Datasets:

Muller01

/

amharic-llama-2-formatted-dataset-sample

like 0

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እንደ ምርኮኛ ነበር የሚቆጥሩን አገር ጥለው የተሰደዱ ጋዜጠኞች [/INST] የፈረንጆቹ 2018 ከ20 ዓመታት በኋላ በኢትዮጵያ አንድም ጋዜጠኛ እስር ላይ ያልተገኘበት ዓመት ነበር። በጊዜው ኢትዮጵያ በዓለም የፕሬስ ነጻነት ዝርዝር ላይ 40 ደረጃዎችን አሻሽላ 110ኛ ሁናም ነበር። ይህን ምክንያት በማድረግም የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የሚያዘጋጀው የዓለም የፕሬስ ነጻነት ቀን በአዲስ አበባ ተከብሮ ነበር። ኢትዮጵያ በፕሬስ ነጻነት ሙገሳን ካገኘች አምስት ዓመታት በኋላ 54 ጋዜጠኞች አገር ጥለው መሰደዳቸውን የጋዜጠኞች መብት ተሟጋቹ ተቋም ሲፒጄ ባለፈው ዓመት ሰኔ ወር ላይ ባወጣው ሪፖርት አስታውቋል። ከዚህ ሪፖርት መውጣት ሦስት ወራት በኋላ ሌሎች ሁለት ጋዜጠኞችም እንዲሁ አገር ጥለው መሰደዳቸውን በዚህ ሳምንት መጀመሪያ ላይ አስታውቀዋል። አገር ጥለው የተሰደዱት ጋዜጠኞች የ“አልፋ ሚዲያ” መስራች የሆነው በቃሉ አላምረው እና የ“የኢትዮ ኒውስ” መስራቹ በላይ ማናዬ ናቸው። ጋዜጠኞቹ ከአገር የተሰደዱት ወደ ሙያቸው “መመለስ ስላልቻሉ” መሆኑን ለቢቢሲ ተናግረዋል። በቃሉ እና በላይ ከአገር ለመውጣት ለተከታታይ 11 ቀናት መጓዝ ነበረባቸው። “በጣም አስቸጋሪ የሚባለውን መንገድ ተከትለን በእግር፣ በመኪና እና በሞተር ሳይክል ነው የወጣነው። የነበሩብን [የጉዞ] እገዳዎች እና ክትትሎች መደበኛውን የጉዞ መንገድ እንድንጠቀም አላስቻለንም” ሲል በቃሉ ጉዞውን ያስታውሳል። ሁለቱ ጋዜጠኞች በአዋሽ አርባ ወታደራዊ ካምፕ ውስጥ ለወራት በእስር ካሳለፉ በኋላ የተፈቱት ባለፈው ዓመት ሰኔ መጀመሪያ ነበር። በአዋሽ አርባ የነበራቸውን ቆይታ፤ “በጣም አስቸጋሪ” ሲሉ ይገልጹታል። ነገር ግን ሁለቱም ጋዜጠኞች ወደ አዋሽ አርባ ከመዘዋወራችው በፊት ለሳምንታት ሜክሲኮ አካባቢ በሚገኘው የፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ታስረው ነበር። ለቤተሰቦቼ አይመለስም አታልቅሱ አሏቸው ሐምሌ 30፤ 2015 ዓ.ም. ኒው ጄነሬሽን ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎቹን እያስመረቀ ነበር። ጋዜጠኛ በቃሉ አላምረው ከእነዚህ ተማሪዎች መካከል አንዱ ነው። በቃሉ በ Global study and international relations የማስትርስ ዲግሪውን ተቀብሏል። ከምርቃት ስነ ስርዓቱ በኋላ በቃሉ ወደ ቤቱ የገባው ብቻውን አልነበረም። የብሔራዊ መረጃ እና ደህንነት እንዲሁም የፌደራል ፖሊስ አባላት ቤቱ እስከሚገባ ሲከታተሉት እንደነበር ያስታውሳል። በቃሉ “ከምርቃት ስነ ስርዓት በኋላ ተከታትለው መጥተው ቤት ስገባ ነው የያዙኝ” ሲል ለቢቢሲ ተናግሯል። “በሚይዙኝ ሰዓት ቤት ውስጥ ከፍተኛ ስድብ፣ ቁጣ እና ማንጓጠጥ ነበር” የሚለው በቃሉ፤ “ለቤተሰቦቼ አይመለሰም አታልቅሱ ነው ያሏቸው” ይላል። የማስተርስ ዲግሪውን ደስታ በቅጡ ሳያከበር የታሰረው በቃሉ የሚቀጥሉትን ሁለት ሳምንታት ያሳለፈው በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ነበር። ከዛ በኋላ ነሐሴ 15፤ 2015 ዓ.ም. አዋሽ አርባ ወደሚገኘው ወታደራዊ ካምፕ ተዘዋውሯል። በቃሉ ጋር አብሮ ከአገር የተሰደደው ጋዜጠኛ በላይ ማናዬ በበኩሉ ከአራት ወራት በኋላ ከአራት ኪሎ ወደ መኖሪያ ቤት ሲጓዝ ነበር በጸጥታ ኃይሎች የተያዘው። ምሽት 12:30 ተኩል አካባቢ በፌደራል ፖሊስ እና የብሔራዊ መረጃ እና ደህንነት አባላት ከተያዘ በኋላ “በቀጥታ ወደ ፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ነው የተወሰድኩት” ይላል። በላይ በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ሦስት ሳምንታትን አሳልፏል። “አንድ ጊዜ ብቻ የቃል መቀበያ የሚል ጽሁፍ ያለበት ቢሮ ጠርተው አነጋግረውኛል” የሚለው በላይ፤ “በወቅቱ ሚዲያን በመጠቀም ለፋኖ ኃይሎች ድምጽ ትሆናለህ፤ አሁን ያለውን ሁኔታ ታባብሳለህ የሚል ነገር አነሱ” ሲል ለቢቢሲ ተናግሯል። በላይ ለ26 ቀናት በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ከታሰረ በኋላ ወደ አዋሽ አርባ ተዘዋውሯል። “በለሊት ነው በር በኃይል ተደብድቦ፣ ከእንቅልፋችን እንድንነሳ ተደርጎ፣ በቀጥታ ወደ አዋሽ እንድንወሰድ የተደረገው፤ ወዴት እንደምንወሰድም አናውቅም ነበር፤ መንገዱን ይዘው መሄድ ሲጀምሩ የራሳችንን ግምት እየሰጠን እስከ መጨረሻው ድረስ የት እንደምንደርስ አናውቅም” ሲል በጊዜው የነበረውን ስሜት ለቢቢሲ አጋርቷል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> በዓለም ገበያ የቡና ዋጋ መጨመር ምክንያት እና የወደፊቱ ስጋት [/INST] በመላው ዓለም ተወዳጅ የሆነው የቡና ዋጋ ባለፉት ወራት ጭማሪ ታይቶበታል። በዋነኛ የቡና አምራች አገራት ውስጥ እያጋጠመ ያለው ምጣኔ ሀብታዊ እና የተፈጥሮ ሁኔታ መለዋወጥ ምክንያት በቀጣይ ዓመታትም የቡና ዋጋ በከፍተኛ ሁኔታ ሊጨምር እንደሚችል እየተነገረ ነው። በቅርቡ በተካሄደ የባለልዩ ጣዕም ቡና ውድድር ዓለም አቀፍ ጨረታ የኢትዮጵያ አንድ ኪሎ ቡና ከ102 ሺህ ብር በላይ በመሸጥ አዲስ ክብረ ወሰን መመዝገቡ ይታወሳል። የቡና ግብይት ተንታኝ የሆነችው ጁዲ ጌብስ እንደምትለው በአሁኑ ወቅት በዓለም ገበያ ያለው ያልተቆላ የቡና ምርት ዋጋ “በታሪክ ከፍተኛ ከሚባል ደረጃ” ላይ ደርሷል። የቡና ባለሙያዎች እንዳሉት ለተወዳጁ ፍሬ ዋጋ መናር የምርት መቀነስ፣ የግብይት ሂደት፣ የክምችት መቀነስ እና ሌሎችንም ጉዳዮች በምክንያትነት ይጠቅሳሉ። ከሦስት ዓመታት በፊት በስፋት የሚጠጣውን አረቢካ የተባለውን የቡና ዓይነት በከፍተኛ መጠን ለዓለም በማቀረብ ቀዳሚ የሆነችው ብራዚል ምርቷ በውርጭ በመመታቱ በገበያው ላይ የምርት እጥረትን ተከስቶ ነበር። አረቢካ ቡና ኢትዮጵያን ጨምሮ በተወሰኑ አገራት ውስጥ የሚመረት ሲሆን፣ በመዓዛው እና በጣዕሙ በአብዛኞቹ ቡና ጠጪዎች በእጅጉ ተፈላጊው የቡና ዓይነት ነው። ባለፈው ዓመት ኢትዮጵያ ከፍተኛ የተባለውን የቡና ምርት ወደ ውጭ መላኳ ተገልጾ ነበር። በዚህም 300 ሺህ ቶን የሚጠጋ ቡና ወደ ተለያዩ አገራት ተልኮ 1.43 ቢሊየን ዶላር ኢትዮጵያ ገኘች ሲሆን፣ በአገሪቱ የቡና ንግድ ታሪክ ከፍተኛው መሆኑን ቡና እና ሻይ ባለሥልጣን ገልጿል ። በአየር ጠባይ ለውጥ ምክንያት የተፈጠረውን የአረቢካ ቡና እጥረት ለማሟላት ቡና ገዢዎች ፊታቸውን ሮቡስታ የተባለውን ቡና በከፍተኛ መጠን ወደምታመርተው ቬትናም አዙረው ነበር። ነገር ግን ይህ የቡና ዓይነት በቡና ማፍያ ማሽን ለሚዘጋጀው በስፋት ተወዳጅ ለሆነው ቡና ብዙም የሚፈለግ ሳይሆን በፈላ ውሃ ተበጥብጦ የሚጠጣ ዱቄት ቡና ለማዘጋጀት የሚውል ነው። በቬትናም እና በአካባቢዋ በአስር ዓመት ውስጥ አጋጥሞ የማያውቅ ድርቅ በመከሰቱ አምራቾች ከቡና ይልቅ ፊታቸውን ዱሪያን ወደተባለው መዓዛማ ፍሬ ምርት ለማዞር ተገደዋል። በቬትናሟ ሆ ቺ ሚኒ ሲቲ ውስጥ ተቀማጭ የሆነው የቡና ምርት አማካሪ ዊል ፊርዝ እንዳለው የአየር ጠባይ ለውጥ የቡና ተክል እድገትን በመጉዳቱ በውጤቱ ምርት እንዲቀንስ ምክንያት ሆኗል። “የሮቡስታ ቡና ፍላጎት መነቃቃት በጀመረበት ጊዜ ነበር፣ ዓለም ለተጨማሪ የቡና አቅርቦት ጥረት ሲያደርግ የነበረው” በማለት ጋንስ ገልጻለች። ነገር ግን ቬትናማውያን በቻይና ተፈላጊ የሆነውን ዱሪያን የተሰኘውን ፍሬ በስፋት ሲያመርቱ የቡና ምራት አቅርቦታቸው ቀንሷል። ባለፈው ሰኔ የቀረበው የሮቡስታ ቡና ምርት ከቀደመው ዓመት ሰኔ ጋር ሲነጻጸር በ50 በመቶ አሽቆልቁሏል። በዚህም ሳቢያ በመላው ዓለም የተመረተ ቡና ምርት ክምችት “ተመናምኗል” ሲል የዓለም አቀፉ የቡና ድርጅት መረጃ አመልክቷል። ተፈላጊውን አረቢካ ቡናን በከፍተኛ ሁኔታ ከሚያመርቱት አገራት መካከል በሆኑት በኮሎምቢያ፣ በኢትዮጵያ፣ በፔሩ እና በኡጋንዳ የሚገኙ ቡና ላኪዎች የሚያቀርቡትን ምርት መጠን ቢያሳድጉም የተፈጠረውን ጉድለት የሚያሟላ ምርት ግን ማግኘት አልተቻለም። በዚህም ሳቢያ በዓለም ላይ ለየትኛውም ዓይነት የቡና ምርት ያላው ፍላጎት በመጨመሩ፣ በአሁኑ ወቅት ሮቡስታም ሆነ አረቢካ ቡናዎች በሸቀጦች ገበያ ላይ ከፍተኛ ሊባል በሚችል ዋጋ በመሸጥ ላይ ናቸው። በቡና ገበያ ላይ የተፈጠረው ቀውስ ይህ የምርት እጥረት እና ያስከተለው የዋጋ ጭማሪ ወደ ቡና ጠጪዎች ኪስ መድረሱ አጠያያቂ አይደለም። የጅምላ ነጋዴ የሆነው ፖል አርምስትሮንግ እንደሚያምነው ቡና ጠጪዎች በየዕለቱ ለሚጎነጩት ቡና በቅርቡ ተጨማሪ ክፍያ የሚጠየቁበት ዕድል ይኖራል። ከደቡብ አሜሪካ እና ከእስያ አገራት ቡና በማስመጣት በመቁላት በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ለሚገኙ ካፌዎች የሚያቀርበው ‘ካራራ ኮፊ ሮስተርስ’ ባለቤት የሆነው አርምስትሮን በመርቱ ላይ በቅርቡ ዋጋ መጨመሩን ለቢቢሲ ገልጿል። ጨምሮም ከዚህ በፊት ቡና ለማቅረብ የገባቸው ኮንትራቶች በቀጣይ ወራት የሚያበቁ ሲሆን፣ ቡናውን የሚጠቀሙ ካፌዎች ከፍተኛውን የቡና መግዣ ጭማሪውን ወደ ተጠቃሚዎች ለማሻገር የሚወስኑበት ጊዜ መቃረቡን ጠቅሷል። በዚህም ሳቢያ ቡናን ቆልተው እና ፈጭተው የሚያዘጋጁ ተቋማት፣ ነጋዴዎች፣ ካፌዎች እና ተጠቃሚዎች በቅርብ ወራት ውስጥ ከፍተኛ የቡና ዋጋ ንረት እንደሚገጥማቸው ባለሙያዎች ይናገራሉ። በብራዚል ቡና አምራች የሆነው ኤፍኤኤፍኮፊስ ሥራ አስፈጻሚው ፌሊፔ ባሬቶ ዋጋ በመጨመሩ ቡና ጠጪዎች ከዋጋ አንጻር “ጫናው እየተሰማቸው ነው” በማለት የሚታየው የዋጋ ንረት ተጨባጭ መሆኑን ይስማማበታል። ገር ግን ይህ የቡና ዋጋ ጭማሪ የተከሰተው በቡና ምርት መወደድ ሳይሆን፣ በኪራይ እና በሠራተኛ ክፍያ መጨመር ምክንያት እንደሆነ ይነገራል። የቡና ንግድ አማካሪው ተቋም ‘አሌግራ ስትራተጂስ’ እንደሚገምተው በአንድ ሲኒ ቡና ዋጋ ላይ የቡናው ድርሻ ከ10 በመቶ በታች ሲሆን አብዛኛው ገንዘብ የግብይት ሰንሰለቱ ተሳታፊዎች ድርሻ ነው። ቡና በቤት ውስጥ ሲዘጋጅ ዋጋው ርካሽ ሲሆን፣ በትላልቆቹ የቡና መሸጫ ካፌዎች ውስጥ ሲቀርብ ግን ዋጋው ይንራል። ባለው የቡና ገበያ ሁኔታ ምክንያት ዝቅተኛ ጥራት ያላቸው የቡና ምርቶች ሳይቀሩ ዋጋቸው ከፍ ማለቱን ፌሊፔ ይናገራል ይህ ማለት ደግሞ ከፍተኛ ጥራት ያላቸው ቡናዎች የበለጠ ዋጋን ማግኘት ይችላሉ። “ልዩ የቡና ምርቶችን አዘጋጅተው በሚያቀርቡ ካፌዎች ውስጥ እና በሌሎች ካፌዎች የሚጠየቀው የአንድ ሲኒ ቡና ዋጋ ልዩነቱ በጣም ዝቅ ያለ ነው” ይላል። የቡና አሳሳቢው መጪ ጊዜ አንድ ሦስተኛውን የዓለማችንን የቡና ምርት የምታቀርበው ብራዚል በቀጣይ ወራት የምታገኘው የቡና ምርት መጠን በገበያው እና በዋጋ ላይ ከሚኖረው ለውጥ አኳያ ወሳኝ መሆኑን ፌሊፔ ይናገራል። “ሁሉም ሰው መቼ ዝናቡ እንሚጥል ነው እየተጠባበቀ ያለው። ዝናቡ ቀደም ብሎ የሚጥል ከሆነ የቡና ተክሎቹ ጤናማ በመሆን የሚያብበው ፍሬም ጥሩ ይሆናል” ይላል። ነገር ግን ዝናቡ ዘግይቶ እስከ ጥቅምት ድረስ የሚቆይ ከሆነ፣ ለቀጣይ ዓመት የሚኖረው የምርት ትንበያ ስለሚቀንስ በገበያው ላይ ያለው እጥረት እና የዋጋ ጭማሪ ይቀጥላል በማለት አክሏል። የአየር ጠባይ ለውጥ በረጅም ጊዜ ሂደት በዓለም የቡና ኢንዱስትሪ ላይ ከባድ የሆነ ተግዳሮት ይደቅናል። በአውሮፓውያኑ 2022 የተደረገ ጥናት እንዳመለከተው የበካይ ጋዝ ልቀትን በከፍተኛ መጠን መቀነስ ቢቻል እንኳን፣ ለቡና ምርት በከፍተኛ ሁኔታ አመቺ በሆኑት አካባቢዎች የሚበቅለው ቡና በ2050 በግማሽ ይቀንሳል። የቡና ምርት ዘርፍን ወደፊት ጠብቆ ለማቆየት በተለያዩ መንገዶች ለአምራቾች ድጋፍ እና ጥበቃ ማድረግ አስፈላጊ መሆኑን ፌሊፔ ይመክራሉ። በዚህም አርሶ አደሮች የእርሻ መሬታቸው መልሶ እንዲያገግም እና ዘላቂነት እንዲኖራቸው በሚያደርጉ የግብርና ተግባራት ላይ እንዲያተኩሩ የሚያደርጉ ግብር ቅነሳን የመሳሰሉ ማበረታቻዎች አስፈላጊ ናቸው ይላሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እየተስፋፋ ባለው አዲሱ የኮቪድ ዝርያ በርካቶች እየተያዙ መሆናቸውን ሳይንቲስቶች ገለጹ [INST] በቅርቡ በዋነኝነት ሊስፋፋ በሚችል አዲስ የኮቪድ ዝርያ የሚያዙ ሰዎች ቁጥር እየጨመረ መሆኑን ሳይንቲስቶች ገለጹ። በሰኔ ወር ጀርመን ውስጥ የተገኘው ኤክስኢሲ የተሰባለው ዝርያ በዩናይትድ ኪንግደም፣ ዩናይትድ ስቴትስ፣ ዴንማርክ እና በሌሎች በርካታ አገራት ውስጥ መከሰቱ ተገልጿል። ምንም እንኳን ክትባቶች ከባድ ጉዳት እንዳይደረስ ለመከላከል የሚረዱ ቢሆኑም፣ አንዳንድ አዳዲስ ዝርያዎች በመጪው ክረምት ወራት ዝርያው እንዲሠራጭ ሊያደርጉ እንደሚችሉ ባለሙያዎች ይናገራሉ። በኮቪድ በጠና የመታመም ዕድል ላላቸው ሰዎች የዩናይትድ ኪንግደም ብሔራዊ የጤና አገልግሎት (ኤንኤችኤስ) ከዚህ ቀደም ለተከተቡ በነጻ የማጠናከሪያ ክትባት ይሰጣል ተብሏል። ክትባቶቹ የኦሚክሮን ዝርያዎችን ለመከላከል እንዲያስችሉ ሆነው ቢሻሻሉም፣ ለአዲሱ ዝርያ ኤክስኢሲ በሚል ተደረገ ማሻሻያ አለመኖሩ ታውቋል። በለንደን ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ የጄኔቲክስ ኢንስቲትዩት ዳይሬክተር የሆኑት ፕሮፌሰር ፍራንሷ ባሎው ለቢቢሲ እንደተናገሩት ምንም እንኳን ኤክስኢሲ ከሌሎች የቅርብ ጊዜ የኮቪድ ዝርያዎች “በመጠኑ ከፍ ያለ የመተላለፍ አቅም” ቢኖረውም እየተሰጡ ያሉት ክትባቶች አሁንም ጥሩ መከላከያ ይሆናሉ። ኤክስኢሲ በቀዝቃዛ ወራት በዋነኝነት የሚሠራጨው የኮቪድ ዝርያ ሊሆን እንደሚችል ተናግረዋል። “ኃላፊነት መውሰድ” በካሊፎርኒያ የሚገኘው የስክሪፕስ ሪሰርች ተቋም ዳይሬክተር የሆኑት ኤሪክ ቶፖል ኤክስኢሲ “ገና መሠራጨት እየጀመረ ነው” ብለዋል። “በበሽታው መያዝ እና በስፋት የሚሠራጭበት ማዕበል ከመጀመሩ በፊት ብዙ ሳምንታት ወይም ሁለት ወራትን ይወስዳል” ሲሉ ለኤልኤ ታይምስ ተናግረዋል። “በእርግጠኝነት ኤክስኢሲ የበላይነቱን እየወሰደ ነው። ይህ ቀጣዩ ዝርያ ይመስላል።ወደ ከፍተኛ ደረጃዎች ለመድረስ ግን ወራት ያስፈልጉታል” ብለዋል። የኤክስኢሲ ኮቪድ ምልክቶች ምንድን ናቸው? ምልክቶቹ ከብርድ ወይም ከጉንፋን ጋር ተመሳሳይ ናቸው ተብሎ ይታሰባል፡- ከፍተኛ ሙቀት ህመም ድካም ሳል ወይም የጉሮሮ መቁሰል ብዙ ሰዎች ከኮቪድ ስሜት በጥቂት ሳምንታት ውስጥ ሊሻላቸው ቢችልም ለማገገም ግን ብዙ ጊዜ ሊወስድባቸው ይችላል። በዴንማርክ እና በጀርመን ኤክስኢሲ “ጠንካራ ሥርጭት” አሳይቷል ሲሉ የኮቪድ መረጃ ተንታኝ የሆኑት ማይክ ሃኒ በኤክስ ማኅበራዊ ትስስር ላይ ገልጸዋል ከበፊቱ ያነሰ ምርመራ በመኖሩ ምክንያት ምን ያህል የኮቪድ ሥርጭት እንዳለ ለማወቅ አስቸጋሪ ያደርገዋል። የዩናይትድ ኪንግደም የጤና ጥበቃ ኤጀንሲ (ዩኬኤችኤስኤ) የቫይረሶች መለዋወጥ የተለመደ ነገር ነው ብሏል። ለነጻ ማበረታቻ ክትባት ብቁ የሆኑ ሰዎች የሚከተሉትን የሚያካትቱ ናቸው፡ ዕድሜያቸው ከ65 ዓመት በላይ የሆኑ አዋቂዎች በአረጋውያን እንክብካቤ መስጫ ውስጥ የሚኖሩ ከስድስት ወር በላይ የሆነው የጤና ስጋት ያለባቸው የጤና አገለግሎት ባለሙያዎች፣ ድጋፍ ሰጪዎች እና የማኅበራዊ እንክብካቤ ሠራተኞች ናቸው። ለጉንፋን እና ለኮቪድ የሚሰጠው ዋናው ክትባት በጥቅምት ወር ይጀምራል። አንዳንዶች ግን ቀደም ብለው ክትባቶቻቸውን ሊያገኙ ይችላሉ ተብሏል ። የዩኬኤችኤስኤ ምክትል ዳይሬክተር ዶ/ር ጋይትሪ አሚርታሊንግም እንዳሉት “ቫይረሶች በጊዜ ሂደት መለወጣቸው የተለመደ እና የሚጠበቅ ነው። በዩናይትድ ኪንግደም እና በዓለም አቀፍ ደረጃ እየመጡ ካሉ የኮቪድ ዝርያዎች ጋር የተያያዙ ሁሉንም መረጃዎችን መከታተልን እና መረጃን በመደበኛነት ማሳወቅ እንቀጥላለን ብለዋል። “በኮቪድ-19 የሚከሰተውን ከባድ በሽታ ለመከላከል ክትባት መከላከያ ይሰጣል። በብሔራዊው የጤና አገልግሎት ጥሪ የሚቀርብላቸው በሙሉ ክትባታቸውን እንዲወስዱ እናሳስባለን” ሲሉ ጥሪ አቀርበዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በምሁራን እና በፖለቲከኞች እንዴት ይታወሳሉ? [/INST] ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ከ1942 - 2017 ዓ.ም. 18 መስከረም 2024 በአሁኑ የማዕከላዊ ኢትዮጵያ ክልል ሃድያ ዞን ምሥራቅ ባዶዋቾ ሾኔ ከተማ አቅራቢያ ባለች ገጠራማ መንደር መጋቢት 1942 ዓ.