Datasets:

Muller01

/

amharic-llama-2-formatted-dataset-sample

like 0

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እንደ ምርኮኛ ነበር የሚቆጥሩን አገር ጥለው የተሰደዱ ጋዜጠኞች [/INST] የፈረንጆቹ 2018 ከ20 ዓመታት በኋላ በኢትዮጵያ አንድም ጋዜጠኛ እስር ላይ ያልተገኘበት ዓመት ነበር። በጊዜው ኢትዮጵያ በዓለም የፕሬስ ነጻነት ዝርዝር ላይ 40 ደረጃዎችን አሻሽላ 110ኛ ሁናም ነበር። ይህን ምክንያት በማድረግም የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የሚያዘጋጀው የዓለም የፕሬስ ነጻነት ቀን በአዲስ አበባ ተከብሮ ነበር። ኢትዮጵያ በፕሬስ ነጻነት ሙገሳን ካገኘች አምስት ዓመታት በኋላ 54 ጋዜጠኞች አገር ጥለው መሰደዳቸውን የጋዜጠኞች መብት ተሟጋቹ ተቋም ሲፒጄ ባለፈው ዓመት ሰኔ ወር ላይ ባወጣው ሪፖርት አስታውቋል። ከዚህ ሪፖርት መውጣት ሦስት ወራት በኋላ ሌሎች ሁለት ጋዜጠኞችም እንዲሁ አገር ጥለው መሰደዳቸውን በዚህ ሳምንት መጀመሪያ ላይ አስታውቀዋል። አገር ጥለው የተሰደዱት ጋዜጠኞች የ“አልፋ ሚዲያ” መስራች የሆነው በቃሉ አላምረው እና የ“የኢትዮ ኒውስ” መስራቹ በላይ ማናዬ ናቸው። ጋዜጠኞቹ ከአገር የተሰደዱት ወደ ሙያቸው “መመለስ ስላልቻሉ” መሆኑን ለቢቢሲ ተናግረዋል። በቃሉ እና በላይ ከአገር ለመውጣት ለተከታታይ 11 ቀናት መጓዝ ነበረባቸው። “በጣም አስቸጋሪ የሚባለውን መንገድ ተከትለን በእግር፣ በመኪና እና በሞተር ሳይክል ነው የወጣነው። የነበሩብን [የጉዞ] እገዳዎች እና ክትትሎች መደበኛውን የጉዞ መንገድ እንድንጠቀም አላስቻለንም” ሲል በቃሉ ጉዞውን ያስታውሳል። ሁለቱ ጋዜጠኞች በአዋሽ አርባ ወታደራዊ ካምፕ ውስጥ ለወራት በእስር ካሳለፉ በኋላ የተፈቱት ባለፈው ዓመት ሰኔ መጀመሪያ ነበር። በአዋሽ አርባ የነበራቸውን ቆይታ፤ “በጣም አስቸጋሪ” ሲሉ ይገልጹታል። ነገር ግን ሁለቱም ጋዜጠኞች ወደ አዋሽ አርባ ከመዘዋወራችው በፊት ለሳምንታት ሜክሲኮ አካባቢ በሚገኘው የፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ታስረው ነበር። ለቤተሰቦቼ አይመለስም አታልቅሱ አሏቸው ሐምሌ 30፤ 2015 ዓ.ም. ኒው ጄነሬሽን ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎቹን እያስመረቀ ነበር። ጋዜጠኛ በቃሉ አላምረው ከእነዚህ ተማሪዎች መካከል አንዱ ነው። በቃሉ በ Global study and international relations የማስትርስ ዲግሪውን ተቀብሏል። ከምርቃት ስነ ስርዓቱ በኋላ በቃሉ ወደ ቤቱ የገባው ብቻውን አልነበረም። የብሔራዊ መረጃ እና ደህንነት እንዲሁም የፌደራል ፖሊስ አባላት ቤቱ እስከሚገባ ሲከታተሉት እንደነበር ያስታውሳል። በቃሉ “ከምርቃት ስነ ስርዓት በኋላ ተከታትለው መጥተው ቤት ስገባ ነው የያዙኝ” ሲል ለቢቢሲ ተናግሯል። “በሚይዙኝ ሰዓት ቤት ውስጥ ከፍተኛ ስድብ፣ ቁጣ እና ማንጓጠጥ ነበር” የሚለው በቃሉ፤ “ለቤተሰቦቼ አይመለሰም አታልቅሱ ነው ያሏቸው” ይላል። የማስተርስ ዲግሪውን ደስታ በቅጡ ሳያከበር የታሰረው በቃሉ የሚቀጥሉትን ሁለት ሳምንታት ያሳለፈው በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ነበር። ከዛ በኋላ ነሐሴ 15፤ 2015 ዓ.ም. አዋሽ አርባ ወደሚገኘው ወታደራዊ ካምፕ ተዘዋውሯል። በቃሉ ጋር አብሮ ከአገር የተሰደደው ጋዜጠኛ በላይ ማናዬ በበኩሉ ከአራት ወራት በኋላ ከአራት ኪሎ ወደ መኖሪያ ቤት ሲጓዝ ነበር በጸጥታ ኃይሎች የተያዘው። ምሽት 12:30 ተኩል አካባቢ በፌደራል ፖሊስ እና የብሔራዊ መረጃ እና ደህንነት አባላት ከተያዘ በኋላ “በቀጥታ ወደ ፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ነው የተወሰድኩት” ይላል። በላይ በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ሦስት ሳምንታትን አሳልፏል። “አንድ ጊዜ ብቻ የቃል መቀበያ የሚል ጽሁፍ ያለበት ቢሮ ጠርተው አነጋግረውኛል” የሚለው በላይ፤ “በወቅቱ ሚዲያን በመጠቀም ለፋኖ ኃይሎች ድምጽ ትሆናለህ፤ አሁን ያለውን ሁኔታ ታባብሳለህ የሚል ነገር አነሱ” ሲል ለቢቢሲ ተናግሯል። በላይ ለ26 ቀናት በፌደራል ፖሊስ የወንጀል ምርመራ ቢሮ ከታሰረ በኋላ ወደ አዋሽ አርባ ተዘዋውሯል። “በለሊት ነው በር በኃይል ተደብድቦ፣ ከእንቅልፋችን እንድንነሳ ተደርጎ፣ በቀጥታ ወደ አዋሽ እንድንወሰድ የተደረገው፤ ወዴት እንደምንወሰድም አናውቅም ነበር፤ መንገዱን ይዘው መሄድ ሲጀምሩ የራሳችንን ግምት እየሰጠን እስከ መጨረሻው ድረስ የት እንደምንደርስ አናውቅም” ሲል በጊዜው የነበረውን ስሜት ለቢቢሲ አጋርቷል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> በዓለም ገበያ የቡና ዋጋ መጨመር ምክንያት እና የወደፊቱ ስጋት [/INST] በመላው ዓለም ተወዳጅ የሆነው የቡና ዋጋ ባለፉት ወራት ጭማሪ ታይቶበታል። በዋነኛ የቡና አምራች አገራት ውስጥ እያጋጠመ ያለው ምጣኔ ሀብታዊ እና የተፈጥሮ ሁኔታ መለዋወጥ ምክንያት በቀጣይ ዓመታትም የቡና ዋጋ በከፍተኛ ሁኔታ ሊጨምር እንደሚችል እየተነገረ ነው። በቅርቡ በተካሄደ የባለልዩ ጣዕም ቡና ውድድር ዓለም አቀፍ ጨረታ የኢትዮጵያ አንድ ኪሎ ቡና ከ102 ሺህ ብር በላይ በመሸጥ አዲስ ክብረ ወሰን መመዝገቡ ይታወሳል። የቡና ግብይት ተንታኝ የሆነችው ጁዲ ጌብስ እንደምትለው በአሁኑ ወቅት በዓለም ገበያ ያለው ያልተቆላ የቡና ምርት ዋጋ “በታሪክ ከፍተኛ ከሚባል ደረጃ” ላይ ደርሷል። የቡና ባለሙያዎች እንዳሉት ለተወዳጁ ፍሬ ዋጋ መናር የምርት መቀነስ፣ የግብይት ሂደት፣ የክምችት መቀነስ እና ሌሎችንም ጉዳዮች በምክንያትነት ይጠቅሳሉ። ከሦስት ዓመታት በፊት በስፋት የሚጠጣውን አረቢካ የተባለውን የቡና ዓይነት በከፍተኛ መጠን ለዓለም በማቀረብ ቀዳሚ የሆነችው ብራዚል ምርቷ በውርጭ በመመታቱ በገበያው ላይ የምርት እጥረትን ተከስቶ ነበር። አረቢካ ቡና ኢትዮጵያን ጨምሮ በተወሰኑ አገራት ውስጥ የሚመረት ሲሆን፣ በመዓዛው እና በጣዕሙ በአብዛኞቹ ቡና ጠጪዎች በእጅጉ ተፈላጊው የቡና ዓይነት ነው። ባለፈው ዓመት ኢትዮጵያ ከፍተኛ የተባለውን የቡና ምርት ወደ ውጭ መላኳ ተገልጾ ነበር። በዚህም 300 ሺህ ቶን የሚጠጋ ቡና ወደ ተለያዩ አገራት ተልኮ 1.43 ቢሊየን ዶላር ኢትዮጵያ ገኘች ሲሆን፣ በአገሪቱ የቡና ንግድ ታሪክ ከፍተኛው መሆኑን ቡና እና ሻይ ባለሥልጣን ገልጿል ። በአየር ጠባይ ለውጥ ምክንያት የተፈጠረውን የአረቢካ ቡና እጥረት ለማሟላት ቡና ገዢዎች ፊታቸውን ሮቡስታ የተባለውን ቡና በከፍተኛ መጠን ወደምታመርተው ቬትናም አዙረው ነበር። ነገር ግን ይህ የቡና ዓይነት በቡና ማፍያ ማሽን ለሚዘጋጀው በስፋት ተወዳጅ ለሆነው ቡና ብዙም የሚፈለግ ሳይሆን በፈላ ውሃ ተበጥብጦ የሚጠጣ ዱቄት ቡና ለማዘጋጀት የሚውል ነው። በቬትናም እና በአካባቢዋ በአስር ዓመት ውስጥ አጋጥሞ የማያውቅ ድርቅ በመከሰቱ አምራቾች ከቡና ይልቅ ፊታቸውን ዱሪያን ወደተባለው መዓዛማ ፍሬ ምርት ለማዞር ተገደዋል። በቬትናሟ ሆ ቺ ሚኒ ሲቲ ውስጥ ተቀማጭ የሆነው የቡና ምርት አማካሪ ዊል ፊርዝ እንዳለው የአየር ጠባይ ለውጥ የቡና ተክል እድገትን በመጉዳቱ በውጤቱ ምርት እንዲቀንስ ምክንያት ሆኗል። “የሮቡስታ ቡና ፍላጎት መነቃቃት በጀመረበት ጊዜ ነበር፣ ዓለም ለተጨማሪ የቡና አቅርቦት ጥረት ሲያደርግ የነበረው” በማለት ጋንስ ገልጻለች። ነገር ግን ቬትናማውያን በቻይና ተፈላጊ የሆነውን ዱሪያን የተሰኘውን ፍሬ በስፋት ሲያመርቱ የቡና ምራት አቅርቦታቸው ቀንሷል። ባለፈው ሰኔ የቀረበው የሮቡስታ ቡና ምርት ከቀደመው ዓመት ሰኔ ጋር ሲነጻጸር በ50 በመቶ አሽቆልቁሏል። በዚህም ሳቢያ በመላው ዓለም የተመረተ ቡና ምርት ክምችት “ተመናምኗል” ሲል የዓለም አቀፉ የቡና ድርጅት መረጃ አመልክቷል። ተፈላጊውን አረቢካ ቡናን በከፍተኛ ሁኔታ ከሚያመርቱት አገራት መካከል በሆኑት በኮሎምቢያ፣ በኢትዮጵያ፣ በፔሩ እና በኡጋንዳ የሚገኙ ቡና ላኪዎች የሚያቀርቡትን ምርት መጠን ቢያሳድጉም የተፈጠረውን ጉድለት የሚያሟላ ምርት ግን ማግኘት አልተቻለም። በዚህም ሳቢያ በዓለም ላይ ለየትኛውም ዓይነት የቡና ምርት ያላው ፍላጎት በመጨመሩ፣ በአሁኑ ወቅት ሮቡስታም ሆነ አረቢካ ቡናዎች በሸቀጦች ገበያ ላይ ከፍተኛ ሊባል በሚችል ዋጋ በመሸጥ ላይ ናቸው። በቡና ገበያ ላይ የተፈጠረው ቀውስ ይህ የምርት እጥረት እና ያስከተለው የዋጋ ጭማሪ ወደ ቡና ጠጪዎች ኪስ መድረሱ አጠያያቂ አይደለም። የጅምላ ነጋዴ የሆነው ፖል አርምስትሮንግ እንደሚያምነው ቡና ጠጪዎች በየዕለቱ ለሚጎነጩት ቡና በቅርቡ ተጨማሪ ክፍያ የሚጠየቁበት ዕድል ይኖራል። ከደቡብ አሜሪካ እና ከእስያ አገራት ቡና በማስመጣት በመቁላት በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ለሚገኙ ካፌዎች የሚያቀርበው ‘ካራራ ኮፊ ሮስተርስ’ ባለቤት የሆነው አርምስትሮን በመርቱ ላይ በቅርቡ ዋጋ መጨመሩን ለቢቢሲ ገልጿል። ጨምሮም ከዚህ በፊት ቡና ለማቅረብ የገባቸው ኮንትራቶች በቀጣይ ወራት የሚያበቁ ሲሆን፣ ቡናውን የሚጠቀሙ ካፌዎች ከፍተኛውን የቡና መግዣ ጭማሪውን ወደ ተጠቃሚዎች ለማሻገር የሚወስኑበት ጊዜ መቃረቡን ጠቅሷል። በዚህም ሳቢያ ቡናን ቆልተው እና ፈጭተው የሚያዘጋጁ ተቋማት፣ ነጋዴዎች፣ ካፌዎች እና ተጠቃሚዎች በቅርብ ወራት ውስጥ ከፍተኛ የቡና ዋጋ ንረት እንደሚገጥማቸው ባለሙያዎች ይናገራሉ። በብራዚል ቡና አምራች የሆነው ኤፍኤኤፍኮፊስ ሥራ አስፈጻሚው ፌሊፔ ባሬቶ ዋጋ በመጨመሩ ቡና ጠጪዎች ከዋጋ አንጻር “ጫናው እየተሰማቸው ነው” በማለት የሚታየው የዋጋ ንረት ተጨባጭ መሆኑን ይስማማበታል። ገር ግን ይህ የቡና ዋጋ ጭማሪ የተከሰተው በቡና ምርት መወደድ ሳይሆን፣ በኪራይ እና በሠራተኛ ክፍያ መጨመር ምክንያት እንደሆነ ይነገራል። የቡና ንግድ አማካሪው ተቋም ‘አሌግራ ስትራተጂስ’ እንደሚገምተው በአንድ ሲኒ ቡና ዋጋ ላይ የቡናው ድርሻ ከ10 በመቶ በታች ሲሆን አብዛኛው ገንዘብ የግብይት ሰንሰለቱ ተሳታፊዎች ድርሻ ነው። ቡና በቤት ውስጥ ሲዘጋጅ ዋጋው ርካሽ ሲሆን፣ በትላልቆቹ የቡና መሸጫ ካፌዎች ውስጥ ሲቀርብ ግን ዋጋው ይንራል። ባለው የቡና ገበያ ሁኔታ ምክንያት ዝቅተኛ ጥራት ያላቸው የቡና ምርቶች ሳይቀሩ ዋጋቸው ከፍ ማለቱን ፌሊፔ ይናገራል ይህ ማለት ደግሞ ከፍተኛ ጥራት ያላቸው ቡናዎች የበለጠ ዋጋን ማግኘት ይችላሉ። “ልዩ የቡና ምርቶችን አዘጋጅተው በሚያቀርቡ ካፌዎች ውስጥ እና በሌሎች ካፌዎች የሚጠየቀው የአንድ ሲኒ ቡና ዋጋ ልዩነቱ በጣም ዝቅ ያለ ነው” ይላል። የቡና አሳሳቢው መጪ ጊዜ አንድ ሦስተኛውን የዓለማችንን የቡና ምርት የምታቀርበው ብራዚል በቀጣይ ወራት የምታገኘው የቡና ምርት መጠን በገበያው እና በዋጋ ላይ ከሚኖረው ለውጥ አኳያ ወሳኝ መሆኑን ፌሊፔ ይናገራል። “ሁሉም ሰው መቼ ዝናቡ እንሚጥል ነው እየተጠባበቀ ያለው። ዝናቡ ቀደም ብሎ የሚጥል ከሆነ የቡና ተክሎቹ ጤናማ በመሆን የሚያብበው ፍሬም ጥሩ ይሆናል” ይላል። ነገር ግን ዝናቡ ዘግይቶ እስከ ጥቅምት ድረስ የሚቆይ ከሆነ፣ ለቀጣይ ዓመት የሚኖረው የምርት ትንበያ ስለሚቀንስ በገበያው ላይ ያለው እጥረት እና የዋጋ ጭማሪ ይቀጥላል በማለት አክሏል። የአየር ጠባይ ለውጥ በረጅም ጊዜ ሂደት በዓለም የቡና ኢንዱስትሪ ላይ ከባድ የሆነ ተግዳሮት ይደቅናል። በአውሮፓውያኑ 2022 የተደረገ ጥናት እንዳመለከተው የበካይ ጋዝ ልቀትን በከፍተኛ መጠን መቀነስ ቢቻል እንኳን፣ ለቡና ምርት በከፍተኛ ሁኔታ አመቺ በሆኑት አካባቢዎች የሚበቅለው ቡና በ2050 በግማሽ ይቀንሳል። የቡና ምርት ዘርፍን ወደፊት ጠብቆ ለማቆየት በተለያዩ መንገዶች ለአምራቾች ድጋፍ እና ጥበቃ ማድረግ አስፈላጊ መሆኑን ፌሊፔ ይመክራሉ። በዚህም አርሶ አደሮች የእርሻ መሬታቸው መልሶ እንዲያገግም እና ዘላቂነት እንዲኖራቸው በሚያደርጉ የግብርና ተግባራት ላይ እንዲያተኩሩ የሚያደርጉ ግብር ቅነሳን የመሳሰሉ ማበረታቻዎች አስፈላጊ ናቸው ይላሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እየተስፋፋ ባለው አዲሱ የኮቪድ ዝርያ በርካቶች እየተያዙ መሆናቸውን ሳይንቲስቶች ገለጹ [INST] በቅርቡ በዋነኝነት ሊስፋፋ በሚችል አዲስ የኮቪድ ዝርያ የሚያዙ ሰዎች ቁጥር እየጨመረ መሆኑን ሳይንቲስቶች ገለጹ። በሰኔ ወር ጀርመን ውስጥ የተገኘው ኤክስኢሲ የተሰባለው ዝርያ በዩናይትድ ኪንግደም፣ ዩናይትድ ስቴትስ፣ ዴንማርክ እና በሌሎች በርካታ አገራት ውስጥ መከሰቱ ተገልጿል። ምንም እንኳን ክትባቶች ከባድ ጉዳት እንዳይደረስ ለመከላከል የሚረዱ ቢሆኑም፣ አንዳንድ አዳዲስ ዝርያዎች በመጪው ክረምት ወራት ዝርያው እንዲሠራጭ ሊያደርጉ እንደሚችሉ ባለሙያዎች ይናገራሉ። በኮቪድ በጠና የመታመም ዕድል ላላቸው ሰዎች የዩናይትድ ኪንግደም ብሔራዊ የጤና አገልግሎት (ኤንኤችኤስ) ከዚህ ቀደም ለተከተቡ በነጻ የማጠናከሪያ ክትባት ይሰጣል ተብሏል። ክትባቶቹ የኦሚክሮን ዝርያዎችን ለመከላከል እንዲያስችሉ ሆነው ቢሻሻሉም፣ ለአዲሱ ዝርያ ኤክስኢሲ በሚል ተደረገ ማሻሻያ አለመኖሩ ታውቋል። በለንደን ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ የጄኔቲክስ ኢንስቲትዩት ዳይሬክተር የሆኑት ፕሮፌሰር ፍራንሷ ባሎው ለቢቢሲ እንደተናገሩት ምንም እንኳን ኤክስኢሲ ከሌሎች የቅርብ ጊዜ የኮቪድ ዝርያዎች “በመጠኑ ከፍ ያለ የመተላለፍ አቅም” ቢኖረውም እየተሰጡ ያሉት ክትባቶች አሁንም ጥሩ መከላከያ ይሆናሉ። ኤክስኢሲ በቀዝቃዛ ወራት በዋነኝነት የሚሠራጨው የኮቪድ ዝርያ ሊሆን እንደሚችል ተናግረዋል። “ኃላፊነት መውሰድ” በካሊፎርኒያ የሚገኘው የስክሪፕስ ሪሰርች ተቋም ዳይሬክተር የሆኑት ኤሪክ ቶፖል ኤክስኢሲ “ገና መሠራጨት እየጀመረ ነው” ብለዋል። “በበሽታው መያዝ እና በስፋት የሚሠራጭበት ማዕበል ከመጀመሩ በፊት ብዙ ሳምንታት ወይም ሁለት ወራትን ይወስዳል” ሲሉ ለኤልኤ ታይምስ ተናግረዋል። “በእርግጠኝነት ኤክስኢሲ የበላይነቱን እየወሰደ ነው። ይህ ቀጣዩ ዝርያ ይመስላል።ወደ ከፍተኛ ደረጃዎች ለመድረስ ግን ወራት ያስፈልጉታል” ብለዋል። የኤክስኢሲ ኮቪድ ምልክቶች ምንድን ናቸው? ምልክቶቹ ከብርድ ወይም ከጉንፋን ጋር ተመሳሳይ ናቸው ተብሎ ይታሰባል፡- ከፍተኛ ሙቀት ህመም ድካም ሳል ወይም የጉሮሮ መቁሰል ብዙ ሰዎች ከኮቪድ ስሜት በጥቂት ሳምንታት ውስጥ ሊሻላቸው ቢችልም ለማገገም ግን ብዙ ጊዜ ሊወስድባቸው ይችላል። በዴንማርክ እና በጀርመን ኤክስኢሲ “ጠንካራ ሥርጭት” አሳይቷል ሲሉ የኮቪድ መረጃ ተንታኝ የሆኑት ማይክ ሃኒ በኤክስ ማኅበራዊ ትስስር ላይ ገልጸዋል ከበፊቱ ያነሰ ምርመራ በመኖሩ ምክንያት ምን ያህል የኮቪድ ሥርጭት እንዳለ ለማወቅ አስቸጋሪ ያደርገዋል። የዩናይትድ ኪንግደም የጤና ጥበቃ ኤጀንሲ (ዩኬኤችኤስኤ) የቫይረሶች መለዋወጥ የተለመደ ነገር ነው ብሏል። ለነጻ ማበረታቻ ክትባት ብቁ የሆኑ ሰዎች የሚከተሉትን የሚያካትቱ ናቸው፡ ዕድሜያቸው ከ65 ዓመት በላይ የሆኑ አዋቂዎች በአረጋውያን እንክብካቤ መስጫ ውስጥ የሚኖሩ ከስድስት ወር በላይ የሆነው የጤና ስጋት ያለባቸው የጤና አገለግሎት ባለሙያዎች፣ ድጋፍ ሰጪዎች እና የማኅበራዊ እንክብካቤ ሠራተኞች ናቸው። ለጉንፋን እና ለኮቪድ የሚሰጠው ዋናው ክትባት በጥቅምት ወር ይጀምራል። አንዳንዶች ግን ቀደም ብለው ክትባቶቻቸውን ሊያገኙ ይችላሉ ተብሏል ። የዩኬኤችኤስኤ ምክትል ዳይሬክተር ዶ/ር ጋይትሪ አሚርታሊንግም እንዳሉት “ቫይረሶች በጊዜ ሂደት መለወጣቸው የተለመደ እና የሚጠበቅ ነው። በዩናይትድ ኪንግደም እና በዓለም አቀፍ ደረጃ እየመጡ ካሉ የኮቪድ ዝርያዎች ጋር የተያያዙ ሁሉንም መረጃዎችን መከታተልን እና መረጃን በመደበኛነት ማሳወቅ እንቀጥላለን ብለዋል። “በኮቪድ-19 የሚከሰተውን ከባድ በሽታ ለመከላከል ክትባት መከላከያ ይሰጣል። በብሔራዊው የጤና አገልግሎት ጥሪ የሚቀርብላቸው በሙሉ ክትባታቸውን እንዲወስዱ እናሳስባለን” ሲሉ ጥሪ አቀርበዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በምሁራን እና በፖለቲከኞች እንዴት ይታወሳሉ? [/INST] ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ከ1942 - 2017 ዓ.ም. 18 መስከረም 2024 በአሁኑ የማዕከላዊ ኢትዮጵያ ክልል ሃድያ ዞን ምሥራቅ ባዶዋቾ ሾኔ ከተማ አቅራቢያ ባለች ገጠራማ መንደር መጋቢት 1942 ዓ.ም. የተወለዱት ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ኬንያ ውስጥ በህክምና ላይ ሳሉ በ74 ዓመታቸው አርፈዋል፡፡ የመጀመሪያ እና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርታቸውን የምሥራቅ ባደዋቾ በሾኔ፣ በኩየራ፣ በአዳማ የተከታተሉ ሲሆን፣ የከፍተኛ ደረጃ ትርምህርትን ደግሞ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ እና በአሜሪካ ተምረዋል። በሥነ ሕይወት የትምህርት ዘርፍ መምህርነት እና በተመራማሪነት በሠጡባቸው ረጅም ዓመታት ውስጥ ከማስተማር ጎን ለጎን ቁልፍ በሆኑ የጤና ዘርፍ ምርምሮች ላይ ጉልህ አስተዋጽኦን አበርክተዋል። በወባ፣ በኤችአይቪ/ኤድስ፣ በሳምባ በሽታ እና በሌሎችም ተላላፊ በሽታዎች ላይ ወሳኝ ምርምር በማድረግ ስመ ጥር የሆኑት ምሁሩ እና ፖለቲከኛው ላበረከቱት ሙያዊ አስተዋጽኦ የፕሮፌሰርነት ማዕረግ አግኝተዋል።ወታደራዊው መንግሥት ወድቆ ኢህአዴግ የሽግግር መንግሥት ሲያቋቁም ተሳታፊ የነበሩት ፕሮፌሰር በየነ፣ በወቅቱ ምክትል የትምህርት ሚኒስትር ሆነው ለአጭር ጊዜ አገልግለዋል። ከ1993 ዓ.ም. ጀምሮ የትውልድ አካባቢያቸው እንደራሴ በመሆን የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባል ሆነዋል። በተለያዩ የፖለቲካ ፕረቲዎች እና የፓርቲዎች ጥረት ውስጥ በከፍተኛ አመራርነት ከ30 ዓመታት በላይ አስተዋጽኦ ያበረከቱት ፕሮፌሰር በየነ ስማቸው በተደጋጋሚ በበጎ ይነሳል። በዩኒቨርስቲ ውስጥ በባልደረቦቻቸው እና በተማሪዎቻቸው መወደድ እና መከበርን ያተረፉት ፕሮፌሰር በየነ፣ ጽንፍ በያዘው በአገሪቱ ፖለቲካ መድረክ ላይ በነበራቸው ተሳትፎ ውስጥ የተለያዩ አመለካከቶችን ከሚያራምዱ ተቀናቃኝ ፖለቲከኞች ጭምር ከፍ ያለ አክብሮት ያላቸው ፖለቲከኛ ነበሩ። ፕሮፌሰር በየነ፡ ለትምህርት እና ለምርምር ቀናዒው ማክሰኞ መስከረም 7/2017 ዓ.ም. ሕልፈታቸው የተሰማው ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በኢትዮጵያ ፖለቲካ እና የትምህርት ዘርፍ ስማቸው በጉልህ ይነሳል። ለትምህርት፣ ለምርምር እንዲሁም ለአገር አንድነት እና ሰላም ከፍተኛ አስተዋጽኦ ካበረከቱ ጉምቱ እና ግንባር ቀደም ፖለቲከኞች መካከልም ይጠቀሳሉ።