀ gbòógì tó rinlẹ̀ lásìkò rẹ̀ ní ìdásílẹ̀ Yunifásitì Ilé - Ifẹ̀, èyí tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ so àṣeyọrí náà mọ̀ ipò Ọba Adérẹ̀mí ni ilé ìjọba. Ọba Adérẹ̀mí jẹ́ Alága Ìgbìmọ̀ àwọn ọba láti ọdún 1966 - 1980.
Àlàáfíà jọba lásìkò tó wà lórí ìtẹ́, bẹ́ẹ̀ ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀tun èrò tí ó ṣe atọ́nà ọlá fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ ìlú, pàápàá àwọn tí wọ́n wà ní ẹ̀ka iṣẹ́ àgbẹ̀, níbi tí òhun alára ti jẹ́ olórí okoòwò
Oríkì.
Emó kú ojú òpó dí. Afèèbòjò kú, enu isà ń sòfò Ohun Ekùn ti lo.
Oba nÍfè Onòni.
Ikú ò meni à á pa, òjò ò mẹni ọ̀wọ̀.
Òjò ìbá meni òwò ni,
Ìbá tí poníSàngó,
Ìbá tí POlóya.
Kááábíyèsí!... | Aderemi Adesoji |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5236 | 5236 | Ilu Eko | Ilu Eko |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5237 | 5237 | Ijebu | Ijebu |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5247 | 5247 | Ifá
Ifá jẹ́ òrìṣà kan pàtàkì láàárín àwọn Yorùbá. Àwọn Yorùbá gbàgbọ́ wí pé Olódùmarè ló rán ifá wá láti òde ọ̀run latí wá fi ọgbọ́n rẹ̀ tún ilé ayé ṣe. Ọgbọ́n, ìmọ̀, àti òye tí olódùmarè fi fún ifá ló fún ifá ní ipò ńlá láàárín àwọn ìbọ ní ilẹ̀ Yorùbá. “A-kéré-finú-ṣọgbọ́n” ni oríkì ifá. Ifá sì jẹ́ ọ̀rọ̀ ẹnu Olódùmarè tí ó sì fi rán òjíṣẹ́ rẹ̀ Ọ̀rúnmìlà baba Àgbọnmìrègún.
Ìgbàgbọ́ Yorùbá ni wípé ní ìgbà kan rí, ifá gbé òde-ayé fún ìgbà pípẹ́ kí o tó padà lọ sí ọ̀rùn. Ní ìgbà tí ifá fi wà ní ilé ayé, ó gbé ilé-ifẹ̀ fún ìgbà péréte. Ṣùgbọ́n ní ìgbà tí ọ̀rúnmìlà fi wà láyé yìí náà, a tún máa lọ sí òde ọ̀run lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan tí olódùmarè bá pèé láti wá fi ọgbọ́n rẹ̀ bá òun tún òde-ọ̀rùn ṣe. Nítorí náà gbáyégbọ́run ni ifá ńṣe.
Ìtàn sọ fún wa wípé ọmọ mẹ́jọ ni ọ̀rúnmìlà bí nígbà tí ó wà láyé, nígbà tí ó di ọjọ́ kan ti ọ̀rúnmìlà ńṣe ọdún ni ọ̀kan nínú àwọn ọmọ yìí tíí ṣe àbíkẹ́hìn pátápátá bá ṣe àfójúdi sí ọ̀rúnmìlà, ni ọ̀rúnmìlà bá bínú fi ayé sílẹ̀ lọ sí òde ọrun. Ni ìfá bá relé olókun kòdé mọ́. Ó lẹ́ni tí ẹ bá rí, ẹ ṣá máa pè ní baba”. Ṣùgbọ́n ọ̀rúnmìlà fún àwọn ọmọ rẹ̀ méjẹ̀ẹ̀jọ náà ní ìkín mẹ́rìndínlógún ó ní bẹ́ ẹ délé bẹ́ẹ bá fówóó ní, ẹni tẹ̀ ẹ́ maa bi nù u.
ìkín ifá mẹ́rìndínlógún náà ni à ń lò lòníí láti bèèrè nǹkan lọ́wọ́ ifá.
Díẹ̀ lára àwọn ohun èlò Ifá dídá.