ም. የተወለዱት ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ኬንያ ውስጥ በህክምና ላይ ሳሉ በ74 ዓመታቸው አርፈዋል፡፡ የመጀመሪያ እና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርታቸውን የምሥራቅ ባደዋቾ በሾኔ፣ በኩየራ፣ በአዳማ የተከታተሉ ሲሆን፣ የከፍተኛ ደረጃ ትርምህርትን ደግሞ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ እና በአሜሪካ ተምረዋል። በሥነ ሕይወት የትምህርት ዘርፍ መምህርነት እና በተመራማሪነት በሠጡባቸው ረጅም ዓመታት ውስጥ ከማስተማር ጎን ለጎን ቁልፍ በሆኑ የጤና ዘርፍ ምርምሮች ላይ ጉልህ አስተዋጽኦን አበርክተዋል። በወባ፣ በኤችአይቪ/ኤድስ፣ በሳምባ በሽታ እና በሌሎችም ተላላፊ በሽታዎች ላይ ወሳኝ ምርምር በማድረግ ስመ ጥር የሆኑት ምሁሩ እና ፖለቲከኛው ላበረከቱት ሙያዊ አስተዋጽኦ የፕሮፌሰርነት ማዕረግ አግኝተዋል።ወታደራዊው መንግሥት ወድቆ ኢህአዴግ የሽግግር መንግሥት ሲያቋቁም ተሳታፊ የነበሩት ፕሮፌሰር በየነ፣ በወቅቱ ምክትል የትምህርት ሚኒስትር ሆነው ለአጭር ጊዜ አገልግለዋል። ከ1993 ዓ.ም. ጀምሮ የትውልድ አካባቢያቸው እንደራሴ በመሆን የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባል ሆነዋል። በተለያዩ የፖለቲካ ፕረቲዎች እና የፓርቲዎች ጥረት ውስጥ በከፍተኛ አመራርነት ከ30 ዓመታት በላይ አስተዋጽኦ ያበረከቱት ፕሮፌሰር በየነ ስማቸው በተደጋጋሚ በበጎ ይነሳል። በዩኒቨርስቲ ውስጥ በባልደረቦቻቸው እና በተማሪዎቻቸው መወደድ እና መከበርን ያተረፉት ፕሮፌሰር በየነ፣ ጽንፍ በያዘው በአገሪቱ ፖለቲካ መድረክ ላይ በነበራቸው ተሳትፎ ውስጥ የተለያዩ አመለካከቶችን ከሚያራምዱ ተቀናቃኝ ፖለቲከኞች ጭምር ከፍ ያለ አክብሮት ያላቸው ፖለቲከኛ ነበሩ። ፕሮፌሰር በየነ፡ ለትምህርት እና ለምርምር ቀናዒው ማክሰኞ መስከረም 7/2017 ዓ.ም. ሕልፈታቸው የተሰማው ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በኢትዮጵያ ፖለቲካ እና የትምህርት ዘርፍ ስማቸው በጉልህ ይነሳል። ለትምህርት፣ ለምርምር እንዲሁም ለአገር አንድነት እና ሰላም ከፍተኛ አስተዋጽኦ ካበረከቱ ጉምቱ እና ግንባር ቀደም ፖለቲከኞች መካከልም ይጠቀሳሉ።ከተማሪዎች እንቅስቃሴ ጀምሮ ባሉት የአገሪቷ የፖለቲካ እንቅስቃሴ ውስጥ አሻራቸውን አኑረዋል። በትምህርቱም ዘርፍ ቢሆን ያደረጉት አስተዋፅኦ ቀላል የሚባል እንዳልሆነ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሥነ ትምህርት ከፍተኛ ተመራማሪው ተባባሪ ፕሮፌሰር በላይ ሐጎስ ይናገራሉ። ለትምህርት ጥራት አብዝተው ይቆረቆሩ እንደነበር የሚናገሩት ፕሮፌሰሩ፣ በትምህርት ጥራት ላይ ለሚታየው ችግር ጥናቶች ተካሂደው መፍትሔ መገኘት አለበት ብለው የሚያምኑ ነበር ሲሉ ለቢቢሲ ተናግረዋል። በዚሁ ጉዳይ ላይ በቅርቡ እርሳቸው ያስጀመሩት ጥናት ለሕዝብ ይፋ ከመሆኑ በፊት በማረፋቸውም ተባባሪው ፕሮፌሰሩ የተሰማቸውን ሐዘን ገልጸዋል። ፕሮፌሰር በየነ ስለትምህርት የተለየ እውቀት እና ፍላጎት ነበራቸው። በተለይ ባለፉት ሁለት ዓመታት በ12ኛ ክፍል ተፈታኞች ዘንድ የተመዘገበው ውጤት እጅጉን ያሳስባቸው እንደነበርም ተባባሪ ፕሮፌሰር ያስታውሳሉ። “12ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ከተፈተኑት ውስጥ 3.2 በመቶዎቹ ብቻ ለምን አለፉ? ሥርዓታችን ትክክል አይደለም፤ በትምህርት ዘርፍ ሥራ እየሠራን አይደለም” የሚል ቁጭት ነበራቸው። በዚህም ምክንያት ነው “ጥናት እንዲሠራ እና ለዚህ ጉዳይ መፍትሔ እንዲገኝለት የበኩላቸውን ጥረት እና ግፊት ሲያደርጉ ሞት ቀደማቸው እንጂ” ይላሉ ረ/ፕሮፌሰር በላይ። ባልደረባቸው አክለውም ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በትምህርት እንዲሁም በጥናት እና በምርምር ሥራዎች ላይ ያላቸው አስተዋፅኦ ከፍተኛ ነው ይላሉ። “የትምህርት ጥራት ከሌለ አገር መገንባት አይቻልም ብለው ያምናሉ። ከፍተኛ መዋዕለ ንዋይም በትምህርት ላይ መፍሰስ አለበት ይሉ ነበር፤ የትምህርት ጥቅም ለሁሉም ዘርፍ ወሳኝ በመሆኑ ለውጥ እንዲመጣ የሚመኙ ታላቅ ሰው ነበሩ” ሲሉም ያስታውሷቸዋል። ፕሮፌሰር በየነ በሥነ ሕይወት (ባዮሎጂ) በኢትዮጵያ ከፍተኛ ትምህርት ዘርፍ እና ምርምር አንቱ የተባሉ ምሁር ናቸው። የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት የሥነ ሕይወት መማሪያ መጽሐፍትን ያዘጋጁ እንደነበር የሚያስታውሱት የቀድሞው ተማሪያቸው እና የተፈጥሮና ኮምፒውቴሽናል ሳይንስ ኮሌጅ ዲን ፕሮፌሰር ጥልዬ ፈይሳ፣ ለሙያቸው እራሳቸውን የሰጡ እንደሆኑ ይመሰክራሉ። “ፕሮፌሰር በየነ ታታሪ የሆኑ አንጋፋ እና የሚመሰገኑ ጠንካራ ሠራተኛ ነበሩ። የሁለተኛ እና ሦስተኛ ዲግሪ ተማሪዎች ጥናታዊ ጽሑፋቸውን በደንብ እያዩ ጥራት ያለው ሥራ እንዲሠሩ የሚያበራታቱ ነበሩ” ብለዋል። ፕሮፌሰር በየነ የትምህርት እና የምርምር ሥራቸውን የጀመሩት በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሥነ ሕይወት ትምህርት ክፍል ነበር። የኢትዮጵያ ባዮሎጂካል ሶሳይቲ መሥራች እና ፕሬዚዳንት በመሆንም አገልግለዋል። በተለይ በዘርፉ በወባ በሽታ ላይ ባካሄዷቸው በርካታ ጥናት እና ምርምሮች ስማቸው ይነሳል። ቀደም ሲል ፓራሳይቶሎጂ በአሁኑ ደግሞ ተላላፊ በሽታዎች [ኢንፌክሽየስ ዲዚዝ] በተባለው የትምህርት ክፍል ውስጥ ከፍተኛ ምርምር ሲያደርጉ እንደነበሩ የሚያስታውሱት ፕሮፌሰር ጥልዬ፣ ካላቸው የላቀ እውቀት ባሻገር “በባህሪያቸው የሚመቹ ፣ የሚናገሩት መሬት ጠብ የማይል፣ የሚከበሩ ሰው ነበሩ” ይላሉ። ፕሮፌሰር በየነ በአገር ደረጃ የሚታወቁ ትጉ ሰው ስለነበሩም እርሳቸው በሚሠሩበት ትምህርት ክፍል ሲመደቡ ተሰምቷቸው የነበረውን ደስታ የትናንት ያህል ነው የሚያስታውሱት። ፕሮፌሰር በየነ፡ የሰላማዊ ፖለቲካ ትግል ምልክት ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ከትምህርት እና ምርምር ዘርፍ ባሻገር ስማቸው በመላው አገሪቱ ጎልቶ በወጣበት የፖለቲካ ታሳትፏቸውም ያሳረፉት አሻራ ጉልህ ነው። የኢትዮጵያ ሶሻል ዲሞክራቲክ ፓርቲ (ኢሶዴፓ) ሊቀ መንበር የነበሩት ፕሮፌሰሩ፣ እምብዛም የርዕዮተ ዓለም ልዩነት የሌላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች ተጣምረው በአንድነት እንዲሠሩ ሲጥሩ ቆይተዋል። የቀድሞ የፖለቲካ ፓርቲዎች የጋራ ምክር ቤት ሊቀ መንበር እና አሁን የኢሶዴፓ ምክትል ሊቀ መንበር የሆኑት ዶ/ር ራሄል ባፌም ይህንኑ ያስረግጣሉ። የኢትዮጵያ የፖለቲካ መንገድ ፈታኝ እና ጠባብ በሆነበት ጊዜ በድፍረት ለሕዝብ የቆሙ ሰው ነበሩም ይሏቸዋል። ፕሮፌሰር በየነ የኢትዮጵያን ዲሞክራሲ ማየት ምኞታቸውም፤ ጥረታቸውም ነበር የሚሉት ዶ/ር ራሄል፣ “በኢትዮጵያ ሰላማዊ የሥልጣን ሽግግርን፣ የሥርዓት ለውጥን፣ ለሕዝብ የሥልጣን ባለቤትነት የመገዛትን፣ የሕግ የበላይነትን የማስፈን ጉጉት ነበራቸው። እናም በዚህ ሁኔታ ነበር በሰላማዊ መንገድ ሲፋለሙ የቆዩት” ብለዋል። አክለውም ላለፉት ከሦስት አስርት ዓመታት በላይ በኢትዮጵያ እየተካሄደ ላለው ሰላማዊ የፖለቲካ መንገድም ፈር ቀዳጅ ነበሩ ይላሉ ዶ/ር ራሄል። ፕሮፌሰር በየነ ሰላማዊ ፖለቲካ በታሰበ ቁጥር “በኢትዮጵያ ሕዝብ አዕምሮ ውስጥ የሚያቃጭሉ የሕዝብ ምልክት ናቸው” የሚሉት ዶ/ር ራሄል፣ ከእርሳቸው ብዙ ትምህርት መቅሰማቸውን ይናገራሉ። “እኛ እንደ ፓርቲ፣ ከፓርቲ ባለፈ እንደ አባት፣ ከዚያም እንደ ቤተ መጽሐፍት ነበር በእርሳቸው ስንገለገል፣ ስንማር፣ ስንቀረጽ የነበረው። እስካሁን ድረስ ለብዙ ጥያቄዎቻችን ከእርሳቸው መልስ እናገኝ ነበር። . . . እኔም በእርሳቸው የተቀረጽኩ ሰው ነኝ” በማለት ምስክርነታቸውን ለቢቢሲ ተናግረዋል። ፕሮፌሰር በየነ፡ በኢትዮጵያ አንድነት ባለጽኑ አቋሙ በርካታ ቁጥር ባላቸው እና የተለያየ ፍላጎት ያላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች በተፈጠሩበት ጊዜ ውስጥ ፕሮፌሰር በየነ በዋናነት በኢትዮጵያ አንድነት ላይ ጽኑ አቋም ስላላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች በጋራ በመቆም አገራቸውን አስቀድመው እንዲሠሩ ታግለዋል ይላሉ ዶ/ር ራሄል። “እምብዛም የርዕዮተ ዓለም ልዩነት የሌላቸው በርካታ የፖለቲካ ፓርቲዎች ወደ አንድነት እንዲመጡ፣ የፖለቲካ ምኅዳሩ ወደ ንግግር እንዲመጣ፣ ከጦርነት እና ከመጠላለፍ እንዲንወጣ የለፉ ሰው ናቸው።” በሽግግር ወቅት የደቡብ ፓርቲዎችን ከሌሎች ሰዎች ጋር በመሆን አስተባብረው የደቡብ ኢትዮጵያ ሕዝቦች ዴሞክራሲ ኅብረት የተባለ የፖለቲካ ድርጅት በመመሥረት በተወካዮች ምክር ቤት ውስጥ 17 መቀመጫዎችን ይዘው ነበር። እሳቸው ሲመሩት የነበረው የኢትዮጵያ ሶሻል ዲሞክራቲክ ፓርቲም የ15 ፓርቲዎች ሕብረት ነው። እነዚህ ፓርቲዎች እንዲዋሃዱ አድርገው በአንድ ፓርቲ ሥር እንዲሠሩ ያዋቀሩ መሪ ናቸው- ፕሮፌሰር በየነ። በ1997 ዓ.ም. ምርጫ ከቅንጅት ጋር ዋነኛ ተፎካካሪ የነበረውን ኅብረት እንዲሁም ከዚያ በኋላ መድረክ የተባሉትን የፖለቲካ ፓርቲዎች ጥምረትን ካቋቋሙ ቁልፍ ፖለቲከኞች መካከል ተጠቃሹ ናቸው። “የውይይት አጀንዳዎችን ወደ ፊት በማምጣት የፖለቲካ ፓርቲዎች እንደመተዳዳሪያ በሚቆጠሩበት እና በተከፋፈሉበት ወቅት ሳይቀር ተቃዋሚ ፓርቲዎች በሃሳብ ደረጃ ተዋቅረው እንዲዋሃዱ ጥረት አድርገዋል” ይላሉ ዶ/ር ራሄል። ከዚህም ባሻገርም ፕሮፌሰር በየነ ከሕዝብም ሆነ ከመሪዎች ጋር ሲሰሩ በዓላማ ፅናት እና በቅንነት እንደሆነ ዶ/ር ራሄል ይናገራሉ። “በእርሳቸው ዓይን ሰው ሁሉ ሰብዓዊ እኩልነት ያለው ነው” ሲሉ ለአንዱ ያጋደለ እና የተንጋደደ አመለካከት እንዳልነበራቸው ያስታውሳሉ። ፕሮፌሰር በየነ ከታኅሣሥ 2014 ዓ.ም ጀምሮ በመንግሥታዊው የፖሊሲ ጥናት ተቋም አምስተኛው ዳይሬክተር ጄነራል ሆነው እያገለገሉ ባሉበት ወቅት ነው ሕልፈታቸው የተሰማው። ሕልፈታቸውን ተከትሎም ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድን ጨምሮ ከፍተኛ ባለሥልጣናት እና የተለያዩ አቋምን ያሚያራምዱ ፖለቲከኞች የተሰማቸውን ሐዘን እየገለጹ ነው። /s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ያለፉት 5 ዓመታት የእንቁጣጣሽ ገበያ፡ ሽንኩርት፣ ዶሮ፣ ዕንቁላልና በግ ምን ያህል ጨመረ? [/INST] 10 መስከረም 2024 በዓል ሲቃረብ ሸማች የሚለው ብዙ ነው። ‘የዘንደሮ ገበያ አይቀመስም’ ቀዳሚው ነው። ‘በዓል እንዴት ሊያልፍ ነው?’ ‘ኑሮ ጣራ ነካ!’ ሌላም ሌላም. . . ነጋዴ ደግሞ በተራው ‘አቅርቦት የለም’ ከሚለው ጀምሮ ‘ከቦታው ጨመረ’፣ ‘ምርት አልገባም’ የሚሉ ሰበቦችን ይደረድራል። መንግሥት በበኩሉ ‘በስግብግብ ነጋዴዎች የተፈጠረ ጭማሪ’ አልያም ‘የኢኮኖሚ አሻጠር’ ነው ይላል። አንዳንዴም በቂ አቅርቦት እንዳለ ይጠቅሳል። የጭማሪው ምክንያት ላይ ክርክር አለ። አንድ ነገር ግን ሁሉንም ያስማማል - የዋጋው መጨመር። ታዲያ ዋጋው ምን ያህል ጨመረ? የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴሌቪዥን ጣቢያ በዓለት ሲመጡ ‘ገበያው እንዴት ነው?’ በሚል የዘገባ ሸፋን ይሰጣል። ሽማቾችን እና ነጋዴዎችን እያነጋገረ አልያም ዘገቢዎቹን ገበያው ድረስ እየላከ የገበያውን ዋጋ ያቀርባል። ይህ ዘገባ በአዲስ ዓመት መግቢያ ላይም ያለ ነው። የዶሮ፣ የዕንቁላል፣ የሽንኩርት እና የቁም ከብቶችን ዋጋ ከሸማቾችና ነጋዴዎች አስተያየት ጋር ያቀርባል። በእነዚህ ዘገባ የሚነሱ ዋጋዎች መሬት ላይ ያለውን እውነታ ምን ያህል ያንጸባርቃሉ የሚለው ሌላ ጥያቄ ነው። ሆኖም ዘገባዎቹ ላይ ያሉትን ዋጋዎች እንኳን ብንወስድ በዓመታት ውስጥ የበዓል ገበያ እያሻቀበ መሄዱን አይደብቁም። ከ2012 እስከ 2016 ባሉት 5 ዓመታት የአዲስ ዓመት ገበያ ምን ያህል ጨመረ? የአዲስ ዓመት ገበያ ከ2012 እስከ 2015 ዓ.ም. በኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ኮርፖሬሽን ጳግሜ 5/2012 ዓ.ም. ማለዳ ላይ ባስተላለፈው የቢዝነስ ዘገባ የአዲስ ዓመት ገበያን ቃኝቶ ነበር። የ‘ሀበሻ’ እና ‘የፈረንጅ’ ዶሮዎች ከ400 እስከ 500 ብር ሲሸጡ እንደነበር የሚያመለክተው ዘገባው ሽንኩርት በኪሎ ከ17 እስከ 20 ብር እየተሸጠ እንደሆነ ነጋዴዎች እና ሸማቾችን አነጋግሮ ጠቅሷል። በዚሁ ዓመት ጷግሜ ወር ላይ የተሰራ ሌላ ዘገባ የበግ ዋጋ ከ2 ሺህ 500 እስ 7 ሺህ ብር እንደሆነ የሚያመለክት ሲሆን ሠንጋ ከ13 ሺህ እስከ 35 ሺህ የኢትዮጵያ ብር እንደሚሸጥ ያሳያል። የኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝ ተጽዕኖ እንዳሳረፈበት በተገለጸው በዚህ ገበያ ቅቤ በኪሎ ከ280 እስከ 350 ብር ተሸጦ እንደነበር ከዘገባው መረዳት ይቻላል። በኢቢሲ ዘገባ መሠረት በ2012 ዓ.ም. የአዲስ ዓመት ገበያ በአማካኝ ዶሮ 450 ብር፣ ሽንኩርት 18 ብር፣ ቅቤ 315 ብር፣ በግ 4 ሺህ 800 ብር እና ሠንጋ 24 ሺህ ብር ሲሸጥ እንደነበር አመልክቷል። በተከታዩ ዓመት 2013 ዓ.ም. ደግሞ ተመሳሳይ ዘገባ የሰራው ኢቢሲ፣ የዶሮ አማካኝ ዋጋ 100 ብር ጨምሮ ከ550 እስከ 650 እንደሚሸጥ ገልጿል። ሽንኩርት ከዓመት በፊት ሲሸጥበት ከነበረው ዋጋ እስከ 19 ብር የሚደርስ የዋጋ ጭማሪ ታይቶበታል። በዘገባው መሠረት በ2013 ዓ.ም. የአዲስ ዓመት ገበያ ሸንኩርት በኪሎ ከ38 እስከ 39 ብር ሲሸጥ ነበር። በ2013 ዓ.ም. ከፍተኛው የሠንጋ ዋጋ ከአንድ ዓመት በፊት ከነበረበት 15 ሺህ ብር ጨምሮ 50 ሺህ ብር ገብቷል። በዚያ ዓመት ሠንጋ ከ25 ሺህ እስከ 50 ሺህ ብር ሲሸጥ ነበር። የበግ ዋጋ ደግሞ ከ3 ሺህ እስከ 8 ሺህ 500 ብር እንደሚያወጣ የተዘገበ ሲሆን አንድ ዓመት ቀድሞ ሲሸጥበት ከነበረው አማካኝ ዋጋ የ700 ብር ጭማሪ አሳይቷል። ቅቤ ደግሞ ከ500 እስከ 580 ወይም በአማካኝ 540 የኢትዮጵያ ብር የነበረ ሲሆን አማካኝ ዋጋው አንድ ዓመት ቀደም ብሎ ከነበረው የ227 ብር ጭማሪን አሳይቷል በዚያ ዓመት ‘የሀበሻ’ እንቁላል በ8 ብር ሲሸጥ ነበር። በቀጣዩ ዓመት 2014 ዓ.ም. ከፍተኛ ጭማሪ የታየው በሠንጋ ዋጋ ላይ እንደሆነ ኢቢሲ በሰራው የበዓል የቢዝነስ ዘገባ ላይ ተብራርቷል። ከዚህ ጊዜ አንድ ዓመት ቀደም ብሎ የነበረው የሠንጋ አማካኝ ዋጋ በ23 ሺህ ብር አሻቅቧል። ዋጋው ከ45ሺህ እስከ 65 ሺህ ብር እንደነበር ኢቢሲ ዘግቦታል። በግ ከ4 ሺህ እስከ 10 ሺህ ሲሸጥ የነበረ ሲሆን አማካኝ ዋጋው 7 ሺህ ብር ሆኖ አልፏል። ኢቢሲ የ2014 ዓ.ም. አዲስ ዓመት የበዓል ገበያን ሲያስቃኝ ዶሮ ከ650 እስከ 800 የኢትዮጵያ ብር እየተሸጠ እንደሆነ ዘግቦ ነበር። በዚህ ሂሳብ አማካኙ የዶሮ ዋጋ 725 ብር እንደነበር መረዳት ይቻላል። በዚሁ ዓመት ‘የሀበሻ’ እንቁላል በ2013 ዓ.ም. ከነበረው 8 ብር የ4 ብር ጭማሪ አሳይቶ 12 ብር ገብቷል። ቅቤ ደግሞ በ2012 ዓ.ም. ከነበረው አማካኝ ዋጋ 60 ብር ጨምሮ 600 ብር ገብቷል። እስቲ ወደ 2015 ዓ.ም. እንሻገር።አቢሲ በዘገበው መሠረት በ2015 ጳግሜ ወር የአዲስ ዓመት ገበያ የሽንኩርት ዋጋ በኪሎ 38 ብር ነበር። ይህ ማለት ከ2 ዓመት በፊት ከነበረው ዋጋ ተመሳሳይ ወይም በአንድ ብር ዝቅ ያለ ነው። በወቅቱ ቅቤ ከ520 ብር እስከ 580 ብር የተሸጠ ሲሆን ከ2014 ዓ.ም. ቅናሽ ታይቶበታል። ከዚያ ዓመት በፊት አማካኝ የቅቤ ዋጋ 850 ብር የነበረ ሲሆን በ2015 ዓ.ም. 550 ብር ዝቅ ብሏል። በዚያ ጊዜ ዶሮ 850 እስከ 950 ብር ይሸጥ የነበረ ሲሆን አማካኙ ዋጋ 900 ብር ነበር። በዚህ መሠረት አማካኙ ዋጋ ላይ በ2015 ዓ.ም. ላይ 175 ብር ጭማሪ ይታያል። ኢቢሲ ባለፈው ሳምንት መጨረሻ በሰራው የበዓል ገበያ ዘገባ መሠረት ዶሮ ከ750 እስከ 1000 ሺህ የኢትዮጵያ ብር እንደሚሸጥ የዘገበ ሲሆን፣ በዚህ ዋጋ መሰረት የዶሮ ዋጋ ከ2015 ዓ.ም. በ25 ብር ቀንሶ 875 ብር ተሽጧል። በግ ከሁለት ዓመት በፊት ሲሸጥበት ከነበረው ከፍ ያለ የዋጋ ጭማሪ አሳይቷል። አማካኙ የበግ ዋጋ እስከ 8 ሺህ ብር ጨምሯል። አማካኝ የበግ ዋጋ በ2016 ዓ.ም.16 ሺህ 500 ብር ሆኗል። እንደ ኢቢሲ የቀጥታ ዘገባ በ2016 ዓ.