ከተማሪዎች እንቅስቃሴ ጀምሮ ባሉት የአገሪቷ የፖለቲካ እንቅስቃሴ ውስጥ አሻራቸውን አኑረዋል። በትምህርቱም ዘርፍ ቢሆን ያደረጉት አስተዋፅኦ ቀላል የሚባል እንዳልሆነ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሥነ ትምህርት ከፍተኛ ተመራማሪው ተባባሪ ፕሮፌሰር በላይ ሐጎስ ይናገራሉ። ለትምህርት ጥራት አብዝተው ይቆረቆሩ እንደነበር የሚናገሩት ፕሮፌሰሩ፣ በትምህርት ጥራት ላይ ለሚታየው ችግር ጥናቶች ተካሂደው መፍትሔ መገኘት አለበት ብለው የሚያምኑ ነበር ሲሉ ለቢቢሲ ተናግረዋል። በዚሁ ጉዳይ ላይ በቅርቡ እርሳቸው ያስጀመሩት ጥናት ለሕዝብ ይፋ ከመሆኑ በፊት በማረፋቸውም ተባባሪው ፕሮፌሰሩ የተሰማቸውን ሐዘን ገልጸዋል። ፕሮፌሰር በየነ ስለትምህርት የተለየ እውቀት እና ፍላጎት ነበራቸው። በተለይ ባለፉት ሁለት ዓመታት በ12ኛ ክፍል ተፈታኞች ዘንድ የተመዘገበው ውጤት እጅጉን ያሳስባቸው እንደነበርም ተባባሪ ፕሮፌሰር ያስታውሳሉ። “12ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ከተፈተኑት ውስጥ 3.2 በመቶዎቹ ብቻ ለምን አለፉ? ሥርዓታችን ትክክል አይደለም፤ በትምህርት ዘርፍ ሥራ እየሠራን አይደለም” የሚል ቁጭት ነበራቸው። በዚህም ምክንያት ነው “ጥናት እንዲሠራ እና ለዚህ ጉዳይ መፍትሔ እንዲገኝለት የበኩላቸውን ጥረት እና ግፊት ሲያደርጉ ሞት ቀደማቸው እንጂ” ይላሉ ረ/ፕሮፌሰር በላይ። ባልደረባቸው አክለውም ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ በትምህርት እንዲሁም በጥናት እና በምርምር ሥራዎች ላይ ያላቸው አስተዋፅኦ ከፍተኛ ነው ይላሉ። “የትምህርት ጥራት ከሌለ አገር መገንባት አይቻልም ብለው ያምናሉ። ከፍተኛ መዋዕለ ንዋይም በትምህርት ላይ መፍሰስ አለበት ይሉ ነበር፤ የትምህርት ጥቅም ለሁሉም ዘርፍ ወሳኝ በመሆኑ ለውጥ እንዲመጣ የሚመኙ ታላቅ ሰው ነበሩ” ሲሉም ያስታውሷቸዋል። ፕሮፌሰር በየነ በሥነ ሕይወት (ባዮሎጂ) በኢትዮጵያ ከፍተኛ ትምህርት ዘርፍ እና ምርምር አንቱ የተባሉ ምሁር ናቸው። የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት የሥነ ሕይወት መማሪያ መጽሐፍትን ያዘጋጁ እንደነበር የሚያስታውሱት የቀድሞው ተማሪያቸው እና የተፈጥሮና ኮምፒውቴሽናል ሳይንስ ኮሌጅ ዲን ፕሮፌሰር ጥልዬ ፈይሳ፣ ለሙያቸው እራሳቸውን የሰጡ እንደሆኑ ይመሰክራሉ። “ፕሮፌሰር በየነ ታታሪ የሆኑ አንጋፋ እና የሚመሰገኑ ጠንካራ ሠራተኛ ነበሩ። የሁለተኛ እና ሦስተኛ ዲግሪ ተማሪዎች ጥናታዊ ጽሑፋቸውን በደንብ እያዩ ጥራት ያለው ሥራ እንዲሠሩ የሚያበራታቱ ነበሩ” ብለዋል። ፕሮፌሰር በየነ የትምህርት እና የምርምር ሥራቸውን የጀመሩት በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሥነ ሕይወት ትምህርት ክፍል ነበር። የኢትዮጵያ ባዮሎጂካል ሶሳይቲ መሥራች እና ፕሬዚዳንት በመሆንም አገልግለዋል። በተለይ በዘርፉ በወባ በሽታ ላይ ባካሄዷቸው በርካታ ጥናት እና ምርምሮች ስማቸው ይነሳል። ቀደም ሲል ፓራሳይቶሎጂ በአሁኑ ደግሞ ተላላፊ በሽታዎች [ኢንፌክሽየስ ዲዚዝ] በተባለው የትምህርት ክፍል ውስጥ ከፍተኛ ምርምር ሲያደርጉ እንደነበሩ የሚያስታውሱት ፕሮፌሰር ጥልዬ፣ ካላቸው የላቀ እውቀት ባሻገር “በባህሪያቸው የሚመቹ ፣ የሚናገሩት መሬት ጠብ የማይል፣ የሚከበሩ ሰው ነበሩ” ይላሉ። ፕሮፌሰር በየነ በአገር ደረጃ የሚታወቁ ትጉ ሰው ስለነበሩም እርሳቸው በሚሠሩበት ትምህርት ክፍል ሲመደቡ ተሰምቷቸው የነበረውን ደስታ የትናንት ያህል ነው የሚያስታውሱት። ፕሮፌሰር በየነ፡ የሰላማዊ ፖለቲካ ትግል ምልክት ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ከትምህርት እና ምርምር ዘርፍ ባሻገር ስማቸው በመላው አገሪቱ ጎልቶ በወጣበት የፖለቲካ ታሳትፏቸውም ያሳረፉት አሻራ ጉልህ ነው። የኢትዮጵያ ሶሻል ዲሞክራቲክ ፓርቲ (ኢሶዴፓ) ሊቀ መንበር የነበሩት ፕሮፌሰሩ፣ እምብዛም የርዕዮተ ዓለም ልዩነት የሌላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች ተጣምረው በአንድነት እንዲሠሩ ሲጥሩ ቆይተዋል። የቀድሞ የፖለቲካ ፓርቲዎች የጋራ ምክር ቤት ሊቀ መንበር እና አሁን የኢሶዴፓ ምክትል ሊቀ መንበር የሆኑት ዶ/ር ራሄል ባፌም ይህንኑ ያስረግጣሉ። የኢትዮጵያ የፖለቲካ መንገድ ፈታኝ እና ጠባብ በሆነበት ጊዜ በድፍረት ለሕዝብ የቆሙ ሰው ነበሩም ይሏቸዋል። ፕሮፌሰር በየነ የኢትዮጵያን ዲሞክራሲ ማየት ምኞታቸውም፤ ጥረታቸውም ነበር የሚሉት ዶ/ር ራሄል፣ “በኢትዮጵያ ሰላማዊ የሥልጣን ሽግግርን፣ የሥርዓት ለውጥን፣ ለሕዝብ የሥልጣን ባለቤትነት የመገዛትን፣ የሕግ የበላይነትን የማስፈን ጉጉት ነበራቸው። እናም በዚህ ሁኔታ ነበር በሰላማዊ መንገድ ሲፋለሙ የቆዩት” ብለዋል። አክለውም ላለፉት ከሦስት አስርት ዓመታት በላይ በኢትዮጵያ እየተካሄደ ላለው ሰላማዊ የፖለቲካ መንገድም ፈር ቀዳጅ ነበሩ ይላሉ ዶ/ር ራሄል። ፕሮፌሰር በየነ ሰላማዊ ፖለቲካ በታሰበ ቁጥር “በኢትዮጵያ ሕዝብ አዕምሮ ውስጥ የሚያቃጭሉ የሕዝብ ምልክት ናቸው” የሚሉት ዶ/ር ራሄል፣ ከእርሳቸው ብዙ ትምህርት መቅሰማቸውን ይናገራሉ። “እኛ እንደ ፓርቲ፣ ከፓርቲ ባለፈ እንደ አባት፣ ከዚያም እንደ ቤተ መጽሐፍት ነበር በእርሳቸው ስንገለገል፣ ስንማር፣ ስንቀረጽ የነበረው። እስካሁን ድረስ ለብዙ ጥያቄዎቻችን ከእርሳቸው መልስ እናገኝ ነበር። . . . እኔም በእርሳቸው የተቀረጽኩ ሰው ነኝ” በማለት ምስክርነታቸውን ለቢቢሲ ተናግረዋል። ፕሮፌሰር በየነ፡ በኢትዮጵያ አንድነት ባለጽኑ አቋሙ በርካታ ቁጥር ባላቸው እና የተለያየ ፍላጎት ያላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች በተፈጠሩበት ጊዜ ውስጥ ፕሮፌሰር በየነ በዋናነት በኢትዮጵያ አንድነት ላይ ጽኑ አቋም ስላላቸው የፖለቲካ ፓርቲዎች በጋራ በመቆም አገራቸውን አስቀድመው እንዲሠሩ ታግለዋል ይላሉ ዶ/ር ራሄል። “እምብዛም የርዕዮተ ዓለም ልዩነት የሌላቸው በርካታ የፖለቲካ ፓርቲዎች ወደ አንድነት እንዲመጡ፣ የፖለቲካ ምኅዳሩ ወደ ንግግር እንዲመጣ፣ ከጦርነት እና ከመጠላለፍ እንዲንወጣ የለፉ ሰው ናቸው።” በሽግግር ወቅት የደቡብ ፓርቲዎችን ከሌሎች ሰዎች ጋር በመሆን አስተባብረው የደቡብ ኢትዮጵያ ሕዝቦች ዴሞክራሲ ኅብረት የተባለ የፖለቲካ ድርጅት በመመሥረት በተወካዮች ምክር ቤት ውስጥ 17 መቀመጫዎችን ይዘው ነበር። እሳቸው ሲመሩት የነበረው የኢትዮጵያ ሶሻል ዲሞክራቲክ ፓርቲም የ15 ፓርቲዎች ሕብረት ነው። እነዚህ ፓርቲዎች እንዲዋሃዱ አድርገው በአንድ ፓርቲ ሥር እንዲሠሩ ያዋቀሩ መሪ ናቸው- ፕሮፌሰር በየነ። በ1997 ዓ.ም. ምርጫ ከቅንጅት ጋር ዋነኛ ተፎካካሪ የነበረውን ኅብረት እንዲሁም ከዚያ በኋላ መድረክ የተባሉትን የፖለቲካ ፓርቲዎች ጥምረትን ካቋቋሙ ቁልፍ ፖለቲከኞች መካከል ተጠቃሹ ናቸው። “የውይይት አጀንዳዎችን ወደ ፊት በማምጣት የፖለቲካ ፓርቲዎች እንደመተዳዳሪያ በሚቆጠሩበት እና በተከፋፈሉበት ወቅት ሳይቀር ተቃዋሚ ፓርቲዎች በሃሳብ ደረጃ ተዋቅረው እንዲዋሃዱ ጥረት አድርገዋል” ይላሉ ዶ/ር ራሄል። ከዚህም ባሻገርም ፕሮፌሰር በየነ ከሕዝብም ሆነ ከመሪዎች ጋር ሲሰሩ በዓላማ ፅናት እና በቅንነት እንደሆነ ዶ/ር ራሄል ይናገራሉ። “በእርሳቸው ዓይን ሰው ሁሉ ሰብዓዊ እኩልነት ያለው ነው” ሲሉ ለአንዱ ያጋደለ እና የተንጋደደ አመለካከት እንዳልነበራቸው ያስታውሳሉ። ፕሮፌሰር በየነ ከታኅሣሥ 2014 ዓ.ም ጀምሮ በመንግሥታዊው የፖሊሲ ጥናት ተቋም አምስተኛው ዳይሬክተር ጄነራል ሆነው እያገለገሉ ባሉበት ወቅት ነው ሕልፈታቸው የተሰማው። ሕልፈታቸውን ተከትሎም ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድን ጨምሮ ከፍተኛ ባለሥልጣናት እና የተለያዩ አቋምን ያሚያራምዱ ፖለቲከኞች የተሰማቸውን ሐዘን እየገለጹ ነው። /s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ያለፉት 5 ዓመታት የእንቁጣጣሽ ገበያ፡ ሽንኩርት፣ ዶሮ፣ ዕንቁላልና በግ ምን ያህል ጨመረ? [/INST] 10 መስከረም 2024 በዓል ሲቃረብ ሸማች የሚለው ብዙ ነው። ‘የዘንደሮ ገበያ አይቀመስም’ ቀዳሚው ነው። ‘በዓል እንዴት ሊያልፍ ነው?’ ‘ኑሮ ጣራ ነካ!’ ሌላም ሌላም. . . ነጋዴ ደግሞ በተራው ‘አቅርቦት የለም’ ከሚለው ጀምሮ ‘ከቦታው ጨመረ’፣ ‘ምርት አልገባም’ የሚሉ ሰበቦችን ይደረድራል። መንግሥት በበኩሉ ‘በስግብግብ ነጋዴዎች የተፈጠረ ጭማሪ’ አልያም ‘የኢኮኖሚ አሻጠር’ ነው ይላል። አንዳንዴም በቂ አቅርቦት እንዳለ ይጠቅሳል። የጭማሪው ምክንያት ላይ ክርክር አለ። አንድ ነገር ግን ሁሉንም ያስማማል - የዋጋው መጨመር። ታዲያ ዋጋው ምን ያህል ጨመረ? የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቴሌቪዥን ጣቢያ በዓለት ሲመጡ ‘ገበያው እንዴት ነው?’ በሚል የዘገባ ሸፋን ይሰጣል። ሽማቾችን እና ነጋዴዎችን እያነጋገረ አልያም ዘገቢዎቹን ገበያው ድረስ እየላከ የገበያውን ዋጋ ያቀርባል። ይህ ዘገባ በአዲስ ዓመት መግቢያ ላይም ያለ ነው። የዶሮ፣ የዕንቁላል፣ የሽንኩርት እና የቁም ከብቶችን ዋጋ ከሸማቾችና ነጋዴዎች አስተያየት ጋር ያቀርባል። በእነዚህ ዘገባ የሚነሱ ዋጋዎች መሬት ላይ ያለውን እውነታ ምን ያህል ያንጸባርቃሉ የሚለው ሌላ ጥያቄ ነው። ሆኖም ዘገባዎቹ ላይ ያሉትን ዋጋዎች እንኳን ብንወስድ በዓመታት ውስጥ የበዓል ገበያ እያሻቀበ መሄዱን አይደብቁም። ከ2012 እስከ 2016 ባሉት 5 ዓመታት የአዲስ ዓመት ገበያ ምን ያህል ጨመረ? የአዲስ ዓመት ገበያ ከ2012 እስከ 2015 ዓ.ም. በኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ኮርፖሬሽን ጳግሜ 5/2012 ዓ.ም. ማለዳ ላይ ባስተላለፈው የቢዝነስ ዘገባ የአዲስ ዓመት ገበያን ቃኝቶ ነበር። የ‘ሀበሻ’ እና ‘የፈረንጅ’ ዶሮዎች ከ400 እስከ 500 ብር ሲሸጡ እንደነበር የሚያመለክተው ዘገባው ሽንኩርት በኪሎ ከ17 እስከ 20 ብር እየተሸጠ እንደሆነ ነጋዴዎች እና ሸማቾችን አነጋግሮ ጠቅሷል። በዚሁ ዓመት ጷግሜ ወር ላይ የተሰራ ሌላ ዘገባ የበግ ዋጋ ከ2 ሺህ 500 እስ 7 ሺህ ብር እንደሆነ የሚያመለክት ሲሆን ሠንጋ ከ13 ሺህ እስከ 35 ሺህ የኢትዮጵያ ብር እንደሚሸጥ ያሳያል። የኮሮና ቫይረስ ወረርሽኝ ተጽዕኖ እንዳሳረፈበት በተገለጸው በዚህ ገበያ ቅቤ በኪሎ ከ280 እስከ 350 ብር ተሸጦ እንደነበር ከዘገባው መረዳት ይቻላል። በኢቢሲ ዘገባ መሠረት በ2012 ዓ.ም. የአዲስ ዓመት ገበያ በአማካኝ ዶሮ 450 ብር፣ ሽንኩርት 18 ብር፣ ቅቤ 315 ብር፣ በግ 4 ሺህ 800 ብር እና ሠንጋ 24 ሺህ ብር ሲሸጥ እንደነበር አመልክቷል። በተከታዩ ዓመት 2013 ዓ.ም. ደግሞ ተመሳሳይ ዘገባ የሰራው ኢቢሲ፣ የዶሮ አማካኝ ዋጋ 100 ብር ጨምሮ ከ550 እስከ 650 እንደሚሸጥ ገልጿል። ሽንኩርት ከዓመት በፊት ሲሸጥበት ከነበረው ዋጋ እስከ 19 ብር የሚደርስ የዋጋ ጭማሪ ታይቶበታል። በዘገባው መሠረት በ2013 ዓ.ም. የአዲስ ዓመት ገበያ ሸንኩርት በኪሎ ከ38 እስከ 39 ብር ሲሸጥ ነበር። በ2013 ዓ.ም. ከፍተኛው የሠንጋ ዋጋ ከአንድ ዓመት በፊት ከነበረበት 15 ሺህ ብር ጨምሮ 50 ሺህ ብር ገብቷል። በዚያ ዓመት ሠንጋ ከ25 ሺህ እስከ 50 ሺህ ብር ሲሸጥ ነበር። የበግ ዋጋ ደግሞ ከ3 ሺህ እስከ 8 ሺህ 500 ብር እንደሚያወጣ የተዘገበ ሲሆን አንድ ዓመት ቀድሞ ሲሸጥበት ከነበረው አማካኝ ዋጋ የ700 ብር ጭማሪ አሳይቷል። ቅቤ ደግሞ ከ500 እስከ 580 ወይም በአማካኝ 540 የኢትዮጵያ ብር የነበረ ሲሆን አማካኝ ዋጋው አንድ ዓመት ቀደም ብሎ ከነበረው የ227 ብር ጭማሪን አሳይቷል በዚያ ዓመት ‘የሀበሻ’ እንቁላል በ8 ብር ሲሸጥ ነበር። በቀጣዩ ዓመት 2014 ዓ.ም. ከፍተኛ ጭማሪ የታየው በሠንጋ ዋጋ ላይ እንደሆነ ኢቢሲ በሰራው የበዓል የቢዝነስ ዘገባ ላይ ተብራርቷል። ከዚህ ጊዜ አንድ ዓመት ቀደም ብሎ የነበረው የሠንጋ አማካኝ ዋጋ በ23 ሺህ ብር አሻቅቧል። ዋጋው ከ45ሺህ እስከ 65 ሺህ ብር እንደነበር ኢቢሲ ዘግቦታል። በግ ከ4 ሺህ እስከ 10 ሺህ ሲሸጥ የነበረ ሲሆን አማካኝ ዋጋው 7 ሺህ ብር ሆኖ አልፏል። ኢቢሲ የ2014 ዓ.ም. አዲስ ዓመት የበዓል ገበያን ሲያስቃኝ ዶሮ ከ650 እስከ 800 የኢትዮጵያ ብር እየተሸጠ እንደሆነ ዘግቦ ነበር። በዚህ ሂሳብ አማካኙ የዶሮ ዋጋ 725 ብር እንደነበር መረዳት ይቻላል። በዚሁ ዓመት ‘የሀበሻ’ እንቁላል በ2013 ዓ.ም. ከነበረው 8 ብር የ4 ብር ጭማሪ አሳይቶ 12 ብር ገብቷል። ቅቤ ደግሞ በ2012 ዓ.ም. ከነበረው አማካኝ ዋጋ 60 ብር ጨምሮ 600 ብር ገብቷል። እስቲ ወደ 2015 ዓ.ም. እንሻገር።አቢሲ በዘገበው መሠረት በ2015 ጳግሜ ወር የአዲስ ዓመት ገበያ የሽንኩርት ዋጋ በኪሎ 38 ብር ነበር። ይህ ማለት ከ2 ዓመት በፊት ከነበረው ዋጋ ተመሳሳይ ወይም በአንድ ብር ዝቅ ያለ ነው። በወቅቱ ቅቤ ከ520 ብር እስከ 580 ብር የተሸጠ ሲሆን ከ2014 ዓ.ም. ቅናሽ ታይቶበታል። ከዚያ ዓመት በፊት አማካኝ የቅቤ ዋጋ 850 ብር የነበረ ሲሆን በ2015 ዓ.ም. 550 ብር ዝቅ ብሏል። በዚያ ጊዜ ዶሮ 850 እስከ 950 ብር ይሸጥ የነበረ ሲሆን አማካኙ ዋጋ 900 ብር ነበር። በዚህ መሠረት አማካኙ ዋጋ ላይ በ2015 ዓ.ም. ላይ 175 ብር ጭማሪ ይታያል። ኢቢሲ ባለፈው ሳምንት መጨረሻ በሰራው የበዓል ገበያ ዘገባ መሠረት ዶሮ ከ750 እስከ 1000 ሺህ የኢትዮጵያ ብር እንደሚሸጥ የዘገበ ሲሆን፣ በዚህ ዋጋ መሰረት የዶሮ ዋጋ ከ2015 ዓ.ም. በ25 ብር ቀንሶ 875 ብር ተሽጧል። በግ ከሁለት ዓመት በፊት ሲሸጥበት ከነበረው ከፍ ያለ የዋጋ ጭማሪ አሳይቷል። አማካኙ የበግ ዋጋ እስከ 8 ሺህ ብር ጨምሯል። አማካኝ የበግ ዋጋ በ2016 ዓ.ም.16 ሺህ 500 ብር ሆኗል። እንደ ኢቢሲ የቀጥታ ዘገባ በ2016 ዓ.ም. መገበደጃ ላይ ዝቅተኛው የበግ ዋጋ 6 ሺህ 500 በር ሲሆን ከፍተኛው ደግሞ 20 ሺህ ብር ነው። ቅቤ በኪሎ ከ800 እስከ 900 ብር እየተሸጠ ሲሆን፣ አማካኙ 850 ብር ነው። ይህም ከባለፈው ዓመት ጋር ሲነጻጸር በ300 ብር ያሻቀበ ነው። ባለፉት 5 ዓመታት የበዓል ገበያ ምን ያህል ጭማሪ አሳየ? ኢቢሲ በሠራቸው ዘገባዎች ላይ ተመስርተን ጭምሪውን እናስላ። ከአምስት ዓመታት በፊት በነበረው የአዲስ ዓመት ገበያ የዶሮ አማካኝ ዋጋ 450 ብር የነበረ ሲሆን፣ ከአምስት ዓመታት በኋላ ዶሮ እጥፍ ያህል አድጎ በአማካኝ 875 ብር እየተሸጠ ነው። ይህ ማለት አማካኝ የዶሮ ዋጋ ላይ በአምስት ዓመታት ውስጥ የ94.5 በመቶ ወይም የ425 ብር ጭማሪ ታይቷል። በግ ከአምስት ዓመት በፊት አማካኝ ዋጋው 4 ሺህ 500 ብር የነበረ ሲሆን ከአምስት ዓመታት በኋላ ከሁለት እጥፍ በላይ አሻቅቦ በ243 በመቶ (ፐርሰንት) ጨምሯል። በአምስት ዓመታት ውስጥ በ11 ሺህ 700 ብር ጨምሯል እንደማለት ነው። ኢቢሲ በዘንድሮ የበዓል ዘገባው እስከ ትናንት ድረስ የሽንኩርት ዋጋን አልዘገበም። የአራት ዓመቱን ቁጥር ስንመለከት ግን ከአራት ዓመት በፊት የአንድ ኪሎ ሽንኩርት ዋጋ ጷግሜ ወር ላይ በአማካኝ 18 ብር የነበረ ሲሆን፣ ከአራት ዓመት በፊት ደግሞ 38 ብር ሆኖ ተሽጧል። ይህ ማለት ከእጥፍ በላይ አሻቅቦ በ111 በመቶ ወይም በአንድ ኪሎ ላይ 20 ብር ጨምሯል ማለት ነው በተመሳሳይ የሀበሻ እንቁላል ከአራት አመት በፊት ሲሸጥብት ከነበረው 8 ብር 100 በመቶ ጭማሪ በማሳየት ዘንድሮ 16 ብር እየተሸጠ ይገኛል። ቅቤ ከአምስት ዓመታት በፊት በኪሎ በአማካኝ 315 ብር ይሸጥ የነበረ ሲሆን፣ ከአምሰት ዓመታት በኋላ ዘንድሮ በአማካኝ 850 ብር ወይም የ170 ፐርሰንት ጭማሪ አሳይቷል። አሁንስ በርግጥም 'ኑሮ ጣርያ ነክቷል' እንላለን ወይስ 'የዘንድሮው ገበያ አይቀመስም'? መልካም በዓል!! </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የዓለማችን ቁጥር አንዱ ‘ዩቲዩበር’ ሚስተር ቢስት በአምስት ሴቶች የተከሰሰው ለምንድነው? [/INST] ግማሽ ቢሊዮን ተከታዮች ያሉት ሚስተር ቢስት በኢንተርኔት ዓለም ‘እጅግ መልካም’ ከሚባሉ ሰዎች መካከል ነው። ጂሚ ዶናልድሰን በተባለ የመዝገብ ስሙ የሚታወቀው ሚስተር ቢስት ፕራይም ቪድዮ በተሰኘው የቪድዮ ማሠራጫ ላይ በቅርቡ በሚተላለፈው ‘ጌም ሾው’ ምክንያት ነው ክስ የቀረበበት።የዚህ ‘ጌም ሾው’ ተሳታፊ የሆኑ አምስት ሴቶች ናቸው የሚስተር ቢስትን ኩባንያ እና የፕራይም ቪድዮ ባለቤት የሆነውን አማዞን የከሰሱት። እስከ ዛሬ ከታዩ ‘የጌም ሾዎች’ በእጅጉ ትልቁ የተባለው እና አንድ ሺህ ተሳታፊዎች ያሉት ይህ ውድድር ለአሸናፊው 5 ሚሊዮን ዶላር ሽልማት ይሰጣል። ነገር ግን በክሱ ምክንያት ይህ የቴሌቪዥን ዝግጅት ይሠራጫል ወይ የሚለው አጠያያቂ ሆኗል። 54 ገፆች ያሉት ይህ ክስ ለሚድያ ክፍት ያልሆኑ በርካታ ዓረፍተ-ነገሮችን የያዘ ቢሆንም፤ አምስቱ ሴት ከሳሾች በዝግጅቱ “ሴቶችን ዝቅ አድርጎ የሚያይ እና ፆታን መሠረት ያደረገ መገለል ላለበት ሁኔታ ተጋልጠናል” ማለታቸው ተመልክቷል። በዚህ የቴሌቪዥን ፕሮግራም ላይ የተሳተፉ ሰዎች “በቂ ምግብ አልተሰጣቸውም እንዲሁም ከአቅማቸው በላይ እንዲሠሩ ተደርጓል” የሚል ክስም ሰፍሯል። በአብዛኛው ለሕዝብ ይፋ ባልሆነው በዚህ ክስ ላይ ከሳሾቹ “ለወሲባዊ ትንኮሳ እና ለከፋ የሥራ ሁኔታ” ተጋልጠናል ሲሉ የሚስተር ቢስት ኩባንያን እና አማዞንን ከሰዋል። ባለፈው ነሐሴ ወር ዘ ኒው ዮርክ ታይምስ ጋዜጣ በርከት ያሉ ያልተለቀቀው ጌም ሾው ላይ የተሳተፉ ሰዎችን አናግሮ ዘገባ የሠራ ሲሆን፣ አንድ ግለሰብ ለ20 ሰዓታት ያክል ምንም ምግብ ሳይቀምስ መቆየቱን በመጥቀስ ቅሬታውን ለጋዜጣው ተናግሯል። የፕሮግራሙ ተሳታፊዎች በውድድሩ ወቅት በሚገባው ሰዓት የሕክምና አገልግሎት አልተሰጠንም ሲሉ ይወቅሳሉ። ክሱ የታዋቂውን ‘ዩቲዩበር’ ስም ያጎድፈው ይሆን? እርግጥ ነው ሚስተር ቢስት በሥራዎቹ አሁን ለቀረበበት ክስ እና ለመሰል ቅሬታዎች እንዲሁም ወቀሳዎች አዲስ አይደለም። ከዩቲዩብ በሚያገኘው ገንዘብ በመላው ዓለም እየተዘዋወረ በጎ ሥራዎችን በመሥራቱም ትችት ገጥሞት ነበር። በለተይ ደግሞ በአፍሪካ አገራት ውስጥ ንፁህ ውሃ የሚያወጣ መሣሪያ በመግጠሙ እንዲሁም መስማት ለተሳናቸው እና ለዓይነ ስውራን የቀዶ ህክምና ወጪን በመሸፈኑ ያደነቁት ቢኖሩም የወቀሱትም አልጠፉም። ነገር ግን የሚስተር ቢስት ተፅዕኖ እየሰፋ እንጂ እየኮሰመነ አልመጣም። ከዩቲዩብ እና ከሌሎች መድረኮች የሚያገኘው ገቢም እየጨመረ ነው። ኔትፍሊክስ በተሰኘው የፊልም ማሠራጫ ጣቢያ የተላለፈው ታዋቂው ‘ስኩዊድ ጌም’ የተባለ ተከታታይ ድራማ ላይ ተመሥርቶ የሠራው ‘ጌም ሾው’ በዩቲዩብ ገፁ 652 ሚሊዮን ጊዜ ታይቶለታል። በዚህ ጌም ሾው በጠቅላላው ለሽልማት የቀረበው ገንዘብ 456 ሺህ ዶላር ነው። ነገር ግን አብዛኛውን ጊዜ የሚያደርገው በጎ ሥራ ብዙ ትችት ሲገጥመው አይታይም። ለምሳሌ ለሰዎች መኖሪያ ቤት፣ መኪና እና ጥሬ ገንዘብ ሲሰጥ ይታያል። ይህን ተከትሎ ነው የኢንተርኔት ‘መልካሙ ሰው’ የተሰኘ ቅፅል ስም የተሰጠው። አሁንም በርካታ ሰዎች ወደ ተለያዩ የማኅበራዊ ሚድያ ገፆቹ እየጎረፉ እየተከተሉት ነው። በዚህም ምክንያትም በዓለማችን በርካታ ሰዎች የሚከተሉት የዩቲዩብ ቻናል ያለው ግለሰብ ለመሆን ችሏል። ሶሻልብሌድ የተባለው የበይነ መረብ መረጃ ሰብሳቢ ድርጅት እንደሚለው ሚስተር ቢስት ባለፉት 30 ቀናት ብቻ 5 ሚሊዮን የዩቲዩብ ሰብስክራይበሮችን አግኝቷል። በርካታ ተከታዮች ያሏቸው ዩቲዩበሮች እንዲሁ በተመሳሳይ አወዛጋቢ ድርጊት ሲፈፅሙ ቢገኙም አብዛኛዎቹ በይፋ ይቅርታ ጠይቀው ሥራቸውን ሲቀጥሉ ታይተዋል። ለዚህም ነው ዩቲዩበሮች በፍጥነት ይቅርታ የሚደርግላቸው የሚባለው። ነገር ግን ሚስተር ቢስት በዚህ ክስ ምክንያት ምን ሊገጥመው እንደሚችል አይታወቅም። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ወጣቶች ምክር እና ድጋፍ በሚፈልጉበት ጊዜ በቀላሉ የሚያገኙት ኤአይ የሥነ ልቦና አማካሪ [INST] ካራክተር ኤአይ ይባላል። Character.ai ወደሚለው ገጽ ከገቡ በሀሪ ፖተር፣ ኤሎን መስክ፣ ቢዮንሴ፣ ቭላድሚር ፑቲን እና ሌሎችም አምሳያ የተሠሩ ገጸ ባህሪትን ያገኛሉ። እነዚህ የተሠሩት በሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርቴፍሻል ኢንተለጀንስ) ነው። ማንኛውም ሰው ከእውነተኛ ወይም ከልቦለዳዊ ገጸ ባህሪ ተነስቶ ቻትቦት መሥራት ይችላል። ቻትቦት ለሚጠየቀው ጥያቄ ምላሽ የሚሰጥ ኤአይ ነው። ከተፈጠሩት ቻትቦቶች ዝነኛው በሥነ ልቦና ባለሙያ አምሳያ የተሠራው ነው። ለዚህ ቻትቦት 78 መልዕክቶች እስካሁን ተልከዋል። የተሠራው ብሌዝማን98 በተባለ ተጠቃሚ ከአንድ ዓመት በፊት ነው። በየቀኑ 3.5 ሚሊዮን ሰዎች ገጹን እንደሚጎኙ ይጠቅሳል። ‘ሕይወት ሲከብድ ድጋፍ የሚሰጥ’ በሚለው ነው ገጹ የሚተዋወቀው። ከፍተኛ ዕውቅና ያላቸው እና ተጠቃሚዎች በብዛት የሚያፈሩት የጌም ገጾች ቢሆኑም ይህ የሥነ ልቦና ምክር ገጽ ዝነኛ እየሆነ መጥቷል። ተመሳሳይ አገልግሎት የሚሰጡ ከ400 በላይ ቻትቦቶች አሉ። ከእነዚህ ገጾች አንዱ 16.5 ሚሊዮን ተከታዮች አለው። ‘አር ዩ ፊሊንግ ኦኬ’ የተባለው ደግሞ 12 ሚሊዮን ተከታዮች አለው። ማኅበራዊ ገጽ ላይ ስለዚህ ቻትቦች አስተያየት የሚሰጡ ሰዎች ‘ሕይወቴን አትርፎታል’፣ ‘እኔንም የወንድ ጓደኛዬንም ረድቶናል’ የሚሉና ሌሎችም ተመሳሳይ ይዘት ያላቸው ጽሑፎች አስፍረዋል። ብሌዝማን98 በሚባል ቅጽል የሚጠራው የ30 ዓመቱ ሳም ዛያ ነው። የሚኖረው ኒው ዚላንድ ሲሆን “እንደዚህ ዝነኛ ይሆናል ብዬ አላሰብኩም ነበር” ይላል። “ሰዎች ምቾች ተሰምቷቸው እየተጠቀሙት እንደሆነ እና እንደረዳቸው ይናገራሉ” ሲልም ያክላል። የሥነ ልቦና ተማሪ ነው ሳም። ቻትቦቱን ያስተማረው ከሥነ ልቦና ትምህርቱ ተነስቶ እንደሆነ ይናገራል። ቻትቦቱ የሚሰጠውን መልስ የቀመረውም በዚህ መንገድ ነው። ድባቴ እና ጭንቀትን ጨምሮ ሌሎችም ብዙዎችን ለሚጎዱ የአእምሮ ሕመሞች ሕክምና የሚሆኑ መልዕክቶች እንዲኖረው አድርጓል። አሁን ባለበት ደረጃ ቻትቦቱ ሰው የሥነ ልቦና አማካሪን መተካት እንደማይችል ሳም ይናገራል። ይህን ቻትቦት መጀመሪያ ላይ የሠራው ለራሱ ነበር። ጓደኞቹ በሥራ ተጠምደው የሚያዋራው ሰው ሲያጣ ነበር የሠራው። የሥነ ልቦና አማካሪ ጋር መሄድ የሚያስከፍለው ከፍተኛ ገንዘብ ሲሆን ነበር ቻትቦቱን ያዘጋጀው። ኤአይ የሥነ ልቦና አማካሪ በተለይ በወጣቶች ዘንድ ከፍተኛ ተቀባይነት አለው። ለምሳሌ የካራክተር ኤአይ ተጠቃሚዎች መካከል አብዛኞቹ ከ16 እስከ 30 ዓመታቸው ነው። “ለምሳሌ ሌሊት ላይ ከጓደኛቸው ወይም ከሥነ ልቦና አማካሪ ጋር ማውራት የማይችሉ ሲሆን፣ ይህን ቻትቦት እንደሚጠቀሙ ሰዎች ነግረውኛል” ይላል ሳም። ከዚህ ቻትቦት ጋር በጽሑፍ ማውራት የሚቻል መሆኑ አብዛኞቹን ወጣቶች እንደሚስባቸው ይናገራል። “በስልክ ከማውራት ወይም በአካል ተገናኝቶ ከማውራት በጽሑፍ ማውራት ይቀላል” ይላል። ቴሬሳ ፕሬውማን የሥነ ልቦና ባለሙያ ናት። ቻትቦት የሥነ ልቦና ምክር ሲሰጥ ወጣቶችን ሊስብ እንደሚችል ጥርጥር የለውም ትላለች። “ዋናው ጥያቄ ምን ያህል ውጤታማ ነው? የሚለው ነው። ቻትቦቱ በፍጥነት ነው የሚመልሰው። አስቀድሞ የመገመት ነገርም አስተውዬበታለሁ” ትላለች። ለምሳሌ አንድ ሰው ከፍቶኛል ሲል ቀድሞ ገምቶ ድባቴ ነው ሊል እንደሚችል ትጠቅሳለች። “ሰዎች የሚመልሱት ግን እንደዚያ አይደለም” ትላለች። አንድ ሰው የሥነ ልቦና ምክር ከመስጠቱ በፊት የሚሰበስባቸውን መረጃዎች ቻትቦቱ እንደማይሰበስብ ትገልጻለች። ሆኖም በአፋጣኝ እርዳታ ለሚሹ እንደሚጠቅም ግን ትስማማለች። ቻትቦቱን የሚጠቀሙ ሰዎች ቁጥር መጨመር የሕክምና ተደራሽነት ውስን መሆኑን እንደሚጠቁምም ትጠቅሳለች። የቻትቦቱ ቃል አቀባይ በበኩሏ “ሰዎች ድጋፍ በማግኘታቸው ደስተኛ ነን። አያይዘንም በሙያው ከሠለጠኑ ባለሙያዎች ምክር እንዲጠይቁም እናበረታታለን” ትላለች። ተጠቃሚዎች የሚጽፉት ለሌሎች ተጠቃሚዎች ባይታይም የቻትቦቱ ሠራተኞች ማንበብ ይችላሉ። ይህን የሚያደርጉትም የተጠቃሚዎችን ደኅንነት ለመጠበቅ ነው። ከዚህ ቻትቦት ጀርባ ያለው ላርጅ ላንጉጅ ሞዴል እንደ ሰው አይደለም። ቃላት በመገጣጠም መረጃ ለመረዳት ይሞክራል። አንዳንድ የሥነ ልቦና ባለሙያዎች ኤአይ ተገቢ ያልሆነ የሥነ ልቦና ምክር ለተጠቃሚዎች ይሰጣል ብለው ስለሚያስቡ ስጋት አላቸው። ኤአይ በጾታ ወይም በቀለም መድልዎ ሊያደርስ ይችላል፣ ሌላኛው የባለሙያዎች ስጋት ነው። አንዳንድ ባለሙያዎች ግን አወንታዊ ጎኑን ነው የሚያዩት። እንደ ዩናይትድ ኪንግደም ባሉ አገራት ብሔራዊ ዕውቅና ያገኙ የሕክምና አገልግሎት የሚሰጡ የኤአይ ገጾች አሉ። /s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የእውን ዓለምን በዲጂታል ‘የሚተካው’ ሜታቨርስ ምንድን ነው? መቼስ እንደርስበታለን? [/INST] ዓለም ሙሉ በሙሉ ወደ ሜታቨርስ (Metaverse) መቼ ትቀየራለች? ለሚለው ጥያቄ ብዙ መላ ምቶች ይቀመጣሉ። ምናልባትም በቀጣይ አሥርታት ልንደርስበት እንችል ይሆናል ብለው ባለሙያዎች ይተነብያሉ አውሮፕላን ተሳፍሮ ፓሪስ ድረስ ሄዶ አይፍል ታወርን መጎብኘት ላያስፈልግ ይችላል። ከመኝታ ክፍልዎ ሳይወጡ በአንድ ‘ክሊክ’ ፓሪስን በሙሉ ቁመናዋ ያያሉ። ከቤት ቢሮ ድረስ ሄዶ ኮምፒውተር እስከሚከፈት መጠበቅ ላያስፈልግ ይችላል። ቤት ሆነው ሁሉም ሥራ ያከናውናሉ። ሌጎስ፣ ሮም፣ አዲስ አበባና ቶኪዮ ያሉ ጓደኛሞች በያሉበት ሆነው፣ አንድ ላይ ቡና ይጠጣሉ። ይህንን የወደፊት ዓለም በስሱም ቢሆን የሚያሳየን የቨርችዋል ሪያሊቲ (ምናባዊ ዓለም) ጌም ነው። የሰዎችን እንቅስቃሴ የሚያነቡ መሣሪያዎች የተገጠሙለት ቴክኖሎጂ ይጠቀማል። ተጫዋዎች ያሉበትን እውናዊ ስፍራ ሳይለቁ ወደምናባዊ ዓለም ገብተው ከሌሎች ሰዎች ጋር ጌም ይጫወታሉ። ይህ በእያንዳንዱ የዕለት ከዕለት ሕይወት እንዲተገበር ተግተው እየሠሩ ያሉ የቴክኖሎጂ ተቋማትም አሉ። የእውን ዓለምን ዲጂታል ‘አቻ’ የሚሰጠው ሜታቨርስ ምንድን ነው? ምን ዓይነት ዓለም ይፈጥራል? መቼስ እንደርስበታለን? የሚሉትን ይህ ዘገባ ይዳስሳል። ስለ ሜታቨርስ ማብራሪያ የሰጠን ባለሙያ ዳንኤል ጌታቸው ይባላል። ዳንኤል በሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርቴፍሻል ኢንተለጀንስ) እና በሮቦቲክስ ፒኤችዲውን እየሠራ ነው። በተለይም በኢንተርኔት ኦፍ ቲንግስ እና ኤክስቴንድድ ሪያሊቲ (ኤክስአር) የሚታወቀው ተቋም ‘ጉዞ ቴክኖሎጂስ’ መሥራች ነው። ጉዞ ቴክኖሎጂስ ከሚታወቅበት አንዱ የቱሪስት መዳረሻ የሆኑ ታሪካዊ ስፍራዎችን ቦታው የሄዱ ያህል እንዲሰማ ማድረግ የሚያስችል ምናባዊ ዓለም መፍጠር ነው። ሜታቨርስ ምንድን ነው? ግዙፍ የቴክኖሎጂ ተቋማት ወደ ሜታቨርስ ዓለም በሚደረገው ሽግግር ውስጥ የተሻለ ቴክኖሎጂ ለመፍጠር ፉክክር ላይ ናቸው። ፌስቡክ መጠሪያውን ወደ ‘ሜታ’ የቀየረው ከማኅበራዊ ሚዲያ ባሻገር ወደ ሜታቨርስ የሚያደርገውን ሽግግር ለመጠቆም ነው። ኮምፒውተር ላይ የሚደረግ እንቅስቃሴ በእውን የሆነ እስከሚመስል ድረስ በሦስት አውታር (3ዲ) የሚያስቃኘውን ስፓሻል ኮምፒውቲንግ (Spatial computing) በመጠቀም የተሠራው አፕል ቪዥን ፕሮ የዓለም መነጋገሪያ የሆነው ያለ ምክንያት አይደለም። ዳንኤል እንደሚለው፣ ሜታቨርስ እስካሁን አልተሠራም፤ ገና በሂደት ላይ ያለ ነው። ምናባዊ ዓለም ወይም ምናባዊ እውነታን (ቨርችዋል ሪያሊቲ ወይም VR) የሜታቨርስ ‘የጀርባ አጥንት’ ሲል ይጠራዋል። ቪአር ምናባዊ ነገሮችን እውን የሆኑ ያህል እንዲሰማን ያደርጋል። የቪአር ሄድሴት ስናደርግ በአካል ያልሄድንባቸው ቦታዎች ይወስደናል። በእውን ያላየናቸውን ስፍራዎች ያሳየናል። የሩቁን ያቀርባል። ወደ ሜታቨርስ ከሚደረገው ጉዞ ጀርባ ብሎክቼይን እና ኤአይን እንዳሉ ዳንኤል ያስረዳል። ብሎክቼይንን፣ ማዕከላዊ ያልሆነና አንድ ቦታ ብቻ ቁጥጥር የማይደረግበት በኮምፒውተሮች መካከል የሚደረግ ልውውጥ ቋት ብለን ልንተረጉመው እንችላለን። ኤአይ፣ ማሽን በቅልጥፍናና የጥራት ደረጃ ሥራ የሚያከናውንበት ሰው ሠራሽ ልኅቀት ነው። የብሎክቼይን እና ኤአይ ዕድገት እንዲሁም ውህደት ሜታቨርስ ወደሚለው “ትልቅ ሐሳብ” እንደሚወስደን ባለሙያው ያስረዳል። “ከሩቅ የምናውቃቸው ቴክኖሎጂዎች አንድ እየሆኑ ሲመጡ ሜታቨርስ የሚባለውን ትልቅ ሐሳብ እናገኛለን” ይላል። የሰው ልጆች ወደፊት የሚኖሩበት “ትልቁ ዲጂታል ሕይወት” ሜታቨርስ እንደሆነ ያስረዳል። ከዚህ ሐሳብ ጋር የሚዛመድ ንድፈ ሐሳብ በሚል የሚጠቅሰው መልቲቨርስ (Multiverse) ነው። አሁን የምንኖርበትን ሕዋ የሚመስሉ ብዙ ተጨማሪ ሕዋዎች እንዳሉና እንደኛ ሕዋ ዓይነት ፕላኔቶችና ሕይወት ያላቸው እንደሆኑ ንድፈ ሐሳቡ ያትታል። ሜታቨርስም በተመሳሳይ “የቨርችዋል ዓለሞች ብዛት” እንደሆነ ዳንኤል ይገልጻል። በእውነታው ዓለም የምናውቃቸው የዕለት ከዕለት ክንውኖች፤ መማር፣ መስራት፣ መገበያየት፣ መዝናናት ወዘተ... ዲጂታል ቅርጽ ይይዛሉ። አንዱ ዓለም ብዙም ሊሆን ይችላል። ሌላ አገር ያለ ሰው የራሱ ዓለም ሊኖረው ይችላል። ቨርችዋል ሥራ ሊኖር ይችላል። ሰዎች ሊገናኙና ማኅበራዊ ሕይወት ሊኖር ይችላል።” ከቨርችዋል ሪያሊቲ በተጨማሪ ኦግመንትድ ሪያሊቲ (Augmented reality)፣ ሚክስድ ሪያሊቲ (Mixed reality) ወይም ተጠቃለው ኤክስቴንድድ ሪያሊቲ (Extended reality) ተናበው የሚሠሩበት ዓለም ነው የሚሆነው። ከአንድ ድረ ገጽ ወደ ሌላ ድረ ገጽ እንደምንሄደው ወደፊት ከአንድ ቨርችዋል ዓለም ወደ ሌላ ቨርችዋል ዓለም እንደምንሄድ ዳንኤል ያክላል። አንድ ቀን በሜታቨርስ ሜታቨርስ በዓለም ላይ እውን ሲሆን አሁን የምናውቀው መደበኛ አኗኗር ምን መልክ ሊኖነው ይችላል? ብለን በምናብ እንጓዝ። ያኔ የቪአር ሄድሴቶች አሁን ካላቸው አቅም በላቀ ደረጃ ይሠራሉ። የሚያከናውኑት ሥራም እየጨመረ ይሄዳል። እያንዳንዱን ነገር በእውን እንደምናየው ወይም እንደሚሰማን በቨርችዋል ዓለም እንኖረዋለን። አንድ ቦታ ሆነን ያሻን ቦታ መገኘት (Telepresence) የምንችልበት ይሆናል። ለዚህ ደግሞ ጠንካራ ኔትወርክ ያስፈልጋል። ዳንኤል እንደሚለው፣ 6ጂ ወይም 7ጂ በሚል እየዘመኑ የሚሄዱ የኔትወርክ መሠረተ ልማቶች ለሜታቨርስ እውን መሆን የግድ አስፈላጊ ናቸው። አሁን ላይ ስልክ፣ ላፕቶፕ ወይም ቴሌቭዥን የምንጠቀመው በሁለት አውታር (2ዲ) ሲሆን ወደ ሜታቨርስ ስንሻገር ሦስት አውታር (3ዲ) ይሆናሉ። “ሜታቨርስ አሁን ያለንበት እውነተኛ ዓለም ቅጂ ስለሚሆን 3ዲ ነው የሚሆነው” ይላል ባለሙያው። እናም በሜታቨርስ ውስጥ መንቀሳቀስ፣ ላይ ታች ማለት፣ ሰዎች መጨበጥ፣ የሰዎችን ስሜት ማንበብም ይቻላል። “ለወደፊት አብዛኛውን ነገር ለማድረግ ከቤት መውጣት የሚያስፈልግ አይመስለኝም” ይላል ባለሙያው። አሁን ካለው የቪአር ሄድሴት ባነሰ መነጽር ወይም ዓይን ብሌን ላይ በሚቀመጥ ኮንታክት ሌንስ አማካይነት ሐሳቡን እውን ለማድረግ እየተሞከረ ነው። “አሁን የከበቡንና ያጣበቡን ስክሪንኖች ተወግደው የምናየው ቨርችዋል ወይም ዲጂታል ዓለም ይኖራል ማለት ነው።“ አሁን ብሔራዊ መታወቂያዎች ወይም የዜግነት ቁጥሮች እንዳሉት ሁሉ የሜታቨርስ አድራሻም ይኖረናል። ዳንኤል እንደሚለው፣ የሜታቨርስ ግብ ያልተማከተ ሥርዓት መፍጠር ስለሆነ ሁሉም ነገር በኔትወርኩ ላይ እንዲሠራና ራሱን በራሱ እንዲያሳድግ ይደረጋል። “ሜታቨርስ የወደፊቱ ትልቅ የኢንተርኔት ውጤት ነው” ሲል ይገልጸዋል። ከስንት ዓመት በኋላ ሜታቨርስ ላይ ይደረሳል? የተለያዩ ባለሙያዎች ጥቂት አሥርታት ይቀሩታል ብለው የጊዜ ገደብ በግምት ያስቀምጡለታል። ዳንኤል “በዚህ ዓመት ውስጥ ይመጣል ብሎ መገመት ይከብዳል” ቢልም፣ በቀጣይ አምስት ዓመታት ውስጥ “ብዙ ለውጦችን እናያለን ብዬ እገምታለሁ” ሲል ግምቱን ያስቀምጣል። ይሄንን የሚለው የቴክኖሎጂ ተቋማት በዘርፉ እያፈሰሱ ያሉትን ገንዘብና አቅም እንዲሁም ትኩረት ከግምት በማስገባት ነው። ባለፉት ጥቂት ዓመታት እንደ ሜታ ኩዌስት3 ያሉ ዘመነኛ የቪአር ሄድሴቶች በሚሊዮኖች መሸጣቸውም ለዳንኤል አንድ ምልክት ነው። “ሰዎች በጌም ለምደውታል። በቀጣይ ለትምህርት ወይም ለቱሪዝም ይውላል። ቀዶ ሕክምናን በአካል ከማድረግ በፊት የተማሩትን በዲጂታል መንገድ (Simulation) መሞከር የግድ ይሆናል። እናም ከአሥር ዓመት ወዲህ ብዙ ለውጥ እናያለን ብዬ አምናለሁ።” ማይክሮሶፍት፣ ፌስቡክ፣ ጉግል፣ አፕልና ሌሎችም ተቋማት የገበያ ተጽዕኖ ለመፍጠር እየሞከሩ ነው። ዋነኛ ትኩረታቸው የመገልገያ ቴክኖሎጂዎቹ ዲዛይን ላይ እንደሆነ የሚናገረው ባለሙያው፣ ከዚህ ጎን ለጎን የኔትወርክ መሠረተ ልማት መሻሻል እንደሚኖርበት ያስረዳል። “አሁን የምናውቀው ኢንተርኔት እውነተኛውን ሜታቨርስ ለመሸከም በቂ አይደለም። ብዙ ሥራ ይቀረዋል” ሲል ይገልጻል። አሁን የተዘረጋው ሥርዓት በአንድ ሰርቨር ላይ ያለን መረጃ ሰዎች ማግኘት የሚችሉበት የኢንተርኔት አሠራር ሲሆን፣ በቀጣይ የሚኖረውን ያልተማከለ የመረጃ ሥርዓት መሸከም የሚችል ፈጣን ኔትወርክ ያስፈልጋል። ዳንኤል እንደሚለው፣ አሁን ዳውንሎድ ወይም አፕሎድ የምናደርግበት የዳታ ፍጥነት አሁን ላለው ፍላጎት በቂ ነው። ወደፊት ግን ማዕከላዊ ባልሆነ ሥርዓት ዳውንሎድ ወይም አፕሎድ የምናደርጋቸው መረጃዎች በጣም ትልቅ ስለሚሆኑ ፈጣን ኔትወርክ ይፈልጋሉ። ስለዚህም “6ጂ ወይም 7ጂን ልንጠብቅ ነው” ይላል። ከዛ በኋላ፣ ሜታቨርስ ውስጥ ስንገባ፣ ዓለምን ከቨርችዋል ሕይወት ውጭ ማሰብ የሚከብድበት ደረጃ እንደርሳለን። ሜታቨርስ “ልክ እንደ ስልካችን” ይሆናል ሲል ባለሙያው ይገልጸዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የኢንተርኔት አገልግሎት ቢቆም ዓለም ምን ልትመስል ትችላለች? [/INST] ኢንተርኔት በአምባገነን መንግሥታት ወይም በሻርክ ጥቃት አልያም በአንድ ግለሰብ ስህተት በቀላሉ ችግር ውስጥ ሊገባ ይችላል። በቅርቡም አንድ መተግበሪያ ላይ ማሻሻያ ሲደረግ በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ኮምፒውተሮችን አቁሟል። አየር መንገዶች በሺዎች የሚቆጠሩ በረራዎችን ሰርዘዋል። ሆስፒታሎች ቀዶ ሕክምና አቋርጠዋል። የአደጋ ጊዜ ጥሪ ተስተጓጉሏል። ማይክሮሶፍት እና ክራውድስትራይክ በስተመጨረሻ ችግሩን ፈተውታል። ሆኖም የተፈጠረው መቆራረጥ አንድ ሳምንት ቆይቷል። ሁሉም እንቅስቃሴ ከኢንተርኔት ጋር የተሳሰረ ከመሆኑ አንጻር እንዲህ ዓይነት መሰናክል ከዚህ በኋላም መከሰቱ አይቀርም። ከዚህ ቀደም የተከሰቱ የኢንተርኔት መቆራረጦች ዓለም ያለ ኢንተርኔት ምን ሊገጥማት እንደሚችል ማሳያ ናቸው። የበይነ መረብ ደኅንነት ባለሙያ እና የቴክኖሎጂ ተንታኝ ሪቴሽ ኮታክ “አሁን እያገኘን ያለው ጥቅም ዋጋም ያስከፍለናል” ይላሉ። ዋነኛው የኢንተርኔት መቋረጥ የሚባለው በ1997 የተከሰተው ነው። ኔትወርክ ሶሉሽንስ የተባለው ተቋም ነበር የገጠመው። ኒው ዮርክ ታይምስ እንደዘገበው፣ በወቅቱ በዶት ኮም እና ዶት ኔት የሚያልቁ ድረ ገጾች ሥራ አቁመው ነበር። በመላው ዓለም በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ድረ ገጾችን አቋርጧል። ሰዎች ኢሜል አይደርሳቸውም ነበር። ተቋማት ከደንበኞቻቸው ጋር መገናኘት ባለመቻላቸው ሥራቸው ተጎድቷል። ኢንተርኔት ያኔ የነበረውን ጥቅም አሁን ካለው ጋር ስናነጻጽረው ያኔ የደረሰው ጉዳት ውስን ሆኖ ሊታይ ይችላል። አሁን ላይ እያንዳንዱ ሕይወታችን ከኢንተርኔት ጋር የተሳሰረ ነው። ኢንተርኔት ተቋረጠ ወይም ኔትወርክ ተስተጓጎለ ማለት ሕይወታችን ምስቅልቅሉ ይወጣል ማለት ነው። በአውሮፓውያኑ 2019 በማታኑስካ-ሱስትና በአላስካ ማኅበረሰብ ላይ የደረሰው የበይነ መረብ ጥቃት እንደ ምሳሌ ይጠቀሳል። 100 ሺህ ሰዎች ሕይወታቸው እንዲቆም አስገድዷል። የማኅበረሰቡ አባል የሆነችው ሔለን ሙንዝ “ሁሉም ነገር ቀጥ ብሎ ቆመ። እስካሁን አካባቢያችን ኮምፒውተሮችን አስተካክሎ አልጨረሰም” ትላለች። ለአሥር ሳምንታት ያህል የኢንተርኔት መስመሩ አልተስተካከለም። ሠራተኞች በታይፕ ለመጻፍ ተገደው ነበር። ‘ትልቅ ኬብል ያስፈልገናል’ የአርሜኒያ ኢንተርኔት በአንድ ኬብል ላይ የተመሠረተ ነበር። መስመሩ በጆርጅያ በኩል ነበር የሚያልፈው። በ2011 (እአአ) አንድ የ75 ዓመት አዛውንት የ2.9 ሚሊዮን አርመናውያንን ኢንተርኔት አቋረጠዋል። አዛውንቷ ወደ ጆርጅያ ለመሻገር ሲሉ መስመሩን በስለት ቆርጠውት አለፉ። አዛውንቷ ቢታሰሩም ኋላ ላይ ዕድሜያቸው ከግምት ገብቶ ተለቀዋል። ሲለቀቁ “ኢንተርኔት ምን እንደሆነ አላውቅም” ነበር ያሉት። የአውሮፓ፣ የመካከለኛው ምሥራቅና ማዕከላዊ እስያ የኢንተርኔት ፖሊሲ አማካሪ ቫን ሆፕስፓን “ኢንተርኔት ሲቋረጥ እንደ ማበድ ነው የሚያደርገን” ይላሉ። ይህም በሺህ ኪሎ ሜትሮች ርዝመት ባለው የኢንተርኔት መስመር ላይ መተማመን ያለውን ችግር ያስረዳሉ። መስመሮቹን ዲጂታል ማድረግ የተሻለ አማራጭ ሊሆን ይችላል። በ2017 ዚምባብዌ ለግማሽ ቀን ኢንተርኔት አልነበራትም። በደቡብ አፍሪካ በኩል የሚያልፍ ኬብልን ትራክተር ቆርጦት ነው ችግሩ የተከሰነው። ከባሕር በታች የተዘረጉ ኬብሎች ለሻርክ ጥቃት ተጋላጭ ናቸው። ከዚህ ቀደም ሻርኮች ኬብሎችን በጥሰዋቸው ያውቃሉ። ሻርኮች እና ሌሎችም የዓሣ ዝርያዎች የሚያደርሱት ጥቃት ከ1964 ጀምሮ በስልክ እና በቴሌግራፍ መስመር ላይ ችግር ሲፈጥር ቆይቷል። ጉግል ከውሃ በታች ያሉ ኬብሎቹን የሚጠቀልለውም ለዚህ ነው። ዲጂታሉ ዓለም ቢቋረጥስ? በአውሮፓውያኑ 2022 የካናዳው ሮጀንስ ኮሚዩኒኬሽን በገጠመው ችግር የካናዳ አንድ አራተኛ የኢንተርኔት እና የስልክ መስመር ተቋርጦ ነበር። በዚህም ምክንያት አስራ አንድ ሚሊዮን ሰዎች አጠቃላይ እንቅስቃሴያቸው እንዳልነበር ሆኖ ተስተጓጉሏል። የአደጋ ጊዜ ጥሪ ተቋርጧል። ሆስፒታሎች ቀጠሮ ሰርዘዋል። የበይነ መረብ ክፍያ ተቋርጧል። ድምጻዊው ዘ ዊኬንድ (አቤል ተስፋዬ) ኮንሰርቱን ለመሰረዝ ተገዷል። ኮታክ የተባለው የቶሮንቶ ነዋሪ “ጓደኛዬ የሮጀርስ ስልክ ተጠቃሚ ነበረች። የዚያን ቀን ፈተና አምልጧታል። ምክንያቱም የመፈተኛ ክፍሏን ቁጥር ከኢሜሏ ላይ ማውጣት አልቻለችም” ይላል። አንዳንዴ ኢንተርኔት የሚያቋርጡት መንግሥታት ናቸው። አምባገነን መንግሥታት እና ዲሞክራሲያዊ የሚባሉትም ሳንሱር ለማድረግ ሲሉ ኢንተርኔት ላይ ማቋረጥ እና ጫና የማሳደር ተግባርን ይፈጽማሉ። በአክሰስ ናው የመረጃ ተንታኝ የሆኑት ዛክ ሮሰን “ከ2016 ጀምሮ 1500 ጊዜ በመንግሥታት፣ በታጣቂዎች እና በፖሊስ ኃይሎች ኢንተርኔት ተቋርጧል” ይላሉ። በቅርቡ የባንግላዴስ መንግሥትን ከሥልጣን ያስወገዱት በተቃዋሚ ተማሪዎች እና በፖሊስ መካከል ግብግብ መፈጠሩን ተከትሎ መንግሥት ኢንተርኔትን አቋርጦ ነበር። የመንግሥት ኃይሎች በወሰዷቸው እርምጃዎች ቢያንስ 150 ሰዎች መገደላቸው ተዘግቧል። በአሁኑ ወቅት የኢንተርኔት አገልግሎት ማግኘት ሰብአዊ መብት ነው የሚለው እንቅስቃሴ ዕውቅና እያገኘ ነው። “ሥራ፣ የጤና አገልግሎት፣ ትምህርት፣ ንግድ፣ ከሰው ጋር መገናኘት እና አጠቃላይ ዓለምን ማግኘት የምንችልበት መንገድ ሲቋረጥ ምን ሊፈጠር እንደሚችል አስቡት። ኢንተርኔት ሲቋረጥ የሰብአዊ መብት ጥሰትን መመዝገብም አይቻልም” ሲሉ ተንታኙ ያስረዳሉ። ሕንድ ተቃውሞን ለማፈን ኢንተርኔት በመዝጋት ቀዳሚ አገር ናት። ሌሎች 83 አገራትም ተመሳሳይ እርምጃ ይወስዳሉ። ከዚህ አንጻር የኢንተርኔት አገለግሎትን በማቋረጥ በዋናነት ኢራን፣ ሩሲያ፣ አልጄሪያ፣ ሴኔጋል፣ ታንዛኒያ፣ ካሜሩን እና ቬንዝዌላን መጥቀስ ይቻላል። ኢንተርኔት በዋነኛነት የሚጓዝበት ኬብል ከተጎዳ መጠነ ሰፊ ችግር ያስከትላል። ይህ መስመር ያለውን ጠቀሜታ ያህል ጥበቃ እየተደረገለትም አይደለም። የመረጃ ደኅንነት ተቋሙ ዲስኮኔክት ዋና ዳይሬክተር ካሲ ኦፕንሀይም እንደሚሉት፣ ከዚህ ቀደም እና በኢንተርኔት ማስተላላፊያ መስመር ላይ የተከሰተው ችግር አንቂ ደውል ነው። “በአንድ ዘርፍ ውስጥ የሚሳተፉ ውስን ሲሆኑ ለችግር ተጋላጭነት ይሳፋል። የኢንተርኔት አቅርቦት ላይ ያሉት በጣም ጥቂት ተቋማት ናቸው” ይላሉ። በጥቂት ተቋማት ዘርፉ መመራቱ የችግሩ አካል እንደሆነ ያስረዳሉ። አንድ ተቋም ኃያል ሆኖ ሲወጣ እዚያ ተቋም ላይ የሚከሰት ማንኛውም መስተጓጎል በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ሰዎች እና ተቋማትን ይጎዳል ማለት ነው። ይሄንን ጉዳይ መንግሥታት ሊያስቡበት እንደሚገባ ባለሙያው ያሳስባሉ። ሚሊኒየሙ በጀመረበት በአውሮፓውያኑ 2000 ላይ ኮምፒውተሮች ቀን መቁጠሪያ ሲያስገቡ የኢንተርኔት መስተጓጎል ይፈጠራል የሚል ስጋት (ዋይ2ኬ ባግ) ተነስቶ እንደነበር ይታወሳል። የኢንፎርሜሽን ኮሚዪኒኬሽን (አይቲ) ባለሙያዎች ቀን መቁጠሪያዎቹ ላይ አስፈላጊውን ማሻሻያ በማድረግ ሊከሰት የነበረውን ችግር መቀልበሳቸው አይዘነጋም። በወቅቱ ሰዎች በተፈጠረባቸው ፍርሃት ምግብ እና መሣሪያ እስከማከማቸት ደርሰው ነበር። እስካሁን ከታዩት የኢንተርኔት መቋረጦች በአጠቃላይ የከፋው ለወደፊት ሊመጣ እንደሚችል ይታመናል። የመረጃ ደኅንነት ባለሙያዎች ያንን ቀን በተጠንቀቅ እየተጠባበቁም ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ፌስቡክ እና ቲክቶክ ላይ የምናጠፋውን ጊዜ ለመቀነስ አማራጭ እየሆኑ ያሉት ‘የድሮ ስልኮች’ [/INST] እንዲያው ሳይፈልጉት፤ ሳያስቡት ወይም ደግሞ ወደው እና ፈቅደው በዘመናዊ ስልክዎ ፌስቡክ፣ ኢንስታግራም፣ ቲክቶክ . . ሌላም ሌላም የማኅበራዊ ሚዲያ መድረኮች ላይ ሰፊ ጊዜዬን እያጠፋሁ ነው ብለው ያስባሉ? ወይስ ማኅበራዊ ሚዲያ በመመልከት ጊዜዬን የማባክን ሰው አይደለሁም ብለው ያስባሉ? ለዚህ ጥያቄ መልስ ከመስጠትዎ በፊት ወደ ሞባይል ስልክዎ ‘ሴቲንግ’ አምርተው ‘ስክሪን ታይም’ን ይመልከቱ። ምናልባት በቀን ስልክዎን በመመልከት/በመነካካት የሚያሳልፉት ሰዓት ያልጠበቁት ሊሆን ይችላል። ጠቃሚ የቴክኖሎጂ ውጤት የሆኑት ዘመናዊ የእጅ ስልኮች ከዕለት ተዕለት ሕይወታችን ጋር ተያይዘው ልንላቀቃቸው የማንችላቸው ሱስ እየሆኑብን ነው። የ16 ዓመቱ ካናዳዊ ሉክ ማርቲን፤ ማኅበራዊ ሚዲያዎችን ሳልጎበኝ ከቀረየሁ የሆነ ነገር ያመለጠኝ ይመስለኛል ይላል። “ሶሻል ሚዲያ አልመለከትም ብል እንኳ አይቻለኝም” ሲል ለቢቢሲ ይናገራል። አንዳንዶች ከስልክ ጋር ያላቸውን ቁርኝነት ለመቀነስ ዘመናዊ ‘ስማርት ስልኮች’ ትተው ወደቀሙት ለመደወል እና ለጽሁፍ መልዕክት ለመላክ ብቻ ወሚውሉ ስልኮች ፊታቸውን እያዞሩ ነው። በዩናትድ ኪንግደም የተሠራ አንድ ጥናት በአገሪቱ ዕድሜያቸው ከ5 እስከ 7 ከሆናቸው ልጆች መካከል አንድ አራተኛው የራሳቸው የሆነ ስማርት ስልክ አላቸው። በአንዳንድ ጥናቶች ደግሞ ማኅበራዊ ሚዲያን አብዝቶ መጠቀም በተላይ ደግሞ በልጆች የአእምሮ ጤና ላይ አሉታዊ ጉዳት ሊያመጣ እንደሚችል ተገልጿል። አንዳንድ አክቲቪስቶች የስማርት ስልክ ተጠቃሚዎች ላይ የዕድሜ ገደብ ሊጣል ይገባል በማለት ልጆችን ከስማርት ስልክ ለማራቅ ይከራከራሉ። እንደ ሉክ ያሉ ታዳጊዎች ግን በራሳቸው ፍቃድ ስማርት ስልካቸውን ዘመናዊ ባልሆኑት በቀደሙት ስልኮች እየቀየሩ ነው። የሉክ አዲሱ ስልክ መደወል፣ የጽሑፍ መልዕክት መቀበል፣ ሂሳብ ማስላት እና የመሳሰሉ መሠረታዊ ግልጋሎቶችን ብቻ የሚሰጥ ነው። “ጓደኞቼ አሁን ላይ በቀን ከ4 እስከ 5 ሰዓት ስልካቸው ላይ ናቸው። እኔም እንደዚያው ነበርኩ። አሁን ላይ ግን በቀን 20 ደቂቃ ብቻ ነው የምጠቀም።” አዋቂዎችም ለራሳቸው፣ ለቤተሰባቸው እና ለሥራቸው ጊዜ ለመስጠት ሲሉ ስማርት ስልኮችን በቀደምት ስልኮች እየቀየሩ ነው። የአምስት ዓመት ልጅ እናት የሆነችው ሊዚ ብራውተን በቅርቡ የድሮ ዓይነት ‘ተከፋች’ ኖኪያ ስልክ ገዝታ መጠቀም ጀምራለች። “ከዚህ ቀደም የነበረኝን ማንነት ነው መልሼ ያገኘሁት። አሁን ከልጄ ጋር ጥሩ ጊዜን ማሳለፍ ችያለሁ” በማለት ታስረዳለች። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በሰሜን አሜሪካ ዘመናዊ ያልሆኑ ስልኮች ሽያጭ በከፍተኛ መጠን ጨምሯል። ሎስ አንጀለስ ከተማ በሚገኘው የሞባይል ስልክ መሸጫ ሱቅ ባለቤት የሆኑት ዴይዚ እና ዊል ደንበኞች ያሏቸውን አማራጮች እያስረዱ ነው። “በጣም ብዙ ወላጆች ለልጆቻቸው በሚገዙላቸው የመጀመሪያ ስልክ ልጆች ያለ ገደብ ኢንተርኔትን እንዲያስሱ አይፈልጉም” ይላል ዊል። የወላጆች ፍላጎት ይህ ቢሆንም አንዳንድ ትምህርት ቤቶች ለመማር ማስተማር ሂደቱ አጋዥ የሆኑ መተገበሪያዎችን እንደ ግዴታ በማቅረባቸው ልጆችን ከስማርት ስልክ አርቆ ማቆየትን አስቸጋሪ እንዳደረጉት የአምስት ዓመት ልጅ ያላት ሊዝ ትናገራለች። የሞባይል መሸጫ ሱቅ ባለቤቱ ዊል ለእንደነዚህ ዓይነቱ ችግር መፍትሄ ሊሆኑ የሚችሉ አማራጮች አሉ ይላል። ዊል ልጆች ስማርት ስልኮችን ሲጠቀሙ አጠቃቀማቸውን መከታተል እና አንዳንድ መተግበሪያዎችን መገደብ የሚያስችሉ መተግበሪያዎች መኖራቸው ይገልጻል። ከእነዚህ መካከል ደግሞ አንዱ ‘አንፕለክ ታግ’ (unpluq Tag) የተሰኘውን መተግበሪያ ይጠቅሳል። መተግበሪያው እንደ ማኅበራዊ ሚዲያ ያሉ መተግበሪያዎችን እንዲገድብ ካዘዝነው መተግበሪያዎቹን መከፍት የሚቻለው በገደብ ይሆናል ይላል። በሰሜን አሜሪካ እና አውሮፓ ሰዎች ከስማርት ስልኮች እራሳቸውን እያራቁ መምጣቸውን ተከትሎ የስልክ አምራቾች በስማርት ስልክ እና ስማርት ባልሆኑ ስልኮች መካከል ያለ ሊባል የሚችል ስልክ አምርተው ለገበያ እያቀረቡ ነው። ክሪስ ካስፓር ያቋቋመው ቴክለስ የተባለ ኩባንያ “ሆነ ብሎ ቀልብ የማይገዛ/አሰልቺ” የሆነ ስልክ ያመርታል። ይህ “ዋይዝፎን II” የሚባለው ስልክ ሲታይ አይፎን ይመስላል። ተግባሩ ግን ከአይፎን እጅጉን የራቃ ነው። “በቀለማት የደመቁ መተግበሪያዎች የሉትም፣ መልክቶች ብቻ። ባለ ቀለም ስልክ አይደለም። ባለ ነጭ እና ጥቁር ቀለም ነው። ያለው የፊደል አጣጣል (ፎንት) አማራጭ ሁለት ብቻ ነው” ይላል ክሪስ ኩባንያው ስላመረተው ስልክ ሲናገር። “ዋይዝፎን II” በስማርት ስልኮች ቅርጽ እና መጠን ይሠራ እንጂ ሰዎች በዕለት ተዕለት ሕይወታቸው የግድ ሊያስፈልጓቸው የሚችሏቸውን አማራጮች ብቻ ነው የያዙት። ስልክ መደወል፣ የጽሁፍ መልዕክት መላክ፣ ካርታ (አቅጣጫ ጠቋሚ)፣ ሂሳብ የሚያሰላ፣ ካሜራ፣ ማስታወሻ መጻፊያ . . . እና የመሳሰሉት አገልግሎቶች ብቻ ነው ያሉት። ክሪስ ይህን ስልክ ዲዛይን ሳደርግ በአስራዎቹ የዕድሜ ክልል ውስጥ ያለችውን ሴት ልጄን ከግምት በማስገባት ነው ይላል። ይህ ስልክ ልጆችን እና አዋቂዎችን በእኩል ደረጃ በማገናዘብ መሥራቱን የሚገልጸው ክሪስ፤ ሰዎች ስማርት ስልኮቻቸው ላይ ረዥም ሰዓታትን በማሳለፋቸው ብዙ እያተረፉ የሚገኙ ግዙፍ ማኅበራዊ ሚዲያዎች እና የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች በምርታችን ደስተኛ አይደሉም ይላል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የቲክቶክ ዋና መሥሪያ ቤት ሠራተኞች በምግብ መመረዝ ተጠቅተው ሆስፒታል ገቡ [/INST] በጅምላ የሚቆጠሩ ሲንጋፖር የሚገኘው የቲክቶክ ዋና መስሪያ ቤት ሠራተኞች በምግብ መመረዝ ተጠቅተው ሆስፒታል ገቡ።የከተማዋ የጤና እና ምግብ ደኅንነት ባለሥልጣናት የተከሰተው የምግብ መመረዝ እየመረመሩት እንደሆነ አስታወቀዋል።ማክሰኞ ዕለት ከ60 በላይ ሰዎች የሆድ ቁርጥ መሰል በሽት የተስተዋለባቸው ሲሆን ሀምሳ ሰባቱ ለሕክምና ወደ ሆስፒታል አምርተዋል። ባይትዳንስ የተባለው የቲክቶክ እናት ኩባንያ ሠራተኞቹ በምን ምክንያት ሊታመሙ እንደቻሉ እየጣራ እንደሆነ ገልጧል። ቢቢሲ እንደተገነዘበው በባይትዳንስ ዋና ቢሮ ምንም ዓይነት ምግብ የሚዘጋጅ ባይሆንም ሠራተኞች የሚመገቡት ከውጭ ተዘጋጅቶ የሚገባ ምግብ ነው። የሀገሪቱ መገናኝ ብዙኃን እንደዘገቡት ሕንፃው ወደሚገኝበት የሲንጋፖር የቢዝነስ ማዕከል 7 አምቡላንሶች ተልከው ሕመም ላይ ለወደቁ ሰዎች እርዳታ ሲያደርጉ ነበር። “የሠራተኞቻችን ጤና እና ደኅንነት ቅድሚያ የምንሰጠው ጉዳይ ነው። የታመሙ ሠራተኞችን ለመርዳት ጥረት እያደረግን ነው። ይህን ለማድረግ ከመጀመሪያ ደረጃ እርዳታ ሠራተኞች ጋር እየተባበርን ነው” ብሏል። የሲንጋፖር ምግብ ኤጀንሲ እና የከተማዋ የጤና ሚኒስቴር በጋራ ባወጡት መግለጫ “የምግብ አቅራቢ ድርጅቶች የምግብ ደኅንነትን ለመጠበቅ ተጠንቅቀው ሊሠሩ ይገባል” ብለዋል። “የሲንጋፖር ምግብ ኤጀንሲ ምግብ አቅራቢ ድርጅቶች ላይ እርምጃ ለመውሰድ አያመነታም” ይላል መግለጫው። በአውሮፓውያኑ 2012 በቻይናዊያን የተመሠረተው ባይትዳንስ ቻይና ውስጥ ዶዩን የተሰኘ የቪድዮ መተግበሪያ በመሥራት ነው እውቅና ያተረፈው። ድርጅቱ ከአንድ ዓመት በኋላ ዶዩንን ለዓለም ገበያ ለማቅረብ በሚል ቲክቶክን ይፋ አደረገ። ቻይና ውስጥ አገልግሎት የማይሰጠው ቲክቶክ በተቀረው ዓለም ከአንድ ቢሊዮን በላይ ተጠቃሚዎች አሉት። ቲክቶክ ምንም እንኳ አሁን ሎስ አንጀለስ እና ሲንጋፖር በሚገኙ ድርጅቶች ቢመራም ዋናው ባለቤቱ ባይትዳንስ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አሜሪካዊቷ ለሰሜን ኮሪያዊያን 'ሪሞት' ሥራ በመስጠት ደሞዝ እንዲከፈላቸው በማድረጓ ክስ ቀረበባት [/INST] የዩናይትድ ስቴትስ አቃቤ ሕግ አንዲት አሜሪካዊት ለሰሜን ኮሪያዊያን የርቀት ሥራ እየፈለገች ደሞዛቸውን ሰሜን ኮሪያ ስትልክላቸው ነበር ሲል ከሷል። ክሪስቲና ቻፕማን የተሰኘችው ግለሰብ እና ሌሎች ሰሜን ኮሪያዊያን የድርጊቱ ተሳታፊ በመሆናቸው ክስ ቀርቦባቸዋል። ነዋሪነቷ አሪዞና የሆነው ግለሰቧ የአሜሪካ ዜጎችንን ማንነት እየሰረቀች ለውጭ ሀገር የኮምፒውተር ቴክኖሎጂ ባለሙያዎች ትሰጥ ነበር፤ ሰዎች ደግሞ እኒህ ማንነቶችን ተጠቅመው አሜሪካዊ መስለው በአሜሪካ ኩባንያዎች ይቀጠሩ ነበር ይላል የአቃቤ ሕግ መዝገብ። ክሪስቲና በዘጠኝ የተለያዩ መዝገቦች የአሜሪካ መንግሥት ለማራቆት ሠርታለች የሚል ክስ ቀርቦባታል። አቃቤ ሕግ እንዳለው በማጭበርበር ሂደቱ የ60 ሰዎች ማንነት የተሰረቀ ሲሆን 7 ሚሊዮን ዶላር የሚሆን ገንዘብ ወደ ሰሜን ኮሪያ ተልኳል፤ ይህ ገንዘብ ሀገሪቱ ለምታካሂደው የጦር መሣሪያ ፕሮግራም ጥቅም ላይ ውሎ ሊሆን ይችላል። 300 የአሜሪካ ኩባንያዎች ስማቸው የተጠቀሰበት ይህ የማጭበርበር ሂደት በአውሮፓውያኑ ጥቅምት 2020 ነው የጀመረው የሚለው የክስ መዝገቡ ሠራተኞች እጅግ የተካኑ የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ ባለሙያዎች ናቸው ይላል። ስለማጭበርበሩ የማያውቁት ኩባንያዎች ተጭበርብረው እንደሆነ እስካሁን ያልተነገራቸው ቢሆንም አብዛኛዎቹ በጣም ግዙፍ የሚባሉ ድርጅቶች እና የቴሌቪዥን ኔትዎርኮች እንዳሉበት እንዲሁም አንድ የግል ወታደራዊ ተቋም እና ታዋቂ የመኪና አምራች እንደሚገኝበት ባለሥልጣናት ገልጠዋል። የ49 ዓመቷ ክሪስቲና ከቤቷ ሆና የኮምፒውተር እርሻ በመዘርጋት ከኩባንያዎቹ የተሰጡ ላፕቶፖችን በመክፈት ሰሜና ኮሪያዊያኑ ሠራተኞች ልክ አሜሪካ ያሉ በማስመሰል ትሠራ ነበር ተብላለች። 57 ገፆች ያሉት የክስ መዝገብ እንደሚተነትነው ግለሰቧ የአይቲ ሠራተኞች ካሉበት ሆነው ከላፕቶፖቹ እንዲገናኙ በማድረግ ከኩባንያዎቹ ደሞዝ እንዲቀበሉ ታደርግ ነበር። መዝገቡ አክሎ እንደሚገልጠው ግለሰቧ ለዚህ ሥራዋ በየወሩ ከአይቲ ሠራተኞቹ ወርሃዊ ክፍያ የምትቀበል ሲሆን፤ ከማጭበርበር ሂደቱ ስታተርፍም ነበር። ይሄ ክስ ከቤታቸው ሆነው የአይቲ ሥራ የሚሠሩ ሰዎችን ለሚቀጥሩ ኩባንያዎችና የመንግሥት ኤጀንሲዎች የማንቂያ ደወል ነው ያሉት የፍትሕ ሚኒስቴር የወንጀል ክፍል ኃላፊ ኒኮል አርጀንቲዬሪ ናቸው።እኒህ ወንጀሎች የሰሜን ኮሪያን መንግሥት ጠቅመዋል፤ የገቢ ምንጭ ሆነዋል፤ በአንዳንድ ሁኔታዎች ደግሞ አስፈላጊ መረጃዎች እንዲሾልኩ አድርገዋል ሲሉ አክለዋል።ባለሥልጣናት እንደሚሉት በአውሮፓውያኑ መጋቢት 2020 ነው ማንነታቸው ያልታወቁ ሰዎች ክሪስቲና ቀርበው የኩባንያቸው የአሜሪካ ተወካይ እንድትሆን የጠየቋት። ክሪስቲና ሰሜና ኮሪያዊ ዜግነት ካላቸው ጂሆ ሀን፣ ቹንጂ ጂን እና ሀዋራን ዡ ጋር የተከሰሰች ሲሆን ሰሜን ኮሪያዊያኑ እስካሁን በቁጥጥር ሥር አልዋሉም። የአሜሪካ የፍትሕ ሚኒስቴር እንደሚለው ሶስቱ ግለሰቦች ከሰሜን ኮሪያው መሥሪያ ማምረቻ ኢንዱስትሪ ጋር ግንኙነት ያላቸው ሲሆን ይህ ተቋም ባለስቲክ ሚሳዔል እና የጦር መሣሪያ ምርትን የሚቆጣጠር ነው። ሚኒስቴሩ፤ የሰሜን ኮሪያን ሕገ-ወጥ የገንዘብ ዝውውር እና የፋይናንስ ማጭበርበርን በተመለከተ መረጃ ለሚያቀብሉ ሰዎች የ5 ሚሊዮን ዶላር ወሮታ ለመክፈል ተዘጋጅቷል። ክሪስቲና በቁጥጥር ሥር የዋለችው ባለፈው ሐሙስ አሪዞና ውስጥ ሲሆን የሚወክላት ጠበቃ ስለመቅጠሯ እስካሁን ግልፅ መረጃ የለም። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ብዙዎች ‘እንቅልፍ እንዲጥላቸው’ ያደረገውን ድምጽ አልባ ‘አላርም’ እንደሚያስተካክል አፕል ገለጸ [/INST] የአንዳንድ አይፎን ስልኮች ከእንቅልፍ መቀስቀሻ ጥሪ (አላርም) ድምጽ አልባ መሆኑ ተጠቃሚዎችን እያማረረ ነው። እንቅልፍ ጥሏቸው እያረፈዱ መሆኑንም ተናግረዋል። አፕል ችግሩን በአፋጣኝ ለመቅረፍ እየሠራሁ ነው ብሏል። አንድ የአይፎን ተጠቃሚ “አምስት ጊዜ አላርም ብሞላም ምንም ድምጽ አላሰማም” ስትል ቲክቶክ ላይ ቅሬታዋን አሰምታለች። አፕል ችግሩ መከሰቱን ቢያውቅም ለምን እንደተከሰተና ተጠቃሚዎች እንዴት ችግሩን መቅረፍ እንደሚችሉ ገና አልደረሰበትም። ምን ያህል ተጠቃሚዎች በዚህ ችግር ውስጥ እንደወደቁም ግልጽ አይደለም። ዜናው መጀመሪያ የተሰማው ከኤንቢሲ የማለዳ ዝግጅት ‘ቱደይ ሾው’ ነው። ችግሩ መፍትሄ እስከሚያገኝ ተጠቃሚዎች አላርማቸውን ድምጹን ከፍ አድርገው መተኛት እንዳለባቸው ተገልጿል። አፕል ተጠቃሚዎቹ ስልካቸው ላይ ምን ያህል እንዳተኮሩ የሚፈትሽበት አሠራር መዘርጋቱ ለችግሩ መነሻ ነው ብለው የወቀሱም አልታጡም። ይህ ማለት ተጠቃሚዎች ስልካቸው ላይ ትኩረታቸው እንዳልሆነ ስልኩ ሲገነዘብ ድምጽ ይቀንሳል ማለት ነው። ይህ አሠራር በአይፎን ኤክስ እና አይፓድ ፕሮ 11 ኢንች እንዲሁም አይፓድ ፕሮ 12.9 ኢንች ላይ ይገኛል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የአሜሪካ ሴኔት ቲክቶክን በአገሪቱ ሊያግድ የሚችል አዋጅ አጸደቀ [/INST] የአሜሪካ የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት በአገሪቱ ቲክቶክን ሊያግድ የሚችል አወዛጋቢ አዋጅን አጸደቀ። አዋጁ የቲክቶክ ባለቤት የሆነው ባይትዳንስ የማህበራዊ ትስስር ገጹን ድርሻ በ9 ወር ውስጥ የማይሸጥ ከሆነ ቲክቶክ በአሜሪካ አገልግሎት እንዳይሰጥ ያግዳል። አዋጁ ወደ ፕሬዝዳንት ባይደን የተመራ ሲሆን ፕሬዝዳንቱ ቀደም ሲል አዋጁ ኋይት ሃውስ እንደደረሰ ፊርማቸውን አኑረውበት ሕግ እንደሚያደርጉት ተናግረው ነበር። ባይትዳንስ ለዚህ ውሳኔ ፈጣን መልስ መስጠት እንደማይፈልግ ለቢቢሲ ተናግሯል። ቀደም ብሎ ግን ቲክቶክ በጫና ለማሸጥ የሚደረግ ሙከራን አጥብቆ እንደሚቃወም ተቋሙ ገልጿል። አሜሪካ ቲክቶክን እንዲሸጥ ባይትዳንሳ ላይ ጫና አድረጋ ቢሳከላት እንኳን ለሽያጩ ሂደት የቤጂንግ ባለስልጣናት ይሁንታ ያስፈልጋል። ሆኖም ቻይና ይህንን አይነቱን ውሳኔ እንደምትቃወም ገልጻለች። ተንታኞች ይህ ሂደት ዓመታትን ሊፈጅ እንደሚችል ይገልጻሉ። ይህን አዋጅ ከሕግ መወሰኛ ምክር ቤቱ አባላት አብለጫዎቹ ደግፈውታል። 79 የምክር ቤት አባላት ሲደግፉት 18 የሚሆኑት ደግሞ ተቃውመውታል። የምክር ቤት እውቅ የሪፐብሊካን እና የደህንነት ኮሚቴ አባል የሆኑት ማርኮ ሩቢዮ “ለአመታት የቻይና ኮሚኒስት ፓርቲ በአሜሪካ ዝነኛ የሆነውን መተግበሪያ እንዲቆጣጠረው ፈቅደናል። ይህ ሁኔታ በአደገኛ ሁኔታ የቅርቡን ብቻ የተመለከተ ነው” ብለዋል። ጨምረውም አዲሱ አዋጅ ቻይናውያን ባለቤቶቹ መተግበሪያውን እንዲሸጡ የሚጠይቅ እንደሆነ ጠቅሰው ለአሜሪካ እጅግ ጠቃሚ እንደሆነ ተናረዋል። ይህ አዋጅ ከመጽደቁ በፊት ቢቢሲ ስለ አዋጁ ቲክቶክን ጠይቋል። ኩባንያው ባለፈው ሳምንት በሰጠው አስተያየት አዋጁ የ170 ሚሊዮን አሜሪካውያን የመናግር መብትን የሚነጥቅ ነው ብሏል። ጨምሮም በየዓመቱ 24 ቢሊዮን ዶላር አስተዋጾ የሚያደርጉ 7 ሚሊዮን የንግድ ስራዎችን እንደሚጎዳ ጠቅሷል። የቲክቶክ ዋና ስራ አስፈጻሚ ሺ ዙ ቼው ይህንን ማህብራዊ ትስስር ገጽ ለመታደግ ሕጋዊ መብቱን ጨምሮ ሁሉንም ዓይነት መንገድ እንደሚጠቀም ገልጿል። በአሜሪካ በሚገኘው ሪችሞንድ ዩኒቨርሲቲ የህግ ፕሮፌሰር የሆኑት ካርል ቶቢያስ ለቢቢሲ ሲናገሩ ይህ ፈጥጫ ረጅም ጊዜ ሊወስድ ይችላል ብለዋል። “ወደ ሁለት ዓመታት አከባቢ ይወስዳል” ሲሉ ተናግረዋል።፥ ጨምሮም የባይትዳንስ ድርሻ የሚገዛ የአሜሪካ ኩባንያ በ9 ወር ውስጥ ማግኘት አዳጋች እንደሆነ አንስተው ይህም ሂደቱን ሊያጓትተው እንደሚችል ገልጸዋል። በአሜሪካ የሚገኙ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች መረጃ በቻይና እጅ ላይ ወድቋል የሚል ስጋት ተፈጥሯል። በዚህም ምክንያት አሜሪካ በአሜሪካ የሚገኘው የቲክቶክ ቅርንጫፍ ቤጂንግ ከሚገኘው ኩባንያ እንዲነጠል ትፈልጋለች። ሆኖም ባይትዳንስ ቲክቶክ የቻይና ወይም የሌላ ሀገር ወኪል አይደለም ሲል ይከራከራል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ኢትዮጵያ፡ 56 በመቶ የሚሆኑ የሁለተኛ እና ሦስተኛ ክፍል ተማሪዎች ፊደል መለየት እንደማይችሉ ጥናት አመለከተ [/INST] በኢትዮጵያ ከሚገኙ የሁለተኛ እና ሦስተኛ ክፍል ተማሪች 56 በመቶዎቹ ምንም ዓይነት ቃል ማንበብ እንደማይችሉ ሀገር አቀፍ የትምህርት ምዘናና ፈተናዎች አገልግሎት ባደረገው ጥናት አመልክቷል። አገልግሎቱ በጥናቱ ተሳተፊ ካደረጋቸው የሁለተኛ ክፍል ተማሪዎች መካከል ቢያንስ አንድ ቃል ማንበብ የሚችሉ 37 በመቶ የሚሆኑት ብቻ እንደሆኑ በአገልግሎቱ የትምህርት ምዘናና ምርምር መሪ ስራ አስፈጻሚ ኤፋ ጉርሙ (ዶ/ር) ለቢቢሲ ገልጸዋል።የተቀሩት 63 በመቶዎቹ አንድም ቃል ማንብብ የማይችሉ (Zero renderers) ናቸው። በሌላ በኩል 49 በመቶ የሚሆኑት የ3ኛ ክፍል ተማሪዎች አንድም ቃል ማንብብ እንደማይችሉ ጥናቱ ማመልከቱን ኃላፊው ታናግረዋል። በድምሩ በጥናቱ ከተሳተፉት የ2ኛ እና 3ኛ ክፍል ተማሪዎች መካከል 56 በመቶ የሚሆኑት በትምህርት ደረጃቸው ከሚጠበቀው በተቃራኒ አንድም ቃል ማንበብ እንደማይችሉ ጥናቱ አሳይቷል። ተመሳሳይ ጥናት ባለፈው ዓመት መካሄዱን የገለጹት ኤፋ (ዶ/ር) በዚያ ጥናት ከ2ኛ ክፍል ተማሪዎች ቢያንስ አንድ ቃል ያነበቡት ተማሪዎች 31 በመቶዎቹ ብቻ እንደሆነ ተናግረዋል። ከ3ኛ ክፍል ተማሪዎች ደግሞ 55 በመቶ የሚሆኑት ከየትኛውም ፊደል ጋር እንደማይተዋወቁ ጥናቱ ጠቁሟል። በባለፈው ዓመት በጥናቱ የተሳተፉ የ2ኛ እና የ3ኛ ክፍል ተማሪች በድምሩ 68 በመቶ የሚሆኑት አንድም ቃል ለማንብብ ተቸግረዋል። በዚህ ንባብን መሠረት ባደረገ ጥናት ከ9 ክልሎች የተወጣጡ ከ16 ሺህ በላይ ተማሪዎች ተሳትፈዋል። ተማሪዎቹ ከ401 የመንግሥት ትምህርት ቤቶች የተመረጡ ናቸው። በዘፈቀደ (Random sampling ) የተመለመሉት ተማሪዎቹ በአፍ መፍቻ ቋንቋቸው የተጻፉ 50 ቃላት ቀርበውላቸው ቃላቱን ያነቡ እንደሆነ ተጠይቀዋል። ትምህርት ቤቶችም በተመሳሳይ የጥናት ስልት የተመረጡ ናቸው። በዓለም አቀፍ ደረጃ አንድ የሁለተኛ ክፍል ተማሪ በደቂቃ ቢያንስ 60፤ የ3ኛ ክፍል ተማሪ ደግሞ 90 ቃላትን እንዲያነብ ይጠበቃል። ይህ ዓለም አቀፍ መመዘኛ ሀገራት እንደሚያስተምሩባቸው ቋንቋዎች ማስተካከያ ሊደረግባቸው ይችላል። በዚህ መሠረት በኢትዮጵያ ቋንቋዎች የሚማሩት የ2ኛ ክፍል ተማሪዎች ቢያንስ በደቂቃ 43 እንዲሁም የ3ኛ ክፍል ተማሪዎች 53 ቃላትን እንዲያነቡ ይጠበቃል። ይሁን እንጂ 56 በመቶ የሚሆኑት የ2ኛ እና 3ኛ ክፍል ተማሪዎች ከ50ዎቹ ቃላት በተሰጣቸው ጊዜ አንዱንም ቃል ማንበብ ሳይችሉ ቀርተዋል። ጥናቱ ለታዳጊ ሀገራት ተማሪዎች የንባብ እውቀት መለኪያ በተዘጋጀ ዓለም አቀፍ መስፈረት እንደተከናወነም ኤፋ (ዶ/ር) ጠቁመዋል። በአማርኛ፣ በአፋን ኦሮሞ፣ በአፋርኛ፣ በሶማሊኛ፣ በሀዲይኛ፣ በወላይትኛ፣ በሲዳምኛ እና ቤንሻንጉል ውስጥ በሚነገረው በርታ ቋንቋ የሚማሩ ተማሪዎች በዚህ ጥናት ተሳትፈዋል። “ልጆቹ የተጠየቁ ፊደልን የመለየት፣ ቃላት ወይም አጭር አንቀጽ የማንበብ እና የማድመጥ እና የመረዳት ችሎታችን ነው የተጠየቁት . . . ግኝቱን ስናየው ተማሪዎቹ ከተቀመጠው ደረጃ በታች ነው ያሉት” ሲሉ ኃላፊው ገልጸዋል። ጥናቱ በሀገር አቀፍ ደረጃ የቅድመ መደበኛ ትምህርት ቤቶች እንዲስፋፉ ምክር ሀሳብ ማቅረቡንም ጠቁመዋል። “ልጆች ምንም ፊደል ሳይለዩ ወደ 2ኛ እና 3ኛ ክፍል እየመጡ እንደሆኑ በመገንዘብ እንደ ሀገር የቅድመ 1ኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶችን ማስፋፋት ቅደሚያ ሊሰጠው ይገባል” ብለዋል። በተጨማሪም “በተለምዶ ታዳጊ የሚባሉ ክልሎች በጣም ወደ ኋላ የቀሩ እና ምንም ቃላት የማያውቁ ተማሪዎች ስለሚበዙ ልነሱ ትኩረት የሚሰጥበት ሁኔታ ቢመቻች” ሲሉ አንስተዋል። በአዲሱ የትምህርት ስርዓት ለመምህራን ስልጣና በቂ ትከረት እንዲሰጥ እንዲሁም በትምህርት ቤቶች ቤተ መጽሀፍትን ጨምሮ በቂ መሠረተ ልማት እንዲሟላ የሚሉት በጥናቱ ከተቀመጡት ምክረ ሀሳቦች መካከል አንዱ ነው። ተቋሙ መሰል ጥናቶችን ከቅደመ መደበኛ እስከ ሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎች ላይ እንደሚያከናውን የተናገሩት ኃላፊው ይህ ጥናት “ትምህርቱ በጤነኛ ሁኔታ እየሄደ ነው ወይስ አይደለም? የሚለውን ለማወቅ” የተደረገ መሆን አመልክተዋል። በዚህ መነሻ በጥናቶቹ ግኝቶች መሰረት በፍጥነት ማስተካከያ እንዲደረግ ለፖሊስ አውጪዎች እና ለስፈጻሚዎች የሚቀርብ እንደሆነም አክለዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ንግድ ባንክ 10 ሚሊዮን የሚጠጋ ገንዘብ ያልመለሱ የ565 ደንበኞቹን ስም ይፋ አደረገ [/INST] የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ መጋቢት 6/2016 ዓ.ም. ሌሊት በገንዘብ ዝውውር ሥርዓቱ ላይ አጋጥሞት በነበረው ችግር ምክንያት ያለአግባብ የተወሰደውን ገንዘብ አልመሰሉም ያላቸውን ድንበኞቹን ስም ዝርዝር ይፋ አደረገ። ባንኩ ዛሬ መጋቢት 17/2016 ዓ.ም. ገንዘብ ያለመለሱ ናቸው ያላቸው የ565 ሰዎች ስም ዝርዝር፣ የሂሳብ ቁጥር እና ሂሳባቸው የተመዘገበበትን ቅርንጫፍ ይፋ አድርጓል። ባንኩ ይፋ ካደረገው ዝርዝር መመልከት እንደሚቻለው የማይገባቸውን ገንዘብ ወስደው ካልመለሱት መካከል በርከት ያሉት በሶማሌ ክልል ዋና ከተማ የሚገኘው የጂግጂጋ ቅርንጫፍ ደንበኞች ይገኙበታል። ከጂግጂጋ በተጨማሪ በሶማሌ ክልል የሚገኙት ፋፈን፣ ፊቅ፣ ደገሃቡር እና ኢፍቲን ቅርንጫፎች በአንጻራዊነት የተጠየቁትን ገንዘብ ያልመለሱ በርከት ደንበኞች የሚገኙባቸው ቅርንጫፎች ናቸው። ይህ ክስተት ማጋጠሙን ተከትሎ ከፍተኛ መጠን ያለው ብር አንቀሳቅሰዋል በሚል ስማቸው በባንኩ ሲጠቀስ የቆዩት የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት ሲሆኑ፣ ዩኒቨርስቲዎቹም ተማሪዎቻቸው የወሰዱትን ገንዘብ እንዲመልሱ ጥሪ ሲያቀርቡ ነበር። የባንኩ ፕሬዝዳንት አቶ አቤ ሳኖ ዛሬ ማክሰኞ መጋቢት 17/2016 ዓ.