Oríṣìíríṣìí ni àwọn ohun èlò tí àwọn babaláwo fì nkí ifá ifá ni àdáyẹ̀na
Ìkín
Ìkọ awọ́lẹ́ẹ̀gbẹ́=== ifá:===
Èyí jẹ́ mẹ́rìndínlógún. Àwọn mìíràn máa pè é ní èkùrọ́ ifá. Àwọn babaláwo máa ń sábàá lo ikin ifá tàbí èkùrọ́ ifá yìí nígbà tí wọ́n bá ń bọ ifá ní ọọ̀dẹ̀ẹ̀ wọn, wọ́n a sì lo ọ̀pẹ̀lẹ̀ fún ará òdé tí ó wá dá ifá lọ́dọ̀ọ wọn
Ọ̀pẹ̀lẹ̀:.
Ohun èlò ifá-dídá míìran ni ọ̀pẹ̀lẹ̀, èyí ló wọ́pọ̀ jù fún ifá dídá ní ayé òde òní. Àwọn babalàwo máa ńsábàá lọ ọ̀pẹ̀lẹ̀ tí wọ́n bá fẹ́ dáfá fún ẹlòmíràn. Lára igi èso ọ̀pẹ̀lẹ̀ ni a ti ń mú ọ̀pẹ̀lẹ̀ ifá.
Ìrọ́kẹ́ Ifá:.
Ohun èlò ifá dídà míìran ní ìrọ́kẹ́ tàbí ìrọ́fá èyí jé gbóńgbó kan báyìí tí a ńmú lu ọpọ́n ifá bí a bat í ńki ifà lọ. Àwọn olóyè ifá a máa fi ehín erin gbẹ́ ìrọ́kẹ́ẹ ti wọn.
Ọpọ́n Ifá:.
Ohun èlò ifá dídá míìran ọpọ́n ifá, nínú ọpọ́n ifá ni a ní lati kó gbogbo ohun èlò ifá dídá tí a ti ká sílẹ̀ wọnyìí sí bá a bá ti ńdá ifá. Orísi ọpọ́n ifá ló wà ọpọ́n kékeré wà, ọpọ́n ńlá sì wà pẹ̀lú.
Owó Ẹyọ Àti Egungun:.
Àwọn babaláwo a máa ní owó ẹyọ àti egungun nínú ohun èlò ifá dídá wọn, owó ẹyọ dúró fún bẹ́ẹ̀ni, egungún sì dúró fún bẹ́ẹ̀ kọ́ nígbà tí a bá di ìbò béèrè nǹkan lọ́wọ́ ifá-owó-ẹyọ àti égúngún yìí tí a dì mọ́wọ́ ni à ń pè ni ìbò.
Àpò Jèrùgbé:.
Èyí àpò tí àwọn Babaláwo máa ń kó gbogbo ohun èlò ifa dídá tí mo kà wọ̀nyí sí. Àwọn Babaláwo a máa gbé àpò Jẹ̀rùgbá kọ́ èjìká tí wọ́n bá ń re òde ifá.
Ẹbọ Ifá Rírú.
Ẹbọ rírú se pàtàkì fún ẹni tí a bá dá ifá fún. bí ifá tí a dá fún ènìyàn bá se rere tàbí búbúru, oní tọ̀hùn ni lati rúbọ kí ohun tí ó dá ifá sí náà ó lè baà dará: lọ́nà kìní:- Ẹbọ ifá jẹ́ ounjẹ fún òrìṣà tí ifá bá so wí pé kí á rúbọ, Fun àpẹẹrẹ, tí ènìyàn bá fẹ́ se nǹkan. ti o ba bèrè lọ́wọ́ ifá, wọ́n le sọ pé ki o lọ rubọ fun ògun, Ẹbọ ifá jẹ́ ètùtù pàtàkì nítorí tí Babaláwo bání kí ènìyàn se nǹkan óní láti se é, ki òun pàápàá ólè ba à ni ìgboyà wípé àteégún-àteésà, nítori èyí ní àwọn babaláwo fi máa ńwí fún ẹní tí a ní kí ó rúbọ̣ pé kí ó wá oúnjẹ fún àwọn aládùgbóó rẹ.
Èṣù àti Ifá.