ም. መገበደጃ ላይ ዝቅተኛው የበግ ዋጋ 6 ሺህ 500 በር ሲሆን ከፍተኛው ደግሞ 20 ሺህ ብር ነው። ቅቤ በኪሎ ከ800 እስከ 900 ብር እየተሸጠ ሲሆን፣ አማካኙ 850 ብር ነው። ይህም ከባለፈው ዓመት ጋር ሲነጻጸር በ300 ብር ያሻቀበ ነው። ባለፉት 5 ዓመታት የበዓል ገበያ ምን ያህል ጭማሪ አሳየ? ኢቢሲ በሠራቸው ዘገባዎች ላይ ተመስርተን ጭምሪውን እናስላ። ከአምስት ዓመታት በፊት በነበረው የአዲስ ዓመት ገበያ የዶሮ አማካኝ ዋጋ 450 ብር የነበረ ሲሆን፣ ከአምስት ዓመታት በኋላ ዶሮ እጥፍ ያህል አድጎ በአማካኝ 875 ብር እየተሸጠ ነው። ይህ ማለት አማካኝ የዶሮ ዋጋ ላይ በአምስት ዓመታት ውስጥ የ94.5 በመቶ ወይም የ425 ብር ጭማሪ ታይቷል። በግ ከአምስት ዓመት በፊት አማካኝ ዋጋው 4 ሺህ 500 ብር የነበረ ሲሆን ከአምስት ዓመታት በኋላ ከሁለት እጥፍ በላይ አሻቅቦ በ243 በመቶ (ፐርሰንት) ጨምሯል። በአምስት ዓመታት ውስጥ በ11 ሺህ 700 ብር ጨምሯል እንደማለት ነው። ኢቢሲ በዘንድሮ የበዓል ዘገባው እስከ ትናንት ድረስ የሽንኩርት ዋጋን አልዘገበም። የአራት ዓመቱን ቁጥር ስንመለከት ግን ከአራት ዓመት በፊት የአንድ ኪሎ ሽንኩርት ዋጋ ጷግሜ ወር ላይ በአማካኝ 18 ብር የነበረ ሲሆን፣ ከአራት ዓመት በፊት ደግሞ 38 ብር ሆኖ ተሽጧል። ይህ ማለት ከእጥፍ በላይ አሻቅቦ በ111 በመቶ ወይም በአንድ ኪሎ ላይ 20 ብር ጨምሯል ማለት ነው በተመሳሳይ የሀበሻ እንቁላል ከአራት አመት በፊት ሲሸጥብት ከነበረው 8 ብር 100 በመቶ ጭማሪ በማሳየት ዘንድሮ 16 ብር እየተሸጠ ይገኛል። ቅቤ ከአምስት ዓመታት በፊት በኪሎ በአማካኝ 315 ብር ይሸጥ የነበረ ሲሆን፣ ከአምሰት ዓመታት በኋላ ዘንድሮ በአማካኝ 850 ብር ወይም የ170 ፐርሰንት ጭማሪ አሳይቷል። አሁንስ በርግጥም 'ኑሮ ጣርያ ነክቷል' እንላለን ወይስ 'የዘንድሮው ገበያ አይቀመስም'? መልካም በዓል!! </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የዓለማችን ቁጥር አንዱ ‘ዩቲዩበር’ ሚስተር ቢስት በአምስት ሴቶች የተከሰሰው ለምንድነው? [/INST] ግማሽ ቢሊዮን ተከታዮች ያሉት ሚስተር ቢስት በኢንተርኔት ዓለም ‘እጅግ መልካም’ ከሚባሉ ሰዎች መካከል ነው። ጂሚ ዶናልድሰን በተባለ የመዝገብ ስሙ የሚታወቀው ሚስተር ቢስት ፕራይም ቪድዮ በተሰኘው የቪድዮ ማሠራጫ ላይ በቅርቡ በሚተላለፈው ‘ጌም ሾው’ ምክንያት ነው ክስ የቀረበበት።የዚህ ‘ጌም ሾው’ ተሳታፊ የሆኑ አምስት ሴቶች ናቸው የሚስተር ቢስትን ኩባንያ እና የፕራይም ቪድዮ ባለቤት የሆነውን አማዞን የከሰሱት። እስከ ዛሬ ከታዩ ‘የጌም ሾዎች’ በእጅጉ ትልቁ የተባለው እና አንድ ሺህ ተሳታፊዎች ያሉት ይህ ውድድር ለአሸናፊው 5 ሚሊዮን ዶላር ሽልማት ይሰጣል። ነገር ግን በክሱ ምክንያት ይህ የቴሌቪዥን ዝግጅት ይሠራጫል ወይ የሚለው አጠያያቂ ሆኗል። 54 ገፆች ያሉት ይህ ክስ ለሚድያ ክፍት ያልሆኑ በርካታ ዓረፍተ-ነገሮችን የያዘ ቢሆንም፤ አምስቱ ሴት ከሳሾች በዝግጅቱ “ሴቶችን ዝቅ አድርጎ የሚያይ እና ፆታን መሠረት ያደረገ መገለል ላለበት ሁኔታ ተጋልጠናል” ማለታቸው ተመልክቷል። በዚህ የቴሌቪዥን ፕሮግራም ላይ የተሳተፉ ሰዎች “በቂ ምግብ አልተሰጣቸውም እንዲሁም ከአቅማቸው በላይ እንዲሠሩ ተደርጓል” የሚል ክስም ሰፍሯል። በአብዛኛው ለሕዝብ ይፋ ባልሆነው በዚህ ክስ ላይ ከሳሾቹ “ለወሲባዊ ትንኮሳ እና ለከፋ የሥራ ሁኔታ” ተጋልጠናል ሲሉ የሚስተር ቢስት ኩባንያን እና አማዞንን ከሰዋል። ባለፈው ነሐሴ ወር ዘ ኒው ዮርክ ታይምስ ጋዜጣ በርከት ያሉ ያልተለቀቀው ጌም ሾው ላይ የተሳተፉ ሰዎችን አናግሮ ዘገባ የሠራ ሲሆን፣ አንድ ግለሰብ ለ20 ሰዓታት ያክል ምንም ምግብ ሳይቀምስ መቆየቱን በመጥቀስ ቅሬታውን ለጋዜጣው ተናግሯል። የፕሮግራሙ ተሳታፊዎች በውድድሩ ወቅት በሚገባው ሰዓት የሕክምና አገልግሎት አልተሰጠንም ሲሉ ይወቅሳሉ። ክሱ የታዋቂውን ‘ዩቲዩበር’ ስም ያጎድፈው ይሆን? እርግጥ ነው ሚስተር ቢስት በሥራዎቹ አሁን ለቀረበበት ክስ እና ለመሰል ቅሬታዎች እንዲሁም ወቀሳዎች አዲስ አይደለም። ከዩቲዩብ በሚያገኘው ገንዘብ በመላው ዓለም እየተዘዋወረ በጎ ሥራዎችን በመሥራቱም ትችት ገጥሞት ነበር። በለተይ ደግሞ በአፍሪካ አገራት ውስጥ ንፁህ ውሃ የሚያወጣ መሣሪያ በመግጠሙ እንዲሁም መስማት ለተሳናቸው እና ለዓይነ ስውራን የቀዶ ህክምና ወጪን በመሸፈኑ ያደነቁት ቢኖሩም የወቀሱትም አልጠፉም። ነገር ግን የሚስተር ቢስት ተፅዕኖ እየሰፋ እንጂ እየኮሰመነ አልመጣም። ከዩቲዩብ እና ከሌሎች መድረኮች የሚያገኘው ገቢም እየጨመረ ነው። ኔትፍሊክስ በተሰኘው የፊልም ማሠራጫ ጣቢያ የተላለፈው ታዋቂው ‘ስኩዊድ ጌም’ የተባለ ተከታታይ ድራማ ላይ ተመሥርቶ የሠራው ‘ጌም ሾው’ በዩቲዩብ ገፁ 652 ሚሊዮን ጊዜ ታይቶለታል። በዚህ ጌም ሾው በጠቅላላው ለሽልማት የቀረበው ገንዘብ 456 ሺህ ዶላር ነው። ነገር ግን አብዛኛውን ጊዜ የሚያደርገው በጎ ሥራ ብዙ ትችት ሲገጥመው አይታይም። ለምሳሌ ለሰዎች መኖሪያ ቤት፣ መኪና እና ጥሬ ገንዘብ ሲሰጥ ይታያል። ይህን ተከትሎ ነው የኢንተርኔት ‘መልካሙ ሰው’ የተሰኘ ቅፅል ስም የተሰጠው። አሁንም በርካታ ሰዎች ወደ ተለያዩ የማኅበራዊ ሚድያ ገፆቹ እየጎረፉ እየተከተሉት ነው። በዚህም ምክንያትም በዓለማችን በርካታ ሰዎች የሚከተሉት የዩቲዩብ ቻናል ያለው ግለሰብ ለመሆን ችሏል። ሶሻልብሌድ የተባለው የበይነ መረብ መረጃ ሰብሳቢ ድርጅት እንደሚለው ሚስተር ቢስት ባለፉት 30 ቀናት ብቻ 5 ሚሊዮን የዩቲዩብ ሰብስክራይበሮችን አግኝቷል። በርካታ ተከታዮች ያሏቸው ዩቲዩበሮች እንዲሁ በተመሳሳይ አወዛጋቢ ድርጊት ሲፈፅሙ ቢገኙም አብዛኛዎቹ በይፋ ይቅርታ ጠይቀው ሥራቸውን ሲቀጥሉ ታይተዋል። ለዚህም ነው ዩቲዩበሮች በፍጥነት ይቅርታ የሚደርግላቸው የሚባለው። ነገር ግን ሚስተር ቢስት በዚህ ክስ ምክንያት ምን ሊገጥመው እንደሚችል አይታወቅም። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ወጣቶች ምክር እና ድጋፍ በሚፈልጉበት ጊዜ በቀላሉ የሚያገኙት ኤአይ የሥነ ልቦና አማካሪ [INST] ካራክተር ኤአይ ይባላል። Character.ai ወደሚለው ገጽ ከገቡ በሀሪ ፖተር፣ ኤሎን መስክ፣ ቢዮንሴ፣ ቭላድሚር ፑቲን እና ሌሎችም አምሳያ የተሠሩ ገጸ ባህሪትን ያገኛሉ። እነዚህ የተሠሩት በሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርቴፍሻል ኢንተለጀንስ) ነው። ማንኛውም ሰው ከእውነተኛ ወይም ከልቦለዳዊ ገጸ ባህሪ ተነስቶ ቻትቦት መሥራት ይችላል። ቻትቦት ለሚጠየቀው ጥያቄ ምላሽ የሚሰጥ ኤአይ ነው። ከተፈጠሩት ቻትቦቶች ዝነኛው በሥነ ልቦና ባለሙያ አምሳያ የተሠራው ነው። ለዚህ ቻትቦት 78 መልዕክቶች እስካሁን ተልከዋል። የተሠራው ብሌዝማን98 በተባለ ተጠቃሚ ከአንድ ዓመት በፊት ነው። በየቀኑ 3.5 ሚሊዮን ሰዎች ገጹን እንደሚጎኙ ይጠቅሳል። ‘ሕይወት ሲከብድ ድጋፍ የሚሰጥ’ በሚለው ነው ገጹ የሚተዋወቀው። ከፍተኛ ዕውቅና ያላቸው እና ተጠቃሚዎች በብዛት የሚያፈሩት የጌም ገጾች ቢሆኑም ይህ የሥነ ልቦና ምክር ገጽ ዝነኛ እየሆነ መጥቷል። ተመሳሳይ አገልግሎት የሚሰጡ ከ400 በላይ ቻትቦቶች አሉ። ከእነዚህ ገጾች አንዱ 16.5 ሚሊዮን ተከታዮች አለው። ‘አር ዩ ፊሊንግ ኦኬ’ የተባለው ደግሞ 12 ሚሊዮን ተከታዮች አለው። ማኅበራዊ ገጽ ላይ ስለዚህ ቻትቦች አስተያየት የሚሰጡ ሰዎች ‘ሕይወቴን አትርፎታል’፣ ‘እኔንም የወንድ ጓደኛዬንም ረድቶናል’ የሚሉና ሌሎችም ተመሳሳይ ይዘት ያላቸው ጽሑፎች አስፍረዋል። ብሌዝማን98 በሚባል ቅጽል የሚጠራው የ30 ዓመቱ ሳም ዛያ ነው። የሚኖረው ኒው ዚላንድ ሲሆን “እንደዚህ ዝነኛ ይሆናል ብዬ አላሰብኩም ነበር” ይላል። “ሰዎች ምቾች ተሰምቷቸው እየተጠቀሙት እንደሆነ እና እንደረዳቸው ይናገራሉ” ሲልም ያክላል። የሥነ ልቦና ተማሪ ነው ሳም። ቻትቦቱን ያስተማረው ከሥነ ልቦና ትምህርቱ ተነስቶ እንደሆነ ይናገራል። ቻትቦቱ የሚሰጠውን መልስ የቀመረውም በዚህ መንገድ ነው። ድባቴ እና ጭንቀትን ጨምሮ ሌሎችም ብዙዎችን ለሚጎዱ የአእምሮ ሕመሞች ሕክምና የሚሆኑ መልዕክቶች እንዲኖረው አድርጓል። አሁን ባለበት ደረጃ ቻትቦቱ ሰው የሥነ ልቦና አማካሪን መተካት እንደማይችል ሳም ይናገራል። ይህን ቻትቦት መጀመሪያ ላይ የሠራው ለራሱ ነበር። ጓደኞቹ በሥራ ተጠምደው የሚያዋራው ሰው ሲያጣ ነበር የሠራው። የሥነ ልቦና አማካሪ ጋር መሄድ የሚያስከፍለው ከፍተኛ ገንዘብ ሲሆን ነበር ቻትቦቱን ያዘጋጀው። ኤአይ የሥነ ልቦና አማካሪ በተለይ በወጣቶች ዘንድ ከፍተኛ ተቀባይነት አለው። ለምሳሌ የካራክተር ኤአይ ተጠቃሚዎች መካከል አብዛኞቹ ከ16 እስከ 30 ዓመታቸው ነው። “ለምሳሌ ሌሊት ላይ ከጓደኛቸው ወይም ከሥነ ልቦና አማካሪ ጋር ማውራት የማይችሉ ሲሆን፣ ይህን ቻትቦት እንደሚጠቀሙ ሰዎች ነግረውኛል” ይላል ሳም። ከዚህ ቻትቦት ጋር በጽሑፍ ማውራት የሚቻል መሆኑ አብዛኞቹን ወጣቶች እንደሚስባቸው ይናገራል። “በስልክ ከማውራት ወይም በአካል ተገናኝቶ ከማውራት በጽሑፍ ማውራት ይቀላል” ይላል። ቴሬሳ ፕሬውማን የሥነ ልቦና ባለሙያ ናት። ቻትቦት የሥነ ልቦና ምክር ሲሰጥ ወጣቶችን ሊስብ እንደሚችል ጥርጥር የለውም ትላለች። “ዋናው ጥያቄ ምን ያህል ውጤታማ ነው? የሚለው ነው። ቻትቦቱ በፍጥነት ነው የሚመልሰው። አስቀድሞ የመገመት ነገርም አስተውዬበታለሁ” ትላለች። ለምሳሌ አንድ ሰው ከፍቶኛል ሲል ቀድሞ ገምቶ ድባቴ ነው ሊል እንደሚችል ትጠቅሳለች። “ሰዎች የሚመልሱት ግን እንደዚያ አይደለም” ትላለች። አንድ ሰው የሥነ ልቦና ምክር ከመስጠቱ በፊት የሚሰበስባቸውን መረጃዎች ቻትቦቱ እንደማይሰበስብ ትገልጻለች። ሆኖም በአፋጣኝ እርዳታ ለሚሹ እንደሚጠቅም ግን ትስማማለች። ቻትቦቱን የሚጠቀሙ ሰዎች ቁጥር መጨመር የሕክምና ተደራሽነት ውስን መሆኑን እንደሚጠቁምም ትጠቅሳለች። የቻትቦቱ ቃል አቀባይ በበኩሏ “ሰዎች ድጋፍ በማግኘታቸው ደስተኛ ነን። አያይዘንም በሙያው ከሠለጠኑ ባለሙያዎች ምክር እንዲጠይቁም እናበረታታለን” ትላለች። ተጠቃሚዎች የሚጽፉት ለሌሎች ተጠቃሚዎች ባይታይም የቻትቦቱ ሠራተኞች ማንበብ ይችላሉ። ይህን የሚያደርጉትም የተጠቃሚዎችን ደኅንነት ለመጠበቅ ነው። ከዚህ ቻትቦት ጀርባ ያለው ላርጅ ላንጉጅ ሞዴል እንደ ሰው አይደለም። ቃላት በመገጣጠም መረጃ ለመረዳት ይሞክራል። አንዳንድ የሥነ ልቦና ባለሙያዎች ኤአይ ተገቢ ያልሆነ የሥነ ልቦና ምክር ለተጠቃሚዎች ይሰጣል ብለው ስለሚያስቡ ስጋት አላቸው። ኤአይ በጾታ ወይም በቀለም መድልዎ ሊያደርስ ይችላል፣ ሌላኛው የባለሙያዎች ስጋት ነው። አንዳንድ ባለሙያዎች ግን አወንታዊ ጎኑን ነው የሚያዩት። እንደ ዩናይትድ ኪንግደም ባሉ አገራት ብሔራዊ ዕውቅና ያገኙ የሕክምና አገልግሎት የሚሰጡ የኤአይ ገጾች አሉ። /s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የእውን ዓለምን በዲጂታል ‘የሚተካው’ ሜታቨርስ ምንድን ነው? መቼስ እንደርስበታለን? [/INST] ዓለም ሙሉ በሙሉ ወደ ሜታቨርስ (Metaverse) መቼ ትቀየራለች? ለሚለው ጥያቄ ብዙ መላ ምቶች ይቀመጣሉ። ምናልባትም በቀጣይ አሥርታት ልንደርስበት እንችል ይሆናል ብለው ባለሙያዎች ይተነብያሉ አውሮፕላን ተሳፍሮ ፓሪስ ድረስ ሄዶ አይፍል ታወርን መጎብኘት ላያስፈልግ ይችላል። ከመኝታ ክፍልዎ ሳይወጡ በአንድ ‘ክሊክ’ ፓሪስን በሙሉ ቁመናዋ ያያሉ። ከቤት ቢሮ ድረስ ሄዶ ኮምፒውተር እስከሚከፈት መጠበቅ ላያስፈልግ ይችላል። ቤት ሆነው ሁሉም ሥራ ያከናውናሉ። ሌጎስ፣ ሮም፣ አዲስ አበባና ቶኪዮ ያሉ ጓደኛሞች በያሉበት ሆነው፣ አንድ ላይ ቡና ይጠጣሉ። ይህንን የወደፊት ዓለም በስሱም ቢሆን የሚያሳየን የቨርችዋል ሪያሊቲ (ምናባዊ ዓለም) ጌም ነው። የሰዎችን እንቅስቃሴ የሚያነቡ መሣሪያዎች የተገጠሙለት ቴክኖሎጂ ይጠቀማል። ተጫዋዎች ያሉበትን እውናዊ ስፍራ ሳይለቁ ወደምናባዊ ዓለም ገብተው ከሌሎች ሰዎች ጋር ጌም ይጫወታሉ። ይህ በእያንዳንዱ የዕለት ከዕለት ሕይወት እንዲተገበር ተግተው እየሠሩ ያሉ የቴክኖሎጂ ተቋማትም አሉ። የእውን ዓለምን ዲጂታል ‘አቻ’ የሚሰጠው ሜታቨርስ ምንድን ነው? ምን ዓይነት ዓለም ይፈጥራል? መቼስ እንደርስበታለን? የሚሉትን ይህ ዘገባ ይዳስሳል። ስለ ሜታቨርስ ማብራሪያ የሰጠን ባለሙያ ዳንኤል ጌታቸው ይባላል። ዳንኤል በሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርቴፍሻል ኢንተለጀንስ) እና በሮቦቲክስ ፒኤችዲውን እየሠራ ነው። በተለይም በኢንተርኔት ኦፍ ቲንግስ እና ኤክስቴንድድ ሪያሊቲ (ኤክስአር) የሚታወቀው ተቋም ‘ጉዞ ቴክኖሎጂስ’ መሥራች ነው። ጉዞ ቴክኖሎጂስ ከሚታወቅበት አንዱ የቱሪስት መዳረሻ የሆኑ ታሪካዊ ስፍራዎችን ቦታው የሄዱ ያህል እንዲሰማ ማድረግ የሚያስችል ምናባዊ ዓለም መፍጠር ነው። ሜታቨርስ ምንድን ነው? ግዙፍ የቴክኖሎጂ ተቋማት ወደ ሜታቨርስ ዓለም በሚደረገው ሽግግር ውስጥ የተሻለ ቴክኖሎጂ ለመፍጠር ፉክክር ላይ ናቸው። ፌስቡክ መጠሪያውን ወደ ‘ሜታ’ የቀየረው ከማኅበራዊ ሚዲያ ባሻገር ወደ ሜታቨርስ የሚያደርገውን ሽግግር ለመጠቆም ነው። ኮምፒውተር ላይ የሚደረግ እንቅስቃሴ በእውን የሆነ እስከሚመስል ድረስ በሦስት አውታር (3ዲ) የሚያስቃኘውን ስፓሻል ኮምፒውቲንግ (Spatial computing) በመጠቀም የተሠራው አፕል ቪዥን ፕሮ የዓለም መነጋገሪያ የሆነው ያለ ምክንያት አይደለም። ዳንኤል እንደሚለው፣ ሜታቨርስ እስካሁን አልተሠራም፤ ገና በሂደት ላይ ያለ ነው። ምናባዊ ዓለም ወይም ምናባዊ እውነታን (ቨርችዋል ሪያሊቲ ወይም VR) የሜታቨርስ ‘የጀርባ አጥንት’ ሲል ይጠራዋል። ቪአር ምናባዊ ነገሮችን እውን የሆኑ ያህል እንዲሰማን ያደርጋል። የቪአር ሄድሴት ስናደርግ በአካል ያልሄድንባቸው ቦታዎች ይወስደናል። በእውን ያላየናቸውን ስፍራዎች ያሳየናል። የሩቁን ያቀርባል። ወደ ሜታቨርስ ከሚደረገው ጉዞ ጀርባ ብሎክቼይን እና ኤአይን እንዳሉ ዳንኤል ያስረዳል። ብሎክቼይንን፣ ማዕከላዊ ያልሆነና አንድ ቦታ ብቻ ቁጥጥር የማይደረግበት በኮምፒውተሮች መካከል የሚደረግ ልውውጥ ቋት ብለን ልንተረጉመው እንችላለን። ኤአይ፣ ማሽን በቅልጥፍናና የጥራት ደረጃ ሥራ የሚያከናውንበት ሰው ሠራሽ ልኅቀት ነው። የብሎክቼይን እና ኤአይ ዕድገት እንዲሁም ውህደት ሜታቨርስ ወደሚለው “ትልቅ ሐሳብ” እንደሚወስደን ባለሙያው ያስረዳል። “ከሩቅ የምናውቃቸው ቴክኖሎጂዎች አንድ እየሆኑ ሲመጡ ሜታቨርስ የሚባለውን ትልቅ ሐሳብ እናገኛለን” ይላል። የሰው ልጆች ወደፊት የሚኖሩበት “ትልቁ ዲጂታል ሕይወት” ሜታቨርስ እንደሆነ ያስረዳል። ከዚህ ሐሳብ ጋር የሚዛመድ ንድፈ ሐሳብ በሚል የሚጠቅሰው መልቲቨርስ (Multiverse) ነው። አሁን የምንኖርበትን ሕዋ የሚመስሉ ብዙ ተጨማሪ ሕዋዎች እንዳሉና እንደኛ ሕዋ ዓይነት ፕላኔቶችና ሕይወት ያላቸው እንደሆኑ ንድፈ ሐሳቡ ያትታል። ሜታቨርስም በተመሳሳይ “የቨርችዋል ዓለሞች ብዛት” እንደሆነ ዳንኤል ይገልጻል። በእውነታው ዓለም የምናውቃቸው የዕለት ከዕለት ክንውኖች፤ መማር፣ መስራት፣ መገበያየት፣ መዝናናት ወዘተ... ዲጂታል ቅርጽ ይይዛሉ። አንዱ ዓለም ብዙም ሊሆን ይችላል። ሌላ አገር ያለ ሰው የራሱ ዓለም ሊኖረው ይችላል። ቨርችዋል ሥራ ሊኖር ይችላል። ሰዎች ሊገናኙና ማኅበራዊ ሕይወት ሊኖር ይችላል።” ከቨርችዋል ሪያሊቲ በተጨማሪ ኦግመንትድ ሪያሊቲ (Augmented reality)፣ ሚክስድ ሪያሊቲ (Mixed reality) ወይም ተጠቃለው ኤክስቴንድድ ሪያሊቲ (Extended reality) ተናበው የሚሠሩበት ዓለም ነው የሚሆነው። ከአንድ ድረ ገጽ ወደ ሌላ ድረ ገጽ እንደምንሄደው ወደፊት ከአንድ ቨርችዋል ዓለም ወደ ሌላ ቨርችዋል ዓለም እንደምንሄድ ዳንኤል ያክላል። አንድ ቀን በሜታቨርስ ሜታቨርስ በዓለም ላይ እውን ሲሆን አሁን የምናውቀው መደበኛ አኗኗር ምን መልክ ሊኖነው ይችላል? ብለን በምናብ እንጓዝ። ያኔ የቪአር ሄድሴቶች አሁን ካላቸው አቅም በላቀ ደረጃ ይሠራሉ። የሚያከናውኑት ሥራም እየጨመረ ይሄዳል። እያንዳንዱን ነገር በእውን እንደምናየው ወይም እንደሚሰማን በቨርችዋል ዓለም እንኖረዋለን። አንድ ቦታ ሆነን ያሻን ቦታ መገኘት (Telepresence) የምንችልበት ይሆናል። ለዚህ ደግሞ ጠንካራ ኔትወርክ ያስፈልጋል። ዳንኤል እንደሚለው፣ 6ጂ ወይም 7ጂ በሚል እየዘመኑ የሚሄዱ የኔትወርክ መሠረተ ልማቶች ለሜታቨርስ እውን መሆን የግድ አስፈላጊ ናቸው። አሁን ላይ ስልክ፣ ላፕቶፕ ወይም ቴሌቭዥን የምንጠቀመው በሁለት አውታር (2ዲ) ሲሆን ወደ ሜታቨርስ ስንሻገር ሦስት አውታር (3ዲ) ይሆናሉ። “ሜታቨርስ አሁን ያለንበት እውነተኛ ዓለም ቅጂ ስለሚሆን 3ዲ ነው የሚሆነው” ይላል ባለሙያው። እናም በሜታቨርስ ውስጥ መንቀሳቀስ፣ ላይ ታች ማለት፣ ሰዎች መጨበጥ፣ የሰዎችን ስሜት ማንበብም ይቻላል። “ለወደፊት አብዛኛውን ነገር ለማድረግ ከቤት መውጣት የሚያስፈልግ አይመስለኝም” ይላል ባለሙያው። አሁን ካለው የቪአር ሄድሴት ባነሰ መነጽር ወይም ዓይን ብሌን ላይ በሚቀመጥ ኮንታክት ሌንስ አማካይነት ሐሳቡን እውን ለማድረግ እየተሞከረ ነው። “አሁን የከበቡንና ያጣበቡን ስክሪንኖች ተወግደው የምናየው ቨርችዋል ወይም ዲጂታል ዓለም ይኖራል ማለት ነው።