ም. በሰጡት መግለጫ የሲስተም ብልሽቱን ተከትሎ ባንኩ ከ800 ሚሊዮን ብር በላይ ወጪ ተደርጎበት እንደበር አስታውቀው ነበር። ከዚህ መካከል ሦስት አራተኛውን ማለትም ከ620 ሚሊዮን ብር በላይ እንዲመለስ መደረጉንም አሳውቀዋል። ባንኩ ገንዘብ ያልመለሱ ሰዎችን ስም ዝርዝርን ይፋ ያደረገው “ጤናማ ባልሆነ” ያልሆነ ባለው መንገድ ብር የወሰዱ እና ያዘዋወሩ ሰዎች ተመላሽ እንዲያደርጉ የቀረበላቸውን ጥሪ ሳይቀበሉ ከቀሩ በኋላ ነው ተብሏል። አርብ መጋቢት 6/2016 ዓ.ም. ከምሽቱ ከሦስት ሰዓት ጀምሮ በባንኩ የገንዘብ ዝውውር ሥርዓት ላይ ባጋጠመው እና ለአምስት ሰዓታት ያህል በቆየው ችግር ምክንያት 801.4 ሚሊዮን ብር ከባንኩ መወሰዱን የባንኩ ፕሬዝዳንት ዛሬ አረጋግጠዋል። የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ያጋጠመውን ችግር ተጠቅመው የራሳቸው ያልሆነ ገንዘብ በማንቀሳቀስ ተሳተፈዋል የተባሉ 15 ሺህ የሚሆኑ የሂሳብ ቁጥሮች መገኘታቸውን እንዲሁም በዕለቱም 238,293 የገንዘብ ዝውውር መደረጉን የባንኩ ፕሬዝዳንት አሳውቀዋል። ከዚህም ውስጥ ባለፉት አስር ቀናት አላግባብ ከባንኩ ከተወሰደው 622.9 ሚሊዮን ብር የሚሆነውን ማስመለስ መቻሉን ባንኩ ገልጿል። ነገር ግን አሁንም 567 የሚሆኑ የባንኩ ደንበኞች ከ9.8 ሚሊዮን ብር በላይ የራሳቸው ያልሆ ገንዘብ አለመመለሳቸውም ተገልጿል። ባንኩ ባለፈው ሳምንት አጋማሽ ላይ እንዳስታወቀው ተገቢ ባልሆነ መንገድ ገንዘብ ከባንኩ የወሰዱ ደንበኞች አስካለፈው ቅዳሜ ድረስ በፈቃደኝነት የሚመልሱ ከሆነ በሕግ እንደማይጠይቃቸው አስታውቆ ነበር። ነገር ግን በተቀመጠው የጊዜ ገደብ የራሳቸው ያልሆነውን ገንዘብ ለመመለስ ፈቃደኛ ያለሆኑትን ደንበኞች ስም እና ፎቷቸውን በመገናኛ ብዙኃን ይፋ በማድረግ በሕግ ተጠያቂ እንደሚያደርጋቸው ሲያስጠነቅቅ ቆይቷል። ይህ በእንዲህ እንዳለ ባንኩ ዛሬ ስም ዝርዝራቸውን ይፋ ያደረጋቸው ደንበኞቹን ጉዳይ ወደ ሕግ ከመውሰዱ በፊት አሁንም የወሰዱትን ገንዘብ እስከ መጪው ቅዳሜ መጋቢት 21/2016 ዓ.ም. ድረስ እንዲመልሱ ተጨማሪ የጊዜ ገደብ አስቀምጧል። ይህ ሳይሆን ከቀረ ግን የመገናኛ ብዙኃን ዘዴዎችን በመጠቀም የደንበኞቹን ሙሉ ስም እና ፎቶግራፍ በማውጣት በሕገ ወጥ መንገድ ገንዘብ በመውሰድ ወንጀል መጠርጠራቸውን ጠቅሶ ለሚመለከታቸው የሕግ አካል እንደሚያሳውቅ ገልጿል። እንዲሁም ከሕግ አካላት ጋር በመተባበር በቀጣይ የወንጀል፣ የፍትሐ ብሔር እና የአስተዳደር ሕጋዊ እርምጃዎች እንደሚያስወስድ አሳስቧል። የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ችግሩ ካጋጠመው በኋላ ምን ያህል ገንዘብ ወጪ እንደተደረገበት ባለፉት ቀናት ከመግለጽ ተቆጥቦ ቢቆይም፣ የተለያዩ ምንጮች የገንዘቡን መጠን ከመቶ ሚሊዮኖች አስከ ቢሊዮኖች እንደሚደርስ ሲገልጹ ነበር። ከ80 ዓመታት በላይ ዕድሜ ያለው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ በአገሪቱ ውስጥ በደንበኞች እና በቅርንጫፎች ብዛት እንዲሁም በገንዘብ አቅም ቀዳሚ የሆነ ግዙፍ መንግሥታዊ የፋይናንስ ተቋም ነው። እንደ ስታቲስታ መረጃ ከሆነ በሃብት ብዛት በምሥራቅ አፍሪካ አገራት ውስጥ ከሚገኙ ባንኮች ቀዳሚ የሆነው ንግድ ባንክ እአአ 2022 አጠቃላይ ንብረቱ 23 ቢሊዮን ዶላር ይገመታል። አንድ ትሪሊዮን ብር ጠቅላላ ሃብት መሰብሰብ የቻለው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ የአገሪቱ ዋነኛ ተቋማት ከሚባሉት ጥቂት መንግሥታዊ ድርጅቶች መካከል አንዱ ነው። በእአአ 2020/21 የበጀት ዓመት 20 ቢሊዮን ብር ትርፍ ያገኘው ባንኩ፣ በዚሁ የበጀት ዓመት 735 ቢሊዮን ብር ተቀማጭ ማድረግ መቻሉን ይፋ አድርጎ ነበር። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አሜሪካ ቲክቶክን ማገድ ለምን ፈለገች? እገዳውስ ተግባራዊ የሚሆነው መቼ ነው? [/INST] የዩናይትድ ስቴትስ ፖለቲከኞች አዲስ ረቂቅ ሕግ አውጥተው ቲክቶክ መታገድ አለበት አሊያ ደግሞ ባለቤቱ የቻይናው ኩባንያ ሊሸጠው ይገባል የሚል ክርክር ገጥመዋል። የቪዲዮ ማጋሪያ የሆነው መተግበሪያ በመላው ዓለም በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ተጠቃሚዎች አሉት። ነገር ግን የደንበኞቹ የመረጃ ደኅንነትን እየጠበቀ አይደለም፤ ከቻይና መንግሥት ጋር ግንኙነት አለው የሚሉ ክሶች ይቀርቡበታል። ቲክቶክን ማገድ የፈለገው ማነው? ለምን? ከሁለቱም የአሜሪካ አውራ ፓርቲ የተውጣጡ ፖለቲከኞች አዲስ ያረቀቁት ሕግ የቲክቶክ ባለቤት የሆነው ባይትዳንስ መተግበሪያውን ቻይናዊ ላልሆነ ኩባንያ ካልሸጠ ይዘጋል ይላል። ሕግ አውጪዎቹ ቲክቶክ በአሜሪካ የሚገኙ 170 ሚሊዮን ደንበኞችን መረጃ ለቻይና መንግሥት አሳልፎ ሊሰጥ ይችላል የሚል ስጋት አላቸው። ቲክቶክ ግን የውጭ አገር መረጃ ለቻይና መንግሥት አሳልፌ አልሰጥም ሲል ያስተባብላል። የአሜሪካ የሕዝብ እንደራሴዎች ምክር ቤት ባለፈው ሳምንት በ352 የድጋፍ ድምፅ እና በ65 ተቃውሞ ሕጉን አፅድቋል። አሁን ረቂቅ አዋጁ ወደ ላይኛው ምክር ቤት [ሴኔት] ተሸጋግሯል። ነገር ግን ሴኔቱ እንደ እንደራሴዎቹ ምክር ቤት ሕጉን በቀላሉ ያፀድቀዋል የሚል ግምት የለም። አብዛኞቹ የሴኔት አባላት ሕጉን ይደግፉታል ወይ? የሚለው ጥያቄ ግልፅ ምላሽ አላገኘም። የአሜሪካው ፕሬዝዳንት ጆ ባይደን ሕጉ በሴኔቱ ከፀደቀ ፈርማቸውን እንደሚያሰፍሩበት ተናግረዋል። የአሜሪካ ፖለቲከኞች ቲክቶክን ለማገድ እንቅስቃሴ ሲያደርጉ ይህ የመጀመሪያ ሙከራቸው አይደለም። የቀድሞው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ዶናልድ ትራምፕ በአውሮፓውያኑ 2020 ሥልጣን ላይ ሳሉ መተግበሪያውን ለማገድ ሙከራ አድርገው ነበር። ነገር ግን አሁን ሪፐብሊካን ፓርቲን ወክለው በሚቀጥለው ምርጫ የሚወዳደሩት ትራምፕ አዲሱን ሕግ ተችተው ቲክቶክን ማገድ ለፌስቡክ ፍትሃዊ ያልሆነ ብልጫ መስጠት ነው ብለዋል። ሕጉ ከፀደቀ ቲክቶክ መች ይታገዳል? ረቂቅ ሕጉ ተቀባይነት አግኝቶ ከመፅደቁ በፊት ብዙ ሂደቶችን ማለፍ አለበት። ነገር ግን አዋጁ በሴኔቱ ፀድቆ የፕሬዝዳንት ጆ ባይደን ፊርማ ካረፈበት፤ ባይትዳንስ ቲክቶክን ለመሸጥ የስድስት ወራት ዕድሜ ይሰጠዋል፤ ካልሆነ ከአሜሪካ ገበያ ይታገዳል። ታገደ ማለት ምን ማለት ነው? ቲክቶክ አሜሪካ ውስጥ ታገደ ማለት ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ከሚያወርዱበት የአፕ ስቶር እና የጉግል ፕሌይ ይወገዳል ማለት ነው። ረቂቅ አዋጁ “በውጭ አካላት የሚመሩ መተግበሪያዎችንም” አሜሪካ ውስጥ አፕዴት ማድረግ እና መጠገን አይቻልም ይላል። አፕ ስቶር ማለት ተጠቃሚዎች የተለያዩ መተግበሪያዎችን የሚያወርዱበት ስፍራ ነው። ቲክቶክ ታገደ ማለት አዳዲስ ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ማውረድ አይችሉም ማለት ነው። ይህ ማለት መተግበሪያውን ያወረዱ ተጠቃሚዎች አዳዲስ የመተግበሪያውን ጥቅሞች አያገኙም፤ የደኅንነት ጉዳዩም ጥያቄ ውስጥ ይገባል ማለት ነው። ቲክቶክ ምን ያደርጋል? ቲክቶክ አዲሱን ረቂቅ አዋጅ በጥብቅ እያወገዘው ነው። የቲክቶክ ሥራ አስኪያጅ ሹ ዚ ቺው፤ ረቂቅ አዋጁ “ለሌሎች ማኅበራዊ ሚድያ የበለጠ ኃይል መስጠት ነው” አልፎም በሺዎች የሚቆጠሩ አሜሪካውያንን ከሥራ ውጪ ማድረግ ነው ሲሉ አስጠንቅቀዋል። ባይትዳንስ፤ ቲክቶክን መሸጥ ከፈለገ ከቻይና መንግሥት ፈቃድ ማግኘት ይኖርበታል። ነገር ግን ቤይጂንግ ይህን እንደማታደርግ እያስጠነቀቀች ነው። የቲክቶክ ተጠቃሚዎች ምን ይላሉ? አሜሪካ የሚገኙ አንዳንድ የቲክቶክ ተጠቃሚዎች አዲሱን ረቂቅ አዋጅ እየተቃወሙት ይገኛሉ። ቲክቶክ 170 ሚሊዮን የሚሆኑ በአሜሪካ የሚገኙ ተጠቃሚዎቹ ወደ ግዛቶታቻቸው ተወካዮች ደውለው ረቂቁን ሕጉን ውድቅ እንዲያደርጉት እንዲጠይቁ መክሯል። ነገር ግን የቲክቶክ ተጠቃሚዎች ለኮንግረስ እና ለሴኔት አባላት ስልክ መደዋላቸው “አሉታዊ” ውጤት ሳይኖረው አይቀርም። በርካታ ፖለቲከኞች ስለመተግበሪያው ያላቸው ስጋት እየጨመረ መምጣቱን ይናገራሉ። ቲክቶክ የታገደበት አገር አለ? አሜሪካ ሕጉን ካፀደቀችው ሌሎች አገራትም ይህን ተከትለው ቲክቶክን ሊያግዱት ይችላሉ። ቲክቶክ ሕንድ ውስጥ ታግዷል። ሕንድ የቲክቶክ ትልቋ ገበያ ነበረች። ነገር ግን በአውሮፓውያኑ 2020 መተግበሪያውን አግዳዋለች። መተግበሪያው በኢራን፣ በኔፓል፣ በአፍጋኒስታን እና በሶማሊያ ጥቅም ላይ እንዳይውል እግድ ተጥሎበታል። በዩናይትድ ኪንግደም ደግሞ የመንግሥት ሠራተኞች እና የፓርላማ አባላት በሥራ ስልካቸው ቲክቶክን እንዳይጠቀሙ ባለፈው ዓመት ተነግሯቸዋል። የአውሮፓ ኅብረት ኮሚሽንም በተመሳሳይ በሥራ ስልክ ቲክቶክን መጠቀም አግዷል። ቢቢሲ በደኅንነት ስጋት ምክንያት ሠራተኞቹ ከድርጅቱ የተሰጣቸውን ስልክ ተጠቅመው ቲክቶክን እንዳይገለገሉ ከልክሏል። ቲክቶክ እንዴት ይሠራል? የቲክቶክ ዋናው መሣሪያ አልጎሪዝም [ስልተ ቀመር] ነው። ይህ መተግበሪያው የተጠቃሚዎችን ታሪክ ተመልክቶ የትኛውን ዓይነት ይዘት ይወዳሉ የሚለውን የሚለይበት ዘዴ ነው። ወደ ቲክቶክ ሲገቡ ከላይ ሦስት ንዑስ ርዕሶችን ያገኛሉ። ፎሎዊንግ፣ ፍሬንድስ እና ፎር ዩ ይባላሉ። ፎሎዊንግ እና ፍሬንድስ ተጠቃሚዎች ከሚከተሏቸው ሰዎች እና ከጓደኞቻቸው የሚያገኟቸው ይዘቶች ናቸው። ፎር ዩ የተሰኘው ደግሞ በራሱ መጥኖ ተጠቃሚዎች ይህን ይዘት ይወዱታል በሚል የሚለቀቅ ነው። ተቺዎች ቲክቶክ ከሌሎች ማኅበራዊ ሚድያዎች በላይ የተጠቃሚዎችን መረጃ ይሰበስባል፤ ለዚህም ነው የተመረጡ ይዘቶችን የሚያቀርበው ይላሉ። የተጠቃሚዎች አድራሻ፣ የሚጠቀሙበት ስልክ፣ የሚወዷቸው ይዘቶች እና ሲፅፉ የሚያሳዩት ባሕሪን ይሰበስባል የሚል ትችት ያቀርባሉ። ነገር ግን ሌሎች እንደ ፌስቡክ እና ኢንስታግራም ያሉ ማኅበራዊ ሚድያዎችም ይህን በማድረግ ይታወቃሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ኢትዮጵያ ‘በዳታ ማይኒንግ’ ለተሰማሩ ኩባንያዎች የኃይል ሽያጭ በውጪ ምንዛሬ ማቅረብ ጀመረች [/INST] ‘በዳታ ማይኒንግ’ ዘርፍ ከተሰማሩ ሁለት የውጪ ኩባንያዎች በአጭር ጊዜ ውስጥ ከ 2 ሚሊዮን ዶላር በላይ መገኘቱን የኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ገለጸ። 18 የ‘ዳታ ማይንኒግ ኩባንያዎች ከኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ጋር የኃይል አቅርቦት ስምምነት መፈራረማቸውን የተቋሙ የኮሚኒኬሽን ዳይሬክተር አቶ ሞገስ መኮንን ለቢቢሲ ገልጸዋል። ከነዚህ ኩባንያዎች 10 የሚሆኑት ሥራ ለመጀመር የሚያስችላቸውን ግንባታ እያከናወኑ እንደሆኑ የጠቁሙት አቶ ሞገስ አራት ኩባንያዎች ደግሞ ኃይል መጠቀም መጀመራቸውን አንስተዋል። ከአራቱ ኩባንያዎች አንዱ 10 ሜጋ ዋት የሚጠቀም፣ ሁለቱ 20 ሜጋ ዋት የሚጠቀሙ ሲሆን ሌላኛው ደግሞ 100 ሜጋ ዋት በድምሩ 130 ሜጋ ዋት ኃይል እንደቀረበላቸው ጠቅሰዋል። ኃላፊው ሌሎች 5 ኩባንያዎች ስራ ለመጀመር “በሂደት” ላይ እንደሆኑ ተናግረው ሶስት ድርጅቶች ደግሞ ፍቃድ ወስደው “ምንም አይነት ስራ ባለመጀራቸው በፍጥነት እንዲጀምሩ ማስጠንቀቂያ ተሰጥቷቸዋል” ብለዋል። በአጠቃላይ ለ 25 የ‘ዳታ ማይንኒግ’ ኩባንያዎች ኤሌክትሪክ በውጪ ምንዛሬ የሚቀርብላቸው ሲሆን ኩባንያዎቹ ህጋዊ ስርዓትን አልፈው ወደ ተቋሙ እንደሚመጡ አቶ ሞገስ ተናግረዋል። ኩባንያዎቹ “አንደኛ በሀገሪቱ በኢንቨስትመንት ለመሰማራት የሚያስችላቸውን ፍቃድ ያወጣሉ [በተጨማሪም] ይህንን ሥራ መስራት የሚችሉ እንደሆነ በኢንሳ ማረጋገጫ ይሰጣቸዋል። ከዚያ በኃላ እኛ ጋር የሚመጡት የኃይል ፍላጎታቸውን ለሟሟላት ነው” ብለዋል። ኢትዮጵያ በዚህ ዘርፍ ለተሰማሩ ኩባንያዎች ኤሌክትሪክ መሸጥ ስትጀምር የሀገር ውስጥ የኤሌክትሪክ ፍጆታን አይሻማም ወይ? የሚል ጥያቄ ያቀረብንላቸው አቶ ሞገስ ሲመልሱ በሀገር ውስጥ ፍጆታ ላይ ተጸዕኖ የለውም ብለዋል። “አሁን ባለን ሁኔታ፣ ከፍተኛው እየተጠቀምን ያለነው ወደ 3 ሺህ 500 ሜጋ ዋት አከባቢ ነው። የሀገር ውስጥም ኤክስፖር የተደረገውንም አሟልተን እንደ መጠባበቂያ የተያዘ ከ500 እና ከዚያ በላይ ኃይል አለን። ስለዚህ ይህንን ለመጠቀም የሚከለክለን ነገር የለም” ሲሉ ገልጸዋል። አቶ ሞገስ ለኩባንያዎቹ ከብሔራዊ የኃይል ቋት እንጂ ከአንድ የተለየ የኤሌክትሪክ ማመንጫ ኃይል እንደማይቀርብላቸው ተናግረዋል። ‘ዳታ ማይኒንግ’ እጅግ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸውን ጥሬ መረጃዎች በማፈላለግ ወደ ቀላል፣ ጠቃሚ እና ለተግባር ወደሚመች የመረጃ አይነት የመቀየር ሂደት ነው። የተቀየሩት መረጃዎች ደግሞ በተለያዩ የንግድ ዘርፍ ለተሰማሩ ግዙፍ የንግድ ተቋማት በሽያጭ ይቀርባል። ‘ዳታ ማይኒንግ’ ለአወዛጋቢው የዲጂታል ገንዘብ ወይም ክሪፕቶ ከረንሲ አግልግሎትም ይውላሉ። ታዲያ ይህንን ሥራ የሚያከናውኑ ማሽኖች ወይም ኮምፒውተሮች ውጤታማ እንዲሁም ከፍ ያለ መረጃዎችን ለማደራጀት ከፍተኛ የኤሌክትሪክ ኃይልን ይጠይቃሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ‘ንቦችን ለማገዝ’ የማር እንጀራን በ3ዲ የሚያትመው ኢትዮጵያዊ ወጣት [/INST] ናትናኤል በኃይሉ ተወልዶ ያደገው በነጭ ማር ምርት በምትታወቀው አዲግራት፣ ትግራይ ክልል ውስጥ ነው። ከአዲስ አበባ ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ዩኒቨርስቲ በኤሌክትሮ ሜካኒካል ኢንጂነሪንግ ተመርቋል። የተማረበትን ሙያ እና የልጅነት ህልሙን ማገናኘት ሲፈልግ ወደ አእምሮው ብቅ ያሉት ‘ትጉሆቹ ንቦች’ ናቸው። የንቦች ነገር ሁሌም ይመስጠዋል፤ በኅብረት ይሠራሉ፤ በሕብረት ያመርታሉ። ታታሪነታቸው ከየትኛውም ነፍሳት የተለየ ነው። እናም የመጀመሪያ ድግሪውን በተማረበት የሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ዩኒቨርስቲ ውስጥ በንቦች ላይ የሚያደርገውን ጥናት እና ምርመር አጠናክሮ ቀጠለ። ንቦች ስምንት ኪሎ ማር ተመግበው አንድ ኪሎ ሰም ያዘጋጃሉ ይላል ናትናኤል። አክሎም ንቦች የማር እንጀራ ለማዘጋጀት ረዥም ጊዜ ይወስድባቸዋል። የማር እንጀራው ካልተዘጋጀ ደግሞ የማር ምርት የለም። ናትናኤል የትጉሆቹ ንቦችን ሥራ ለማገዝ ዓላማ አድርጎ ሲሠራ ቆይቷል። እንዴት አድርጎ? ምቹ የአየር ንብረት እና የተፈጥሮ ደን ያላት ኢትዮጵያ በዓመት 500 ሺህ ቶን የሚጠጋ ማር ለማምረት አቅም እንዳላት የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ያሳያል። ነገር ግን አገሪቱ ካላት እምቅ ሃብት አንጻር እየተመረተ ካለው ጋር ሲታይ 12 በመቶው ብቻ ነው። በዘመናዊ መንገድ ንብ የሚያንቡም ቢሆኑ እንኳን፣ ምርቱን ከሰበሰቡ በኋላ የማር እንጀራውን ከሁለት ጊዜ በላይ እንዲጠቀሙበት ስለማይመከር ንቦች በተደጋጋሚ የማር እንጀራ በማምረት ጊዜያቸውን ያጠፋሉ ይላል የሜካኒካል ኢንጂነርኒግ ባለሙያው። ንቦች የማር እንጀራ የሚሠሩት በሆዳቸው የታችኛው ክፍል የሚገኙ ዕጢዎች የሚያመነጩትን ሰም ተጠቅመው ነው። የማር እንጀራ እጅግ የተራቀቀ የምህንድስና ጥበብ እንደሆነ የሚያስረዳው ናትናኤል፣ ንቦች ያላቸውን ቦታ ያለምንም ብክነት ለመጠቀም ቦታውን ባለስድስት ጎን በሆኑ ቅርጾች ይከፋፍሉታል ይላል። ይህም ጠንካራ ሆኖም ብዙ ክብደት የሌለው እንዲሁም በአነስተኛ ሰም ብዙ ማር የመያዝ አቅም ያለው የማር እንጀራ ለመሥራት ያስችላቸዋል። በዚህ አስደናቂ ጥበብ በሚታይበት የነፍሳቱ የግንባታ ንድፍ የተመሰጠው ናትናኤል የማር እንጀራውን በ3ዲ [በባለሦስት አውታር] ሕትመት ቢሰራላቸው የተሻለ የማር ምርት መሰብሰብ እንደሚቻል አቅዶ ወደ መሥራት ጀመረ። የማር እንጀራን በ3ዲ የማር እንጀራ የሚያዘጋጁት ሠራተኛ ንቦች ዕድሜያቸው ከ12 እስከ 18 ቀን ነው። ይህ የሆነበት ምክንያት ደግሞ፣ ሰም ለማምረት የሚያስችል ‘ኢንዛይም’ በአካላቸው ውስጥ የያዙት እነርሱ በመሆናቸው እንደሆነ ናትናኤል መረዳቱን ለቢቢሲ ገልጿል። “ማር ማምረት ለንብ ከባዱ ሥራ ይመስለናል” የሚለው ናትናኤል፣ ከዚያ ይልቅ የማር እንጀራውን ለመሥራት ከፍ ያለ ጊዜ እንደሚያጠፉ ይናገራል። የማር እንጀራ ለማምረት ከሦስት እስከ አራት ወር እንደሚፈጅባቸ፣ ነገር ግን በ3ዲ ህትመት ከፕላስቲክ የሚያመርተው የማር እንጀራ ይህንን ያስቀርላቸዋል ይላል። “ልፋታቸውን ለመቀነስ አርተፊሻል የማር እንጀራ ሠርቼያለሁ” የሚለው ናትናኤል፣ በ3ዲ ህትመት የሠራው ሰው ሠራሽ የማር እንጀራ፤ ንቢቱ ማር ለማምረት የምትወስደውን ጊዜ ለማሳጠር፣ በቅድሚያ የማር እንጀራውን አዘጋጅቶ ወደ ዘመናዊ ቀፎ በማስጋባት ሞክሮታል። ኢትዮጵያ በአሁኑ ጊዜ ወደ 59 ሺህ ቶን ማር አንደምታመርት የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ሲያሳይ፣ ከዚህም ውስጥ ደግሞ 93 በመቶ የሚሆነው የሚመረተው በባህላዊ መንገድ ነው። በመሆኑም ኢትዮጵያ ያላት እምቅ ሃብት እና በተግባር እያገኘች ያለው የማር ምርት አልተገናኙም። ናትናኤል ይህንን ልዩነት ለማጥበብ የእርሱ የምርምር ውጤት አስተዋጽኦ እንደሚኖረው ያምናል። የ3ዲ ህትመት የ3ዲ [የባለሦስት አውታር] ህትመት በአሁኑ ወቅት በዓለማችን ላይ ከፍተኛ ጥናት እና ምርምር የሚደረግበት ዘርፍ ነው። ይህንን የህትመት ዓይነት በመጠቀምም የተለያዩ ነገሮች ማምረት እንደሚቻል ናትናኤል ያስረዳል። ናትናኤል 3ዲ ማተሚያዎችን የሚሸጥ ‘ሮቦክስ’ የሚባል የሥራ ፈጠራ ጀማሪ (ስታርት) አፕ ኩባንያ አለው። በዚህ ድርጅቱ በኩልም የ3ዲ ህትመቶችን ይሠራል። ናትናኤል ማር አምራች አካባቢ ተወልዶ እንደማደጉ የንቦችን ሥራ የማቅለል ሃሳብ ቢኖረውም፣ ተፈጥሯዊው የማር እንጀራ ግን የራሱ የሆነ ልኬት እንዳለው አስተውሏል። የማር እንጀራው ዐይን ባለ ስድስት ጎን ነው የሚለው ናትናኤል፣ እያንዳንዱ ጎን ደግሞ ልኬቱ ተመሳሳይ ሆኖ የሚሠራ ነው። ስለዚህ የ3ዲ ህትመቱን በፕላስቲክ ሲሠራ እነዚህን ሁሉ መጠንቀቅ ነበረበት። ንቦች የማር እንጀራውን እየሠሩ ቅርጹን ባለ ስድስት ጎን ማድረግ ብቻ ሳይሆን ማሩ እንዳይፈስ፣ በተወሰነ መጠን ዘንበል እንደሚያደርጉት ጨምሮ ያስረዳል። ይህንን አጥንቶ የማር እንጀራ በ3ዲ ማተም የቻለው ናትናኤል፤ በአዲስ አበባ ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ውስጥ ባስቀመጣቸው አምስት የንብ ቀፎዎች ውስጥ ሙከራውን አካሂዷል። ንቦቹም በአጭር ጊዜ ውስጥ የማር ምርት በመስጠት ውጤታማ መሆናቸው መፈተሹን ይናገራል። ናትናኤል ከዩኒቨርስቲው ተመርቆ ከወጣ ሦስተኛ ዓመቱ ቢሆንም፤ አሁንም የምርመር ሥራዎቹን በዚያው በዩኒቨርስቲው ውስጥ እንደሚሰራ ጨምሮ ይናገራል። ናትናኤል በምርምር ውስጥ ሌላ ያካተተው ነገር የማር ምርቱን ለመሰብሰብ ቀፎውን መክፈት እንዳያስፈልግ ማድረግ ነው። ስለዚህ በ3ዲ የተመረተው የማር አንጀራ ላይ ቀጭን ቱቦ በማስገባት እና ከታች ሳህን መሳይ ነገር በማካተት ማር መሰብሰብ የሚፈልገው ግለሰብ፣ ይህንን ሳህን ከውጪ በመሳብ ብቻ ምርቱን ማግኘት ይችላል ይላል። ይህም የማር ምርቱን በቀላሉ መሰብሰብ ብቻ ሳይሆን፣ በምርት ስብሰባ ወቅት ይሞቱ የነበሩ ንቦችን መታደግ እንዳስቻለ ይጠቅሳል። ሰምን እያቀለጡ ማተም ሰም ለተለያዩ ምርቶች ግብዓትነት ያገለግላል። የመዋቢያ ምርቶች፣ ሳሙና፣ እንዲሁም ምግብ ሳይበላሽ እንዲቆይ ይረዳል። ማር ራሱ ረዥም ጊዜ እንዲቆይ የሚያደርገው ንቦች በማር አንጀራው፣ ሰሙ፣ ላይ ምርታቸውን በማምረታቸው እንደሆነ ናትናኤል ያስረዳል። ናትናኤል የማር አንጀራውን በፕላስቲክ ከማምረት ይልቅ ከሰም ማምረት እንደሚቻልም በጥናቱ ማረጋገጡን ጠቅሷል። ናትናኤል ለ3ዲ ህትመት የተጠቀመው ፕላስቲክ፣ ለምግብ መያዣነት የሚመከር መሆኑን እና ማር ሲመረትበትም ምን ጉዳት እንደማያስከትል ማረጋገጡን ይጠቅሳል። ንቦቹ ከፕላስቲክ የተሠራ የማር እንጀራ ላይ ማር ሲያመርቱ፣ ምንም ዓይነት እንከን አለመመልከቱን ገልጾ፣ በፕላስቲክ ህትመቱ ወቅት የተፈጠሩ ክፍተቶች ግን አስቀድመው መድፈናቸው አስተውሏል። አሁን ደግሞ አዲስ የ3ዲ ማተሚያ ማሽን በመሥራት እና ሰምን በማቅለጥ የማር እንጀራ ማተም መቻሉን እና “የንቦቹን ሥራ ማቅለሉን” ይናገራል። ናትናኤል የፈጠራ ሥራውን እስካሁን ለገበያ እንዳላቀረበ እና በሂደት ላይ መሆኑንም ጨምሮ አስረድቷል። የንብ ምርት ወቅታዊ ነው የሚለው ናትናኤል፣ ምርታማ በሚባል አካባቢ እና ዘመናዊ ቀፎ በሚጠቀሙ አናቢዎች ዘንድ በዓመት ሦስቴ፣ ካልሆነ ግን ሁለት ጊዜ ምርት ይሰበሰባል። ንብ አናቢዎች በ3ዲ የታተመ የማር አንጀራን ቢጠቀሙ ተጨማሪ አንድ የምርት ጊዜ ይኖራቸዋል ሲል የእርሱ የፈጠራ ሥራ ምን ያህል ጥቅም እንዳለው ይናገራል። ወደፊት. . . ይህ የናትናኤል ፈጠራ ከሄይፈር ኢንተርናሽናል እውቅና እና የ3ሺህ 500 የአሜሪካ ዶላር ሽልማት አስገኝቶለታል። ናትናኤል ሕጻናትን የሮቦቲክስ ኮርሶችን ለማስተማር በሚል በመሠረተው ሮቦክስ የተሰኘ ድርጅቱ በኩል የፈጠራ ሥራውን ለማስፋት አቅዶ እየሠራ ነው። ናትናኤል የተሻሻሉ ዘመናዊ ቀፎዎችን አምርቶ ለመሸጥ እና ማር ለማምረት ዕቅድ አለው። እስካሁን የሠራቸው የፈጠራ ሥራዎችን በተለያዩ የኢትዮጵያ ክፍሎች ውስጥ የሚገኙ 50 ንብ አናቢዎች የሚያገኙት የማር ምረት በ40 በመቶ እንዲጨምር ማድረግ አስችሏል። ናትናኤል ወደፊት ለማር ምርት ምርምር የሚሆን ቦታ በመፈለግ ላይ ነው። የኢንጂነሪንግ ዕውቀትን ተጠቅሞ የማር ምርት ላይ ያሉ ተግዳሮቶችን መቅረፍ የሚል ዕቅድ ያለው ናትናኤል፤ ቀፎ ላይ ተገጥሞ ስለንቦች አጠቃላይ ሁኔታ የሚያጠና የሰው ሠራሽ አስተውሎት (አርተፊሻል ኢንተለጀንስ) ሥርዓት መሥራቱን እና ይህን የምርምር ሥራውን ማጠናከር እንደሚፈልግ ይናገራል። “የንቦችን ደኅንነት መጠበቅ እፈልጋለሁ” የሚለው ናትናኤል ተመራማሪዎችንም ሆነ ንብ አናቢዎችን የሚያግዝ፣ በቀፎ ውስጥ ስለሚገኙ ንቦች ሙሉ መረጃ የሚሰበስብ መሳርያ ላይ እየሠራ መሆኑን ይናገራል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ከ30 ዓመታት በላይ ሕይወቱን ለኪነጥበብ የሰጠው ኩራባቸው ደነቀ በወዳጆቹ እንዴት ይታወሳል? [/INST] ከ1980ዎቹ መጀመርያ ጀምሮ በተለያዩ ቴአትር ቤቶች በትወና እና በአዘጋጅነት ሰርቷል። በአዲስ አበባ በሚገኙት አራቱ ቴአትር ቤቶች በትወና፣ በዝግጅት፣ አንዲሁም በአመራርነት እውቀቱን አካፍሏል። የሙያ ባልደረቦቹ ኩራባቸው ከማለት ይልቅ “ኩራ” እያሉ መጥራትን ይመርጣሉ። ሁሉም በአንድ ቃል ለሙያው ካለው ፍቅር ባሻገር “ጨዋታ ወዳድ፣ ወግ አዋቂ” መሆኑንም ይመሰክራሉ። “መካሪ፣ መንገድ መሪ” ሲሉ የሚገልጹትም አሉ። ለሦስት አስርታት በላይ በኢትዮጵያ የኪነጥበብ አድማስ ደምቆ የኖረው ኩራባቸው ደነቀ የተወለደው በ1957 ዓ.ም. በሐረር ነበር። ኩራባቸው የመጀመርያ ደረጃ እና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በጭሮ ከተማ ነው የተከታተለው። በ1979 ዓ.ም. ከአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በቴአትር ጥበባት የትምህርት ክፍል የተመረቀው ኩራባቸው፤ በ1980 ዓ.ም. ጋሞ ጎፋ ክፍለ ሀገር አርባ ምንጭ በጀማሪ የቴአትር ኤክስፐርትነት ተመድቦ ሥራ ጀመረ። በአርባ ምንጭ ቆይታው ለኪነጥበብ ዝንባሌ ያላቸውን ወጣቶች በተለያየ መልኩ ይደግፍ እና ያበረታታ እንደነበር የሚነገርለት ኩራባቸውን በተመለከተ ደራሲ ፍቅረማርቆስ ደስታ የራሱን ገጠመኝ በማንሳት . . . እንደ መኪና ሮዴታ ከነበርኩበት ግራ መጋባት መንጭቆ አወጣኝ. . . ሲል መስክሮለታል። ኩራባቸው ከ1982 ዓ.ም. ጀምሮ በሕጻናት እና ወጣቶች ቴአትር ቤት መስራት የጀመረ ሲሆን በዚያም ከተሳተፈባቸው ተውኔቶች መካከል 'የዝናቧ እመቤት ' እና 'የገንፎ ተራራ' ቴአትሮች ይጠቀሳሉ። ኩራባቸው ከሙያ ባልደረቦቹ ጋር በጋራ በመሆን ባቋቋመው ንጋት የቴአትር ኢንተርፕራይዘም 'ቅርጫው' የተሰኘ ቴአትር ባህል ማዕከል ሰርቶ በራስ ቴአትር አቅርቧል። ለሁለት ዓመታት ያህል በሕጻናት እና ወጣቶች ቴአትር የሰራው ኩራባቸው ቀጣይ መዳረሻው ሀገር ፍቅር ቴአትር ነበር። ለሀገር ፍቅር ቴአትር ለየት ያለ ፍቅር አለው የሚባለው ኩራ 'የጨረቃ ቤት' ፣ 'ዓይነ ሞራ' ፣ 'ንጉሥ ሊር' ፣ 'ፍሬህይወት' ፣ 'ጥሎሽ' ፣ 'አሉ' ፣ 'ጣውንቶቹ' ፣ 'ከራስ በላይ ራስ' እና 'የሸክላ ጌጥ' ቴአትሮች በመድረኩ ላይ ተጫውቷል። በሀገር ፍቅር ቴአትር በ1994 ዓ. ም. ፅፎ ያዘጋጀው 'መዳኛ' የተሰኘው የአዘቦት ቀን የቴአትር ድርሰቱ አዳዲስ ቴክኒኮችን የተጠቀመበት እና ከፍተኛ ተወዳጅነት ያተረፈለት መሆኑ በባለሙያዎች ይገለጻል። በአዲስ አበባ ቴአትርና ባህል አዳራሽ ደግሞ 'የጫጉላ ሽርሽር' ቴአትርን በራስ ቴአትር እንዲሁ 'ቅርጫው' የተሰኘው ቴአትር ኩራባቸው ከተወናቸው መካከል የሚጠቀሱ ናቸው። ለኩራባቸው በትወናው እና በዝግጅቱ ከፍተኛ አድናቆት እንዳላቸው የሚገልፁት አርቲስት ተስፋዬ አበበ (ፋዘር) “የማዘጋጃ ሥራ አስኪያጅ ሆኖ ነው የማውቀው” ይላሉ። ተሰጥኦውን ጠቅሰው ካደነቁ በኋላ ስለ አመራር ብቃቱ “ጥሩ አመራር የሚሰጥ፣ ከዚያም ባሻገር በርካታ ቴአትሮችን ያዘጋጀም ነው። . . . አመራር በመስጠት ግሩም ነው። . . .በሥነ ምግባሩም ከማንኛውም በላይ የማከብረው እና የማደንቀው ነው። ትሁት ነው። . . . ለቴአትር ቤቱ ባለሙያዎች የተለየ አክብሮት አለው። ይህንን በርቀትም ቢሆን ማየት ችያለሁ” ብለዋል። እረኛዬ ተከታታይ የቴሌቪዥን ድራማ ላይ በደራሲነት እና በትወና አብራው የተሳተፈችው ደራሲ፣ አዘጋጅ እና ተዋናይ አዜብ ወርቁ፣ ኩራባቸውን ከትወናው ባሻገር የምታውቀው የአዲስ አበባ ቴአተር እና ባህል አዳራሽ ሥራአስኪያጅ እያለ ነው። በወቅቱ አዜብ እና ጓደኞቿ ወደ ቴአትር ቤቱ በሚሄዱበት ወቅት “እኛ ቴአትር ይዘን በምንሄድበት ሰዓት ጥሩ አቀባበል ነበረው። ደጋፊያችንም ነበር” ትላለች። የሙዚቃ ባለሙያው ሠርፀ ፍሬስብሀት በፌስቡክ ገፁ ላይ ስለ ኩራባቸው “ኩራባቸው ደነቀ፥ ከምርጦቹ የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የቴአትር ትምህርት ቤት ተማሪዎች እና ምሩቃን አንዱ ነበር። የቴአትር መድረክን ፈተና በብቃት የተወጣ ጥንቅቅ ያለ ባለሙያም ነበር። ከክዋኔ ባለሙያነቱ ትይዩ፥ የቴአትር ንድፈ ሐሳባዊ (Theoretical) ዕውቀቱም ከፍ ያለ ነበር” ብሏል። ከአርቲስት ተስፋዬ አበበ እና አዜብ ጋርም የሚስማማ ሀሳቡን ሲያክል “ከትወና እና ከዝግጅት ችሎታው የማይተናነስ፥ የጽሑፍ ችሎታው፣ የንባብ ትጋቱ እና አስተዳደራዊ ብቃቱም ግሩም ነበር” በማለት ነው። አቶ ተስፋዬ አበበ እንዳሉት ኩራባቸው ከትወና ባሻገር በአዘጋጅነትም በርካታ ተውኔቶችን አዘጋጅቶ ለመድረክ አብቅቷል። ከእነዚህም መካከል 'ስጦታ'፣ 'ጥሎሽ' እና 'መዳኛ' ቴአትሮች ፤ በቴአትርና ባህል አዳራሽ 'ሶስና'፣ 'አንድ ክረምት'፣ ጥቁሩ መናኝ' እና የጫጉላ ሽርሽር' (በአዘጋጅነት እና በተዋንያንነት ) ቴአትሮች ፤ በራስ ቴአትር 'ትንታግ' ይጠቀሱለታል። ኩራባቸው ሙዚቃዊ ድራማዎች በማዘጋጀትም ስሙን በደማቁ ጽፏል። በአንጋፋዋ አርቲስት አስናቀች ወርቁ ህይወት ላይ ተመስርቶ የተፃፈውና ያዘጋጀው 'አስናቀች ኢትዮጵያ' እንዲሁም 'እስከመቼ' በሚል ርዕስ በቴአትርና ባህል አዳራሽ የቀረበው ከሸገር ሰርከስ ቡድን አባላት ከቴአትር ቤቱ ባለሙያዎች ጋር በጋራ የተሳተፉበት ተጠቃሽ ስራዎቹ ናቸው። ደራሲ እና አዘጋጅ አዜብ፣ የእረኛዬ ድራማ ቀረጻ ላይ ኩራባቸውን ዳግም በቅርበት የማወቅ እድል ማግኘቷን ገልጻ፣ በቡድኑ ውስጥ በልምድ ከእርሱ የሚያንሱ ሰዎች ጋር እየሰራ እንኳ “ታዛዥ፣ ጨዋታ ወዳድ፣ ወግ አዋቂ፣ ተግባቢ፣ ባለሙያዎችን አክባሪ” ሆኖ ማየቷን ታስረዳለች። ድራማው በቴሌቪዥን ተላልፎ ካበቃ በኋላም በነበራቸው የአሜሪካ ጉዞ ወቅት የበለጠ መቀራረባቸውን የምታስረዳው አዜብ፣ “ደስታን በጣም የሚወድ፣ ለራሱ በጣም ጥንቃቄ የሚያደርግ፣ የእግር ጉዞ ወዳድ ሆኖ ነው ያገኘሁት” ብላለች። ኩራባቸው ከፃፋቸው የሬዲዮ ድራማዎች 'እናትና ልጆቹ' የተሰኘው ተከታታይ ድራማ በ1990 ዓ.ም. ለ47 ሳምንታት በኤፍ ኤም 96.3 ሬዲዮ ጣቢያ የተላለፈው እና 'የመጨረሻዋ ሌሊት' የተሰኘው ደግሞ በብሔራዊ ሬዲዮ ጣቢያ ለሁለት ሳምንታት የተላለፈ መሆኑን ይጠቅሳል። ኩራባቸው ከተሳተፈባቸው ተከታታይ የቴሌቪዥን ድራማዎች 'ገመና 1' እና 'ገመና 2' እንዲሁም በአርትስ ቴሌቪዥን በ48 ክፍሎች የቀረበው 'እረኛዬ' ይጠቀሳሉ። ኩራባቸው ደነቀ ባለትዳር እና የሦስት ልጆች አባት ነበር። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ማንቸስተር ሲቲ ከአርሰናል: ማን ሦስት ነጥቡን ይወስዳል? በሌሎቹ ጨዋታዎች እነማን ያሸንፋሉ? [/INST] በአምስተኛው ሳምንት የእንግሊዝ ፕሪሚር ሊግ መርሃ ግብር ማንቸስተር ሲቲ በሜዳው አርሰናልን የሚያስተናግደበት ጨዋታ ይጠበቃል። ሁለቱ ቡድኖች ባለፈው ዓመት ባከናወኑት ግጥሚያ ጨዋታው ያለምንም ግብ መጠናቀቁ ይታወሳል። መከላከልን መሠረት በማድረግ የተጫወተው አርሰናል ተመሳሳይ አጨዋወትን በድጋሚ ይመርጥ ይሆን? የቢቢሲው የእግር ኳስ ተንታኝ ክሪስ ሱተን “ይህም ያለምንም ግብ የሚጠናቀቅ ጨዋታ እንደሚሆን አስባለሁ። ሆኖም ትልልቅ ጨዋታዎች በአቻ ውጤት ይጠናቀቃሉ ማለት አልፈልግም” ብሏል። ለመሆኑ ይህንን ተጠባቂ ጨዋታ ጨምሮ ሌሎቹ መርሃ ግብሮች ምን ዓይነት መልክ ይዘው ይጠናቀቃሉ? ቅዳሜ ዌስት ሃም ከ ቼልሲ ዌስት ሃም አሠልጣኝ ዴቪድ ሞዬስን ለማሰናበት የወሰነው ‘በዌስት ሃም መንገድ’ የሚጫወት አሠልጣኝ ለማስፈረም በሚል ነበር። አሠልጣኝ ዩለን ሎፕቴጉ ከመቅጠራቸው በተጨማሪ በ130 ሚሊዮን ፓውንድ ተጫዋቾችን ቢያስፈርሙም ከሞዬስ የተሻለ ውጤት ስለማስመዝገባቸው ግን በሂደት የሚታይ ይሆናል። ዌስት ሃም ጥሩ ካለመንቀሳቀሱም በላይ ቼልሲም አሳማኝ የሚባል አለመሆኑ ለመገመት የሚያስቸግር ጨዋታ ሆኗል። የሚያሸንፈውን ቡድን ለመለየት አስቸጋሪ ይሆናል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 0 - 3 አስተን ቪላ ከ ዎልቭስ ዎልቭስ ከዚህ ጨዋታ ምንም ነጥብ ማግኘት ባይችልም ዘንድሮ ጥሩ ውጤት ያስመዘግባል። የቪላው አሠልጣኝ ኡናይ ኤምሪ በሻምፒዮንስ ሊግ እና በፕሪሚየር ሊጉ በሚኖረው ፉክክር፤ የቡድናቸውን ሚዛን መጠበቅ ይኖርባቸዋል። ባለፈው ሳምንት ኤቨርተን ላይ የማሸነፊያዋን ግብ ያስቆጠረው ጆን ዱራን ቡድኑ ያለውን የተጫዋቾች ጥልቀት ማሳየት ችሏል። በሻምፒዮንስ ሊግ ያንግ ቦይስን ካሸነፉ በኋላ በዚህ ጨዋታም ሦስቱን ነጥብ ያሳካሉ። ግምት፡ 2 – 0 ውጤት፡ 3 - 1 ፉልሃም ከ ኒውካስል ባለፈው የውድድር ዓመት ፉልሃም በሜዳው ካደረጋቸው 19 ጨዋታዎች ዘጠኝ ጨዋታዎችን ሲያሸንፍ በስምንቱ ደግሞ ነጥብ ተጋርቷል። ኒውካስል ደግሞ ተገማች ያልሆነ ቡድን ሆኗል። ቡድኑ እስካሁን እንደቡድን ነጥቦችን ከማግኘት ይልቅ በግል ጥረት ላይ ተንጠልጥሏል። ይህ ጨዋታ በአቻ ውጤት የሚጠናቀቅ ይመስላል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 3 - 1 ሌስተር ከ ኤቨርተን ባለፈው ሳምንት ሁለቱም ቡድኖች 2 ለምንም መምራት ቢችሉም ሌስተር ከፓላስ ጋር አቻ ሲለያይ ኤቨርተን ደግሞ በቪላ ተሸንፏል። በዚህ ጨዋታ የአሠልጣኝ ሾን ዳይሽ ቡድን ሦስቱን ነጥብ የሚያሳካበት ሳምንት ይመስላል። አንዳንድ ደጋፊዎች አሠልጣኙ ላይ ያላቸው እምነት እየተሸረሸረ ነው። በደረጃ ሰንጠረዥ ላይ በታችኛው ክፍል በሚገኝ ቡድን መሸነፍ ደግሞ ጫናውን ያበረታዋል። ግምት፡ 1 – 2 ውጤት፡ 1 - 1 ሊቨርፑል ከ ቦርንመዝ ከኖቲንግሃም ፎረስት ሽንፈት በኋላ ሊቨርፑሎች ኤሲሚላንን በማሸነፍ ጥሩ ምላሽ ሰጥተዋል። ሞሐመድ ሳላህን ጨምሮ አንዳንድ ተጫዋቾቻው ከፎረስት ጋር ጥሩ ጊዜን አላሳለፉም። ይህ ጨዋታ ለሊቨርፑል ቀላል ባይሆንም ከፎረስት ጋር እንደነበራቸው ግጥሚያ ተቀዛቅዘው አይቀርቡም። ዕድሎችን ፈጥረው ይጠቀሙባቸዋል። ግምት፡ 2 – 0 ውጤት፡ 3 - 0 ሳውዝሃምፐተን ከ ኢፕስዊች ሁለቱም ቡድኖች በውድድር ዓመቱ የመጀመሪያውን ድል ለማስመዝገብ ወደ ሜዳ ይገባሉ። ኢስዊች እስካሁን ሁለት ነጥቦችን ማሳካት ችሏል። ቡድኖቹ ባለፈው ዓመት በሻምፒዮንሺፑ ሲወዳደሩ ኢፕስዊች በሜዳው እና ከሜዳው ውጭ አሸንፎ ስድስት ነጥቦችን አሳክቷል። ሁለቱም ቡድኖች ለሦስት ነጥቡ ቢጫወቱም ጨዋታው አቻ ይጠናቀቃል። ግምት፡ 1 – 1 ውጤት፡ 1 - 1 ቶተንሃም ከ ብሬንትፎርድ ይህ ለቶተንሃም አስቸጋሪ የሚሆን መርሃ ግብር ነው። ብሬንትፎርዶች ጠንካራ አደረጃጀት እንዳላቸው ባሳዩበት የማንቸስተር ሲቲ ጨዋታ ዮአን ዊሳ በጉዳት ከሜዳ ወጥቷል። ቶተንሃም እንደባለፈው ዓመት በተቃራኒ ቡድን የግብ ክልል ውስጥ ውጤታማ አለመሆኑ በስጋት ይነሳል። በዚህ ጨዋታ ተጠናክረው መቅረብ የሚኖርባቸው ሲሆን፣ በሜዳቸው ስለሚጫወቱም የአሸናፊነት ግምት ያሰጣቸዋል። ግምት፡ 2 – 1 ውጤት፡ 3 - 1 ክሪስታል ፓላስ ከ ማንቸስተር ዩናይትድ ባለፈው ዓመት ፓላሶች በሜዳቸው ማንቸስተር ዩናይትድን 4 ለምንም ቢያሽንፉም ሁለት ግብ ያስቆጠረላቸውን ማይክል ኦሊሴን ሸጠውታል። አሠልጣኝ ኦሊቨር ግላስነር ወደ ቡድኑ ሲመጡ ጥሩ ውጤት ቢያስመዘግቡም ዘንድሮ ግን ጉዞው አልጋ በአልጋ አልሆነላቸውም። በማጥቃት ላይ የተመሠረተው አጨዋወታቸው ደግሞ ለማንቸስተር ዩናይትድ የተመቸ መሆኑን ቀያዮቹ ሰይጣኖች ባለፈው ሳምንት ከሳውዝ ሃምፕተን ጋር በነበራቸው ጨዋታ አሳይተዋል። በጨዋታው አንድሬ ኦናና ፍጹም ቅጣት ምት ካዳነ በኋላ ቡድኑ የተሻለ ከመሆኑም በላይ አጥቂው ማርከስ ራሽፎርድም ጥሩ መንቀሳቀስ ችሏል። ከጨዋታው ዩናይትድ ሦስት ነጥብ ያሳካል። የቴን ሃግ ጉዳይ አስተማማኝ ባይሆንም ቡድኑ በትክክለኛ መንገድ ላይ ይመስላል። ግምት፡ 1 – 2 ውጤት፡ 0 - 0 እሑድ ብራይተን ከ ኖቲንግሃም ፎረስት ፎረስት ካለው የተከላካይ መስመር እና ባለፈው ሳምንት ሊቨርፑልን ከማሸነፉ አንጻር ይሸነፋል ብሎ መገመት የስቸግራል። የአማካይ ስፍራ ተጫዋቾቹ ከሚያሳዩት ብቃት በተጨማሪ ተቀያሪ ተጫዋቾቹ ተጽዕኖ መፍጠር እንደሚችሉ አሳይተዋል። ብራይተን ግብ ማስቆጠር የሚችል ቡድን ነው። ቡድኑ በሜዳው እንደማይሸነፍ ከገመትን ደግሞ ጨዋታው በአቻ ውጤት ይጠናቀቃል ብለን እናስባለን። ግምት፡ 1 – 1 ማንቸስተር ሲቲ ከ አርሰናል አርሰናል ባለፈው ዓመት ማንቸስተር ሲቲ ግብ እንዳያስቆጥርባቸው ያሳዩት ብቃት ቢያስወድሳቸውም በሁለት ነጥብ ልዩነት ሊጉን ዋንጫ አጥተዋል። በጨዋታው ያሳዩት መከላከል ዋንጫውን አሳጣቸው በሚልም የሚተቿቸው አልጠፉም። በሻምፒዮን ሲጉ ኢንተር ሚላን እንዴት ማንቸስተር ሲቲን በመቋቋም መጫወት እንደሚቻል አሳይቷል። አርሰናል ጠንካራ የተከላካይ ክፍል ገንብቷል። በመልሶ ማጥቃት ሲቲን መፈተን እንደሚቻል ከኢንተር መማር ይቻላል። በኢንተሩ ጨዋታ ኤርሊንግ ሃላንድ ጥሩ ካለመጫወቱም በላይ ጉዳት ያጋጠመው ኬቪን ደብሩይን በዚህ መርሃ ግብር ላይ ላይሰለፍ ይችላል። ሲቲ ከግብ አልባው የሻምፒዮንስ ሊግ ጨዋታ በኋላ ምላሽ እንደሚሰጥ ይጠበቃል። ግምት፡ 2 – 1</s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የአማራ ክልልን “ሰላም አስተማማኝ ለማድረግ ወታደራዊው ኦፕሬሽን እንደሚቀጥል” ተገለጸ [/INST] በአማራ ክልል የተጣለውን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ አፈጻጸም የሚከታተለው ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ በክልሉ ተገኝቷል ያለውን ሰላም እና መረጋጋት ለማጠናከር የሚካሄደው ወታደራዊ ዘመቻ ተጠናክሮ እንደሚቀጥል ገለጸ። የአስቸኳይ ጊዜ ጠቅላይ መምሪያ ዕዙ እንዳለው በክልሉ ውስጥ “በሁለተኛ እና በሦስተኛ ዙር ወታደራዊ ኦፕሬሽኖች በተወሰዱ እርምጃዎች አብዛኞቹ የአማራ ክልል ዞኖች ወደ መደበኛ እንቅስቃሴ ተመልሰዋል” ብሏል። ጨምሮም “የተጀመረውን ሰላም እና መረጋገት ይበልጥ ለማጽናት እና አስተማማኝ ለማድረግ፣ ወታደራዊ ኦፕሬሽኑ ተጠናክሮ እንዲቀጥል ዕዙ ጥብቅ መመሪያ ሰጥቷል” ሲል በክልሉ ውስጥ የሚካሄደው ዘመቻ እንደሚቀጥል ገልጿል። በአማራ ክልል ዋና ዋና ከተሞችን ጨምሮ ሲካሄድ የነበረው እና ለሳምንታት የዘለቀው ግጭት በአብዛኛው መረጋጋት ማሳየቱን የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የሰብዓዊ ጉዳዮች ማስተባበሪያ ቢሮ (ዩኤን ኦቻ) አስታውቋል። ምንም እንኳን ሁኔታዎች ቢረጋጉም የሰሞኑ ግጭቶች እንዲሁም የጸጥታውን እጦት ተከትሎ የቆሙ የሰብዓዊ እርዳታዎች መቆም የዜጎችን ችግር ሊያባብስ እንደሚችልም ነው ተቋሙ ነሐሴ 16/ 2015 ባወጣው ሪፖርት የገለጸው። በፈታኝ ሁኔታዎችም ውስጥ ቢሆን አጋር የሰብዓዊ ረድዔት ድርጅቶች በአማራ ክልል ለተቸገሩ ሰዎች እርዳታ ለማቅረብ እየሰሩ ይገኛሉም ተብሏል። በአሁኑ ወቅት በክልሉ ውስጥ በፀጥታ ኃይሎች እና በፋኖ ታጣቂዎች መካከል በትልልቅ ከተሞች ሲካሄዱ የነበሩ ግጭቶች ቆመው ከተሞቹ በመንግሥት ኃይሎች ቁጥጥር ስር የገቡ ሲሆን፣ ግጭቶች እና ጥቃቶች ከከተሞች ባሻገር በሚገኙ የክልሉ አካባቢዎች እየተካሄዱ መሆናቸው እየተዘገበ ነው። የተለያዩ ወገኖች በአማራ ክልል የተከሰተው አሳሳቢ የፀጥታ መደፍረስ እና ግጭት በሰላማዊ መንገድ መፍትሄ እንዲያገኝ እየጠየቁ ሲሆን፣ መንግሥትም ለዚሁ ጥረት እያደረገ መሆኑን ገልጾ ነበር። የአስቸኳይ ጊዜ ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ ዛሬ ረቡዕ ነሐሴ 17/2015 ዓ.ም. እንዳስታወቀው እየተወሰደ ባለው እርምጃ፣ በመንግሥት ኃይሎች ቁጥጥር ስር በገቡ አካባቢዎች “የድርጊቱ ዋና ዋና ተዋናዮች በሕግ ቁጥጥር ሥር እንዲውሉ” እየተደረገ መሆኑንም አመልክቷል። ከዚህ ጋር በተያያዘ በአዲስ አበባ እና በተለያዩ የአማራ ክልል አካባቢዎች ማንነትን የለየ የጅምላ አስር እየተካሄደ መሆኑን የመብት ተሟጋቾች እና ቤተሰቦች እየተናገሩ ሲሆን፣ የፌደራል እና የክልል ምክር ቤት አባላትም በቁጥጥር ስር መዋላቸው ይታወቃል። ሰፊ የእርሻ ሥራ በሚከናወንበት የክረምት ወቅት በተከሰተው የሰላም መደፍረስ ምክንያት በበርካታ የክልሉ አካባቢዎች የግብርና ተግባራ መስተጓጎል የገጠመው መሆኑ የተነገረ ሲሆን፣ ይህንን ችግር ለመቅረፍ ጥረት እየተደረገ መሆኑን ዕዙ አመልክቷል። በዚህም ከአንዳንድ ቦታዎች በስተቀር “የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ የፈጠረውን አጋጣሚ በመጠቀም አርሶ አደሮች ወደ መኸር አዝመራ ሥራ እየተመለሱ ናቸው” በማለት የግብርና ግብአቶችም እየተጓጓዙ መሆናቸውን ገልጿል። ለወራት ሲካሄድ የቆየን ተቃውሞ እና ግጭትን ተከትሎ በአማራ ክልል ባለፈው ሐምሌ ወር ማብቂያ ላይ በፋኖ ታጣቂዎች እና በመከላከያ ሠራዊት መካከል በስፋት የተከሰተው ግጭት ክልሉን አለመረጋጋት ውስጥ መክተቱ ይታወሳል። ይህንንም ተከትሎ የተከሰተው የፀጥታ ችግር በመደበኛው ሕግ የማስከበር ሥነ ሥርዓት ለመቆጣጠር ከክልሉ አቅም በላይ መሆኑን በመግለጽ የፌደራል መንግሥቱ ጣልቃ እንዲገባ በክልሉ ርዕሰ መስተዳደር ጥያቄ ቀርቦ ነበር። በመጀመሪያ የሚኒስትሮች ምክር ቤት በሙሉ ድምጽ፣ ቀጥሎም የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በአብላጫ ድምጽ ያፀደቁት ለስድስት ወራት የሚቆይ በክልሉ እና እንደአስፈላጊነቱ በቀሪው የአገሪቱ ከፍሎች ተግባራዊ የሚሆን የአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ሐምሌ 28/2015 ዓ.ም. ተደንግጓል። ሕግ እና ሥርዓትን ለማስከበር እንዲሁም አዋጁን ለማስፈጸም ጠቅላይ መምሪያ ዕዝ ተቋቁሞ የፌደራሉ የፀጥታ ኃይሎች በአማራ ክልል ውስጥ የተሰማሩ ሲሆን፣ በዚህም ባለፉት ሁለት ሳምንታት በተካሄዱ ውጊያዎች ቁጥራቸው በውል ያልታወቁ ሰዎች ሕይወት መጥፋቱን ዕዙ፣ የሆስፒታል ምንጮች እና ነዋሪዎች ገልጸዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ሳፋሪኮም የሞባይል የገንዘብ ማዘዋወሪያ አገልግሎቱን ኤም-ፔሳ በኢትዮጵያ ጀመረ [/INST] ሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ኤም-ፔሳ የተባለውን በሞባይል የሚደረግ የገንዘብ ዝውውር አገልግሎቱን ዛሬ በይፋ ሥራ ሊያስጀምር ነው። ሳፋሪ ኮም የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ፍቃድ በተሰጠው በሦስተኛው ወሩ ዛሬ ከሰዓት በኋላ 9 ሰዓት ላይ አገልግሎቱን በይፋ እንደሚጀምር አስታውቋል። ሳፋሪኮም ባለፉት ሦስት ወራት ኤም-ፔሳን ወደ ሥራ ለማስገባ ባደረገው ዝግጅት የሙከራ ሥራዎችን ማከናወኑን፣ የቴክኒክ ዝግጁነቱን ማረጋገጡን፣ ከባንኮች ጋር ውል መፈጸሙን፣ ሠራተኞቹን ቀጥሮ ማሠልጠኑን እና የኤም-ፔሳ ወኪሎችን ማዘጋጀቱን አስታውቋል። የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ እናት ድርጅት የሆነው ቮዳኮም ግሩፕ ሊሚትድ የኤም-ፔሳ አገልግሎቱን በመጪው ዓመት መስከረም 2016 ዓ.