Bí a bá wọ ilé àwọn babaláwo, a ó ri i wí pé ère Èsù kìí wọ́n nibẹ̀. Yangí ńlá kan o máa wà ní ẹ̀bá ilé àwọn babalawo. Yangí yìí dúró fún àmì Ẹ̀sù. Ìgbà gbogbo ni àwọn babaláwo máa gbé ẹbọọ lọ si ibẹ́, nwọn a máa bu epo lé yangí náà lórí, a máa rin sún nígbà gbogbo.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ni ẹsẹ ifá tí o jẹ mọ Ẹ̀sù. Nígbà míìran, Èṣú jẹ́ ìrán ńṣé fún ifá. Nígbà miran ẹ̀wẹ̀, Èsú sí dá bí ẹni tí ńfún ifá ni agbára. Nínú ẹsẹ ifá a lè rí ohun tí o jọ bayin “…ni ọ̀rúnmìlà ba ti àṣẹ Èṣù bọnu”. ìtumọ̀ èyí ni wí pé bí ifá bá fẹ́ẹ́ ṣe nǹkan lile ti ó rí bí idan, àṣẹ Èṣù ló ní láti lò. Nígbà mìíràn, Èṣù jẹ́ olùrànlọ́wọ́ fún ifá. Nígbà mìíràn, Èṣù sì jẹ́ olùdánwò fún ifá.
Oríkì Èṣù tí ó wà nísàlẹ̀ yí ti fi hàn wà gba-n-gba pé Èṣù kì ba ẹnìkan sọ̀rẹ́
Oríkì Èṣù nìyí: “Òkú yan ọmọ tié lódì átóńtórí ọmọ ọlọmọ”.
Ipò Ifá láàrín òrìṣà tókù.
Ifá jẹ́ agbọ̀ràndun fún gbogbo àwọn òrìṣà yókù. Bí eégún ilée baba ẹni ba fẹ́ẹ́ bínú sí ni, láti ọdọ ifá ni a ó ti gbọ̀ èyí wáá fún ifá ni ipo asojú fún gbogbo àwọn irúnmọlẹ̀ yókù. Bí kò bá sí ifá, iyì àti ọlá ti àwọn Yorùbá mbú fun gbogbo àwọn òrìṣà ilẹ̀ẹ Yorùbá ró, tí ó sì ǹwà ońjẹ sí wọn lẹ́nu.
Gẹ́gẹ́ bí a ti sọ síwájú, àwọn ọmọ òrúnmìlà ni ọ̀rúnmìlà fún ní ikin ifá mẹ́rìndínlógún nígbà tí ó padà lọ si ọ̀run tí ló sí wa sílé ayé mọ́.
Nígbà tí a bá ń sọ̀rọ̀ ìkín, a kò ni se aláìmẹ́nuba àwọn ojú odù merẹẹrindínlógún nítori ìkín mẹ́rìndínlógún náà ni à ń lò lónìí láti bèèrè nǹkan lọwọ ifá. Àwọn ojú odù mẹ́rìndínlógún àti bí wọ́n ṣe to tẹ̀le ara wọn:
(1) Èjì Ògbè
Èjì ògbè Ẹsè kínní
“sGbogbo orí àfín ewú
Abuké ló rẹrú òòsà mọ́sọ̀
Lààlààgbàjà ló ti isé ẹ̀ de
Adíá fún ọ̀rúnmìlà
Níjó ti ńlọ rẹ̀mí ọmọ olódùmarè sóbìnrin Ẹsẹ̀ kejì.
Eri ńlá níí sunkún ibú
Agbara giri nii sunkun ọ̀gbun
Adíá fun Aadelọ́wo nífẹ̀
Nwọ́n ní ó ká a kío mọ́lẹ
(2) _ọ̀yẹ̀kú méjì,
(3) Ìwòrí méjì,
(4) Òdí méjì,
(5) Ìrosùn méjì,
(6) Ọwọ́nrin méjì
(7) Ọbara méjì,
(8) Ọ̀kànrùn méjì,
(9) Ògúndá méjì,
(10) Ìká méjì,
(11) Ótúúrúopọn méjì,
(12) Òtúá méjì
(13) Òsá méjì,
(14) Ìrẹtẹ̀ méjì
(15) Ọ̀sẹ́ méjì,
(16) Ofún méjì,
Àwọn ọmọ odù Ifá.
Lẹ́yìn àwọn ojú odù mẹ́ríndinlógún yìí, àwọn òjìlérúgba odù míràn tún wà tí à ń pè ni ọmọ odù tàbí àmúlù odù wọ́n jẹ́ ọmọ odù nitorí pé a gbà pé wọn se ọmọdé si àwọn ojú odù, à ń pè wọ́n ni Àmúlù odù nítorí pé orúkọ odù méjì ni ọ̀kọ̀ọ̀kan wọ́n jẹ́. F.A., èkíni nínú àwọn odù wọ̀nyìí a máa jẹ ogbeyẹ̀kú.