“ አሁን ብሔራዊ መታወቂያዎች ወይም የዜግነት ቁጥሮች እንዳሉት ሁሉ የሜታቨርስ አድራሻም ይኖረናል። ዳንኤል እንደሚለው፣ የሜታቨርስ ግብ ያልተማከተ ሥርዓት መፍጠር ስለሆነ ሁሉም ነገር በኔትወርኩ ላይ እንዲሠራና ራሱን በራሱ እንዲያሳድግ ይደረጋል። “ሜታቨርስ የወደፊቱ ትልቅ የኢንተርኔት ውጤት ነው” ሲል ይገልጸዋል። ከስንት ዓመት በኋላ ሜታቨርስ ላይ ይደረሳል? የተለያዩ ባለሙያዎች ጥቂት አሥርታት ይቀሩታል ብለው የጊዜ ገደብ በግምት ያስቀምጡለታል። ዳንኤል “በዚህ ዓመት ውስጥ ይመጣል ብሎ መገመት ይከብዳል” ቢልም፣ በቀጣይ አምስት ዓመታት ውስጥ “ብዙ ለውጦችን እናያለን ብዬ እገምታለሁ” ሲል ግምቱን ያስቀምጣል። ይሄንን የሚለው የቴክኖሎጂ ተቋማት በዘርፉ እያፈሰሱ ያሉትን ገንዘብና አቅም እንዲሁም ትኩረት ከግምት በማስገባት ነው። ባለፉት ጥቂት ዓመታት እንደ ሜታ ኩዌስት3 ያሉ ዘመነኛ የቪአር ሄድሴቶች በሚሊዮኖች መሸጣቸውም ለዳንኤል አንድ ምልክት ነው። “ሰዎች በጌም ለምደውታል። በቀጣይ ለትምህርት ወይም ለቱሪዝም ይውላል። ቀዶ ሕክምናን በአካል ከማድረግ በፊት የተማሩትን በዲጂታል መንገድ (Simulation) መሞከር የግድ ይሆናል። እናም ከአሥር ዓመት ወዲህ ብዙ ለውጥ እናያለን ብዬ አምናለሁ።” ማይክሮሶፍት፣ ፌስቡክ፣ ጉግል፣ አፕልና ሌሎችም ተቋማት የገበያ ተጽዕኖ ለመፍጠር እየሞከሩ ነው። ዋነኛ ትኩረታቸው የመገልገያ ቴክኖሎጂዎቹ ዲዛይን ላይ እንደሆነ የሚናገረው ባለሙያው፣ ከዚህ ጎን ለጎን የኔትወርክ መሠረተ ልማት መሻሻል እንደሚኖርበት ያስረዳል። “አሁን የምናውቀው ኢንተርኔት እውነተኛውን ሜታቨርስ ለመሸከም በቂ አይደለም። ብዙ ሥራ ይቀረዋል” ሲል ይገልጻል። አሁን የተዘረጋው ሥርዓት በአንድ ሰርቨር ላይ ያለን መረጃ ሰዎች ማግኘት የሚችሉበት የኢንተርኔት አሠራር ሲሆን፣ በቀጣይ የሚኖረውን ያልተማከለ የመረጃ ሥርዓት መሸከም የሚችል ፈጣን ኔትወርክ ያስፈልጋል። ዳንኤል እንደሚለው፣ አሁን ዳውንሎድ ወይም አፕሎድ የምናደርግበት የዳታ ፍጥነት አሁን ላለው ፍላጎት በቂ ነው። ወደፊት ግን ማዕከላዊ ባልሆነ ሥርዓት ዳውንሎድ ወይም አፕሎድ የምናደርጋቸው መረጃዎች በጣም ትልቅ ስለሚሆኑ ፈጣን ኔትወርክ ይፈልጋሉ። ስለዚህም “6ጂ ወይም 7ጂን ልንጠብቅ ነው” ይላል። ከዛ በኋላ፣ ሜታቨርስ ውስጥ ስንገባ፣ ዓለምን ከቨርችዋል ሕይወት ውጭ ማሰብ የሚከብድበት ደረጃ እንደርሳለን። ሜታቨርስ “ልክ እንደ ስልካችን” ይሆናል ሲል ባለሙያው ይገልጸዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የኢንተርኔት አገልግሎት ቢቆም ዓለም ምን ልትመስል ትችላለች? [/INST] ኢንተርኔት በአምባገነን መንግሥታት ወይም በሻርክ ጥቃት አልያም በአንድ ግለሰብ ስህተት በቀላሉ ችግር ውስጥ ሊገባ ይችላል። በቅርቡም አንድ መተግበሪያ ላይ ማሻሻያ ሲደረግ በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ኮምፒውተሮችን አቁሟል። አየር መንገዶች በሺዎች የሚቆጠሩ በረራዎችን ሰርዘዋል። ሆስፒታሎች ቀዶ ሕክምና አቋርጠዋል። የአደጋ ጊዜ ጥሪ ተስተጓጉሏል። ማይክሮሶፍት እና ክራውድስትራይክ በስተመጨረሻ ችግሩን ፈተውታል። ሆኖም የተፈጠረው መቆራረጥ አንድ ሳምንት ቆይቷል። ሁሉም እንቅስቃሴ ከኢንተርኔት ጋር የተሳሰረ ከመሆኑ አንጻር እንዲህ ዓይነት መሰናክል ከዚህ በኋላም መከሰቱ አይቀርም። ከዚህ ቀደም የተከሰቱ የኢንተርኔት መቆራረጦች ዓለም ያለ ኢንተርኔት ምን ሊገጥማት እንደሚችል ማሳያ ናቸው። የበይነ መረብ ደኅንነት ባለሙያ እና የቴክኖሎጂ ተንታኝ ሪቴሽ ኮታክ “አሁን እያገኘን ያለው ጥቅም ዋጋም ያስከፍለናል” ይላሉ። ዋነኛው የኢንተርኔት መቋረጥ የሚባለው በ1997 የተከሰተው ነው። ኔትወርክ ሶሉሽንስ የተባለው ተቋም ነበር የገጠመው። ኒው ዮርክ ታይምስ እንደዘገበው፣ በወቅቱ በዶት ኮም እና ዶት ኔት የሚያልቁ ድረ ገጾች ሥራ አቁመው ነበር። በመላው ዓለም በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ድረ ገጾችን አቋርጧል። ሰዎች ኢሜል አይደርሳቸውም ነበር። ተቋማት ከደንበኞቻቸው ጋር መገናኘት ባለመቻላቸው ሥራቸው ተጎድቷል። ኢንተርኔት ያኔ የነበረውን ጥቅም አሁን ካለው ጋር ስናነጻጽረው ያኔ የደረሰው ጉዳት ውስን ሆኖ ሊታይ ይችላል። አሁን ላይ እያንዳንዱ ሕይወታችን ከኢንተርኔት ጋር የተሳሰረ ነው። ኢንተርኔት ተቋረጠ ወይም ኔትወርክ ተስተጓጎለ ማለት ሕይወታችን ምስቅልቅሉ ይወጣል ማለት ነው። በአውሮፓውያኑ 2019 በማታኑስካ-ሱስትና በአላስካ ማኅበረሰብ ላይ የደረሰው የበይነ መረብ ጥቃት እንደ ምሳሌ ይጠቀሳል። 100 ሺህ ሰዎች ሕይወታቸው እንዲቆም አስገድዷል። የማኅበረሰቡ አባል የሆነችው ሔለን ሙንዝ “ሁሉም ነገር ቀጥ ብሎ ቆመ። እስካሁን አካባቢያችን ኮምፒውተሮችን አስተካክሎ አልጨረሰም” ትላለች። ለአሥር ሳምንታት ያህል የኢንተርኔት መስመሩ አልተስተካከለም። ሠራተኞች በታይፕ ለመጻፍ ተገደው ነበር። ‘ትልቅ ኬብል ያስፈልገናል’ የአርሜኒያ ኢንተርኔት በአንድ ኬብል ላይ የተመሠረተ ነበር። መስመሩ በጆርጅያ በኩል ነበር የሚያልፈው። በ2011 (እአአ) አንድ የ75 ዓመት አዛውንት የ2.9 ሚሊዮን አርመናውያንን ኢንተርኔት አቋረጠዋል። አዛውንቷ ወደ ጆርጅያ ለመሻገር ሲሉ መስመሩን በስለት ቆርጠውት አለፉ። አዛውንቷ ቢታሰሩም ኋላ ላይ ዕድሜያቸው ከግምት ገብቶ ተለቀዋል። ሲለቀቁ “ኢንተርኔት ምን እንደሆነ አላውቅም” ነበር ያሉት። የአውሮፓ፣ የመካከለኛው ምሥራቅና ማዕከላዊ እስያ የኢንተርኔት ፖሊሲ አማካሪ ቫን ሆፕስፓን “ኢንተርኔት ሲቋረጥ እንደ ማበድ ነው የሚያደርገን” ይላሉ። ይህም በሺህ ኪሎ ሜትሮች ርዝመት ባለው የኢንተርኔት መስመር ላይ መተማመን ያለውን ችግር ያስረዳሉ። መስመሮቹን ዲጂታል ማድረግ የተሻለ አማራጭ ሊሆን ይችላል። በ2017 ዚምባብዌ ለግማሽ ቀን ኢንተርኔት አልነበራትም። በደቡብ አፍሪካ በኩል የሚያልፍ ኬብልን ትራክተር ቆርጦት ነው ችግሩ የተከሰነው። ከባሕር በታች የተዘረጉ ኬብሎች ለሻርክ ጥቃት ተጋላጭ ናቸው። ከዚህ ቀደም ሻርኮች ኬብሎችን በጥሰዋቸው ያውቃሉ። ሻርኮች እና ሌሎችም የዓሣ ዝርያዎች የሚያደርሱት ጥቃት ከ1964 ጀምሮ በስልክ እና በቴሌግራፍ መስመር ላይ ችግር ሲፈጥር ቆይቷል። ጉግል ከውሃ በታች ያሉ ኬብሎቹን የሚጠቀልለውም ለዚህ ነው። ዲጂታሉ ዓለም ቢቋረጥስ? በአውሮፓውያኑ 2022 የካናዳው ሮጀንስ ኮሚዩኒኬሽን በገጠመው ችግር የካናዳ አንድ አራተኛ የኢንተርኔት እና የስልክ መስመር ተቋርጦ ነበር። በዚህም ምክንያት አስራ አንድ ሚሊዮን ሰዎች አጠቃላይ እንቅስቃሴያቸው እንዳልነበር ሆኖ ተስተጓጉሏል። የአደጋ ጊዜ ጥሪ ተቋርጧል። ሆስፒታሎች ቀጠሮ ሰርዘዋል። የበይነ መረብ ክፍያ ተቋርጧል። ድምጻዊው ዘ ዊኬንድ (አቤል ተስፋዬ) ኮንሰርቱን ለመሰረዝ ተገዷል። ኮታክ የተባለው የቶሮንቶ ነዋሪ “ጓደኛዬ የሮጀርስ ስልክ ተጠቃሚ ነበረች። የዚያን ቀን ፈተና አምልጧታል። ምክንያቱም የመፈተኛ ክፍሏን ቁጥር ከኢሜሏ ላይ ማውጣት አልቻለችም” ይላል። አንዳንዴ ኢንተርኔት የሚያቋርጡት መንግሥታት ናቸው። አምባገነን መንግሥታት እና ዲሞክራሲያዊ የሚባሉትም ሳንሱር ለማድረግ ሲሉ ኢንተርኔት ላይ ማቋረጥ እና ጫና የማሳደር ተግባርን ይፈጽማሉ። በአክሰስ ናው የመረጃ ተንታኝ የሆኑት ዛክ ሮሰን “ከ2016 ጀምሮ 1500 ጊዜ በመንግሥታት፣ በታጣቂዎች እና በፖሊስ ኃይሎች ኢንተርኔት ተቋርጧል” ይላሉ። በቅርቡ የባንግላዴስ መንግሥትን ከሥልጣን ያስወገዱት በተቃዋሚ ተማሪዎች እና በፖሊስ መካከል ግብግብ መፈጠሩን ተከትሎ መንግሥት ኢንተርኔትን አቋርጦ ነበር። የመንግሥት ኃይሎች በወሰዷቸው እርምጃዎች ቢያንስ 150 ሰዎች መገደላቸው ተዘግቧል። በአሁኑ ወቅት የኢንተርኔት አገልግሎት ማግኘት ሰብአዊ መብት ነው የሚለው እንቅስቃሴ ዕውቅና እያገኘ ነው። “ሥራ፣ የጤና አገልግሎት፣ ትምህርት፣ ንግድ፣ ከሰው ጋር መገናኘት እና አጠቃላይ ዓለምን ማግኘት የምንችልበት መንገድ ሲቋረጥ ምን ሊፈጠር እንደሚችል አስቡት። ኢንተርኔት ሲቋረጥ የሰብአዊ መብት ጥሰትን መመዝገብም አይቻልም” ሲሉ ተንታኙ ያስረዳሉ። ሕንድ ተቃውሞን ለማፈን ኢንተርኔት በመዝጋት ቀዳሚ አገር ናት። ሌሎች 83 አገራትም ተመሳሳይ እርምጃ ይወስዳሉ። ከዚህ አንጻር የኢንተርኔት አገለግሎትን በማቋረጥ በዋናነት ኢራን፣ ሩሲያ፣ አልጄሪያ፣ ሴኔጋል፣ ታንዛኒያ፣ ካሜሩን እና ቬንዝዌላን መጥቀስ ይቻላል። ኢንተርኔት በዋነኛነት የሚጓዝበት ኬብል ከተጎዳ መጠነ ሰፊ ችግር ያስከትላል። ይህ መስመር ያለውን ጠቀሜታ ያህል ጥበቃ እየተደረገለትም አይደለም። የመረጃ ደኅንነት ተቋሙ ዲስኮኔክት ዋና ዳይሬክተር ካሲ ኦፕንሀይም እንደሚሉት፣ ከዚህ ቀደም እና በኢንተርኔት ማስተላላፊያ መስመር ላይ የተከሰተው ችግር አንቂ ደውል ነው። “በአንድ ዘርፍ ውስጥ የሚሳተፉ ውስን ሲሆኑ ለችግር ተጋላጭነት ይሳፋል። የኢንተርኔት አቅርቦት ላይ ያሉት በጣም ጥቂት ተቋማት ናቸው” ይላሉ። በጥቂት ተቋማት ዘርፉ መመራቱ የችግሩ አካል እንደሆነ ያስረዳሉ። አንድ ተቋም ኃያል ሆኖ ሲወጣ እዚያ ተቋም ላይ የሚከሰት ማንኛውም መስተጓጎል በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ሰዎች እና ተቋማትን ይጎዳል ማለት ነው። ይሄንን ጉዳይ መንግሥታት ሊያስቡበት እንደሚገባ ባለሙያው ያሳስባሉ። ሚሊኒየሙ በጀመረበት በአውሮፓውያኑ 2000 ላይ ኮምፒውተሮች ቀን መቁጠሪያ ሲያስገቡ የኢንተርኔት መስተጓጎል ይፈጠራል የሚል ስጋት (ዋይ2ኬ ባግ) ተነስቶ እንደነበር ይታወሳል። የኢንፎርሜሽን ኮሚዪኒኬሽን (አይቲ) ባለሙያዎች ቀን መቁጠሪያዎቹ ላይ አስፈላጊውን ማሻሻያ በማድረግ ሊከሰት የነበረውን ችግር መቀልበሳቸው አይዘነጋም። በወቅቱ ሰዎች በተፈጠረባቸው ፍርሃት ምግብ እና መሣሪያ እስከማከማቸት ደርሰው ነበር። እስካሁን ከታዩት የኢንተርኔት መቋረጦች በአጠቃላይ የከፋው ለወደፊት ሊመጣ እንደሚችል ይታመናል። የመረጃ ደኅንነት ባለሙያዎች ያንን ቀን በተጠንቀቅ እየተጠባበቁም ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ፌስቡክ እና ቲክቶክ ላይ የምናጠፋውን ጊዜ ለመቀነስ አማራጭ እየሆኑ ያሉት ‘የድሮ ስልኮች’ [/INST] እንዲያው ሳይፈልጉት፤ ሳያስቡት ወይም ደግሞ ወደው እና ፈቅደው በዘመናዊ ስልክዎ ፌስቡክ፣ ኢንስታግራም፣ ቲክቶክ . . ሌላም ሌላም የማኅበራዊ ሚዲያ መድረኮች ላይ ሰፊ ጊዜዬን እያጠፋሁ ነው ብለው ያስባሉ? ወይስ ማኅበራዊ ሚዲያ በመመልከት ጊዜዬን የማባክን ሰው አይደለሁም ብለው ያስባሉ? ለዚህ ጥያቄ መልስ ከመስጠትዎ በፊት ወደ ሞባይል ስልክዎ ‘ሴቲንግ’ አምርተው ‘ስክሪን ታይም’ን ይመልከቱ። ምናልባት በቀን ስልክዎን በመመልከት/በመነካካት የሚያሳልፉት ሰዓት ያልጠበቁት ሊሆን ይችላል። ጠቃሚ የቴክኖሎጂ ውጤት የሆኑት ዘመናዊ የእጅ ስልኮች ከዕለት ተዕለት ሕይወታችን ጋር ተያይዘው ልንላቀቃቸው የማንችላቸው ሱስ እየሆኑብን ነው። የ16 ዓመቱ ካናዳዊ ሉክ ማርቲን፤ ማኅበራዊ ሚዲያዎችን ሳልጎበኝ ከቀረየሁ የሆነ ነገር ያመለጠኝ ይመስለኛል ይላል። “ሶሻል ሚዲያ አልመለከትም ብል እንኳ አይቻለኝም” ሲል ለቢቢሲ ይናገራል። አንዳንዶች ከስልክ ጋር ያላቸውን ቁርኝነት ለመቀነስ ዘመናዊ ‘ስማርት ስልኮች’ ትተው ወደቀሙት ለመደወል እና ለጽሁፍ መልዕክት ለመላክ ብቻ ወሚውሉ ስልኮች ፊታቸውን እያዞሩ ነው። በዩናትድ ኪንግደም የተሠራ አንድ ጥናት በአገሪቱ ዕድሜያቸው ከ5 እስከ 7 ከሆናቸው ልጆች መካከል አንድ አራተኛው የራሳቸው የሆነ ስማርት ስልክ አላቸው። በአንዳንድ ጥናቶች ደግሞ ማኅበራዊ ሚዲያን አብዝቶ መጠቀም በተላይ ደግሞ በልጆች የአእምሮ ጤና ላይ አሉታዊ ጉዳት ሊያመጣ እንደሚችል ተገልጿል። አንዳንድ አክቲቪስቶች የስማርት ስልክ ተጠቃሚዎች ላይ የዕድሜ ገደብ ሊጣል ይገባል በማለት ልጆችን ከስማርት ስልክ ለማራቅ ይከራከራሉ። እንደ ሉክ ያሉ ታዳጊዎች ግን በራሳቸው ፍቃድ ስማርት ስልካቸውን ዘመናዊ ባልሆኑት በቀደሙት ስልኮች እየቀየሩ ነው። የሉክ አዲሱ ስልክ መደወል፣ የጽሑፍ መልዕክት መቀበል፣ ሂሳብ ማስላት እና የመሳሰሉ መሠረታዊ ግልጋሎቶችን ብቻ የሚሰጥ ነው። “ጓደኞቼ አሁን ላይ በቀን ከ4 እስከ 5 ሰዓት ስልካቸው ላይ ናቸው። እኔም እንደዚያው ነበርኩ። አሁን ላይ ግን በቀን 20 ደቂቃ ብቻ ነው የምጠቀም።” አዋቂዎችም ለራሳቸው፣ ለቤተሰባቸው እና ለሥራቸው ጊዜ ለመስጠት ሲሉ ስማርት ስልኮችን በቀደምት ስልኮች እየቀየሩ ነው። የአምስት ዓመት ልጅ እናት የሆነችው ሊዚ ብራውተን በቅርቡ የድሮ ዓይነት ‘ተከፋች’ ኖኪያ ስልክ ገዝታ መጠቀም ጀምራለች። “ከዚህ ቀደም የነበረኝን ማንነት ነው መልሼ ያገኘሁት። አሁን ከልጄ ጋር ጥሩ ጊዜን ማሳለፍ ችያለሁ” በማለት ታስረዳለች። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በሰሜን አሜሪካ ዘመናዊ ያልሆኑ ስልኮች ሽያጭ በከፍተኛ መጠን ጨምሯል። ሎስ አንጀለስ ከተማ በሚገኘው የሞባይል ስልክ መሸጫ ሱቅ ባለቤት የሆኑት ዴይዚ እና ዊል ደንበኞች ያሏቸውን አማራጮች እያስረዱ ነው። “በጣም ብዙ ወላጆች ለልጆቻቸው በሚገዙላቸው የመጀመሪያ ስልክ ልጆች ያለ ገደብ ኢንተርኔትን እንዲያስሱ አይፈልጉም” ይላል ዊል። የወላጆች ፍላጎት ይህ ቢሆንም አንዳንድ ትምህርት ቤቶች ለመማር ማስተማር ሂደቱ አጋዥ የሆኑ መተገበሪያዎችን እንደ ግዴታ በማቅረባቸው ልጆችን ከስማርት ስልክ አርቆ ማቆየትን አስቸጋሪ እንዳደረጉት የአምስት ዓመት ልጅ ያላት ሊዝ ትናገራለች። የሞባይል መሸጫ ሱቅ ባለቤቱ ዊል ለእንደነዚህ ዓይነቱ ችግር መፍትሄ ሊሆኑ የሚችሉ አማራጮች አሉ ይላል። ዊል ልጆች ስማርት ስልኮችን ሲጠቀሙ አጠቃቀማቸውን መከታተል እና አንዳንድ መተግበሪያዎችን መገደብ የሚያስችሉ መተግበሪያዎች መኖራቸው ይገልጻል። ከእነዚህ መካከል ደግሞ አንዱ ‘አንፕለክ ታግ’ (unpluq Tag) የተሰኘውን መተግበሪያ ይጠቅሳል። መተግበሪያው እንደ ማኅበራዊ ሚዲያ ያሉ መተግበሪያዎችን እንዲገድብ ካዘዝነው መተግበሪያዎቹን መከፍት የሚቻለው በገደብ ይሆናል ይላል። በሰሜን አሜሪካ እና አውሮፓ ሰዎች ከስማርት ስልኮች እራሳቸውን እያራቁ መምጣቸውን ተከትሎ የስልክ አምራቾች በስማርት ስልክ እና ስማርት ባልሆኑ ስልኮች መካከል ያለ ሊባል የሚችል ስልክ አምርተው ለገበያ እያቀረቡ ነው። ክሪስ ካስፓር ያቋቋመው ቴክለስ የተባለ ኩባንያ “ሆነ ብሎ ቀልብ የማይገዛ/አሰልቺ” የሆነ ስልክ ያመርታል። ይህ “ዋይዝፎን II” የሚባለው ስልክ ሲታይ አይፎን ይመስላል። ተግባሩ ግን ከአይፎን እጅጉን የራቃ ነው። “በቀለማት የደመቁ መተግበሪያዎች የሉትም፣ መልክቶች ብቻ። ባለ ቀለም ስልክ አይደለም። ባለ ነጭ እና ጥቁር ቀለም ነው። ያለው የፊደል አጣጣል (ፎንት) አማራጭ ሁለት ብቻ ነው” ይላል ክሪስ ኩባንያው ስላመረተው ስልክ ሲናገር። “ዋይዝፎን II” በስማርት ስልኮች ቅርጽ እና መጠን ይሠራ እንጂ ሰዎች በዕለት ተዕለት ሕይወታቸው የግድ ሊያስፈልጓቸው የሚችሏቸውን አማራጮች ብቻ ነው የያዙት። ስልክ መደወል፣ የጽሁፍ መልዕክት መላክ፣ ካርታ (አቅጣጫ ጠቋሚ)፣ ሂሳብ የሚያሰላ፣ ካሜራ፣ ማስታወሻ መጻፊያ . . . እና የመሳሰሉት አገልግሎቶች ብቻ ነው ያሉት። ክሪስ ይህን ስልክ ዲዛይን ሳደርግ በአስራዎቹ የዕድሜ ክልል ውስጥ ያለችውን ሴት ልጄን ከግምት በማስገባት ነው ይላል። ይህ ስልክ ልጆችን እና አዋቂዎችን በእኩል ደረጃ በማገናዘብ መሥራቱን የሚገልጸው ክሪስ፤ ሰዎች ስማርት ስልኮቻቸው ላይ ረዥም ሰዓታትን በማሳለፋቸው ብዙ እያተረፉ የሚገኙ ግዙፍ ማኅበራዊ ሚዲያዎች እና የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች በምርታችን ደስተኛ አይደሉም ይላል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የቲክቶክ ዋና መሥሪያ ቤት ሠራተኞች በምግብ መመረዝ ተጠቅተው ሆስፒታል ገቡ [/INST] በጅምላ የሚቆጠሩ ሲንጋፖር የሚገኘው የቲክቶክ ዋና መስሪያ ቤት ሠራተኞች በምግብ መመረዝ ተጠቅተው ሆስፒታል ገቡ።