ም. አጋማሽ በኢትዮጵያ እንደሚጀምር ከዚህ ቀደም ገልጦ ነበር። ሁሉም የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ደንበኞች *733# በመደወል የአገልግሎቱ ተጠቃሚ መሆን እንደሚችሉ የተገለጸ ሲሆን፣ መተግበሪያውም በአምስት ቋንቋዎች መዘጋጀቱን ድርጅቱ አሳውቋል። ደንበኞች ኤም-ፔሳን በመጠቀም ወደ አገር ውስጥ ክፍያ መፈጸም፣ ከአገር ውስጥ እና ከውጭ ገንዘብ መቀበል፣ ለአገልግሎት ሰጪዎች ክፍያ መፈጸም፣ የአየር ሰዓት መግዛት፣ ከኤም-ፔሳ ወደ ባንክ ገንዘብ መላክ እንዲሁም ከባንክ ወደ ኤም-ፔሳ ገንዘብ ማዘዋወር ይቻላሉ ብሏል ግዙፉ የቴሌኮም ኩባንያው። በአምስት ቋንቋዎች ተዘጋጅቷል የተባለው መተግበሪያ የአንድሮይድ ስልክ ተጠቃሚዎች መተግበሪያውን ከፕሌይስቶር በማውረድ መጠቀም እንደሚችሉ የተገለጸ ሲሆን፣ የአይኦኤስ ተጠቃሚ ደንበኞች ደግሞ መተግበሪያውን በቀጣዩ ሳምንታት ማግኘት ይችላሉ ተብሏል። የሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ጊዜያዊ ዋና ሥራ አስፈጻሚ የሆኑት ስታንሊ ንጆሮጌ ኤም-ፔሳ በኢትዮጵያ መጀመር አስደሳች መሆኑን ተናግረዋል። ጨምረውም ይህ የሞባይል የገንዘብ ማዘዋወሪያ ሥርዓት በሰባት የአፍሪካ አገራት 51 ሚሊዮን ተጠቃሚዎች እንደሉት አስታውሰው፣ ኤም-ፔሳ ደኅንነቱ የተረጋገጠ የገንዘብ ማስተላለፊያ አገለግሎት መሆኑን ገልጸዋል። እአአ ጥቅምት 2022 በኢትዮጵያ ሥራ የጀመረው ሳፋሪኮም በአገሪቱ ከ2.7 ሚሊዮን በላይ ደንበኞች ማግኘቱን ኩባንያው ይገልጻል። ባለፈው ግንቦት በሳፋሪኮም የሚመራው ኩባንያ የሞባይል ገንዘብ መላላኪያ ሥራ ለመጀመር ፈቃድ ያገኘ የመጀመሪያው የውጭ ድርጅት ሆኗል። ለሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ኤም-ፔሳ የሞባይል ገንዘብ አገልግሎት ሰጪ ተቋም ፈቃድ የሰጠው የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ነው። ኤም-ፔሳ የሚሠራው እንዴት ነው? ኤም-ፔሳ የተንቀሳቃሽ ስልክ የገንዘብ ልውውጥና ግብይት ሥርዓት ነው። መሥራቹ የኬንያው የቴሌኮም ኩባንያ ሳፋሪኮም ሲሆን፤ አሁን ላይ በተለያዩ የአፍሪካ አገራት እየተተገበረ ይገኛል። ኤም-ፔሳ ሰርዓት ከሲም ካርድ ጋር ከተያያዘ በኋላ ተጠቃሚዎች በስልካቸው አማካይነት ገንዘብ ማስቀመጥ፣ ገንዘብ መቀበል፣ ክፍያ መፈጸም፣ ከባንክ እና ወደ ባንክ ገንዘብን ማዘዋወር፣ ገንዘብ ለሌላ ኤም-ፔሳ ተጠቃሚ መላክ እና ሌላም የገንዘብ ልውውጥ ማካሄድ ይቻላሉ። እአአ በ2007 በሳፋሪኮም እና ቮዳፎን የተጀመረው ኤም-ፔሳ፤ ኬንያ ውስጥ የሚተዳደረው በኬንያ ብሔራዊ ባንክ ነው። ኤም-ፔሳ የሚለው መጠሪያ ውስጥ ኤም ሞባይልን ሲወክል፣ ፔሳ ደግሞ በስዋሂሊ ገንዘብ ማለት ነው። ገንዘብ ልውውጥን የሚያሳልጡ የሳፋሪኮም ተወካዮች በተለያዩ መደብሮች ይገኛሉ። ለእነዚህ ተወካዮች ጥሬ ገንዘብ በመስጠት ወደ ኤም-ፔሳ ገንዘቡን እንዲያስገቡ ማድረግ ይቻላል። በኤም-ፔሳ ተንቀሳቃሽ ስልክ ላይ ያለ ገንዘብን በጥሬ ገንዘብ ከተወካዮቹ የመውሰድ አማራጭም አለ። በተለይ ኬንያ ውስጥ ከጉሊት አንስቶ እስከ ቅንጡ ሆቴሎች ድረስ ክፍያ የሚፈጸመው በኤም-ፔሳ ነው። 50 በመቶ የሚሆነው የኬንያ አጠቃላይ አገራዊ ምርት (GDP) በዚሁ ሥርዓት በኩል ይንቀሳቀሳል። ኢትዮ ቴሌኮም ገንዘብ ለመቀበል ለመላክ፣ የግብይት እና የአገልግሎትን ክፍያን ለመፈጸም እንዲሁም ከውጭ አገራት ገንዘብ መቀበል የሚያስችለውን ቴሌ ብር ከሁለት ዓመት በፊት መጀመሩ ይታወሳል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> “የጠበቅነው ሽልማት መኪና እንጂ ብር አልነበረም” አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ [/INST] በፓሪስ ኦሊምፒክ ለተሳተፉ የኢትዮጵያ ቡድን አባላት በተዘጋጀ የሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ የተበረከተላቸውን የ2 ሚሊዮን ብር ሽልማት አልቀበልም በማለት መወዛገቢያ የሆኑት አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ መኪና እንዲሰጣቸው ጠብቀው እንደነበር ለቢቢሲ ተናገሩ። በፓሪስ ኦሊምፒክ ለኢትዮጵያ በማራቶን የሩጫ ውድድር የወርቅ እና የብር ሜዳሊያ ያስገኙትን ሁለት አትሌቶች አሠልጣኝ የሆኑት ገመዶ ደደፎ መኪና መሸለም እንደነበረባቸው ለቢቢሲ ገልጸዋል። የጠበቁት ሽልማት መቀየር እንዲሁም በዘንድሮው ለአሰልጣኞች የተሰጠው ሽልማት ከዚህ ቀደም ከነበረው ያነሰ በመሆኑ ምክንያት የተበረከተላቸውን ሽልማት እንዳይቀበሉ ምክንያት እንደሆናቸው አክለው ገልጸዋል። አሠልጣኙ ከፓሪስ ኦሊምፒክ መልስ ለቡድኑ አባላት ማክሰኞ ምሽት ነሐሴ 7/ 2016 ዓ.ም የአገሪቱ ፕሬዝዳንት ሳህለወርቅ ዘውዴ በተገኙበት በብሔራዊ ቤተ መንግሥት በተካሄደ ሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ የተበረከተላቸውን ሽልማት እንደማይቀበሉ በይፋ ተናግረዋል። አሠልጣኝ ገመዶ ከፕሬዝዳንት ሳህለወርቅ የተበረከተላቸውን የሁለት ሚሊዮን ብር ሽልማት ከተቀበሉ በኋላ እዚያው መድረክ ላይ የተሰጣቸው ሽልማት ልፋታቸውን እንደማይመጥን ገልጸዋል። “ሁለት ወርቅ እና ብር እንዲሁም ዲፕሎማ አስገኝቼ. . . ለእኔ ሁለት ሚሊዮን የስድብ ያህል ነው” በማለት የብር ሽልማቱን መመለስ እንደሚፈልጉ ጠንከር ባሉ ቃላት ሲናገሩ ታይተዋል። አሠልጣኙ ከዚህ ንግግራቸው በኋላ በአገር ውስጥ መገናኛ ብዙኃን እና በማኅበራዊ ሚዲያ ላይ መነጋገሪያ በመሆን የተለያዩ አስተያየቶች እየተሰነዘሩባቸው ይገኛል። ቢቢሲ አሰልጣኝ ገመዶ ለምን ሽልማቱን መመለስ እንደፈለጉ ላቀረበላቸው ጥያቄ ከዚህ ቀደም ለአሠልጣኞች የሚሰጠው ሽልማት መቀየሩ እንዲሁም የተሰጠው ዋጋ አነስተኛ በመሆኑ ተበሳጭተው መሆኑን ለቢቢሲ አስረድተዋል። “ከዚህ ቀደም በቤተ መንግሥት በነበሩ ስነ ስርዓቶች አትሌቶች እና አሠልጣኞች መኪና ነበር የሚሸለሙት፤ ዘንድሮ ለምን እንደተቀየረ አላውቅም” በማለት ቀደም ሲል የተበረከቱ የመኪና ሽልማቶችን አንስተዋል። በለንደን ኦሊምፒክ ተሳትፈው ውጤት ላመጡ አትሌቶች እና አሠልጣኞች የመኪና ሽልማት እንደተበረከተላቸው የሚጠቅሱት አሠልጣኝ ገመዶ “በለንደን ኦሊምፒክ ወቅት ሦስት መኪና ነው የተሸለሙት። ሁሴን ሺቦ [የረዥም ርቀት አሰልጣኝ] እና መላኩ መኪና ተሸልመዋል” ሲሉ ምክንያታቸውን ምሳሌ በመጥቀስ አስረድተዋል። በተጨማሪም የረዥም ርቀት ሩጫ አሰልጣኝ የነበሩት ዶ/ር ይልማ ብርታ እና ዶ/ር ወልደመስቀል ኮስትሬ የመኪና ሽልማት እንደዚሁ ከዚህ ቀደም እንደተሰጣቸው አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ ገልጸዋል። አሰልጣኙ ከዚህ በፊት በነበረው የቶኪዮ ኦሊምፒክ በ10 ሺህ ሜትር የሩጫ ውድድር የወርቅ ሜዳሊያ ላሸነፈው ሰለሞን ባረጋ የስድስት ሚሊዮን ብር መኪና መሸለሙን በማስታወስ አሁን በማራቶን ወርቅ ላገኘው ታምራት የተሰጠውን ሽልማት ዋጋ አነጻጽረውታል። “ለታምራት7 ሚሊዮን ብር ተሰጥቶታል። የዚያን ጊዜ ዶላር 50 ብር አካባቢ ነበር። ይህ ማለት አሁን ላይ ለታምራት የተሰጠው ሦስት ሚሊዮን ብር ብቻ ነው ማለት ነው። ሌላ ምንም ሽልማት የለም” በማለት ለቢቢሲ ሁኔታውን አስረድተዋል። ፕሬዝዳንት ሳህለ ወርቅ ዘውዴ በተገኙበት በተካሄደው የሽልማት ሥነ ሥርዓት ላይ በወንዶች ማራቶን በፓሪስ ኦሊምፒክ ለኢትዮጵያ ብቸኛውን የወርቅ ሜዳሊያ ያስገኘው ታምራት ቶላ የ7 ሚሊዮን ብር እና የወርቅ ኒሻን ሽልማት ተበርክቶለታል። በሽልማቱ ወቅት ከመንግሥት በተሰጣቸው የሁለት ሚሊዮን ብር ደስተኛ አለመሆናቸውን በጠንካራ ቃላት የተናገሩት አሠልጣኝ ገመዶ ደደፎ “መኪና እንጂ የብር ሽልማትን አልጠበቅንም። ሽልማቱ መኪና መሆን ነበረበት” ሲሉ ለቢቢሲ ተናግረዋል። በፓሪስ ኦሊምፒክ የወርቅ ሜዳሊያ ካገኘው ታምራት ቶላ በተጨማሪ የብር ሜዳሊያ ላስገኙ አትሌቶች ትዕግስት አሰፋ ፣ ጽጌ ዱጉማ እና በሪሁ አረጋዊ አራት ሚሊዮን ብር በነብስ ወከፍ ሲሸለሙ፣ ለተቀሩት የቡድኑ አባላት እንደየተሳትፏቸው ከ50ሺ ብር ጀምሮ ሽልማት ተበርክቶላቸዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ታምራት ቶላ በፓሪስ የኦሊምፒክ ማራቶን ክብረ ወሰንን በመስበር ለኢትዮጵያ ወርቅ አስገኘ [/INST] ኢትዮጵያዊው አትሌት ታምራት ቶላ ዛሬ በተደረገው የፓሪስ ኦሊምፒክ የማራቶን የሩጫ ውድድር ክብረ ወሰን በመስበር ለአገሩ የወርቅ ሜዳሊያ አስገኘ። ታምራት ቶላ የ42 ኪሎሜትር ውድድር በአሸናፊነት ያጠናቀቀበት ሰዓት 2:06:26 ሲሆን በዚህም የኦሊምፒክ ክብረ ወሰንን አሻሽሏል። ቶላ የተጎዳን አትሌት በመተካት ከሁለት ሳምንት በፊት በተጠባባቂነት የኦሊምፒክ ማራቶን ተሳታፊ ለመሆን እንደበቃም ተዘግቧል። በዚህ ውድድር የቤልጂዬሙ በሺር አብዲ ሁለተኛ ሆኖ ሲጨርስ ኬንያዊው ቤንሰን ኪፕሩቶ ሦስተኛ ደረጃን ይዞ አጠናቋል። በዚህ ውድድር ላይ ሌላኛው ኢትዮጵያዊ አትሌት ደረሰ ገለታ 5ኛ ሆኖ ሲያጠናቅቅ ቀነኒሳ በቀለ ደግሞ ከታምራት 5 ደቂቃ 58 ሰኮንዶች ዘግይቶ 39ኛ ሆኖ ጨርሷል። የትራክ እና የጎዳና ላይ የረጅም ርቀት ሩጫ ተወዳዳሪ የሆነው ታምራት ቶላ ከስምንት ዓመት በፊት በብራዚል ሪዮ በተደረገው የኦሊምፒክ ውድድር ላይ በ10 ሺህ ሜትር ሦስተኛ ሆኖ የነሐስ ሜዳሊያ አግኝቶ ነበር። በአውሮፓውያኑ 2017 እና 2022 በተካሄዱት የዓለም አትሌቲክስ ሻምፒዮና ላይ ታምራት በማራቶን የተወዳደረ ሲሆን፣ ዩናይትድ ኪንግደም ለንደን ላይ በተካሄደው የብር ሜዳሊያ፣ ዩጂን አሜሪካ በተደረገው ደግሞ የውድድሩን ክብረ ወሰን በማሻሻል ወርቅ አሸንፏል። በተጨማሪም ታምራት በቶኪዮ እና በለንደን የማራቶን ውድድሮች ላይ ሦስተኛ በመሆን የጨረሰ ሲሆን፣ ባለፈው ዓመት (2023 እአአ) የኒው ዮርክ ሲቲ ማራቶንን ክብረ ወሰን በመስበር አሸናፊ ሆኗል። ታማራት ቶላ በፓሪስ ኦሊምፒክ በማራቶን ለኢትዮጵያ የወርቅ ሜዳሊያ ሲያስገኝ የእነ አበበ ቢቂላን፣ ማሞ ወልዴን እና ገዛኽኝ አበራን ታሪክ በመቀላቀል ስሙን ከታላላቆቹ አትሌቶች ጎን እንዲመዘገብ አድርጓል። ኢትዮጵያ ለመጨረሻ ጊዜ በማራቶን ወርቅ ያገኘችው ከ24 ዓመታት በፊት በአውሮፓውያኑ 2000 በሲድኒ ኦሊምፒክ በገዛኽኝ አበራ መሆኑ ይታወሳል። በፓሪስ ኦሊምፒክ ውጤት ለራቀው የኢትዮጵያ ቡድን የታምራት ቶላ የማራቶን ወርቅ ትልቅ ድል እንደሆነም ተነግሯል። በነገው ዕለት ነሐሴ 5/ 2016 ዓ.ም በሚጠናቀቀው ውድድር የዛሬውን የወርቅ ሚዳሊያን ጨምሮ ኢትዮጵያ እስካሁን ያገኘቻቸው ሦስት ሜዳልያዎችን ነው። አትሌት ጽጌ ድጉማ በ800 ሜትር እንዲሁም በሪሁ አረጋዊ በ10 ሺህ ሜትር የብር ሜዳሊያዎችን አግኘተዋል። በሩጫ ውድድር በተለይም በአምስት ሺህ፣ በአስር ሺህ እና በማራቶን ውድድሮች በሁለቱም ፆታዎች ሜዳሊያዎችን በማግኘት የሚታወቁት ኢትዮጵያውያን ሯጮች በፓሪሱ ኦሊምፒክ የተጠበቀውን ያህል ድል አልቀናቸውም። ከዚህ ጋር ተያይዞም በአትሌቲክስ ፌዴሬሽን እና በኦሊምፒክ ኮሚቴው ላይ ውጤት ሲጠብቁ ከነበሩ ኢትዮጵያውያን በኩል ጠንካራ ትችት እየተሰነዘረ ይገኛል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አጼ ኃይለሥላሴ በእንግሊዟ ባዝ ከተማ እንዴት በስደት ሊኖሩ ቻሉ? [/INST] በበርካቶች ዘንድ “የአፍሪካ አባት” በመባል የሚታወቁት አጼ ኃይለሥላሴ በወታደሮች መፈንቅለ መንግሥት ከተደረገባቸው እነሆ 50 ዓመት ሞላው። መስከረም 2፤ 1967 ዓ.ም. ነበር የደርግ አባላት የሆኑት ወታደሮች፣ ኢትዮጵያን ለ44 ዓመታት የገዟትን ንጉሥ “. . . ለአገር እና ለሕዝብ ደህንነት ሲባል በዛሬው ዕለት ግርማዊ ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴ ከስልጣን ወርደዋል” በማለት የአገዛዛቸው ዘመን ማብቃቱን የነገሯቸው። አጼ ኃይለሥላሴ በዓለም ዙሪያ በበርካቶች የፋሺስት ኃይሎችን በመጋፈጥ እንደ ጀግና ይቆጠራሉ። ነገር ግን የአጼ ኃይለሥላሴ መንግሥት ከአገሩ ወጥቶ ለአራት ዓመታት እኤአ ከ1936- 1940 ድረስ የጣልያኑን አምባገነን ቤኒቶ ሙሶሊኒ፣ በምዕራባዊቷ አገር ከተማ ባዝ ተቀምጦ ሲቃወም መቆየቱን የሚያውቁት ጥቂቶች ናቸው። የጣልያን ጦር ኢትዮጵያን በተቆጣጠረበት ወቅት አጼ ኃይለ ሥላሴ እ.አ.አ. ከ1936 እስከ 1940 ድረስ ለአምስት ዓመት ያህል በስደት ኑሯቸውን በእንግሊዟ ባዝ አድርገው ነበር። የዌስት ኦፍ ኢንግላንድ ዩኒቨርስቲ ፕሮፌሰር የሆኑት ሾን ናፓታሊ ሶበርስ ለቢቢሲ ወርልድ ሰርቪስ አጼው በስደት እንግሊዝ ውስጥ የቆዩበትን ሁኔታ ተርከዋል። ስደተኛው ንጉሥ ለንደን ፓዲንግተን ባቡር ጣብያ ሲደርሱ በርካቶች ነበር ወጥተው የተቀበሏቸው። ይኹን አንጂ ኢትዮጵያን የወረረው ሙሶሊኒን በመቃወም ያሰሙት ጠንካራ ንግግር ለዩናይትድ ኪንግደም መንግሥት ምቾት የሚሰጥ አልሆነም። ለዚያም ነው አጼ ኃይለሥላሴ ቤተሰቦቻቸውን እና አገልጋዮቻቸውን በመያዝ “ከከተማ ራቅ ብለው ወደሚገኝ አውራጃ እንዲሄዱ” እና ባዝ እንዲቀመጡ የተደረገው። የስደተኛው ንጉሥ ከነቤተሰቦቻቸው እና ሠራተኞቻቸው ፌይርፊልድ እንዲሄዱ በመደረጉ የከተማው ነዋሪ መነጋገርያ ሆኑ። ምንም እንኳ ለከተማው ባዳ በመሆናቸው “በቀላሉ የሚታወቁ” ቢሆኑም ንጉሡ በማኅበረሰቡ ውስጥ ‘ቶሎ ተቀላቅለው” ነበር ይላሉ ፕሮፌሰር ሶበርስ። “እውነቱን ለመናገር ሕዝብ የሚወዱ ሰው ነበሩ” ያሉት ፕሮፌሰሩ፣ በአንድ ወቅት ‘ዌስቶን ሱፐር ማሬ ትሮፒካና ሪዞርት’ ለመጠቀም ሰልፍ ይዘው ሲታዩ እንዲቀድሙ ቢነገራቸውም አሻፈረኝ ብለው ሰልፋቸውን ይዘው መቆየታቸውን ይጠቅሳሉ። ፕሮፌሰሩ፣ አምባገነኑ የጣልያን መንግሥት ኢትዮጵያን መውረሩን ተከትሎ ንጉሡ አገራቸውን ጥለው መሄድ አልፈለጉም ነበር ሲሉ የኃይለሥላሴ የቀድሞ መኖርያ ተንከባካቢዎች መናገራቸውን ይጠቅሳሉ። “ነገር ግን ኢትዮጵያውያን በጦርና ጎራዴ ብቻ ያንን ወራሪ ኃይል መመከት እንደማይችሉ ተረዱ። ስለዚህም ወደ ምዕራቡ ዓለም መጥተው፣ ለነጻነታቸው መታገልን መረጡ” ይላሉ ፕሮፌሰር ሶበር። አጼ ኃይለሥላሴ በስደት ባሉበት በጊዜው ለነበረው የመንግሥታቱ ማህበር (ሊግ ኦፍ ኔሽን) አቤቱታ አቀረቡ። “ዛሬ ተረኞቹ እኛ ከሆንን ነገ ደግሞ እናንተ ትሆናላችሁ የሚል በጣም መሳጭ ንግግር ነበር ያደረጉት” ይላሉ ፕሮፌሰር ሶበርስ። በዚህ ወቅት ዩናይትድ ኪንግደም “ሙሶሊኒን በእቅፏ ይዛ እሹሩሩ ትል ነበር” የሚሉት ምሁሩ ንጉሡ ወደ እንግሊዝ በመጡበት ወቅት በርካቶች ፓዲንግተን ባቡር ጣብያ ወጥተውእንደተቀበሏቸው ሲያስረዱ “በጣም ታዋቂ ነበሩ፤ ለብሪታንያ መንግሥት ደግሞ ይህ ምቾት የሚነሳ ነበር፤ ለዚያ ነው ድምጻቸውን አጥፍተው ራቅ ወዳለ አውራጃ እንዲሄዱ የተነገራቸው” ይላሉ። ንጉሡ ለኑሮ ባዝን የመረጡበት ምክንያት በኢትዮጵያ በጦርነት ላይ ሳሉ በጣልያን የመርዝ ጋዝ፣ ኬሚካል፣ የተቃጠለውን እጃቸውን ለማከም በከተማዋ የሚገኘውን የመዋኛ ስፍራ ለመጠቀም በመፈለጋቸው ነው። በባዝ ፌይርፊልድ ሐውስ ቤት ገዝተው ከእነ ልጆቻቸው፣ ሰራተኞቻቸው፣ ቀሳውስቶቻቸው እና ሚኒስትሮቻቸው ገቡ። “በባዝ የኖሩት እጅግ ሰብሰብ ብለው ነበር፤ ስለዚህ በጣም ይለዩ እና ይታወቁ ነበር” ይላሉ ፕሮፌሰሩ። የንጉሡ ልጆች ከአካባቢው ማኅበረሰብ ልጆች ጋር መጫወት፤ እራት መገባበዝም ጀመሩ። በአካባቢው የሚኖሩ ሰዎች ንጉሡን ከሚያስታውሱባቸው ነገሮች አንዱ “ሰዓት አክባሪነታቸው” ነው። “አንዳንድ ሰዎች ለሥራ እንዳረፈዱ የሚያውቁት ንጉሡ ምን ያህል በአውራ ጎዳናው ላይ ርቀው እንደተጓዙ በማየት ነበር” ይላሉ ፕሮፌሰሩ። አጼ ኃይለሥላሴ ምንም እንኳ ባዝ በሚገኘው መኖርያ ቤታቸው ምድር ቤት ደቦል አንበሳ ነበራቸው የሚል የሐሰት ወሬ ቢነዛም፣ በባዝ ጎዳናዎች ላይ ግን ከውሻቸው ሉሉ ጋር ሲንሸራሸሩ ይታዩ ነበር። የከተማዋ ጋዜጣም የየዕለቱን የንጉሡን ውሎ እቅድ ያትም የነበረ ሲሆን፣ ከዚህ በተጨማሪም በእርሳቸው ላይ የሚነገሩ ሐሰተኛ ወሬዎችን “ጢማቸው ነጭ የሆነው ከብስጭት የተነሳ ነው” የሚለውን ጨምሮ አስተባብሎ አትሞ ያውቃል። አጼ ኃይለሥላሴ በከተማዋ በሚገኙ መዝናኛ ስፍራዎች ይዝናኑ፣ የሕዝብ መዋኛ ገንዳዎች ውስጥ ይዋኙም ነበር። የአካባቢው ነዋሪዎች ወደ መዋኛ ገንዳ በሄዱበት ወቅት የነበረውን ሠልፍ ሳይጥሱ እንደማንኛውም ግለሰብ ሰልፋቸውን ጠብቀው በመስተናገዳቸው ያስታውሷቸዋል። “አይሆንም፣ በጭራሽ እንደማንኛውም ሰው መሰለፍ እፈለጋለሁ ባይ ናቸው” ይላሉ ፕሮፌሰር ሶበርስ። ንጉሡ በባዝ ቆይታቸው ወቅት በአገራቸው እየሆነ ያለውን አልረሱም። በቤታቸው ሞግዚት የነበረችው ሩት ሀስኪንስ አንድ ቀን የሆነ ሰው በራዲዮ ግራሙ የኢትዮጵያን ጦርነት ዜና መክፈቱን ታስታውሳለች። “የቦምብ የተኩስ ድምጽ ነበር፣ ሰዎች ይጮሁና ያለቅሱ ነበር። ወደ ንጉሡ ዞራ ስትመለከትም እንባ በፊታቸው ላይ ኮለል እያለ ሲወርድ ተመለከተች።” ፕሮፌሰር ሶበርስ አክለውም ሞግዚቷ እንባቸው ከፊታቸው ወርዶ በኬሚካል አረር የተቃጠለው እጃቸው ላይ ሲነጥር መመልከቷን ታስታውሳለች። “እርሷ እንደምትለው ይህ ትውስታዋ ሁልጊዜም አብሯት ይኖራል” ሲሉ አክለዋል። እኤአ በ1939 ሙሶሊኒ ከሂትለር ጋር አጋር ሆነ። አጼ ኃይለ ሥላሴም በ1940 ብሪታንያ አምባገነኑን መንግሥት ለማስወገድ ካገዘቻቸው በኋላ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሱ። ንጉሡ በባዝ የነበራቸውን የስደት ቆይታ አልረሱም፤ ከቤተ መንግሥቶቻቸው አንዱን በብሪታንያ ከተማ በሚገኘው ፌይርፊልድ ሐውስ ሲሉ ሰየሙ። በአሁኑ ወቅት በባዝ የሚገኘው ፌይርፊልድ ሐውስ በየጊዜው ጎብኝዎችን የሚያስተናግድ ሲሆን በአስጎብኚ ታግዞ ቤቱን እና ቅርሳ ቅርሶችን መጎብኘትም ይቻላል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በመንግሥት ወጪ ተማሪዎችን የሚያስተምረው “መክፈል እንደማይችሉ” ማረጋገጫ ሲያቀርቡ እንደሆነ አስታወቀ [/INST] አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ፤ በመንግስት ወጪያቸው ተሸፍኖ መማር የሚፈልጉ ተማሪዎች ተቋሙ ለትምህርት የሚጠይቀውን ገንዘብ “ከፍለው መማር እንደማይችሉ” የሚያሳይ ማስረጃ ማቅረብ እንደሚጠበቅባቸው አስታወቀ። በቀጣዩ የትምህርት ዘመን የሚቀበላቸው ተማሪዎች ብዛት አምስት ሺህ ገደማ ይሆናል ተብሎ እንደሚጠበቅ የገለጸው ዩኒቨርስቲው፤ ከዚህ ውስጥ ግማሹ የትምህርት ወጪያቸውን በራሳቸው የሚሸፍኑ እንዲሆኑ ፍላጎት እንዳለው ገልጿል። የሚኒስትሮች ምክር ቤት ባለፈው ዓመት ሐምሌ ወር ላይ ባጸደቀው የማቋቋሚያ ደንብ አማካኝነት የመጀመሪያው ራስ ገዝ ዩኒቨርስቲ የሆነው አንጋፋው አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ፤ በሁለት ዓመት ውስጥ ሙሉ በሙሉ ወደ ራስ ገዝነት ለመሸጋገር እቅድ ይዟል። ባለፈው ዓመት ነሐሴ ወር ላይ የዩኒቨርሲቲው ተጠባባቂ ፕሬዝዳንት ሆነው በተሾሙት የቀድሞው የትምህርት ሚኒስትር ዲኤታ ዶ/ር ሳሙኤል ክፍሌ የሚመራው ይህ ሽግግር፤ የተቋሙን ራስገዝነት ከሚያረጋገጥባቸው ተግባራት መካከል አንዱ የሆነውን አዲስ “የተማሪዎች የቅበላ ፖሊሲ” ይፋ አድርጓል። አዲሱ ፖሊሲ፤ እስከ 2016 ዓ.