Àwọn Yoruba ka àwọn odu wọ̀nyú si òòsà pàtàkì jùlọ, àwọn ojù odú. F.A. Ẹsẹ-ifa òwònrín méjì
(a) Ikin níi fagbáríí selé
Àtàrí ni o jóòrún ó pagbin ìsàlẹ̀
Ọlọbọnhunbọnhun ni fapa ara rẹ dá gbẹ̀dú.
Níní
ṣàà
à
sa Yoruba Ifá A ti rí i ni ojú ewé 46 Apa Kini ìwe yi irú ipò pataki ti Orìṣà-nla tabi Ọbàtálá kó laarin awọn òrìṣà ati irúnmalẹ̀ ilẹ Yoruba. A ti gbọ́ pẹlu pe jákè-jádò gbogbo ilẹ̀ Yorùbá ni nwọn maa mbọ́ ọ́, nitoripe oun ni awọn àgbà àtijọ́ gbà ninu ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ wọn pe o jẹ igbákejì Olódùmarè, ti o si nràn an lọ́wọ́ lati tún enia dá nipa fífún un ni ojú, imú, eti, ati gbogbo ẹ̀yà ara miran ti o yẹ ki ẹ̀dá ní ki o fi lè di enia pipe. ...
= Àwon nnkan pàtàkì tí Ifá máa ń dá lé lórí =
Iwe fun kika.
ORIN IFA: ti o je mo orisa Orunmila ni iyere. Awon babalawo lo maa n sun iyere. Ko si igba ti a ko le sun iyere. Bose wa fun etutu lo wa fun ayeye. Enikan ko le da iyere ifa sun nitori o ni egbe. Apeere lati inu odu ifa ìwòrì meji niyi:
È le: E e riwoo ya a, omo agbonniregun
Ègbè: Ha in/hen-en
Ale: Eni a ba wade, las ba deleted
eni aja ba wa
Laja n ba lo
Ègbè: ha in
Egbele je hain tabi hen-en
Ale: IFA teju mo Mi
O womi ire
Ejiwori
Oju to fin so Mi
Mama fi sun ooo
Ègbè: hain... | Ifá |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5248 | 5248 | Ògún (Ọdúnjọ)
AWỌN ÒRÌṢÀ TI YORUBA NSÌN
(1) Ògún
(2) Oríkì Ògún Onírè
(3) Ṣọ̀pọ̀nnọ́
(4) Ṣọǹgó Olúkòso
(1) Ògún
Òrìṣà ti o jẹ aláàbò fun àwọn ti o nṣe iṣẹ ogun jíjà, awọn ọlọ́dẹ, ati awọn alágbẹ̀dẹ ni Ògún; irin iṣẹ́ rẹ̀ sin i ohunkóhun ti a ba fi irin ṣe. Nitorináà, gbogbo awọn ti o ba nfi ohun ti a fi irin ṣe ṣiṣẹ wà labẹ ààbo rẹ̀ pẹlu. Fun àpẹẹrẹ, awọn ti o nfi áàké tabi ayùn gé igi; awọn gbẹ́nàgbẹ́nà ati awọn ti o nrán aṣọ; awọn ti o ti kọlà ati awọn ti o nrán awọ; awọn ti o nwa ọkọ̀ ilẹ̀, ati awọn ti o nlu irin; gbogbo awọn wọnyi gba Ògún bio aṣíwájú ati aláàbò wọn; nwọn a si maa bẹ̀ pe ki o máà jẹ ki nwọn rí ìpalára ninu iṣẹ́ wọn...
J.F. Ọdunjọ (1969), Ẹkọ Ijinlẹ Yoruba Alawiye, Fun Awọn Ile Ẹkọ Giga, Apa Keji, Longmans of Nigeria, Ojú-ìwé 88-94. | Ògún (Ọdúnjọ) |
https://yo.wikipedia.org/wiki?curid=5392 | 5392 | Ọlágúnsóyè Oyinlọlá
Ọlágúnsóyè Oyinlọlá (ojoibi February 3, 1951) je omo ologun to tifeyinti ati oloselu omo ile Naijiria. Ó jẹ́ alámóójútó ológun fún Ìpínlẹ̀ Èkó láti 1993 de 1996. Ní ìgbà òṣèlú ẹ̀ẹ̀kejì, wọ́n dìbò yàn bí Gomina Ipinle Osun lati 29 May, 2003 de 26 November 2010 nigbati ile-ejo fagile idiboyan re sipo fun igba keji gege bi gomina ninu idiboyan 2007. | Ọlágúnsóyè Oyinlọlá |