የከተማዋ የጤና እና ምግብ ደኅንነት ባለሥልጣናት የተከሰተው የምግብ መመረዝ እየመረመሩት እንደሆነ አስታወቀዋል።ማክሰኞ ዕለት ከ60 በላይ ሰዎች የሆድ ቁርጥ መሰል በሽት የተስተዋለባቸው ሲሆን ሀምሳ ሰባቱ ለሕክምና ወደ ሆስፒታል አምርተዋል። ባይትዳንስ የተባለው የቲክቶክ እናት ኩባንያ ሠራተኞቹ በምን ምክንያት ሊታመሙ እንደቻሉ እየጣራ እንደሆነ ገልጧል። ቢቢሲ እንደተገነዘበው በባይትዳንስ ዋና ቢሮ ምንም ዓይነት ምግብ የሚዘጋጅ ባይሆንም ሠራተኞች የሚመገቡት ከውጭ ተዘጋጅቶ የሚገባ ምግብ ነው። የሀገሪቱ መገናኝ ብዙኃን እንደዘገቡት ሕንፃው ወደሚገኝበት የሲንጋፖር የቢዝነስ ማዕከል 7 አምቡላንሶች ተልከው ሕመም ላይ ለወደቁ ሰዎች እርዳታ ሲያደርጉ ነበር። “የሠራተኞቻችን ጤና እና ደኅንነት ቅድሚያ የምንሰጠው ጉዳይ ነው። የታመሙ ሠራተኞችን ለመርዳት ጥረት እያደረግን ነው። ይህን ለማድረግ ከመጀመሪያ ደረጃ እርዳታ ሠራተኞች ጋር እየተባበርን ነው” ብሏል። የሲንጋፖር ምግብ ኤጀንሲ እና የከተማዋ የጤና ሚኒስቴር በጋራ ባወጡት መግለጫ “የምግብ አቅራቢ ድርጅቶች የምግብ ደኅንነትን ለመጠበቅ ተጠንቅቀው ሊሠሩ ይገባል” ብለዋል። “የሲንጋፖር ምግብ ኤጀንሲ ምግብ አቅራቢ ድርጅቶች ላይ እርምጃ ለመውሰድ አያመነታም” ይላል መግለጫው። በአውሮፓውያኑ 2012 በቻይናዊያን የተመሠረተው ባይትዳንስ ቻይና ውስጥ ዶዩን የተሰኘ የቪድዮ መተግበሪያ በመሥራት ነው እውቅና ያተረፈው። ድርጅቱ ከአንድ ዓመት በኋላ ዶዩንን ለዓለም ገበያ ለማቅረብ በሚል ቲክቶክን ይፋ አደረገ። ቻይና ውስጥ አገልግሎት የማይሰጠው ቲክቶክ በተቀረው ዓለም ከአንድ ቢሊዮን በላይ ተጠቃሚዎች አሉት። ቲክቶክ ምንም እንኳ አሁን ሎስ አንጀለስ እና ሲንጋፖር በሚገኙ ድርጅቶች ቢመራም ዋናው ባለቤቱ ባይትዳንስ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አሜሪካዊቷ ለሰሜን ኮሪያዊያን 'ሪሞት' ሥራ በመስጠት ደሞዝ እንዲከፈላቸው በማድረጓ ክስ ቀረበባት [/INST] የዩናይትድ ስቴትስ አቃቤ ሕግ አንዲት አሜሪካዊት ለሰሜን ኮሪያዊያን የርቀት ሥራ እየፈለገች ደሞዛቸውን ሰሜን ኮሪያ ስትልክላቸው ነበር ሲል ከሷል። ክሪስቲና ቻፕማን የተሰኘችው ግለሰብ እና ሌሎች ሰሜን ኮሪያዊያን የድርጊቱ ተሳታፊ በመሆናቸው ክስ ቀርቦባቸዋል። ነዋሪነቷ አሪዞና የሆነው ግለሰቧ የአሜሪካ ዜጎችንን ማንነት እየሰረቀች ለውጭ ሀገር የኮምፒውተር ቴክኖሎጂ ባለሙያዎች ትሰጥ ነበር፤ ሰዎች ደግሞ እኒህ ማንነቶችን ተጠቅመው አሜሪካዊ መስለው በአሜሪካ ኩባንያዎች ይቀጠሩ ነበር ይላል የአቃቤ ሕግ መዝገብ። ክሪስቲና በዘጠኝ የተለያዩ መዝገቦች የአሜሪካ መንግሥት ለማራቆት ሠርታለች የሚል ክስ ቀርቦባታል። አቃቤ ሕግ እንዳለው በማጭበርበር ሂደቱ የ60 ሰዎች ማንነት የተሰረቀ ሲሆን 7 ሚሊዮን ዶላር የሚሆን ገንዘብ ወደ ሰሜን ኮሪያ ተልኳል፤ ይህ ገንዘብ ሀገሪቱ ለምታካሂደው የጦር መሣሪያ ፕሮግራም ጥቅም ላይ ውሎ ሊሆን ይችላል። 300 የአሜሪካ ኩባንያዎች ስማቸው የተጠቀሰበት ይህ የማጭበርበር ሂደት በአውሮፓውያኑ ጥቅምት 2020 ነው የጀመረው የሚለው የክስ መዝገቡ ሠራተኞች እጅግ የተካኑ የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ ባለሙያዎች ናቸው ይላል። ስለማጭበርበሩ የማያውቁት ኩባንያዎች ተጭበርብረው እንደሆነ እስካሁን ያልተነገራቸው ቢሆንም አብዛኛዎቹ በጣም ግዙፍ የሚባሉ ድርጅቶች እና የቴሌቪዥን ኔትዎርኮች እንዳሉበት እንዲሁም አንድ የግል ወታደራዊ ተቋም እና ታዋቂ የመኪና አምራች እንደሚገኝበት ባለሥልጣናት ገልጠዋል። የ49 ዓመቷ ክሪስቲና ከቤቷ ሆና የኮምፒውተር እርሻ በመዘርጋት ከኩባንያዎቹ የተሰጡ ላፕቶፖችን በመክፈት ሰሜና ኮሪያዊያኑ ሠራተኞች ልክ አሜሪካ ያሉ በማስመሰል ትሠራ ነበር ተብላለች። 57 ገፆች ያሉት የክስ መዝገብ እንደሚተነትነው ግለሰቧ የአይቲ ሠራተኞች ካሉበት ሆነው ከላፕቶፖቹ እንዲገናኙ በማድረግ ከኩባንያዎቹ ደሞዝ እንዲቀበሉ ታደርግ ነበር። መዝገቡ አክሎ እንደሚገልጠው ግለሰቧ ለዚህ ሥራዋ በየወሩ ከአይቲ ሠራተኞቹ ወርሃዊ ክፍያ የምትቀበል ሲሆን፤ ከማጭበርበር ሂደቱ ስታተርፍም ነበር። ይሄ ክስ ከቤታቸው ሆነው የአይቲ ሥራ የሚሠሩ ሰዎችን ለሚቀጥሩ ኩባንያዎችና የመንግሥት ኤጀንሲዎች የማንቂያ ደወል ነው ያሉት የፍትሕ ሚኒስቴር የወንጀል ክፍል ኃላፊ ኒኮል አርጀንቲዬሪ ናቸው።እኒህ ወንጀሎች የሰሜን ኮሪያን መንግሥት ጠቅመዋል፤ የገቢ ምንጭ ሆነዋል፤ በአንዳንድ ሁኔታዎች ደግሞ አስፈላጊ መረጃዎች እንዲሾልኩ አድርገዋል ሲሉ አክለዋል።ባለሥልጣናት እንደሚሉት በአውሮፓውያኑ መጋቢት 2020 ነው ማንነታቸው ያልታወቁ ሰዎች ክሪስቲና ቀርበው የኩባንያቸው የአሜሪካ ተወካይ እንድትሆን የጠየቋት። ክሪስቲና ሰሜና ኮሪያዊ ዜግነት ካላቸው ጂሆ ሀን፣ ቹንጂ ጂን እና ሀዋራን ዡ ጋር የተከሰሰች ሲሆን ሰሜን ኮሪያዊያኑ እስካሁን በቁጥጥር ሥር አልዋሉም። የአሜሪካ የፍትሕ ሚኒስቴር እንደሚለው ሶስቱ ግለሰቦች ከሰሜን ኮሪያው መሥሪያ ማምረቻ ኢንዱስትሪ ጋር ግንኙነት ያላቸው ሲሆን ይህ ተቋም ባለስቲክ ሚሳዔል እና የጦር መሣሪያ ምርትን የሚቆጣጠር ነው። ሚኒስቴሩ፤ የሰሜን ኮሪያን ሕገ-ወጥ የገንዘብ ዝውውር እና የፋይናንስ ማጭበርበርን በተመለከተ መረጃ ለሚያቀብሉ ሰዎች የ5 ሚሊዮን ዶላር ወሮታ ለመክፈል ተዘጋጅቷል። ክሪስቲና በቁጥጥር ሥር የዋለችው ባለፈው ሐሙስ አሪዞና ውስጥ ሲሆን የሚወክላት ጠበቃ ስለመቅጠሯ እስካሁን ግልፅ መረጃ የለም። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ብዙዎች ‘እንቅልፍ እንዲጥላቸው’ ያደረገውን ድምጽ አልባ ‘አላርም’ እንደሚያስተካክል አፕል ገለጸ [/INST] የአንዳንድ አይፎን ስልኮች ከእንቅልፍ መቀስቀሻ ጥሪ (አላርም) ድምጽ አልባ መሆኑ ተጠቃሚዎችን እያማረረ ነው። እንቅልፍ ጥሏቸው እያረፈዱ መሆኑንም ተናግረዋል። አፕል ችግሩን በአፋጣኝ ለመቅረፍ እየሠራሁ ነው ብሏል። አንድ የአይፎን ተጠቃሚ “አምስት ጊዜ አላርም ብሞላም ምንም ድምጽ አላሰማም” ስትል ቲክቶክ ላይ ቅሬታዋን አሰምታለች። አፕል ችግሩ መከሰቱን ቢያውቅም ለምን እንደተከሰተና ተጠቃሚዎች እንዴት ችግሩን መቅረፍ እንደሚችሉ ገና አልደረሰበትም። ምን ያህል ተጠቃሚዎች በዚህ ችግር ውስጥ እንደወደቁም ግልጽ አይደለም። ዜናው መጀመሪያ የተሰማው ከኤንቢሲ የማለዳ ዝግጅት ‘ቱደይ ሾው’ ነው። ችግሩ መፍትሄ እስከሚያገኝ ተጠቃሚዎች አላርማቸውን ድምጹን ከፍ አድርገው መተኛት እንዳለባቸው ተገልጿል። አፕል ተጠቃሚዎቹ ስልካቸው ላይ ምን ያህል እንዳተኮሩ የሚፈትሽበት አሠራር መዘርጋቱ ለችግሩ መነሻ ነው ብለው የወቀሱም አልታጡም። ይህ ማለት ተጠቃሚዎች ስልካቸው ላይ ትኩረታቸው እንዳልሆነ ስልኩ ሲገነዘብ ድምጽ ይቀንሳል ማለት ነው። ይህ አሠራር በአይፎን ኤክስ እና አይፓድ ፕሮ 11 ኢንች እንዲሁም አይፓድ ፕሮ 12.9 ኢንች ላይ ይገኛል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የአሜሪካ ሴኔት ቲክቶክን በአገሪቱ ሊያግድ የሚችል አዋጅ አጸደቀ [/INST] የአሜሪካ የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት በአገሪቱ ቲክቶክን ሊያግድ የሚችል አወዛጋቢ አዋጅን አጸደቀ። አዋጁ የቲክቶክ ባለቤት የሆነው ባይትዳንስ የማህበራዊ ትስስር ገጹን ድርሻ በ9 ወር ውስጥ የማይሸጥ ከሆነ ቲክቶክ በአሜሪካ አገልግሎት እንዳይሰጥ ያግዳል። አዋጁ ወደ ፕሬዝዳንት ባይደን የተመራ ሲሆን ፕሬዝዳንቱ ቀደም ሲል አዋጁ ኋይት ሃውስ እንደደረሰ ፊርማቸውን አኑረውበት ሕግ እንደሚያደርጉት ተናግረው ነበር። ባይትዳንስ ለዚህ ውሳኔ ፈጣን መልስ መስጠት እንደማይፈልግ ለቢቢሲ ተናግሯል። ቀደም ብሎ ግን ቲክቶክ በጫና ለማሸጥ የሚደረግ ሙከራን አጥብቆ እንደሚቃወም ተቋሙ ገልጿል። አሜሪካ ቲክቶክን እንዲሸጥ ባይትዳንሳ ላይ ጫና አድረጋ ቢሳከላት እንኳን ለሽያጩ ሂደት የቤጂንግ ባለስልጣናት ይሁንታ ያስፈልጋል። ሆኖም ቻይና ይህንን አይነቱን ውሳኔ እንደምትቃወም ገልጻለች። ተንታኞች ይህ ሂደት ዓመታትን ሊፈጅ እንደሚችል ይገልጻሉ። ይህን አዋጅ ከሕግ መወሰኛ ምክር ቤቱ አባላት አብለጫዎቹ ደግፈውታል። 79 የምክር ቤት አባላት ሲደግፉት 18 የሚሆኑት ደግሞ ተቃውመውታል። የምክር ቤት እውቅ የሪፐብሊካን እና የደህንነት ኮሚቴ አባል የሆኑት ማርኮ ሩቢዮ “ለአመታት የቻይና ኮሚኒስት ፓርቲ በአሜሪካ ዝነኛ የሆነውን መተግበሪያ እንዲቆጣጠረው ፈቅደናል። ይህ ሁኔታ በአደገኛ ሁኔታ የቅርቡን ብቻ የተመለከተ ነው” ብለዋል። ጨምረውም አዲሱ አዋጅ ቻይናውያን ባለቤቶቹ መተግበሪያውን እንዲሸጡ የሚጠይቅ እንደሆነ ጠቅሰው ለአሜሪካ እጅግ ጠቃሚ እንደሆነ ተናረዋል። ይህ አዋጅ ከመጽደቁ በፊት ቢቢሲ ስለ አዋጁ ቲክቶክን ጠይቋል። ኩባንያው ባለፈው ሳምንት በሰጠው አስተያየት አዋጁ የ170 ሚሊዮን አሜሪካውያን የመናግር መብትን የሚነጥቅ ነው ብሏል። ጨምሮም በየዓመቱ 24 ቢሊዮን ዶላር አስተዋጾ የሚያደርጉ 7 ሚሊዮን የንግድ ስራዎችን እንደሚጎዳ ጠቅሷል። የቲክቶክ ዋና ስራ አስፈጻሚ ሺ ዙ ቼው ይህንን ማህብራዊ ትስስር ገጽ ለመታደግ ሕጋዊ መብቱን ጨምሮ ሁሉንም ዓይነት መንገድ እንደሚጠቀም ገልጿል። በአሜሪካ በሚገኘው ሪችሞንድ ዩኒቨርሲቲ የህግ ፕሮፌሰር የሆኑት ካርል ቶቢያስ ለቢቢሲ ሲናገሩ ይህ ፈጥጫ ረጅም ጊዜ ሊወስድ ይችላል ብለዋል። “ወደ ሁለት ዓመታት አከባቢ ይወስዳል” ሲሉ ተናግረዋል።፥ ጨምሮም የባይትዳንስ ድርሻ የሚገዛ የአሜሪካ ኩባንያ በ9 ወር ውስጥ ማግኘት አዳጋች እንደሆነ አንስተው ይህም ሂደቱን ሊያጓትተው እንደሚችል ገልጸዋል። በአሜሪካ የሚገኙ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች መረጃ በቻይና እጅ ላይ ወድቋል የሚል ስጋት ተፈጥሯል። በዚህም ምክንያት አሜሪካ በአሜሪካ የሚገኘው የቲክቶክ ቅርንጫፍ ቤጂንግ ከሚገኘው ኩባንያ እንዲነጠል ትፈልጋለች። ሆኖም ባይትዳንስ ቲክቶክ የቻይና ወይም የሌላ ሀገር ወኪል አይደለም ሲል ይከራከራል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ኢትዮጵያ፡ 56 በመቶ የሚሆኑ የሁለተኛ እና ሦስተኛ ክፍል ተማሪዎች ፊደል መለየት እንደማይችሉ ጥናት አመለከተ [/INST] በኢትዮጵያ ከሚገኙ የሁለተኛ እና ሦስተኛ ክፍል ተማሪች 56 በመቶዎቹ ምንም ዓይነት ቃል ማንበብ እንደማይችሉ ሀገር አቀፍ የትምህርት ምዘናና ፈተናዎች አገልግሎት ባደረገው ጥናት አመልክቷል። አገልግሎቱ በጥናቱ ተሳተፊ ካደረጋቸው የሁለተኛ ክፍል ተማሪዎች መካከል ቢያንስ አንድ ቃል ማንበብ የሚችሉ 37 በመቶ የሚሆኑት ብቻ እንደሆኑ በአገልግሎቱ የትምህርት ምዘናና ምርምር መሪ ስራ አስፈጻሚ ኤፋ ጉርሙ (ዶ/ር) ለቢቢሲ ገልጸዋል።የተቀሩት 63 በመቶዎቹ አንድም ቃል ማንብብ የማይችሉ (Zero renderers) ናቸው። በሌላ በኩል 49 በመቶ የሚሆኑት የ3ኛ ክፍል ተማሪዎች አንድም ቃል ማንብብ እንደማይችሉ ጥናቱ ማመልከቱን ኃላፊው ታናግረዋል። በድምሩ በጥናቱ ከተሳተፉት የ2ኛ እና 3ኛ ክፍል ተማሪዎች መካከል 56 በመቶ የሚሆኑት በትምህርት ደረጃቸው ከሚጠበቀው በተቃራኒ አንድም ቃል ማንበብ እንደማይችሉ ጥናቱ አሳይቷል። ተመሳሳይ ጥናት ባለፈው ዓመት መካሄዱን የገለጹት ኤፋ (ዶ/ር) በዚያ ጥናት ከ2ኛ ክፍል ተማሪዎች ቢያንስ አንድ ቃል ያነበቡት ተማሪዎች 31 በመቶዎቹ ብቻ እንደሆነ ተናግረዋል። ከ3ኛ ክፍል ተማሪዎች ደግሞ 55 በመቶ የሚሆኑት ከየትኛውም ፊደል ጋር እንደማይተዋወቁ ጥናቱ ጠቁሟል። በባለፈው ዓመት በጥናቱ የተሳተፉ የ2ኛ እና የ3ኛ ክፍል ተማሪች በድምሩ 68 በመቶ የሚሆኑት አንድም ቃል ለማንብብ ተቸግረዋል። በዚህ ንባብን መሠረት ባደረገ ጥናት ከ9 ክልሎች የተወጣጡ ከ16 ሺህ በላይ ተማሪዎች ተሳትፈዋል። ተማሪዎቹ ከ401 የመንግሥት ትምህርት ቤቶች የተመረጡ ናቸው። በዘፈቀደ (Random sampling ) የተመለመሉት ተማሪዎቹ በአፍ መፍቻ ቋንቋቸው የተጻፉ 50 ቃላት ቀርበውላቸው ቃላቱን ያነቡ እንደሆነ ተጠይቀዋል። ትምህርት ቤቶችም በተመሳሳይ የጥናት ስልት የተመረጡ ናቸው። በዓለም አቀፍ ደረጃ አንድ የሁለተኛ ክፍል ተማሪ በደቂቃ ቢያንስ 60፤ የ3ኛ ክፍል ተማሪ ደግሞ 90 ቃላትን እንዲያነብ ይጠበቃል። ይህ ዓለም አቀፍ መመዘኛ ሀገራት እንደሚያስተምሩባቸው ቋንቋዎች ማስተካከያ ሊደረግባቸው ይችላል። በዚህ መሠረት በኢትዮጵያ ቋንቋዎች የሚማሩት የ2ኛ ክፍል ተማሪዎች ቢያንስ በደቂቃ 43 እንዲሁም የ3ኛ ክፍል ተማሪዎች 53 ቃላትን እንዲያነቡ ይጠበቃል። ይሁን እንጂ 56 በመቶ የሚሆኑት የ2ኛ እና 3ኛ ክፍል ተማሪዎች ከ50ዎቹ ቃላት በተሰጣቸው ጊዜ አንዱንም ቃል ማንበብ ሳይችሉ ቀርተዋል። ጥናቱ ለታዳጊ ሀገራት ተማሪዎች የንባብ እውቀት መለኪያ በተዘጋጀ ዓለም አቀፍ መስፈረት እንደተከናወነም ኤፋ (ዶ/ር) ጠቁመዋል። በአማርኛ፣ በአፋን ኦሮሞ፣ በአፋርኛ፣ በሶማሊኛ፣ በሀዲይኛ፣ በወላይትኛ፣ በሲዳምኛ እና ቤንሻንጉል ውስጥ በሚነገረው በርታ ቋንቋ የሚማሩ ተማሪዎች በዚህ ጥናት ተሳትፈዋል። “ልጆቹ የተጠየቁ ፊደልን የመለየት፣ ቃላት ወይም አጭር አንቀጽ የማንበብ እና የማድመጥ እና የመረዳት ችሎታችን ነው የተጠየቁት . . . ግኝቱን ስናየው ተማሪዎቹ ከተቀመጠው ደረጃ በታች ነው ያሉት” ሲሉ ኃላፊው ገልጸዋል። ጥናቱ በሀገር አቀፍ ደረጃ የቅድመ መደበኛ ትምህርት ቤቶች እንዲስፋፉ ምክር ሀሳብ ማቅረቡንም ጠቁመዋል። “ልጆች ምንም ፊደል ሳይለዩ ወደ 2ኛ እና 3ኛ ክፍል እየመጡ እንደሆኑ በመገንዘብ እንደ ሀገር የቅድመ 1ኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶችን ማስፋፋት ቅደሚያ ሊሰጠው ይገባል” ብለዋል። በተጨማሪም “በተለምዶ ታዳጊ የሚባሉ ክልሎች በጣም ወደ ኋላ የቀሩ እና ምንም ቃላት የማያውቁ ተማሪዎች ስለሚበዙ ልነሱ ትኩረት የሚሰጥበት ሁኔታ ቢመቻች” ሲሉ አንስተዋል። በአዲሱ የትምህርት ስርዓት ለመምህራን ስልጣና በቂ ትከረት እንዲሰጥ እንዲሁም በትምህርት ቤቶች ቤተ መጽሀፍትን ጨምሮ በቂ መሠረተ ልማት እንዲሟላ የሚሉት በጥናቱ ከተቀመጡት ምክረ ሀሳቦች መካከል አንዱ ነው። ተቋሙ መሰል ጥናቶችን ከቅደመ መደበኛ እስከ ሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎች ላይ እንደሚያከናውን የተናገሩት ኃላፊው ይህ ጥናት “ትምህርቱ በጤነኛ ሁኔታ እየሄደ ነው ወይስ አይደለም? የሚለውን ለማወቅ” የተደረገ መሆን አመልክተዋል። በዚህ መነሻ በጥናቶቹ ግኝቶች መሰረት በፍጥነት ማስተካከያ እንዲደረግ ለፖሊስ አውጪዎች እና ለስፈጻሚዎች የሚቀርብ እንደሆነም አክለዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ንግድ ባንክ 10 ሚሊዮን የሚጠጋ ገንዘብ ያልመለሱ የ565 ደንበኞቹን ስም ይፋ አደረገ [/INST] የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ መጋቢት 6/2016 ዓ.ም. ሌሊት በገንዘብ ዝውውር ሥርዓቱ ላይ አጋጥሞት በነበረው ችግር ምክንያት ያለአግባብ የተወሰደውን ገንዘብ አልመሰሉም ያላቸውን ድንበኞቹን ስም ዝርዝር ይፋ አደረገ። ባንኩ ዛሬ መጋቢት 17/2016 ዓ.ም. ገንዘብ ያለመለሱ ናቸው ያላቸው የ565 ሰዎች ስም ዝርዝር፣ የሂሳብ ቁጥር እና ሂሳባቸው የተመዘገበበትን ቅርንጫፍ ይፋ አድርጓል። ባንኩ ይፋ ካደረገው ዝርዝር መመልከት እንደሚቻለው የማይገባቸውን ገንዘብ ወስደው ካልመለሱት መካከል በርከት ያሉት በሶማሌ ክልል ዋና ከተማ የሚገኘው የጂግጂጋ ቅርንጫፍ ደንበኞች ይገኙበታል። ከጂግጂጋ በተጨማሪ በሶማሌ ክልል የሚገኙት ፋፈን፣ ፊቅ፣ ደገሃቡር እና ኢፍቲን ቅርንጫፎች በአንጻራዊነት የተጠየቁትን ገንዘብ ያልመለሱ በርከት ደንበኞች የሚገኙባቸው ቅርንጫፎች ናቸው። ይህ ክስተት ማጋጠሙን ተከትሎ ከፍተኛ መጠን ያለው ብር አንቀሳቅሰዋል በሚል ስማቸው በባንኩ ሲጠቀስ የቆዩት የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ሲሆኑ፣ ዩኒቨርስቲዎቹም ተማሪዎቻቸው የወሰዱትን ገንዘብ እንዲመልሱ ጥሪ ሲያቀርቡ ነበር። የባንኩ ፕሬዝዳንት አቶ አቤ ሳኖ ዛሬ ማክሰኞ መጋቢት 17/2016 ዓ.ም. በሰጡት መግለጫ የሲስተም ብልሽቱን ተከትሎ ባንኩ ከ800 ሚሊዮን ብር በላይ ወጪ ተደርጎበት እንደበር አስታውቀው ነበር። ከዚህ መካከል ሦስት አራተኛውን ማለትም ከ620 ሚሊዮን ብር በላይ እንዲመለስ መደረጉንም አሳውቀዋል። ባንኩ ገንዘብ ያልመለሱ ሰዎችን ስም ዝርዝርን ይፋ ያደረገው “ጤናማ ባልሆነ” ያልሆነ ባለው መንገድ ብር የወሰዱ እና ያዘዋወሩ ሰዎች ተመላሽ እንዲያደርጉ የቀረበላቸውን ጥሪ ሳይቀበሉ ከቀሩ በኋላ ነው ተብሏል። አርብ መጋቢት 6/2016 ዓ.ም. ከምሽቱ ከሦስት ሰዓት ጀምሮ በባንኩ የገንዘብ ዝውውር ሥርዓት ላይ ባጋጠመው እና ለአምስት ሰዓታት ያህል በቆየው ችግር ምክንያት 801.4 ሚሊዮን ብር ከባንኩ መወሰዱን የባንኩ ፕሬዝዳንት ዛሬ አረጋግጠዋል። የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ያጋጠመውን ችግር ተጠቅመው የራሳቸው ያልሆነ ገንዘብ በማንቀሳቀስ ተሳተፈዋል የተባሉ 15 ሺህ የሚሆኑ የሂሳብ ቁጥሮች መገኘታቸውን እንዲሁም በዕለቱም 238,293 የገንዘብ ዝውውር መደረጉን የባንኩ ፕሬዝዳንት አሳውቀዋል። ከዚህም ውስጥ ባለፉት አስር ቀናት አላግባብ ከባንኩ ከተወሰደው 622.9 ሚሊዮን ብር የሚሆነውን ማስመለስ መቻሉን ባንኩ ገልጿል። ነገር ግን አሁንም 567 የሚሆኑ የባንኩ ደንበኞች ከ9.8 ሚሊዮን ብር በላይ የራሳቸው ያልሆ ገንዘብ አለመመለሳቸውም ተገልጿል። ባንኩ ባለፈው ሳምንት አጋማሽ ላይ እንዳስታወቀው ተገቢ ባልሆነ መንገድ ገንዘብ ከባንኩ የወሰዱ ደንበኞች አስካለፈው ቅዳሜ ድረስ በፈቃደኝነት የሚመልሱ ከሆነ በሕግ እንደማይጠይቃቸው አስታውቆ ነበር። ነገር ግን በተቀመጠው የጊዜ ገደብ የራሳቸው ያልሆነውን ገንዘብ ለመመለስ ፈቃደኛ ያለሆኑትን ደንበኞች ስም እና ፎቷቸውን በመገናኛ ብዙኃን ይፋ በማድረግ በሕግ ተጠያቂ እንደሚያደርጋቸው ሲያስጠነቅቅ ቆይቷል። ይህ በእንዲህ እንዳለ ባንኩ ዛሬ ስም ዝርዝራቸውን ይፋ ያደረጋቸው ደንበኞቹን ጉዳይ ወደ ሕግ ከመውሰዱ በፊት አሁንም የወሰዱትን ገንዘብ እስከ መጪው ቅዳሜ መጋቢት 21/2016 ዓ.ም. ድረስ እንዲመልሱ ተጨማሪ የጊዜ ገደብ አስቀምጧል። ይህ ሳይሆን ከቀረ ግን የመገናኛ ብዙኃን ዘዴዎችን በመጠቀም የደንበኞቹን ሙሉ ስም እና ፎቶግራፍ በማውጣት በሕገ ወጥ መንገድ ገንዘብ በመውሰድ ወንጀል መጠርጠራቸውን ጠቅሶ ለሚመለከታቸው የሕግ አካል እንደሚያሳውቅ ገልጿል። እንዲሁም ከሕግ አካላት ጋር በመተባበር በቀጣይ የወንጀል፣ የፍትሐ ብሔር እና የአስተዳደር ሕጋዊ እርምጃዎች እንደሚያስወስድ አሳስቧል። የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ችግሩ ካጋጠመው በኋላ ምን ያህል ገንዘብ ወጪ እንደተደረገበት ባለፉት ቀናት ከመግለጽ ተቆጥቦ ቢቆይም፣ የተለያዩ ምንጮች የገንዘቡን መጠን ከመቶ ሚሊዮኖች አስከ ቢሊዮኖች እንደሚደርስ ሲገልጹ ነበር። ከ80 ዓመታት በላይ ዕድሜ ያለው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ በአገሪቱ ውስጥ በደንበኞች እና በቅርንጫፎች ብዛት እንዲሁም በገንዘብ አቅም ቀዳሚ የሆነ ግዙፍ መንግሥታዊ የፋይናንስ ተቋም ነው። እንደ ስታቲስታ መረጃ ከሆነ በሃብት ብዛት በምሥራቅ አፍሪካ አገራት ውስጥ ከሚገኙ ባንኮች ቀዳሚ የሆነው ንግድ ባንክ እአአ 2022 አጠቃላይ ንብረቱ 23 ቢሊዮን ዶላር ይገመታል። አንድ ትሪሊዮን ብር ጠቅላላ ሃብት መሰብሰብ የቻለው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ የአገሪቱ ዋነኛ ተቋማት ከሚባሉት ጥቂት መንግሥታዊ ድርጅቶች መካከል አንዱ ነው። በእአአ 2020/21 የበጀት ዓመት 20 ቢሊዮን ብር ትርፍ ያገኘው ባንኩ፣ በዚሁ የበጀት ዓመት 735 ቢሊዮን ብር ተቀማጭ ማድረግ መቻሉን ይፋ አድርጎ ነበር። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አሜሪካ ቲክቶክን ማገድ ለምን ፈለገች? እገዳውስ ተግባራዊ የሚሆነው መቼ ነው? [/INST] የዩናይትድ ስቴትስ ፖለቲከኞች አዲስ ረቂቅ ሕግ አውጥተው ቲክቶክ መታገድ አለበት አሊያ ደግሞ ባለቤቱ የቻይናው ኩባንያ ሊሸጠው ይገባል የሚል ክርክር ገጥመዋል። የቪዲዮ ማጋሪያ የሆነው መተግበሪያ በመላው ዓለም በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ተጠቃሚዎች አሉት። ነገር ግን የደንበኞቹ የመረጃ ደኅንነትን እየጠበቀ አይደለም፤ ከቻይና መንግሥት ጋር ግንኙነት አለው የሚሉ ክሶች ይቀርቡበታል። ቲክቶክን ማገድ የፈለገው ማነው? ለምን? ከሁለቱም የአሜሪካ አውራ ፓርቲ የተውጣጡ ፖለቲከኞች አዲስ ያረቀቁት ሕግ የቲክቶክ ባለቤት የሆነው ባይትዳንስ መተግበሪያውን ቻይናዊ ላልሆነ ኩባንያ ካልሸጠ ይዘጋል ይላል። ሕግ አውጪዎቹ ቲክቶክ በአሜሪካ የሚገኙ 170 ሚሊዮን ደንበኞችን መረጃ ለቻይና መንግሥት አሳልፎ ሊሰጥ ይችላል የሚል ስጋት አላቸው። ቲክቶክ ግን የውጭ አገር መረጃ ለቻይና መንግሥት አሳልፌ አልሰጥም ሲል ያስተባብላል። የአሜሪካ የሕዝብ እንደራሴዎች ምክር ቤት ባለፈው ሳምንት በ352 የድጋፍ ድምፅ እና በ65 ተቃውሞ ሕጉን አፅድቋል። አሁን ረቂቅ አዋጁ ወደ ላይኛው ምክር ቤት [ሴኔት] ተሸጋግሯል። ነገር ግን ሴኔቱ እንደ እንደራሴዎቹ ምክር ቤት ሕጉን በቀላሉ ያፀድቀዋል የሚል ግምት የለም። አብዛኞቹ የሴኔት አባላት ሕጉን ይደግፉታል ወይ? የሚለው ጥያቄ ግልፅ ምላሽ አላገኘም። የአሜሪካው ፕሬዝዳንት ጆ ባይደን ሕጉ በሴኔቱ ከፀደቀ ፈርማቸውን እንደሚያሰፍሩበት ተናግረዋል። የአሜሪካ ፖለቲከኞች ቲክቶክን ለማገድ እንቅስቃሴ ሲያደርጉ ይህ የመጀመሪያ ሙከራቸው አይደለም። የቀድሞው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ዶናልድ ትራምፕ በአውሮፓውያኑ 2020 ሥልጣን ላይ ሳሉ መተግበሪያውን ለማገድ ሙከራ አድርገው ነበር። ነገር ግን አሁን ሪፐብሊካን ፓርቲን ወክለው በሚቀጥለው ምርጫ የሚወዳደሩት ትራምፕ አዲሱን ሕግ ተችተው ቲክቶክን ማገድ ለፌስቡክ ፍትሃዊ ያልሆነ ብልጫ መስጠት ነው ብለዋል። ሕጉ ከፀደቀ ቲክቶክ መች ይታገዳል? ረቂቅ ሕጉ ተቀባይነት አግኝቶ ከመፅደቁ በፊት ብዙ ሂደቶችን ማለፍ አለበት። ነገር ግን አዋጁ በሴኔቱ ፀድቆ የፕሬዝዳንት ጆ ባይደን ፊርማ ካረፈበት፤ ባይትዳንስ ቲክቶክን ለመሸጥ የስድስት ወራት ዕድሜ ይሰጠዋል፤ ካልሆነ ከአሜሪካ ገበያ ይታገዳል። ታገደ ማለት ምን ማለት ነው? ቲክቶክ አሜሪካ ውስጥ ታገደ ማለት ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ከሚያወርዱበት የአፕ ስቶር እና የጉግል ፕሌይ ይወገዳል ማለት ነው። ረቂቅ አዋጁ “በውጭ አካላት የሚመሩ መተግበሪያዎችንም” አሜሪካ ውስጥ አፕዴት ማድረግ እና መጠገን አይቻልም ይላል። አፕ ስቶር ማለት ተጠቃሚዎች የተለያዩ መተግበሪያዎችን የሚያወርዱበት ስፍራ ነው። ቲክቶክ ታገደ ማለት አዳዲስ ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ማውረድ አይችሉም ማለት ነው። ይህ ማለት መተግበሪያውን ያወረዱ ተጠቃሚዎች አዳዲስ የመተግበሪያውን ጥቅሞች አያገኙም፤ የደኅንነት ጉዳዩም ጥያቄ ውስጥ ይገባል ማለት ነው። ቲክቶክ ምን ያደርጋል? ቲክቶክ አዲሱን ረቂቅ አዋጅ በጥብቅ እያወገዘው ነው። የቲክቶክ ሥራ አስኪያጅ ሹ ዚ ቺው፤ ረቂቅ አዋጁ “ለሌሎች ማኅበራዊ ሚድያ የበለጠ ኃይል መስጠት ነው” አልፎም በሺዎች የሚቆጠሩ አሜሪካውያንን ከሥራ ውጪ ማድረግ ነው ሲሉ አስጠንቅቀዋል። ባይትዳንስ፤ ቲክቶክን መሸጥ ከፈለገ ከቻይና መንግሥት ፈቃድ ማግኘት ይኖርበታል። ነገር ግን ቤይጂንግ ይህን እንደማታደርግ እያስጠነቀቀች ነው። የቲክቶክ ተጠቃሚዎች ምን ይላሉ? አሜሪካ የሚገኙ አንዳንድ የቲክቶክ ተጠቃሚዎች አዲሱን ረቂቅ አዋጅ እየተቃወሙት ይገኛሉ። ቲክቶክ 170 ሚሊዮን የሚሆኑ በአሜሪካ የሚገኙ ተጠቃሚዎቹ ወደ ግዛቶታቻቸው ተወካዮች ደውለው ረቂቁን ሕጉን ውድቅ እንዲያደርጉት እንዲጠይቁ መክሯል። ነገር ግን የቲክቶክ ተጠቃሚዎች ለኮንግረስ እና ለሴኔት አባላት ስልክ መደዋላቸው “አሉታዊ” ውጤት ሳይኖረው አይቀርም። በርካታ ፖለቲከኞች ስለመተግበሪያው ያላቸው ስጋት እየጨመረ መምጣቱን ይናገራሉ። ቲክቶክ የታገደበት አገር አለ? አሜሪካ ሕጉን ካፀደቀችው ሌሎች አገራትም ይህን ተከትለው ቲክቶክን ሊያግዱት ይችላሉ። ቲክቶክ ሕንድ ውስጥ ታግዷል። ሕንድ የቲክቶክ ትልቋ ገበያ ነበረች። ነገር ግን በአውሮፓውያኑ 2020 መተግበሪያውን አግዳዋለች። መተግበሪያው በኢራን፣ በኔፓል፣ በአፍጋኒስታን እና በሶማሊያ ጥቅም ላይ እንዳይውል እግድ ተጥሎበታል። በዩናይትድ ኪንግደም ደግሞ የመንግሥት ሠራተኞች እና የፓርላማ አባላት በሥራ ስልካቸው ቲክቶክን እንዳይጠቀሙ ባለፈው ዓመት ተነግሯቸዋል። የአውሮፓ ኅብረት ኮሚሽንም በተመሳሳይ በሥራ ስልክ ቲክቶክን መጠቀም አግዷል። ቢቢሲ በደኅንነት ስጋት ምክንያት ሠራተኞቹ ከድርጅቱ የተሰጣቸውን ስልክ ተጠቅመው ቲክቶክን እንዳይገለገሉ ከልክሏል። ቲክቶክ እንዴት ይሠራል? የቲክቶክ ዋናው መሣሪያ አልጎሪዝም [ስልተ ቀመር] ነው። ይህ መተግበሪያው የተጠቃሚዎችን ታሪክ ተመልክቶ የትኛውን ዓይነት ይዘት ይወዳሉ የሚለውን የሚለይበት ዘዴ ነው። ወደ ቲክቶክ ሲገቡ ከላይ ሦስት ንዑስ ርዕሶችን ያገኛሉ። ፎሎዊንግ፣ ፍሬንድስ እና ፎር ዩ ይባላሉ። ፎሎዊንግ እና ፍሬንድስ ተጠቃሚዎች ከሚከተሏቸው ሰዎች እና ከጓደኞቻቸው የሚያገኟቸው ይዘቶች ናቸው። ፎር ዩ የተሰኘው ደግሞ በራሱ መጥኖ ተጠቃሚዎች ይህን ይዘት ይወዱታል በሚል የሚለቀቅ ነው። ተቺዎች ቲክቶክ ከሌሎች ማኅበራዊ ሚድያዎች በላይ የተጠቃሚዎችን መረጃ ይሰበስባል፤ ለዚህም ነው የተመረጡ ይዘቶችን የሚያቀርበው ይላሉ። የተጠቃሚዎች አድራሻ፣ የሚጠቀሙበት ስልክ፣ የሚወዷቸው ይዘቶች እና ሲፅፉ የሚያሳዩት ባሕሪን ይሰበስባል የሚል ትችት ያቀርባሉ። ነገር ግን ሌሎች እንደ ፌስቡክ እና ኢንስታግራም ያሉ ማኅበራዊ ሚድያዎችም ይህን በማድረግ ይታወቃሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ኢትዮጵያ ‘በዳታ ማይኒንግ’ ለተሰማሩ ኩባንያዎች የኃይል ሽያጭ በውጪ ምንዛሬ ማቅረብ ጀመረች [/INST] ‘በዳታ ማይኒንግ’ ዘርፍ ከተሰማሩ ሁለት የውጪ ኩባንያዎች በአጭር ጊዜ ውስጥ ከ 2 ሚሊዮን ዶላር በላይ መገኘቱን የኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ገለጸ። 18 የ‘ዳታ ማይንኒግ ኩባንያዎች ከኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ጋር የኃይል አቅርቦት ስምምነት መፈራረማቸውን የተቋሙ የኮሚኒኬሽን ዳይሬክተር አቶ ሞገስ መኮንን ለቢቢሲ ገልጸዋል። ከነዚህ ኩባንያዎች 10 የሚሆኑት ሥራ ለመጀመር የሚያስችላቸውን ግንባታ እያከናወኑ እንደሆኑ የጠቁሙት አቶ ሞገስ አራት ኩባንያዎች ደግሞ ኃይል መጠቀም መጀመራቸውን አንስተዋል። ከአራቱ ኩባንያዎች አንዱ 10 ሜጋ ዋት የሚጠቀም፣ ሁለቱ 20 ሜጋ ዋት የሚጠቀሙ ሲሆን ሌላኛው ደግሞ 100 ሜጋ ዋት በድምሩ 130 ሜጋ ዋት ኃይል እንደቀረበላቸው ጠቅሰዋል። ኃላፊው ሌሎች 5 ኩባንያዎች ስራ ለመጀመር “በሂደት” ላይ እንደሆኑ ተናግረው ሶስት ድርጅቶች ደግሞ ፍቃድ ወስደው “ምንም አይነት ስራ ባለመጀራቸው በፍጥነት እንዲጀምሩ ማስጠንቀቂያ ተሰጥቷቸዋል” ብለዋል። በአጠቃላይ ለ 25 የ‘ዳታ ማይንኒግ’ ኩባንያዎች ኤሌክትሪክ በውጪ ምንዛሬ የሚቀርብላቸው ሲሆን ኩባንያዎቹ ህጋዊ ስርዓትን አልፈው ወደ ተቋሙ እንደሚመጡ አቶ ሞገስ ተናግረዋል። ኩባንያዎቹ “አንደኛ በሀገሪቱ በኢንቨስትመንት ለመሰማራት የሚያስችላቸውን ፍቃድ ያወጣሉ [በተጨማሪም] ይህንን ሥራ መስራት የሚችሉ እንደሆነ በኢንሳ ማረጋገጫ ይሰጣቸዋል። ከዚያ በኃላ እኛ ጋር የሚመጡት የኃይል ፍላጎታቸውን ለሟሟላት ነው” ብለዋል። ኢትዮጵያ በዚህ ዘርፍ ለተሰማሩ ኩባንያዎች ኤሌክትሪክ መሸጥ ስትጀምር የሀገር ውስጥ የኤሌክትሪክ ፍጆታን አይሻማም ወይ? የሚል ጥያቄ ያቀረብንላቸው አቶ ሞገስ ሲመልሱ በሀገር ውስጥ ፍጆታ ላይ ተጸዕኖ የለውም ብለዋል። “አሁን ባለን ሁኔታ፣ ከፍተኛው እየተጠቀምን ያለነው ወደ 3 ሺህ 500 ሜጋ ዋት አከባቢ ነው። የሀገር ውስጥም ኤክስፖር የተደረገውንም አሟልተን እንደ መጠባበቂያ የተያዘ ከ500 እና ከዚያ በላይ ኃይል አለን። ስለዚህ ይህንን ለመጠቀም የሚከለክለን ነገር የለም” ሲሉ ገልጸዋል። አቶ ሞገስ ለኩባንያዎቹ ከብሔራዊ የኃይል ቋት እንጂ ከአንድ የተለየ የኤሌክትሪክ ማመንጫ ኃይል እንደማይቀርብላቸው ተናግረዋል። ‘ዳታ ማይኒንግ’ እጅግ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸውን ጥሬ መረጃዎች በማፈላለግ ወደ ቀላል፣ ጠቃሚ እና ለተግባር ወደሚመች የመረጃ አይነት የመቀየር ሂደት ነው። የተቀየሩት መረጃዎች ደግሞ በተለያዩ የንግድ ዘርፍ ለተሰማሩ ግዙፍ የንግድ ተቋማት በሽያጭ ይቀርባል። ‘ዳታ ማይኒንግ’ ለአወዛጋቢው የዲጂታል ገንዘብ ወይም ክሪፕቶ ከረንሲ አግልግሎትም ይውላሉ። ታዲያ ይህንን ሥራ የሚያከናውኑ ማሽኖች ወይም ኮምፒውተሮች ውጤታማ እንዲሁም ከፍ ያለ መረጃዎችን ለማደራጀት ከፍተኛ የኤሌክትሪክ ኃይልን ይጠይቃሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ‘ንቦችን ለማገዝ’ የማር እንጀራን በ3ዲ የሚያትመው ኢትዮጵያዊ ወጣት [/INST] ናትናኤል በኃይሉ ተወልዶ ያደገው በነጭ ማር ምርት በምትታወቀው አዲግራት፣ ትግራይ ክልል ውስጥ ነው። ከአዲስ አበባ ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ዩኒቨርስቲ በኤሌክትሮ ሜካኒካል ኢንጂነሪንግ ተመርቋል። የተማረበትን ሙያ እና የልጅነት ህልሙን ማገናኘት ሲፈልግ ወደ አእምሮው ብቅ ያሉት ‘ትጉሆቹ ንቦች’ ናቸው። የንቦች ነገር ሁሌም ይመስጠዋል፤ በኅብረት ይሠራሉ፤ በሕብረት ያመርታሉ። ታታሪነታቸው ከየትኛውም ነፍሳት የተለየ ነው። እናም የመጀመሪያ ድግሪውን በተማረበት የሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ዩኒቨርስቲ ውስጥ በንቦች ላይ የሚያደርገውን ጥናት እና ምርመር አጠናክሮ ቀጠለ። ንቦች ስምንት ኪሎ ማር ተመግበው አንድ ኪሎ ሰም ያዘጋጃሉ ይላል ናትናኤል። አክሎም ንቦች የማር እንጀራ ለማዘጋጀት ረዥም ጊዜ ይወስድባቸዋል። የማር እንጀራው ካልተዘጋጀ ደግሞ የማር ምርት የለም። ናትናኤል የትጉሆቹ ንቦችን ሥራ ለማገዝ ዓላማ አድርጎ ሲሠራ ቆይቷል። እንዴት አድርጎ? ምቹ የአየር ንብረት እና የተፈጥሮ ደን ያላት ኢትዮጵያ በዓመት 500 ሺህ ቶን የሚጠጋ ማር ለማምረት አቅም እንዳላት የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ያሳያል። ነገር ግን አገሪቱ ካላት እምቅ ሃብት አንጻር እየተመረተ ካለው ጋር ሲታይ 12 በመቶው ብቻ ነው። በዘመናዊ መንገድ ንብ የሚያንቡም ቢሆኑ እንኳን፣ ምርቱን ከሰበሰቡ በኋላ የማር እንጀራውን ከሁለት ጊዜ በላይ እንዲጠቀሙበት ስለማይመከር ንቦች በተደጋጋሚ የማር እንጀራ በማምረት ጊዜያቸውን ያጠፋሉ ይላል የሜካኒካል ኢንጂነርኒግ ባለሙያው። ንቦች የማር እንጀራ የሚሠሩት በሆዳቸው የታችኛው ክፍል የሚገኙ ዕጢዎች የሚያመነጩትን ሰም ተጠቅመው ነው። የማር እንጀራ እጅግ የተራቀቀ የምህንድስና ጥበብ እንደሆነ የሚያስረዳው ናትናኤል፣ ንቦች ያላቸውን ቦታ ያለምንም ብክነት ለመጠቀም ቦታውን ባለስድስት ጎን በሆኑ ቅርጾች ይከፋፍሉታል ይላል። ይህም ጠንካራ ሆኖም ብዙ ክብደት የሌለው እንዲሁም በአነስተኛ ሰም ብዙ ማር የመያዝ አቅም ያለው የማር እንጀራ ለመሥራት ያስችላቸዋል። በዚህ አስደናቂ ጥበብ በሚታይበት የነፍሳቱ የግንባታ ንድፍ የተመሰጠው ናትናኤል የማር እንጀራውን በ3ዲ [በባለሦስት አውታር] ሕትመት ቢሰራላቸው የተሻለ የማር ምርት መሰብሰብ እንደሚቻል አቅዶ ወደ መሥራት ጀመረ። የማር እንጀራን በ3ዲ የማር እንጀራ የሚያዘጋጁት ሠራተኛ ንቦች ዕድሜያቸው ከ12 እስከ 18 ቀን ነው። ይህ የሆነበት ምክንያት ደግሞ፣ ሰም ለማምረት የሚያስችል ‘ኢንዛይም’ በአካላቸው ውስጥ የያዙት እነርሱ በመሆናቸው እንደሆነ ናትናኤል መረዳቱን ለቢቢሲ ገልጿል። “ማር ማምረት ለንብ ከባዱ ሥራ ይመስለናል” የሚለው ናትናኤል፣ ከዚያ ይልቅ የማር እንጀራውን ለመሥራት ከፍ ያለ ጊዜ እንደሚያጠፉ ይናገራል። የማር እንጀራ ለማምረት ከሦስት እስከ አራት ወር እንደሚፈጅባቸ፣ ነገር ግን በ3ዲ ህትመት ከፕላስቲክ የሚያመርተው የማር እንጀራ ይህንን ያስቀርላቸዋል ይላል። “ልፋታቸውን ለመቀነስ አርተፊሻል የማር እንጀራ ሠርቼያለሁ” የሚለው ናትናኤል፣ በ3ዲ ህትመት የሠራው ሰው ሠራሽ የማር እንጀራ፤ ንቢቱ ማር ለማምረት የምትወስደውን ጊዜ ለማሳጠር፣ በቅድሚያ የማር እንጀራውን አዘጋጅቶ ወደ ዘመናዊ ቀፎ በማስጋባት ሞክሮታል። ኢትዮጵያ በአሁኑ ጊዜ ወደ 59 ሺህ ቶን ማር አንደምታመርት የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ሲያሳይ፣ ከዚህም ውስጥ ደግሞ 93 በመቶ የሚሆነው የሚመረተው በባህላዊ መንገድ ነው። በመሆኑም ኢትዮጵያ ያላት እምቅ ሃብት እና በተግባር እያገኘች ያለው የማር ምርት አልተገናኙም። ናትናኤል ይህንን ልዩነት ለማጥበብ የእርሱ የምርምር ውጤት አስተዋጽኦ እንደሚኖረው ያምናል። የ3ዲ ህትመት የ3ዲ [የባለሦስት አውታር] ህትመት በአሁኑ ወቅት በዓለማችን ላይ ከፍተኛ ጥናት እና ምርምር የሚደረግበት ዘርፍ ነው። ይህንን የህትመት ዓይነት በመጠቀምም የተለያዩ ነገሮች ማምረት እንደሚቻል ናትናኤል ያስረዳል። ናትናኤል 3ዲ ማተሚያዎችን የሚሸጥ ‘ሮቦክስ’ የሚባል የሥራ ፈጠራ ጀማሪ (ስታርት) አፕ ኩባንያ አለው። በዚህ ድርጅቱ በኩልም የ3ዲ ህትመቶችን ይሠራል። ናትናኤል ማር አምራች አካባቢ ተወልዶ እንደማደጉ የንቦችን ሥራ የማቅለል ሃሳብ ቢኖረውም፣ ተፈጥሯዊው የማር እንጀራ ግን የራሱ የሆነ ልኬት እንዳለው አስተውሏል። የማር እንጀራው ዐይን ባለ ስድስት ጎን ነው የሚለው ናትናኤል፣ እያንዳንዱ ጎን ደግሞ ልኬቱ ተመሳሳይ ሆኖ የሚሠራ ነው። ስለዚህ የ3ዲ ህትመቱን በፕላስቲክ ሲሠራ እነዚህን ሁሉ መጠንቀቅ ነበረበት። ንቦች የማር እንጀራውን እየሠሩ ቅርጹን ባለ ስድስት ጎን ማድረግ ብቻ ሳይሆን ማሩ እንዳይፈስ፣ በተወሰነ መጠን ዘንበል እንደሚያደርጉት ጨምሮ ያስረዳል። ይህንን አጥንቶ የማር እንጀራ በ3ዲ ማተም የቻለው ናትናኤል፤ በአዲስ አበባ ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ውስጥ ባስቀመጣቸው አምስት የንብ ቀፎዎች ውስጥ ሙከራውን አካሂዷል። ንቦቹም በአጭር ጊዜ ውስጥ የማር ምርት በመስጠት ውጤታማ መሆናቸው መፈተሹን ይናገራል። ናትናኤል ከዩኒቨርስቲው ተመርቆ ከወጣ ሦስተኛ ዓመቱ ቢሆንም፤ አሁንም የምርመር ሥራዎቹን በዚያው በዩኒቨርስቲው ውስጥ እንደሚሰራ ጨምሮ ይናገራል። ናትናኤል በምርምር ውስጥ ሌላ ያካተተው ነገር የማር ምርቱን ለመሰብሰብ ቀፎውን መክፈት እንዳያስፈልግ ማድረግ ነው። ስለዚህ በ3ዲ የተመረተው የማር አንጀራ ላይ ቀጭን ቱቦ በማስገባት እና ከታች ሳህን መሳይ ነገር በማካተት ማር መሰብሰብ የሚፈልገው ግለሰብ፣ ይህንን ሳህን ከውጪ በመሳብ ብቻ ምርቱን ማግኘት ይችላል ይላል። ይህም የማር ምርቱን በቀላሉ መሰብሰብ ብቻ ሳይሆን፣ በምርት ስብሰባ ወቅት ይሞቱ የነበሩ ንቦችን መታደግ እንዳስቻለ ይጠቅሳል። ሰምን እያቀለጡ ማተም ሰም ለተለያዩ ምርቶች ግብዓትነት ያገለግላል። የመዋቢያ ምርቶች፣ ሳሙና፣ እንዲሁም ምግብ ሳይበላሽ እንዲቆይ ይረዳል። ማር ራሱ ረዥም ጊዜ እንዲቆይ የሚያደርገው ንቦች በማር አንጀራው፣ ሰሙ፣ ላይ ምርታቸውን በማምረታቸው እንደሆነ ናትናኤል ያስረዳል። ናትናኤል የማር አንጀራውን በፕላስቲክ ከማምረት ይልቅ ከሰም ማምረት እንደሚቻልም በጥናቱ ማረጋገጡን ጠቅሷል። ናትናኤል ለ3ዲ ህትመት የተጠቀመው ፕላስቲክ፣ ለምግብ መያዣነት የሚመከር መሆኑን እና ማር ሲመረትበትም ምን ጉዳት እንደማያስከትል ማረጋገጡን ይጠቅሳል። ንቦቹ ከፕላስቲክ የተሠራ የማር እንጀራ ላይ ማር ሲያመርቱ፣ ምንም ዓይነት እንከን አለመመልከቱን ገልጾ፣ በፕላስቲክ ህትመቱ ወቅት የተፈጠሩ ክፍተቶች ግን አስቀድመው መድፈናቸው አስተውሏል። አሁን ደግሞ አዲስ የ3ዲ ማተሚያ ማሽን በመሥራት እና ሰምን በማቅለጥ የማር እንጀራ ማተም መቻሉን እና “የንቦቹን ሥራ ማቅለሉን” ይናገራል። ናትናኤል የፈጠራ ሥራውን እስካሁን ለገበያ እንዳላቀረበ እና በሂደት ላይ መሆኑንም ጨምሮ አስረድቷል። የንብ ምርት ወቅታዊ ነው የሚለው ናትናኤል፣ ምርታማ በሚባል አካባቢ እና ዘመናዊ ቀፎ በሚጠቀሙ አናቢዎች ዘንድ በዓመት ሦስቴ፣ ካልሆነ ግን ሁለት ጊዜ ምርት ይሰበሰባል። ንብ አናቢዎች በ3ዲ የታተመ የማር አንጀራን ቢጠቀሙ ተጨማሪ አንድ የምርት ጊዜ ይኖራቸዋል ሲል የእርሱ የፈጠራ ሥራ ምን ያህል ጥቅም እንዳለው ይናገራል። ወደፊት. . . ይህ የናትናኤል ፈጠራ ከሄይፈር ኢንተርናሽናል እውቅና እና የ3ሺህ 500 የአሜሪካ ዶላር ሽልማት አስገኝቶለታል። ናትናኤል ሕጻናትን የሮቦቲክስ ኮርሶችን ለማስተማር በሚል በመሠረተው ሮቦክስ የተሰኘ ድርጅቱ በኩል የፈጠራ ሥራውን ለማስፋት አቅዶ እየሠራ ነው። ናትናኤል የተሻሻሉ ዘመናዊ ቀፎዎችን አምርቶ ለመሸጥ እና ማር ለማምረት ዕቅድ አለው። እስካሁን የሠራቸው የፈጠራ ሥራዎችን በተለያዩ የኢትዮጵያ ክፍሎች ውስጥ የሚገኙ 50 ንብ አናቢዎች የሚያገኙት የማር ምረት በ40 በመቶ እንዲጨምር ማድረግ አስችሏል። ናትናኤል ወደፊት ለማር ምርት ምርምር የሚሆን ቦታ በመፈለግ ላይ ነው። የኢንጂነሪንግ ዕውቀትን ተጠቅሞ የማር ምርት ላይ ያሉ ተግዳሮቶችን መቅረፍ የሚል ዕቅድ ያለው ናትናኤል፤ ቀፎ ላይ ተገጥሞ ስለንቦች አጠቃላይ ሁኔታ የሚያጠና የሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርተፊሻል ኢንተለጀንስ) ሥርዓት መሥራቱን እና ይህን የምርምር ሥራውን ማጠናከር እንደሚፈልግ ይናገራል። “የንቦችን ደኅንነት መጠበቅ እፈልጋለሁ” የሚለው ናትናኤል ተመራማሪዎችንም ሆነ ንብ አናቢዎችን የሚያግዝ፣ በቀፎ ውስጥ ስለሚገኙ ንቦች ሙሉ መረጃ የሚሰበስብ መሳርያ ላይ እየሠራ መሆኑን ይናገራል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ከ30 ዓመታት በላይ ሕይወቱን ለኪነጥበብ የሰጠው ኩራባቸው ደነቀ በወዳጆቹ እንዴት ይታወሳል? [/INST] ከ1980ዎቹ መጀመርያ ጀምሮ በተለያዩ ቴአትር ቤቶች በትወና እና በአዘጋጅነት ሰርቷል። በአዲስ አበባ በሚገኙት አራቱ ቴአትር ቤቶች በትወና፣ በዝግጅት፣ አንዲሁም በአመራርነት እውቀቱን አካፍሏል። የሙያ ባልደረቦቹ ኩራባቸው ከማለት ይልቅ “ኩራ” እያሉ መጥራትን ይመርጣሉ። ሁሉም በአንድ ቃል ለሙያው ካለው ፍቅር ባሻገር “ጨዋታ ወዳድ፣ ወግ አዋቂ” መሆኑንም ይመሰክራሉ። “መካሪ፣ መንገድ መሪ” ሲሉ የሚገልጹትም አሉ። ለሦስት አስርታት በላይ በኢትዮጵያ የኪነጥበብ አድማስ ደምቆ የኖረው ኩራባቸው ደነቀ የተወለደው በ1957 ዓ.ም. በሐረር ነበር። ኩራባቸው የመጀመርያ ደረጃ እና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በጭሮ ከተማ ነው የተከታተለው። በ1979 ዓ.ም. ከአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በቴአትር ጥበባት የትምህርት ክፍል የተመረቀው ኩራባቸው፤ በ1980 ዓ.ም. ጋሞ ጎፋ ክፍለ ሀገር አርባ ምንጭ በጀማሪ የቴአትር ኤክስፐርትነት ተመድቦ ሥራ ጀመረ። በአርባ ምንጭ ቆይታው ለኪነጥበብ ዝንባሌ ያላቸውን ወጣቶች በተለያየ መልኩ ይደግፍ እና ያበረታታ እንደነበር የሚነገርለት ኩራባቸውን በተመለከተ ደራሲ ፍቅረማርቆስ ደስታ የራሱን ገጠመኝ በማንሳት . . . እንደ መኪና ሮዴታ ከነበርኩበት ግራ መጋባት መንጭቆ አወጣኝ. . . ሲል መስክሮለታል። ኩራባቸው ከ1982 ዓ.ም. ጀምሮ በሕጻናት እና ወጣቶች ቴአትር ቤት መስራት የጀመረ ሲሆን በዚያም ከተሳተፈባቸው ተውኔቶች መካከል 'የዝናቧ እመቤት ' እና 'የገንፎ ተራራ' ቴአትሮች ይጠቀሳሉ። ኩራባቸው ከሙያ ባልደረቦቹ ጋር በጋራ በመሆን ባቋቋመው ንጋት የቴአትር ኢንተርፕራይዘም 'ቅርጫው' የተሰኘ ቴአትር ባህል ማዕከል ሰርቶ በራስ ቴአትር አቅርቧል። ለሁለት ዓመታት ያህል በሕጻናት እና ወጣቶች ቴአትር የሰራው ኩራባቸው ቀጣይ መዳረሻው ሀገር ፍቅር ቴአትር ነበር። ለሀገር ፍቅር ቴአትር ለየት ያለ ፍቅር አለው የሚባለው ኩራ 'የጨረቃ ቤት' ፣ 'ዓይነ ሞራ' ፣ 'ንጉሥ ሊር' ፣ 'ፍሬህይወት' ፣ 'ጥሎሽ' ፣ 'አሉ' ፣ 'ጣውንቶቹ' ፣ 'ከራስ በላይ ራስ' እና 'የሸክላ ጌጥ' ቴአትሮች በመድረኩ ላይ ተጫውቷል። በሀገር ፍቅር ቴአትር በ1994 ዓ. ም. ፅፎ ያዘጋጀው 'መዳኛ' የተሰኘው የአዘቦት ቀን የቴአትር ድርሰቱ አዳዲስ ቴክኒኮችን የተጠቀመበት እና ከፍተኛ ተወዳጅነት ያተረፈለት መሆኑ በባለሙያዎች ይገለጻል። በአዲስ አበባ ቴአትርና ባህል አዳራሽ ደግሞ 'የጫጉላ ሽርሽር' ቴአትርን በራስ ቴአትር እንዲሁ 'ቅርጫው' የተሰኘው ቴአትር ኩራባቸው ከተወናቸው መካከል የሚጠቀሱ ናቸው። ለኩራባቸው በትወናው እና በዝግጅቱ ከፍተኛ አድናቆት እንዳላቸው የሚገልፁት አርቲስት ተስፋዬ አበበ (ፋዘር) “የማዘጋጃ ሥራ አስኪያጅ ሆኖ ነው የማውቀው” ይላሉ። ተሰጥኦውን ጠቅሰው ካደነቁ በኋላ ስለ አመራር ብቃቱ “ጥሩ አመራር የሚሰጥ፣ ከዚያም ባሻገር በርካታ ቴአትሮችን ያዘጋጀም ነው። . . . አመራር በመስጠት ግሩም ነው። . . .በሥነ ምግባሩም ከማንኛውም በላይ የማከብረው እና የማደንቀው ነው። ትሁት ነው። . . . ለቴአትር ቤቱ ባለሙያዎች የተለየ አክብሮት አለው። ይህንን በርቀትም ቢሆን ማየት ችያለሁ” ብለዋል። እረኛዬ ተከታታይ የቴሌቪዥን ድራማ ላይ በደራሲነት እና በትወና አብራው የተሳተፈችው ደራሲ፣ አዘጋጅ እና ተዋናይ አዜብ ወርቁ፣ ኩራባቸውን ከትወናው ባሻገር የምታውቀው የአዲስ አበባ ቴአተር እና ባህል አዳራሽ ሥራአስኪያጅ እያለ ነው። በወቅቱ አዜብ እና ጓደኞቿ ወደ ቴአትር ቤቱ በሚሄዱበት ወቅት “እኛ ቴአትር ይዘን በምንሄድበት ሰዓት ጥሩ አቀባበል ነበረው። ደጋፊያችንም ነበር” ትላለች። የሙዚቃ ባለሙያው ሠርፀ ፍሬስብሀት በፌስቡክ ገፁ ላይ ስለ ኩራባቸው “ኩራባቸው ደነቀ፥ ከምርጦቹ የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቴአትር ትምህርት ቤት ተማሪዎች እና ምሩቃን አንዱ ነበር። የቴአትር መድረክን ፈተና በብቃት የተወጣ ጥንቅቅ ያለ ባለሙያም ነበር። ከክዋኔ ባለሙያነቱ ትይዩ፥ የቴአትር ንድፈ ሐሳባዊ (Theoretical) ዕውቀቱም ከፍ ያለ ነበር” ብሏል። ከአርቲስት ተስፋዬ አበበ እና አዜብ ጋርም የሚስማማ ሀሳቡን ሲያክል “ከትወና እና ከዝግጅት ችሎታው የማይተናነስ፥ የጽሑፍ ችሎታው፣ የንባብ ትጋቱ እና አስተዳደራዊ ብቃቱም ግሩም ነበር” በማለት ነው። አቶ ተስፋዬ አበበ እንዳሉት ኩራባቸው ከትወና ባሻገር በአዘጋጅነትም በርካታ ተውኔቶችን አዘጋጅቶ ለመድረክ አብቅቷል። ከእነዚህም መካከል 'ስጦታ'፣ 'ጥሎሽ' እና 'መዳኛ' ቴአትሮች ፤ በቴአትርና ባህል አዳራሽ 'ሶስና'፣ 'አንድ ክረምት'፣ ጥቁሩ መናኝ' እና የጫጉላ ሽርሽር' (በአዘጋጅነት እና በተዋንያንነት ) ቴአትሮች ፤ በራስ ቴአትር 'ትንታግ' ይጠቀሱለታል። ኩራባቸው ሙዚቃዊ ድራማዎች በማዘጋጀትም ስሙን በደማቁ ጽፏል። በአንጋፋዋ አርቲስት አስናቀች ወርቁ ህይወት ላይ ተመስርቶ የተፃፈውና ያዘጋጀው 'አስናቀች ኢትዮጵያ' እንዲሁም 'እስከመቼ' በሚል ርዕስ በቴአትርና ባህል አዳራሽ የቀረበው ከሸገር ሰርከስ ቡድን አባላት ከቴአትር ቤቱ ባለሙያዎች ጋር በጋራ የተሳተፉበት ተጠቃሽ ስራዎቹ ናቸው። ደራሲ እና አዘጋጅ አዜብ፣ የእረኛዬ ድራማ ቀረጻ ላይ ኩራባቸውን ዳግም በቅርበት የማወቅ እድል ማግኘቷን ገልጻ፣ በቡድኑ ውስጥ በልምድ ከእርሱ የሚያንሱ ሰዎች ጋር እየሰራ እንኳ “ታዛዥ፣ ጨዋታ ወዳድ፣ ወግ አዋቂ፣ ተግባቢ፣ ባለሙያዎችን አክባሪ” ሆኖ ማየቷን ታስረዳለች። ድራማው በቴሌቪዥን ተላልፎ ካበቃ በኋላም በነበራቸው የአሜሪካ ጉዞ ወቅት የበለጠ መቀራረባቸውን የምታስረዳው አዜብ፣ “ደስታን በጣም የሚወድ፣ ለራሱ በጣም ጥንቃቄ የሚያደርግ፣ የእግር ጉዞ ወዳድ ሆኖ ነው ያገኘሁት” ብላለች። ኩራባቸው ከፃፋቸው የሬዲዮ ድራማዎች 'እናትና ልጆቹ' የተሰኘው ተከታታይ ድራማ በ1990 ዓ.ም. ለ47 ሳምንታት በኤፍ ኤም 96.3 ሬዲዮ ጣቢያ የተላለፈው እና 'የመጨረሻዋ ሌሊት' የተሰኘው ደግሞ በብሔራዊ ሬዲዮ ጣቢያ ለሁለት ሳምንታት የተላለፈ መሆኑን ይጠቅሳል። ኩራባቸው ከተሳተፈባቸው ተከታታይ የቴሌቪዥን ድራማዎች 'ገመና 1' እና 'ገመና 2' እንዲሁም በአርትስ ቴሌቪዥን በ48 ክፍሎች የቀረበው 'እረኛዬ' ይጠቀሳሉ። ኩራባቸው ደነቀ ባለትዳር እና የሦስት ልጆች አባት ነበር። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ማንቸስተር ሲቲ ከአርሰናል: ማን ሦስት ነጥቡን ይወስዳል? በሌሎቹ ጨዋታዎች እነማን ያሸንፋሉ? [/INST] በአምስተኛው ሳምንት የእንግሊዝ ፕሪሚር ሊግ መርሃ ግብር ማንቸስተር ሲቲ በሜዳው አርሰናልን የሚያስተናግደበት ጨዋታ ይጠበቃል። ሁለቱ ቡድኖች ባለፈው ዓመት ባከናወኑት ግጥሚያ ጨዋታው ያለምንም ግብ መጠናቀቁ ይታወሳል። መከላከልን መሠረት በማድረግ የተጫወተው አርሰናል ተመሳሳይ አጨዋወትን በድጋሚ ይመርጥ ይሆን? የቢቢሲው የእግር ኳስ ተንታኝ ክሪስ ሱተን “ይህም ያለምንም ግብ የሚጠናቀቅ ጨዋታ እንደሚሆን አስባለሁ። ሆኖም ትልልቅ ጨዋታዎች በአቻ ውጤት ይጠናቀቃሉ ማለት አልፈልግም” ብሏል። ለመሆኑ ይህንን ተጠባቂ ጨዋታ ጨምሮ ሌሎቹ መርሃ ግብሮች ምን ዓይነት መልክ ይዘው ይጠናቀቃሉ? ቅዳሜ ዌስት ሃም ከ ቼልሲ ዌስት ሃም አሠልጣኝ ዴቪድ ሞዬስን ለማሰናበት የወሰነው ‘በዌስት ሃም መንገድ’ የሚጫወት አሠልጣኝ ለማስፈረም በሚል ነበር። አሠልጣኝ ዩለን ሎፕቴጉ ከመቅጠራቸው በተጨማሪ በ130 ሚሊዮን ፓውንድ ተጫዋቾችን ቢያስፈርሙም ከሞዬስ የተሻለ ውጤት ስለማስመዝገባቸው ግን በሂደት የሚታይ ይሆናል። ዌስት ሃም ጥሩ ካለመንቀሳቀሱም በላይ ቼልሲም አሳማኝ የሚባል አለመሆኑ ለመገመት የሚያስቸግር ጨዋታ ሆኗል። የሚያሸንፈውን ቡድን ለመለየት አስቸጋሪ ይሆናል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 0 - 3 አስተን ቪላ ከ ዎልቭስ ዎልቭስ ከዚህ ጨዋታ ምንም ነጥብ ማግኘት ባይችልም ዘንድሮ ጥሩ ውጤት ያስመዘግባል። የቪላው አሠልጣኝ ኡናይ ኤምሪ በሻምፒዮንስ ሊግ እና በፕሪሚየር ሊጉ በሚኖረው ፉክክር፤ የቡድናቸውን ሚዛን መጠበቅ ይኖርባቸዋል። ባለፈው ሳምንት ኤቨርተን ላይ የማሸነፊያዋን ግብ ያስቆጠረው ጆን ዱራን ቡድኑ ያለውን የተጫዋቾች ጥልቀት ማሳየት ችሏል። በሻምፒዮንስ ሊግ ያንግ ቦይስን ካሸነፉ በኋላ በዚህ ጨዋታም ሦስቱን ነጥብ ያሳካሉ። ግምት፡ 2 – 0 ውጤት፡ 3 - 1 ፉልሃም ከ ኒውካስል ባለፈው የውድድር ዓመት ፉልሃም በሜዳው ካደረጋቸው 19 ጨዋታዎች ዘጠኝ ጨዋታዎችን ሲያሸንፍ በስምንቱ ደግሞ ነጥብ ተጋርቷል። ኒውካስል ደግሞ ተገማች ያልሆነ ቡድን ሆኗል። ቡድኑ እስካሁን እንደቡድን ነጥቦችን ከማግኘት ይልቅ በግል ጥረት ላይ ተንጠልጥሏል። ይህ ጨዋታ በአቻ ውጤት የሚጠናቀቅ ይመስላል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 3 - 1 ሌስተር ከ ኤቨርተን ባለፈው ሳምንት ሁለቱም ቡድኖች 2 ለምንም መምራት ቢችሉም ሌስተር ከፓላስ ጋር አቻ ሲለያይ ኤቨርተን ደግሞ በቪላ ተሸንፏል። በዚህ ጨዋታ የአሠልጣኝ ሾን ዳይሽ ቡድን ሦስቱን ነጥብ የሚያሳካበት ሳምንት ይመስላል። አንዳንድ ደጋፊዎች አሠልጣኙ ላይ ያላቸው እምነት እየተሸረሸረ ነው። በደረጃ ሰንጠረዥ ላይ በታችኛው ክፍል በሚገኝ ቡድን መሸነፍ ደግሞ ጫናውን ያበረታዋል። ግምት፡ 1 – 2 ውጤት፡ 1 - 1 ሊቨርፑል ከ ቦርንመዝ ከኖቲንግሃም ፎረስት ሽንፈት በኋላ ሊቨርፑሎች ኤሲሚላንን በማሸነፍ ጥሩ ምላሽ ሰጥተዋል። ሞሐመድ ሳላህን ጨምሮ አንዳንድ ተጫዋቾቻው ከፎረስት ጋር ጥሩ ጊዜን አላሳለፉም። ይህ ጨዋታ ለሊቨርፑል ቀላል ባይሆንም ከፎረስት ጋር እንደነበራቸው ግጥሚያ ተቀዛቅዘው አይቀርቡም። ዕድሎችን ፈጥረው ይጠቀሙባቸዋል። ግምት፡ 2 – 0 ውጤት፡ 3 - 0 ሳውዝሃምፐተን ከ ኢፕስዊች ሁለቱም ቡድኖች በውድድር ዓመቱ የመጀመሪያውን ድል ለማስመዝገብ ወደ ሜዳ ይገባሉ። ኢስዊች እስካሁን ሁለት ነጥቦችን ማሳካት ችሏል። ቡድኖቹ ባለፈው ዓመት በሻምፒዮንሺፑ ሲወዳደሩ ኢፕስዊች በሜዳው እና ከሜዳው ውጭ አሸንፎ ስድስት ነጥቦችን አሳክቷል። ሁለቱም ቡድኖች ለሦስት ነጥቡ ቢጫወቱም ጨዋታው አቻ ይጠናቀቃል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 1 - 1 ቶተንሃም ከ ብሬንትፎርድ ይህ ለቶተንሃም አስቸጋሪ የሚሆን መርሃ ግብር ነው። ብሬንትፎርዶች ጠንካራ አደረጃጀት እንዳላቸው ባሳዩበት የማንቸስተር ሲቲ ጨዋታ ዮአን ዊሳ በጉዳት ከሜዳ ወጥቷል። ቶተንሃም እንደባለፈው ዓመት በተቃራኒ ቡድን የግብ ክልል ውስጥ ውጤታማ አለመሆኑ በስጋት ይነሳል። በዚህ ጨዋታ ተጠናክረው መቅረብ የሚኖርባቸው ሲሆን፣ በሜዳቸው ስለሚጫወቱም የአሸናፊነት ግምት ያሰጣቸዋል። ግምት፡ 2 – 1 ውጤት፡ 3 - 1 ክሪስታል ፓላስ ከ ማንቸስተር ዩናይትድ ባለፈው ዓመት ፓላሶች በሜዳቸው ማንቸስተር ዩናይትድን 4 ለምንም ቢያሽንፉም ሁለት ግብ ያስቆጠረላቸውን ማይክል ኦሊሴን ሸጠውታል። አሠልጣኝ ኦሊቨር ግላስነር ወደ ቡድኑ ሲመጡ ጥሩ ውጤት ቢያስመዘግቡም ዘንድሮ ግን ጉዞው አልጋ በአልጋ አልሆነላቸውም። በማጥቃት ላይ የተመሠረተው አጨዋወታቸው ደግሞ ለማንቸስተር ዩናይትድ የተመቸ መሆኑን ቀያዮቹ ሰይጣኖች ባለፈው ሳምንት ከሳውዝ ሃምፕተን ጋር በነበራቸው ጨዋታ አሳይተዋል። በጨዋታው አንድሬ ኦናና ፍጹም ቅጣት ምት ካዳነ በኋላ ቡድኑ የተሻለ ከመሆኑም በላይ አጥቂው ማርከስ ራሽፎርድም ጥሩ መንቀሳቀስ ችሏል። ከጨዋታው ዩናይትድ ሦስት ነጥብ ያሳካል። የቴን ሃግ ጉዳይ አስተማማኝ ባይሆንም ቡድኑ በትክክለኛ መንገድ ላይ ይመስላል። ግምት፡ 1 – 2 ውጤት፡ 0 - 0 እሑድ ብራይተን ከ ኖቲንግሃም ፎረስት ፎረስት ካለው የተከላካይ መስመር እና ባለፈው ሳምንት ሊቨርፑልን ከማሸነፉ አንጻር ይሸነፋል ብሎ መገመት የስቸግራል። የአማካይ ስፍራ ተጫዋቾቹ ከሚያሳዩት ብቃት በተጨማሪ ተቀያሪ ተጫዋቾቹ ተጽዕኖ መፍጠር እንደሚችሉ አሳይተዋል። ብራይተን ግብ ማስቆጠር የሚችል ቡድን ነው። ቡድኑ በሜዳው እንደማይሸነፍ ከገመትን ደግሞ ጨዋታው በአቻ ውጤት ይጠናቀቃል ብለን እናስባለን። ግምት፡ 1 – 1 ማንቸስተር ሲቲ ከ አርሰናል አርሰናል ባለፈው ዓመት ማንቸስተር ሲቲ ግብ እንዳያስቆጥርባቸው ያሳዩት ብቃት ቢያስወድሳቸውም በሁለት ነጥብ ልዩነት ሊጉን ዋንጫ አጥተዋል። በጨዋታው ያሳዩት መከላከል ዋንጫውን አሳጣቸው በሚልም የሚተቿቸው አልጠፉም። በሻምፒዮን ሲጉ ኢንተር ሚላን እንዴት ማንቸስተር ሲቲን በመቋቋም መጫወት እንደሚቻል አሳይቷል። አርሰናል ጠንካራ የተከላካይ ክፍል ገንብቷል። በመልሶ ማጥቃት ሲቲን መፈተን እንደሚቻል ከኢንተር መማር ይቻላል። በኢንተሩ ጨዋታ ኤርሊንግ ሃላንድ ጥሩ ካለመጫወቱም በላይ ጉዳት ያጋጠመው ኬቪን ደብሩይን በዚህ መርሃ ግብር ላይ ላይሰለፍ ይችላል። ሲቲ ከግብ አልባው የሻምፒዮንስ ሊግ ጨዋታ በኋላ ምላሽ እንደሚሰጥ ይጠበቃል። ግምት፡ 2 – 1</s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የአማራ ክልልን “ሰላም አስተማማኝ ለማድረግ ወታደራዊው ኦፕሬሽን እንደሚቀጥል” ተገለጸ [/INST] በአማራ ክልል የተጣለውን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ አፈጻጸም የሚከታተለው ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ በክልሉ ተገኝቷል ያለውን ሰላም እና መረጋጋት ለማጠናከር የሚካሄደው ወታደራዊ ዘመቻ ተጠናክሮ እንደሚቀጥል ገለጸ። የአስቸኳይ ጊዜ ጠቅላይ መምሪያ ዕዙ እንዳለው በክልሉ ውስጥ “በሁለተኛ እና በሦስተኛ ዙር ወታደራዊ ኦፕሬሽኖች በተወሰዱ እርምጃዎች አብዛኞቹ የአማራ ክልል ዞኖች ወደ መደበኛ እንቅስቃሴ ተመልሰዋል” ብሏል። ጨምሮም “የተጀመረውን ሰላም እና መረጋገት ይበልጥ ለማጽናት እና አስተማማኝ ለማድረግ፣ ወታደራዊ ኦፕሬሽኑ ተጠናክሮ እንዲቀጥል ዕዙ ጥብቅ መመሪያ ሰጥቷል” ሲል በክልሉ ውስጥ የሚካሄደው ዘመቻ እንደሚቀጥል ገልጿል። በአማራ ክልል ዋና ዋና ከተሞችን ጨምሮ ሲካሄድ የነበረው እና ለሳምንታት የዘለቀው ግጭት በአብዛኛው መረጋጋት ማሳየቱን የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የሰብዓዊ ጉዳዮች ማስተባበሪያ ቢሮ (ዩኤን ኦቻ) አስታውቋል። ምንም እንኳን ሁኔታዎች ቢረጋጉም የሰሞኑ ግጭቶች እንዲሁም የጸጥታውን እጦት ተከትሎ የቆሙ የሰብዓዊ እርዳታዎች መቆም የዜጎችን ችግር ሊያባብስ እንደሚችልም ነው ተቋሙ ነሐሴ 16/ 2015 ባወጣው ሪፖርት የገለጸው። በፈታኝ ሁኔታዎችም ውስጥ ቢሆን አጋር የሰብዓዊ ረድዔት ድርጅቶች በአማራ ክልል ለተቸገሩ ሰዎች እርዳታ ለማቅረብ እየሰሩ ይገኛሉም ተብሏል። በአሁኑ ወቅት በክልሉ ውስጥ በፀጥታ ኃይሎች እና በፋኖ ታጣቂዎች መካከል በትልልቅ ከተሞች ሲካሄዱ የነበሩ ግጭቶች ቆመው ከተሞቹ በመንግሥት ኃይሎች ቁጥጥር ስር የገቡ ሲሆን፣ ግጭቶች እና ጥቃቶች ከከተሞች ባሻገር በሚገኙ የክልሉ አካባቢዎች እየተካሄዱ መሆናቸው እየተዘገበ ነው። የተለያዩ ወገኖች በአማራ ክልል የተከሰተው አሳሳቢ የፀጥታ መደፍረስ እና ግጭት በሰላማዊ መንገድ መፍትሄ እንዲያገኝ እየጠየቁ ሲሆን፣ መንግሥትም ለዚሁ ጥረት እያደረገ መሆኑን ገልጾ ነበር። የአስቸኳይ ጊዜ ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ ዛሬ ረቡዕ ነሐሴ 17/2015 ዓ.ም. እንዳስታወቀው እየተወሰደ ባለው እርምጃ፣ በመንግሥት ኃይሎች ቁጥጥር ስር በገቡ አካባቢዎች “የድርጊቱ ዋና ዋና ተዋናዮች በሕግ ቁጥጥር ሥር እንዲውሉ” እየተደረገ መሆኑንም አመልክቷል። ከዚህ ጋር በተያያዘ በአዲስ አበባ እና በተለያዩ የአማራ ክልል አካባቢዎች ማንነትን የለየ የጅምላ አስር እየተካሄደ መሆኑን የመብት ተሟጋቾች እና ቤተሰቦች እየተናገሩ ሲሆን፣ የፌደራል እና የክልል ምክር ቤት አባላትም በቁጥጥር ስር መዋላቸው ይታወቃል። ሰፊ የእርሻ ሥራ በሚከናወንበት የክረምት ወቅት በተከሰተው የሰላም መደፍረስ ምክንያት በበርካታ የክልሉ አካባቢዎች የግብርና ተግባራ መስተጓጎል የገጠመው መሆኑ የተነገረ ሲሆን፣ ይህንን ችግር ለመቅረፍ ጥረት እየተደረገ መሆኑን ዕዙ አመልክቷል። በዚህም ከአንዳንድ ቦታዎች በስተቀር “የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ የፈጠረውን አጋጣሚ በመጠቀም አርሶ አደሮች ወደ መኸር አዝመራ ሥራ እየተመለሱ ናቸው” በማለት የግብርና ግብአቶችም እየተጓጓዙ መሆናቸውን ገልጿል። ለወራት ሲካሄድ የቆየን ተቃውሞ እና ግጭትን ተከትሎ በአማራ ክልል ባለፈው ሐምሌ ወር ማብቂያ ላይ በፋኖ ታጣቂዎች እና በመከላከያ ሠራዊት መካከል በስፋት የተከሰተው ግጭት ክልሉን አለመረጋጋት ውስጥ መክተቱ ይታወሳል። ይህንንም ተከትሎ የተከሰተው የፀጥታ ችግር በመደበኛው ሕግ የማስከበር ሥነ ሥርዓት ለመቆጣጠር ከክልሉ አቅም በላይ መሆኑን በመግለጽ የፌደራል መንግሥቱ ጣልቃ እንዲገባ በክልሉ ርዕሰ መስተዳደር ጥያቄ ቀርቦ ነበር። በመጀመሪያ የሚኒስትሮች ምክር ቤት በሙሉ ድምጽ፣ ቀጥሎም የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በአብላጫ ድምጽ ያፀደቁት ለስድስት ወራት የሚቆይ በክልሉ እና እንደአስፈላጊነቱ በቀሪው የአገሪቱ ከፍሎች ተግባራዊ የሚሆን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ሐምሌ 28/2015 ዓ.ም. ተደንግጓል። ሕግ እና ሥርዓትን ለማስከበር እንዲሁም አዋጁን ለማስፈጸም ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ ተቋቁሞ የፌደራሉ የፀጥታ ኃይሎች በአማራ ክልል ውስጥ የተሰማሩ ሲሆን፣ በዚህም ባለፉት ሁለት ሳምንታት በተካሄዱ ውጊያዎች ቁጥራቸው በውል ያልታወቁ ሰዎች ሕይወት መጥፋቱን ዕዙ፣ የሆስፒታል ምንጮች እና ነዋሪዎች ገልጸዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ሳፋሪኮም የሞባይል የገንዘብ ማዘዋወሪያ አገልግሎቱን ኤም-ፔሳ በኢትዮጵያ ጀመረ [/INST] ሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ኤም-ፔሳ የተባለውን በሞባይል የሚደረግ የገንዘብ ዝውውር አገልግሎቱን ዛሬ በይፋ ሥራ ሊያስጀምር ነው። ሳፋሪ ኮም የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ፍቃድ በተሰጠው በሦስተኛው ወሩ ዛሬ ከሰዓት በኋላ 9 ሰዓት ላይ አገልግሎቱን በይፋ እንደሚጀምር አስታውቋል። ሳፋሪኮም ባለፉት ሦስት ወራት ኤም-ፔሳን ወደ ሥራ ለማስገባ ባደረገው ዝግጅት የሙከራ ሥራዎችን ማከናወኑን፣ የቴክኒክ ዝግጁነቱን ማረጋገጡን፣ ከባንኮች ጋር ውል መፈጸሙን፣ ሠራተኞቹን ቀጥሮ ማሠልጠኑን እና የኤም-ፔሳ ወኪሎችን ማዘጋጀቱን አስታውቋል። የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ እናት ድርጅት የሆነው ቮዳኮም ግሩፕ ሊሚትድ የኤም-ፔሳ አገልግሎቱን በመጪው ዓመት መስከረም 2016 ዓ.ም. አጋማሽ በኢትዮጵያ እንደሚጀምር ከዚህ ቀደም ገልጦ ነበር። ሁሉም የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ደንበኞች *733# በመደወል የአገልግሎቱ ተጠቃሚ መሆን እንደሚችሉ የተገለጸ ሲሆን፣ መተግበሪያውም በአምስት ቋንቋዎች መዘጋጀቱን ድርጅቱ አሳውቋል። ደንበኞች ኤም-ፔሳን በመጠቀም ወደ አገር ውስጥ ክፍያ መፈጸም፣ ከአገር ውስጥ እና ከውጭ ገንዘብ መቀበል፣ ለአገልግሎት ሰጪዎች ክፍያ መፈጸም፣ የአየር ሰዓት መግዛት፣ ከኤም-ፔሳ ወደ ባንክ ገንዘብ መላክ እንዲሁም ከባንክ ወደ ኤም-ፔሳ ገንዘብ ማዘዋወር ይቻላሉ ብሏል ግዙፉ የቴሌኮም ኩባንያው። በአምስት ቋንቋዎች ተዘጋጅቷል የተባለው መተግበሪያ የአንድሮይድ ስልክ ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ከፕሌይስቶር በማውረድ መጠቀም እንደሚችሉ የተገለጸ ሲሆን፣ የአይኦኤስ ተጠቃሚ ደንበኞች ደግሞ መተግበሪያውን በቀጣዩ ሳምንታት ማግኘት ይችላሉ ተብሏል። የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ጊዜያዊ ዋና ሥራ አስፈጻሚ የሆኑት ስታንሊ ንጆሮጌ ኤም-ፔሳ በኢትዮጵያ መጀመር አስደሳች መሆኑን ተናግረዋል። ጨምረውም ይህ የሞባይል የገንዘብ ማዘዋወሪያ ሥርዓት በሰባት የአፍሪካ አገራት 51 ሚሊዮን ተጠቃሚዎች እንደሉት አስታውሰው፣ ኤም-ፔሳ ደኅንነቱ የተረጋገጠ የገንዘብ ማስተላለፊያ አገለግሎት መሆኑን ገልጸዋል። እአአ ጥቅምት 2022 በኢትዮጵያ ሥራ የጀመረው ሳፋሪኮም በአገሪቱ ከ2.7 ሚሊዮን በላይ ደንበኞች ማግኘቱን ኩባንያው ይገልጻል። ባለፈው ግንቦት በሳፋሪኮም የሚመራው ኩባንያ የሞባይል ገንዘብ መላላኪያ ሥራ ለመጀመር ፈቃድ ያገኘ የመጀመሪያው የውጭ ድርጅት ሆኗል። ለሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ኤም-ፔሳ የሞባይል ገንዘብ አገልግሎት ሰጪ ተቋም ፈቃድ የሰጠው የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ነው። ኤም-ፔሳ የሚሠራው እንዴት ነው? ኤም-ፔሳ የተንቀሳቃሽ ስልክ የገንዘብ ልውውጥና ግብይት ሥርዓት ነው። መሥራቹ የኬንያው የቴሌኮም ኩባንያ ሳፋሪኮም ሲሆን፤ አሁን ላይ በተለያዩ የአፍሪካ አገራት እየተተገበረ ይገኛል። ኤም-ፔሳ ሰርዓት ከሲም ካርድ ጋር ከተያያዘ በኋላ ተጠቃሚዎች በስልካቸው አማካይነት ገንዘብ ማስቀመጥ፣ ገንዘብ መቀበል፣ ክፍያ መፈጸም፣ ከባንክ እና ወደ ባንክ ገንዘብን ማዘዋወር፣ ገንዘብ ለሌላ ኤም-ፔሳ ተጠቃሚ መላክ እና ሌላም የገንዘብ ልውውጥ ማካሄድ ይቻላሉ። እአአ በ2007 በሳፋሪኮም እና ቮዳፎን የተጀመረው ኤም-ፔሳ፤ ኬንያ ውስጥ የሚተዳደረው በኬንያ ብሔራዊ ባንክ ነው። ኤም-ፔሳ የሚለው መጠሪያ ውስጥ ኤም ሞባይልን ሲወክል፣ ፔሳ ደግሞ በስዋሂሊ ገንዘብ ማለት ነው። ገንዘብ ልውውጥን የሚያሳልጡ የሳፋሪኮም ተወካዮች በተለያዩ መደብሮች ይገኛሉ። ለእነዚህ ተወካዮች ጥሬ ገንዘብ በመስጠት ወደ ኤም-ፔሳ ገንዘቡን እንዲያስገቡ ማድረግ ይቻላል። በኤም-ፔሳ ተንቀሳቃሽ ስልክ ላይ ያለ ገንዘብን በጥሬ ገንዘብ ከተወካዮቹ የመውሰድ አማራጭም አለ። በተለይ ኬንያ ውስጥ ከጉሊት አንስቶ እስከ ቅንጡ ሆቴሎች ድረስ ክፍያ የሚፈጸመው በኤም-ፔሳ ነው። 50 በመቶ የሚሆነው የኬንያ አጠቃላይ አገራዊ ምርት (GDP) በዚሁ ሥርዓት በኩል ይንቀሳቀሳል። ኢትዮ ቴሌኮም ገንዘብ ለመቀበል ለመላክ፣ የግብይት እና የአገልግሎትን ክፍያን ለመፈጸም እንዲሁም ከውጭ አገራት ገንዘብ መቀበል የሚያስችለውን ቴሌ ብር ከሁለት ዓመት በፊት መጀመሩ ይታወሳል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> “የጠበቅነው ሽልማት መኪና እንጂ ብር አልነበረም” አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ [/INST] በፓሪስ ኦሊምፒክ ለተሳተፉ የኢትዮጵያ ቡድን አባላት በተዘጋጀ የሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ የተበረከተላቸውን የ2 ሚሊዮን ብር ሽልማት አልቀበልም በማለት መወዛገቢያ የሆኑት አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ መኪና እንዲሰጣቸው ጠብቀው እንደነበር ለቢቢሲ ተናገሩ። በፓሪስ ኦሊምፒክ ለኢትዮጵያ በማራቶን የሩጫ ውድድር የወርቅ እና የብር ሜዳሊያ ያስገኙትን ሁለት አትሌቶች አሠልጣኝ የሆኑት ገመዶ ደደፎ መኪና መሸለም እንደነበረባቸው ለቢቢሲ ገልጸዋል። የጠበቁት ሽልማት መቀየር እንዲሁም በዘንድሮው ለአሰልጣኞች የተሰጠው ሽልማት ከዚህ ቀደም ከነበረው ያነሰ በመሆኑ ምክንያት የተበረከተላቸውን ሽልማት እንዳይቀበሉ ምክንያት እንደሆናቸው አክለው ገልጸዋል። አሠልጣኙ ከፓሪስ ኦሊምፒክ መልስ ለቡድኑ አባላት ማክሰኞ ምሽት ነሐሴ 7/ 2016 ዓ.ም የአገሪቱ ፕሬዝዳንት ሳህለወርቅ ዘውዴ በተገኙበት በብሔራዊ ቤተ መንግሥት በተካሄደ ሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ የተበረከተላቸውን ሽልማት እንደማይቀበሉ በይፋ ተናግረዋል። አሠልጣኝ ገመዶ ከፕሬዝዳንት ሳህለወርቅ የተበረከተላቸውን የሁለት ሚሊዮን ብር ሽልማት ከተቀበሉ በኋላ እዚያው መድረክ ላይ የተሰጣቸው ሽልማት ልፋታቸውን እንደማይመጥን ገልጸዋል። “ሁለት ወርቅ እና ብር እንዲሁም ዲፕሎማ አስገኝቼ. . . ለእኔ ሁለት ሚሊዮን የስድብ ያህል ነው” በማለት የብር ሽልማቱን መመለስ እንደሚፈልጉ ጠንከር ባሉ ቃላት ሲናገሩ ታይተዋል። አሠልጣኙ ከዚህ ንግግራቸው በኋላ በአገር ውስጥ መገናኛ ብዙኃን እና በማኅበራዊ ሚዲያ ላይ መነጋገሪያ በመሆን የተለያዩ አስተያየቶች እየተሰነዘሩባቸው ይገኛል። ቢቢሲ አሰልጣኝ ገመዶ ለምን ሽልማቱን መመለስ እንደፈለጉ ላቀረበላቸው ጥያቄ ከዚህ ቀደም ለአሠልጣኞች የሚሰጠው ሽልማት መቀየሩ እንዲሁም የተሰጠው ዋጋ አነስተኛ በመሆኑ ተበሳጭተው መሆኑን ለቢቢሲ አስረድተዋል። “ከዚህ ቀደም በቤተ መንግሥት በነበሩ ስነ ስርዓቶች አትሌቶች እና አሠልጣኞች መኪና ነበር የሚሸለሙት፤ ዘንድሮ ለምን እንደተቀየረ አላውቅም” በማለት ቀደም ሲል የተበረከቱ የመኪና ሽልማቶችን አንስተዋል። በለንደን ኦሊምፒክ ተሳትፈው ውጤት ላመጡ አትሌቶች እና አሠልጣኞች የመኪና ሽልማት እንደተበረከተላቸው የሚጠቅሱት አሠልጣኝ ገመዶ “በለንደን ኦሊምፒክ ወቅት ሦስት መኪና ነው የተሸለሙት። ሁሴን ሺቦ [የረዥም ርቀት አሰልጣኝ] እና መላኩ መኪና ተሸልመዋል” ሲሉ ምክንያታቸውን ምሳሌ በመጥቀስ አስረድተዋል። በተጨማሪም የረዥም ርቀት ሩጫ አሰልጣኝ የነበሩት ዶ/ር ይልማ ብርታ እና ዶ/ር ወልደመስቀል ኮስትሬ የመኪና ሽልማት እንደዚሁ ከዚህ ቀደም እንደተሰጣቸው አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ ገልጸዋል። አሰልጣኙ ከዚህ በፊት በነበረው የቶኪዮ ኦሊምፒክ በ10 ሺህ ሜትር የሩጫ ውድድር የወርቅ ሜዳሊያ ላሸነፈው ሰለሞን ባረጋ የስድስት ሚሊዮን ብር መኪና መሸለሙን በማስታወስ አሁን በማራቶን ወርቅ ላገኘው ታምራት የተሰጠውን ሽልማት ዋጋ አነጻጽረውታል። “ለታምራት7 ሚሊዮን ብር ተሰጥቶታል። የዚያን ጊዜ ዶላር 50 ብር አካባቢ ነበር። ይህ ማለት አሁን ላይ ለታምራት የተሰጠው ሦስት ሚሊዮን ብር ብቻ ነው ማለት ነው። ሌላ ምንም ሽልማት የለም” በማለት ለቢቢሲ ሁኔታውን አስረድተዋል። ፕሬዝዳንት ሳህለ ወርቅ ዘውዴ በተገኙበት በተካሄደው የሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ በወንዶች ማራቶን በፓሪስ ኦሊምፒክ ለኢትዮጵያ ብቸኛውን የወርቅ ሜዳሊያ ያስገኘው ታምራት ቶላ የ7 ሚሊዮን ብር እና የወርቅ ኒሻን ሽልማት ተበርክቶለታል። በሽልማቱ ወቅት ከመንግሥት በተሰጣቸው የሁለት ሚሊዮን ብር ደስተኛ አለመሆናቸውን በጠንካራ ቃላት የተናገሩት አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ “መኪና እንጂ የብር ሽልማትን አልጠበቅንም። ሽልማቱ መኪና መሆን ነበረበት” ሲሉ ለቢቢሲ ተናግረዋል። በፓሪስ ኦሊምፒክ የወርቅ ሜዳሊያ ካገኘው ታምራት ቶላ በተጨማሪ የብር ሜዳሊያ ላስገኙ አትሌቶች ትዕግስት አሰፋ ፣ ጽጌ ዱጉማ እና በሪሁ አረጋዊ አራት ሚሊዮን ብር በነብስ ወከፍ ሲሸለሙ፣ ለተቀሩት የቡድኑ አባላት እንደየተሳትፏቸው ከ50ሺ ብር ጀምሮ ሽልማት ተበርክቶላቸዋል። </s>