ም. ድረስ ከትምህርት ሚኒስቴር የሚመደቡለትን የቅድመ ምረቃ ተማሪዎች ሲያስተምር የቆየው ዩኒቨርስቲ በራሱ ተማሪዎችን መርጦ እንዲቀበል ስልጣን የሚሰጥ መሆኑን የተቋሙ ስትራቴጂክ ኮሚዩኒኬሽን እና አለም አቀፋዊነት ምክትል ፕሬዝዳንት ዶ/ር ሳምሶን መኮንን ለቢቢሲ ተናግረዋል። ፖሊሲው፤ አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ ሌሎች ዩኒቨርስቲዎች ጋር ሲነጻጸር የተሻለ “መሰረተ ልማት፣ የፕሮፌሰሮች ብዛት፣ ቤተ መጽሀፍት እና ላብራቶሪ” ያለው በመሆኑ “ብቃት ያለው፣ የተመረጠ እና የላቀ ውጤት ያስመዘገበ ተማሪ ብንቀበል ተቋሙ ካለው ሀብት ጋር ተጠቃሚ ይሆናል” የሚል እሳቤን የያዘ እንደሆነ አስረድተዋል። ከሚቀጥለው ዓመት አንስቶ “ከትምህርት ሚኒስቴር ተመድቦ [ወደ ዩኒቨርሲቲው] የሚመጣ ተማሪ አይኖርም” የሚሉት ዶ/ር ሳምሶን፤ ዩኒቨርስቲው የቅድመ ምረቃ ተማሪዎችን የሚቀበለው አወዳድሮ የራሱን ፈተና ከሰጠ በኋላ በውድድር መሆኑን ጠቅሰዋል። ወደ ዩኒቨርስቲው ለመግባት የሚሰጠውን ፈተና የሚያልፉ ተማሪዎች በሁለት አይነት መንገድ ትምህርታቸውን ሊቀጥሉ እንደሚችሉም ምክትል ፕሬዝዳንቱ ተናግረዋል። “የራሳችን የተማሪዎች መግቢያ ፈተና አለን። [ተማሪዎች] ለቅድመ ምረቃ እና ድህረ ምረቃ ፈተናውን ተፈትነው ያልፋሉ። [ፈተናውን] ተፈትኖ፣ ተወዳድሮ ያለፈ ተማሪ፤ አንደኛ መንግስት ስፖንሰር ሊያደርገው ይችላል። ሁለተኛ ደግሞ በራሱ ከፍሎ ሊማር ይችላል” ሲሉ አዲሱን የዩኒቨርስቲውን አሰራር ጠቅሰዋል። እስካሁን ድረስ የነበረው የመንግስት ዩኒቨርስቲዎች አሰራር የ12ተኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተናን ያለፉ ተማሪዎች ትምህርት ሚኒስቴር በሚመድባቸው ከፍተኛ የትምህርት ተቋም ውስጥ በሚማሩበት ወቅት ክፍያ ሳይፈጽሙ የመጀመሪያ ዲግሪ ይይዛሉ። በ“ወጪ መጋራት ስርዓት” አማካኝነት የተማሪዎቹን የትምህርት፣ የምግብ እና የመኝታ ወጪ በአብዛኛው በመንግስት የሚሸፈን ሲሆን፤ የተወሰነውን ወጪ ደግሞ ተማሪዎቹ ከተመረቁ በኋላ ይከፍላሉ። በዚህ አይነቱ መንገድ በመንግስት ዩኒቨርስቲዎች ውስጥ ለመማር ብቸኛው መስፈርት የነበረው የ12ተኛ ክፍል ፈተና ማለፊያ ነጥብ ማስመዝገብ ነው። የራስ ገዝ አስተዳደርነቱን መተግበር የጀመረው አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በመንግስት ስፖንሰርሺፕ የሚያስተምራቸው ተማሪዎችን የወጪ አሸፋፈን በምን አይነት መልኩ መሆን እንዳለበት “ከመንግስት ጋር ንግግር እያደረገ” መሆኑን ዶ/ር ሳምሶን ገልጸዋል። አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በሰኔ መጨረሻ ባካሄደው የ74ኛው ዙር የተማሪዎች ምረቃ ስነ ስርዓት 5,911 ተማሪዎችን አስመርቋል በመንግስት ስፖንሰርሺፕ አግኝቶ ለመማር ግን የተቋሙን የመግቢያ ፈተና ከማለፍ በተጨማሪ ሌላም መስፈርት መኖሩን አንስተዋል። አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በመንግስት ወጪያቸው እንዲሸፈንላቸው የሚፈልጉ ተማሪዎችን የሚያስተናግደው፤ ተቋሙ ለማስተማር የሚጠይቀውን ገንዘብ መክፈል የማይችሉ ከሆነ እና ይህንንም የሚያረጋግጥ ማስረጃ ማቅረብ ሲችሉ እንደሆነ ዶ/ር ሳምሶን ገልጸዋል። የዩኒቨርስቲው ስትራቴጂክ ኮሚዩኒኬሽን እና አለም አቀፋዊነት ምክትል ፕሬዝዳንት፤ “እኛ ያስቀመጥነው የመግቢያ ፈተና አለ። እሱን ያለፈ ከፍተኛ ነጥብ ያመጣ ደግሞ [የሚጠየቀውን ክፍያ] መክፈል የማይችል፣ ማስረጃ ማቅረብ የቻለን ተማሪ [መንግስት] ስፖንሰር ያደርጋል ማለት ነው” ሲሉ ፈተናውን ያለፉ ተማሪዎች በሙሉ በመንግስት ወጪያቸው ተሸፍኖ ለመማር ብቁ እንደማይሆኑ ጠቅሰዋል። በመንግስት ስፖንሰርሺፕ ለመማር ጥያቄ የሚያቀርቡ ተማሪዎች መክፈል እንደማይችሉ ለማረጋገጥ የሚያቀርቡት ማስረጃ “ከሚመለከተው የመንግስት የሚጻፍ አካል” ማረጋገጫ ሊሆን እንደሚችል ጠቁመዋል። ዶ/ር ሳምሶን፤ “የቤተሰብ ደመወዝ አነስተኛ መሆን” አንድ ተማሪ “መክፈል የማይችል” መሆኑን ለመወሰን የሚታይ ሊሆን እንደሚችልም አንስተዋል። ይሁንና ተማሪዎች የመክፈል አቅም እንደሌላቸው ለማረጋገጥ “ምን አይነት ሰነዶችን ማቅረብ አለባቸው?” የሚለው በዝርዝር እንደሚገለጽ ተናግረዋል። “ትልቁ ነገር [ተማሪዎቹ መክፈል እንደማይችሉ] ማረጋገጫ ማቅረብ አለባቸው። እውነተኛ እና ትክክለኛ የሆነ ማስረጃ ማለት ነው። እሱን በደንብ የምንለይበት መንገድ ይኖራል” የሚሉት ዶ/ር ሳምሶን፤ “ሀሰተኛ ማስረጃ ያቀረቡ ተማሪዎች “በማንኛውም ጊዜ ስኮላርሺፑን ሙሉ በሙሉ” እንደሚታገድባቸው ገልጸዋል። ይህ አይነቱ ተግባር የህግ ተጠያቂነትን እንደሚያስከትልም አክለዋል። በዚህ ስርዓት ውስጥ የማይካተቱ እና ከፍለው የሚማሩ የቅድመ ምረቃ ተማሪዎች ዩኒቨርስቲው ከዚህ ቀደም የድህረ ምረቃ ተማሪዎችን ክፍያ ለመወሰን በሚጠቀምበት ስሌት መሰረት ለሚማሩት ትምህርት ክፍያ እንደሚጠየቁ ዶ/ር ሳምሶን አስረድተዋል። ከፍለው የሚማሩ ተማሪዎች “በክሬዲት ሀወር እና በኮርስ” ምን ያህል መክፈል እንዳለባቸውም በተመሳሳይ በዝርዝር እንደሚገለጽ አንስተዋል። አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ፤ መስከረም ላይ በሚጀመረው የ2017 ዓ.ም. የትምህርት ዘመን ‘ይቀበላል’ ተብሎ ከሚገመተው አምስት ሺህ ተማሪዎች ውስጥ ግማሽ ያህሉ ከፍለው የሚማሩ እና ቀሪዎቹ ግማሽ ተማሪዎች በመንግስት ወጪ የሚሸፈንላቸው እንዲሆኑ ፍላጎት መኖሩም ምክትል ፕሬዝዳንቱ ጠቅሰዋል። ዶ/ር ሳምሶን፤ “እኛ በግል የሚማረው [ተማሪ] ምጣኔ 50/50 ቢሆን እንመርጣለን። ካልሆነ ግን የመንግስቱን ከበለጠ፤ ስኮላርሺፕ ያገኙ፣ ብቃት ያላቸው፣ ሰቃይ ናቸው የምንላቸው ተማሪዎች ስፖንሰርሺፕ አግኝተው ከፍተኛ ከሆኑ ምንም ችግር የለብንም። የማያልፉ ተማሪዎች ካሉ [ቁጥሩ] ከዚያም በተወሰነ መጠን ሊያንስ ይችላል” ሲሉ የተቋሙን ፍላጎት አብራርተዋል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> በዓለም እና በአፍሪካ የመጀመሪያ የተባሉ የኦሊምፒክ ታሪኮችን ያስመዘገበው ኢትዮጵያዊ [/INST] የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የክብር ዘብ አባል የነበረው አበበ ቢቂላ በኦሊምፒክ የማራቶን ውድድር ታሪክ ውስጥ ለዘላለም ስሙ በክብር ሲነሳ የሚኖርበትን ታሪክ ሠርቷል። አበበ በአትሌቲክስ ውድድር ውስጥ ዋነኛው እና ፈታኝ በሆነው የማራቶን ውድድር ጣልያን ሮም ላይ 42 ኪሎ ሜትር ርቀትን በባዶ እግሩ በመሮጥ አሸናፊ ሲሆን ዓለምን ከማስደነቁ ባሻገር በታላቁ የኦሊምፒክ ውድድር ላይ የወርቅ ሜዳሊያ በማግኘት የመጀመሪያው አፍሪካዊ ለመሆን ችሏል። ከዚያም በኋላ ሮምን ተከትሎ ጃፓን ቶኪዮ ላይ በተካሄደው የኦሊምፒክ ውድድር በድጋሚ በማራቶን የወርቅ ሜዳሊያ ባለቤት ሲሆን ደግሞ በተከታታይ የውድድሩ አሸናፊ በመሆን በዓለም ላይ ቀዳሚው አትሌት ለመሆን በቅቷል። ይህ የአበበ ቢቂላ ድል ኢትዮጵያውያን ብሎም አፍሪካውያን በዓለም የአትሌቲክስ መድረክ ላይ አሁን ድረስ የበላይ እንዲሆኑ በር የከፈተ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የዓለማችን ትልቁ የተፈጥሮ ሀብት የሆነውን የአማዞን ደንን የሚጠብቁት ሴቶች [/INST] ‘ዩቱሪ ዋሪሚ’ የኢኳዶራውያን ስብስብ የሆነ የሴቶች ቡድን ነው። አማዞን ደንን ለመጠበቅ ነው የተሰባሰቡት። የኢንዱስትሪዎች መስፋፋት አካባቢያቸው ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ ለመቋቋም ቆርጠው ተነስተዋል። ሰሬና የተባለ ማኅበረሰብ አማዛን ደን ውስጥ ይገኛል። ጃቱንያኩ የሚባል ወንዝ ያዋስናቸዋል። ኤልሳ ሴድራ 43 ዓመቷ ነው። ጉያሱያ የተባለ ቅጠል ታበቅላለች። በዚህ ቅጠል የሚከወን ባህላዊ ሥነ ሥርዓት በአማዞን ደን ውስጥ ያሉ ቀደምት ማኅበረሰቦች ቀናቸውን የሚጅምሩበት ነው። ከቀደምት ቤተሰቦቻቸው ጋር የሚተሳሰሩበት መንገድም ነው። ዕድሜያቸው ከ23 እስከ 85 የሆነ 35 ሴቶች ሥነ ሥርዓቱን ለመታደም ተሰባስበዋል። ካሮና አንዲ በዕድሜ ትልቋ ናት። አቡዌላ እያሉ ይጠሯታል። አያት እንደማለት ነው። መድኃኒትነት ባላቸው ቅጠሎች ሥነ ሥርዓቱን ትመራለች። ወጣቶች ደግሞ ባህላዊ ዳንስ ይደንሳሉ። ሴርዳ “ጥንካሬ፣ ጥንካሬ” ስትል ሌሎቹ ሴቶች “ጠባቂ፣ ጠባቂ” እያሉ በዜማ ይቀበሏታል። ጠንካሮቹ ሴቶች የቡድናቸው ስም ሲተረጎም ‘ጠንካሮቹ ሴቶች’ ማለት ነው። የአማዞን ደንን ለመጠበቅ ያሰማሩት 154 ጠባቂዎችን ነው። በአካባቢው ያለውን ብክለት መቆጣጠር እንደቻሉ ይናገራሉ። “ውሃው ንጹህ እንደሆነ አለ። ዓሣ እናሰግራለን” ትላለች አንዲ። የሰሬና ማኅበረሰብ በአቅራቢያው ሌሎች 50 ቀደምት ማኅበረሰቦች አሉት። የደን ጭፍጨፋን ጨምሮ የአማዞን ደንን ብዝኃ ሕይወት አደጋ ውስጥ የሚጥሉ ድርጊቶችን በማስቆም ይተባበራሉ። አንድሪያ ሴማቲጊ፣ በዋሽንግተኑ ዋይትማን ኮሌጅ የፖለቲካ መምህርት እና ተመራማሪ ናት። “ሥራቸው እምብዛም ዕውቅና ሲሰጠው ባይታይም፤ እንደዚህ ዓይነት ቡድኖች የአካባቢ ጥበቃ ትግሉን ይመራሉ” ትላለች። የቡድኑ መሪ ሴርዳ እንደምትለው እነዚህ ሴቶች ለረዥም ጊዜ የአካባቢ ጥበቃ ትግልን በግንባር ቀደምነት መርተዋል። ዕውቅና ሊሰጣቸው እንደሚገባም ታክላለች። “ብርታትን፣ ቆራጥነትን በአማዞን ደን ውስጥ ይወክላሉ” ስትል ትገልጸዋለች። በ2020 (እአአ) 35 የአካባቢው ነዋሪዎች መሬታቸው እና ወንዛቸውን ለመጠበቅ ተሰባሰቡ። በየሳምንቱ እየተገናኙ ልምድ ይለዋወጡ ጀመር። ሮዙያ አልቬርዶ የተባለችው የቡድኑ አባል እንደምትለው፣ በትውልዶች የተላለፈላቸውን ወንዝ መጠበቅ የጋራ ኃላፊነታቸው ነው። “ለቀደምት ማኅበረሰቦች ተፈጥሮ መተሳሰሪያ ገመዳችን ነው። አንድ ነን። ተፈጥሮን መጉዳት ራሳችንን መጉዳት ነው” ትላለች። በአካባቢው የሚኖሩ ወንዶች መጀመሪያ ላይ ንቅናቄውን ቢነቅፉም አሁን ደጋፊ ሆነዋል። አደጋ ውስጥ የወደቀው አማዞን ዘጠኝ የደቡብ አሜሪካ አገራትን የሚያካልለው አማዞን አደጋ ውስጥ ወድቋል። 2.5 ሚሊዮን ስኩዌር ማይል የሚሸፍነውን ደን ለመጠበቅ የቀደምት ማኅበረሰቦች ሴቶች ንቅናቄ እያደረጉ ነው። ኢኳዶር ውስጥ የሚገኘው የአማዞን ክፍል በኢንዱስትሪዎች መስፋፋት አደጋ ውስጥ ወድቋል። የደን ጭፍጨፋ፣ የማዕድን ቁፋሮ እና ሌሎችም አደጋዎች ተጋርጠውበታል። በተለይም ናፖ የተባለው ግዛት ተጋላጭ ሆኗል። ከ2015 እስከ 2021 ባሉት ጊዜያት የማዕድን ቁፋሮ ያደረሰውን ጉዳት የሳተላይት ምሥል ያሳያል። የማዕድን ቁፋሮ 21.7 ስኩዌር ማይል ያህል ተስፋፍቷል። ይህም የ316 በመቶ ጭማሪ ነው። በናፖ ለአካባቢ ጥበቃ እንዲሁም ሰብአዊ መብት የሚታገሉ ቡድኖች ይህንን ይነቅፋሉ። የማዕድን ቁፋሮ የሚያስገኘው ገንዘብ በአካባቢው ካለው የምጣኔ ሀብት ውስንነት አንጻር ከፍተኛ የሚባል ነው። በ2019 የኢኳዶር መንግሥት ማንኛውም ከነዳጅ ቁፋሮ ጋር የተያያዘ ውሳኔ ከመተላለፉ በፊት ቀደምት ማኅበረሰቦች አስተያየታቸው እንዲካተት ውሳኔ አስተላልፏል። ባለፈው የአውሮፓውያን ዓመት 60 በመቶ የሚሆነው የአገሪቱ ሕዝብ የነዳጅ ቁፋሮን ተቃውሞ ድምጽ ሰጥቷል። ይህ በያሱኒ ብሔራዊ ፓርክ ቢተገበርም በሌሎች አካባቢዎች ግን አሁንም የነዳጅ ቁፋሮ እንደቀጠለ ነው። መንግሥት ለ153 ድርጅቶች ፈቃድ ሰጥቷል። ሕጋዊም ይሁን ሕገ ወጥ የማዕድን ቁፋሮ አካባቢ ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል። በስፔን፣ በሜክሲኮ እና በኢኳዶር ዩኒቨርስቲዎች በ2022 የተሠራ ጥናት እንደሚያሳየው፣ በናፖ ወንዝ የመርዛማ ብረት ቅሪት ተገኝቷል። ይህም ከወርቅ ቁፋሮ ሥራ ጋር የተያያዘ ነው። በዚህ ምክንያት የካንሰር ተጋላጭነት እና ሞት ከፍ እንዳለ ጥናቱ ያመለክታል። በ2021 የውሃ ናሙና ተሰብስቦ የተሰሠራው ጥናት በናፖ ወንዝ የላይኛው ክፍል ብረት መገኘቱን ያሳያል። በአካባቢው ነዋሪዎች እንዲሁም ዓሣዎች ላይም ተጽዕኖ ማሳደሩን ቀጥሏል። የውሃ ሃብት ባለሙያ የሆነው ሮድሪጎ ኤስፒኖሳ “በአንድ ወቅት ኩልል ያሉ የነበሩት ወንዞች አሁን ተመርዘዋል” ይላል። የውሃውን ቀለም በማየት ብቻ የማዕድን ቁፋሮ በአካባቢው እንዳለ ማወቅ እንደሚቻል ይናገራል። “እነዚህ ብረቶች ከባቢ አየር ውስጥ ሲበተኑ በአፍ እና በአፍንጫ ይገባሉ። ቆዳ ላይ የሚወጣ ቁስለት አንዱ ምልክት ነው” ይላል። የቀደምት ማኅበረሰብ ሴቶች ይህን ለመከላከል ጥበቃ ያደርጋሉ። ከሁለት እስከ ሦስት ቀናት ደኑን እየዞሩ ይጠብቃሉ። ማንኛውም የማዕድን ቁፋሮ ምልክት ወይም የተፈጥሮ ሀብት ጉዳትን ካዩ አያልፉም። እያንዳንዱን ነገር ፎቶ ያነሳሉ፤ ቪድዮ ይቀርጻሉ። ማኅበራዊ ሚዲያ ላይ ይለቋቸዋል። በአገር ውስጥ እና ለዓለም አቀፉም ማኅበረሰብ ግንዛቤ የሚሰጡት በእነዚህ ማስረጃዎች ነው። ወጣት የቡድኑ አባላት ሁሌም ሥልጠና ይሰጣቸዋል። ሕገ ወጥ ድርጊት ሲገጥማቸው ነገሩን በጉልበት ከመፍታት ይልቅ ለአካባቢው ባለሥልጣናት ማሳወቅ ይመርጣሉ። ጉዳያቸውን ፍርድ ቤትም ይወስዳሉ። በ2022 ሴቶቹ ተሰባስበው ከእንባ ጠባቂ ተቋም ጋር በመሆን ያደረጉት ንቅናቄም ይታወሳል። ከ2021 እስከ 2022 ድረስ 700 ሕገ ወጥ ማዕድን አውጪዎች 103 ሄክታር መሬት ላይ ቁፋሮ ማካሄዳቸውን ያጋለጡበት ንቅናቄ ነበር። ለሕገ ወጥ ቁፋሮ የዋሉ 107 ኤክስካቫተሮች በመንግሥት እንዲወረሱ ምክንያት ሆነዋል። በ2022 ፍርድ ቤት የተፈጥሮ ሀብት ጉዳትን በተመለከተ ውሳኔ አሳልፏል። ይህም የአገሪቱን የአካባቢ ሚኒስትር ተጠያቂ ያደረገ ነው። የፍርድ ቤቱ ውሳኔ አወንታዊ ቢሆንም አሁንም ችግሮች እንዳሉ ሴቶቹ ይናገራሉ። መንግሥት ተጨባጭ እርምጃ ሊወስድ እንደማይችል ሴቶቹ ያምናሉ። ሆኖም ግን ትግላቸውን አያቋርጥም። ቆራጥ የሴቶች አመራር በአካባቢው ወንዶች ከሚሠሩት የጥበቃ ሥራ የእነሱ የተለየ እንደሆነ ሴቶቹ ይናገራሉ። ሴቶቹ የአካባቢ ጥበቃውን ባህልን ከመጠበቅ ጎን ለጎን ነው የሚያካሂዱት። ለምሳሌ የእጅ ሥራ እና ጌጣ ጌጥ ሥራ አላቸው። ተጨማሪ ገንዘብ ለማግኘትም ይረዳቸዋል። “እንዲህ ያለ ቆራጥ የሴቶች አመራር ማኅበረሰቡን ለተሻለ ሥራ ያነቃቃል” የምትለው ሴምርቲጊ ናት። ሌሎች በአማዞን ደን ውስጥ የሚኖሩ ሴቶችንም አነሳስተዋል። ጥያቄያቸው የአካባቢ ጥበቃን የሚያረጋግጡ ፖሊሲዎች እንዲኖሩ እና እንዲተገበሩም ነው። ይህም ባህልን ያማከለ ነው። ፓውላ ሴርዳ የተባለችው ወጣት “እዚህ ያለሁት ለመማር፣ ልምዴን ለማካፈል እና ነጻነቴን ለማግኘት ነው” ትላለች። የቀደምት ማኅበረሰብ ሴቶች አካባቢያቸውን የሚጠብቁበት እና ቤተሰቦቻቸውን የሚደግፉበትም መንገድ መፍጠር ግባቸው እንደሆነ ትናገራለች። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> “የአፍሪካ የብስክሌት ንጉሥ” የተባለው ኤርትራዊው ቢንያም ግርማይ [/INST] የሚያስነሳው እንፋሎቱ በሚለበልበው የስዊዝ ፀሐይ፤ ቢኒያም ግርማይ የብስክሌቱን መሪ በክንዱ ተደግፎ፤ ቀኝ እግሩን ደግሞ መርገጫው ላይ ጭኖ ቃለ-ምልልስ ይሰጣል። ቢቢሲ ብስክሌተኛውን አናግሮ ባለፈው ዓመት ያጠናቀረው ታሪክ እንደሚከተለው ይነበባል። እርግጥ ነው እሱ ብቻ አይደለም 15 ሺህ ፓውንድ የሚያወጣውን ብስክሌት እያሽከረከረ የፍፃሜዋን መስመር የተሻገረው። ነገር ግን ኤርትራዊው ቢኒያም 534 ብስክሌተኞች የተመዘገቡበት የዓለም ፕሮፌሽናል ብስክሌተኞች ረድፍ ላይ ስማቸው ከሰፈረ ስድስት ጥቁር አፍሪካውያን አንዱ ነው። ቢኒያምን ለየት የሚያደርገው ተሰጥኦው ነው፤ አፍሪካ አሉኝ ከምትላቸው ብስክሌተኞች አንዱ መሆኑ ነው። ባለፈው ዓመት በሁለት ውድድሮች የመጀመሪያው አፍሪካዊ በመሆን ታሪክ ሠርቷል። የመጀመሪያው ውድድር ጌንት-ቬቬልጌም ነው። የአንድ ቀን ውድድር። ቢኒያም እነ ክሪስቶፍ ላፓርትን አስከትሎ በመግባት በውድደሩ ታሪክ የመጀመሪያው ጥቁር አፍሪካዊ አሸናፊ ሆነ። ከዚያ ቀጥሎ ደግሞ በብስክሌት ውድድር ሁለተኛው ትልቁ ወደተሰኘው ዢሮ ዲኢታሊያ አቅንቶ ‘ስቴጅ’ በመርታት ባንዲራውን ከፍ አድርጎ አውለበለበ። ብዙዎቹ የብስክሌት ውድድሮች ለቀናት የሚካሄዱ ናቸው። በብስክሌት ውድድር ስቴጅ ማለት ቀኑን የሚያመላክት ነው። ለምሳሌ ውድድሩ በተጀመረ በሁለተኛው ቀን ያሸነፈ ብስክሌተኛ የ‘ስቴጅ 2’ አሸናፊ ይባላል። የ23 ዓመቱ የአፍሪካ የብስክሌት ውድድር ኩራት ቢኒያም፣ በቱር ደ ስዊስ ለመሳተፍ መጀመሪያው ምዕራፍ ላይ ተሰልፏል። ይህ በዓለም ትልቁ የብስክሌት ውድድር ለሆነው ቱር ደ ፍራንስ ማማሟቂያ ይሆነዋል። ቢኒያም በቱር ደ ፍራንስ ውድድር ስቴጅ ካሸነፈ ለመላው አፍሪካ ታሪክ ፃፈ ማለት ነው። ብስክሌታቸውን እየገፉ ሲበሩ ሲመለከቷቸው ደስታን ከሚያጎናፅፉ ስፖርተኞች መካከል ነው - ቢኒ። ቢኒ ‘ስታይሉ’ የእንግሊዞች የብስክሌት ውድድር ኩራት እንደሆነው ልክ እንደ ማርክ ካቬንዲሽ ነው ይሉታል። ልክ እንደ ካቬንዲሽ ቢኒ ደልዳላ እና ዳገት ያልበዛባቸው ውድድሮች ላይ አስፈሪ ከሚባሉት ይመደባል። ኤርትራዊው የብስክሌት ኮከብ በቱር ደ ስዊስ የመጀመሪያውን ስቴጅ [በመጀመሪያው ቀን] ካሸነፈ በኋላ “አፍሪካዊ ብስክሌተኛ ቱ ደ ፍራንስን ቢያሸንፍ ለእኛ ትልቅ ድል ነው. . . ምን እንደምል አላውቅም” ይላል። የቱር ደ ስዊስ የመጀመሪያውን ስቴጅ አሸንፎ ሲገባ የአገሩ ልጆች በኤርትራ ባንዲራ ከበው እና አቅፈው ተቀበሉት። ብዙዎች የቢኒያም ድል በነጭ ብስክሌተኞች የተከበበውን ስፖርት ለሁሉም ክፍት ያደርገዋል የሚል እምነት አላቸው። የአህጉረ አፍሪካ የብስክሌት ታሪክም ሊቀየር ይችላል። አፍሪካ ተወዳዳሪዎች ብቻ ሳይሆን አሸናፊዎችን ማውጣት ትችላለች። ቢኒያም ለቤልጂየሙ አንተርማርሼ ሰከርስ ዋንቲ ቡድን ነው የሚወዳድረው። ቡድኑ በፈረንሳይ እና በቤልጂየም ኩባንያዎች የሚደገፍ ነው። ከቢኒያም በተጨማሪ አራቱ ፕሮፌሽናል ብስክሌተኞች የአገሩ ልጆች ናቸው። ሌላኛው ደግሞ ለጄይኮ አሉላ ቡድን የሚወዳደረው ኢትዮጵያዊው ወላይ ሐጎስ በርሄ ነው። ነገር ግን በዘንድሮው ቱር ደ ፍራንስ 2023 ብቸኛው ጥቁር አፍሪካዊ ተሳታፊ ነው። ከምርጦች መካከል ምርጦች ተመልምለው በሚሳተፉበት ቱር ደ ፍራንስ ብዙዎች እነ ታዴ ፖጋቻር እና ዮናስ ቪንጌጋርድን ለመመልከት ቢዘጋጁም ቢኒያም ግን ታሪክ ሊቀይር ተነስቷል። ቢኒያም በዘንድሮው የቱር ደ ፍራንስ ወድድር ምን ያህል አቅም እንዳለው እያሳየ ነው። በሰባተኛው ቀን ውድድር (ስቴጅ 7) ፊሊፕሰን እና ካቬንዲሽን ተከትሎ ሦስተኛ በመውጣት ተስፋ ያለው ተወዳዳሪ መሆኑን አሳይቷል ቢኒ አሁንም የሚኖረው ኤርትራ ውስጥ ነው። በመዲናዋ አሥመራ። ብስክሌት መንዳት በማይሰለቹ እግሮች የተሞላችው ከተማ። “ብስክሌት መንዳት ደማችን ውስጥ ነው” ይላል ቢኒ። “ለመጀመሪያ ጊዜ ብስክሌት ስነዳ ትዝ አይለኝም። ምክንያቱም በጣም ትንሽ ልጅ ነበርኩ።” ግርማይ ታዳጊ ሳለ አሥመራ ውስጥ ኢንተርኔት ካፌ ሊጠቀም ሲመላለስ ብስክሌት ያዘወትር ነበር። ቀጥሎ በከተማዋ በሚካሄዱ ውድድሮች ይሳተፍ ያዘ። ይሄኔ ነው በመልማዮች ዐይን ውስጥ የገባው። “ግርማይ ወደ ዓለም አቀፉ የብስክሌት ማዕከል ሲመጣ የ18 ዓመት ወጣት ነበር” ይላል ስዊዝ የሚገኘው ማዕከል የባለተሰጥዖዎች መልማይ ፈረንሳዊው ዦን-ዣክ ሄንሪ። ሄንሪ እንደሚለው ቢኒያም የመጀመሪያዎቹ ወራት እጅግ ከብደውት ነበር። ባሕሉ፣ አየሩ፣ በታክቲክ የተሞላው ሥልጠና. . . “በጣም ብዙ ነገር አልፎ ነው እዚህ የደረሰው። አሁን ግን የዓለም ቱርን ሊያሸንፍ ይችላል። ሁሌም ፈገግታ አይለየውም። ለሁሉም ነገር ፈገግታ ነው መልሱ። ሕይወትን በፈገግታ ነው የሚያሸንፋት።” ወጣቷ ሰላም አመሃም በትግራይ የነበረውን ጦርነት ሸሽታ ወደ ስዊትዘርላንድ በመምጣት ማዕከሉን ተቀላቅላለች። በጦርነቱ የልጅነት ጓደኞቿን አጥታለች። ነገር ግን ብስክሌት ላይ ወጥታ ማሽከርከር ስትጀምር ሰላም እንደሚሰማት ትገልጻለች። ለአፍሪካውያን የብስክሌት ሕይወት ቀለል አይደለም። ከደቡብ አፍሪካዋ ጆሃንስበርግ የመጡ ነጭ ተወዳዳሪ ቢሆኑ እንኳ። አራት ጊዜ ቱር ደ ፍራንስን ያሸነፈው ክሪስ ፍሩም ተወልዶ ያደገው በኬንያ መዲና ናይሮቢ ነው። ልጅ እያለ ተደብቆ እየወጣ መኪና እየተከተለ ብስክሌት ሲጋልብ ያስታውሳል። አፍሪካ ያልተነካ የብስክሌት ተሰጥዖ ያለባት አህጉር ናት። ይህን ለማወቅ የቢኒያምን አድናቂዎች መጠየቅ ነው። “እሱ እኮ የአፍሪካ ንጉሥ ነው” ይላሉ አንዱ። “ኤርትራ በጦርነት ነበር የምትታወቀው። አሁን ግን ቢኒ አለልን” ይላሉ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ለካናዳ ብሔራዊ ቡድን የተመረጠው ትውልደ ኢትዮጵያዊው እግር ኳስ ተጫዋች [/INST] ትውልደ ኢትዮጵያዊ ሆነው ለሌላ አገር ብሔራዊ ቡድን የሚጫወቱ እግር ኳስ ተጨዋቾች ብዙ አይደሉም። አሊ አሕመድ ከኢትዮጵያ ቤተሰቦች ነው የተገኘው የ22 ዓመት ወጣት ሲሆን፣ በዜግነት ካናዳዊ ነው። ምናልባትም ለካናዳ ብሔራዊ ቡድን ተመርጦ ለመጫወት የመጀመሪያው ትውልደ ኢትዮጵያ ሊሆን ይችላል። አሊ ለአራት ዓመታት ለቫንኩቨር ዋይት ካፕስ ቡድን የተጫወተ ሲሆን፣ በዚህ ዓመት የካናዳ ተስፋ ያለው ምርጥ ወጣት ተጫዋች በሚል ተሸልሟል። ክለቡም ዋንጫ አንስቷል። የአምስት ልጆች እናት የሆኑት ወላጅ እናቱ ሙንተሃ አሊን ጨምሮ ቤተሰባቸው በሙሉ ለኳስ የተለየ ፍቅር አለው። እናት ስለልጃቸው ለቢቢሲ ሲናገሩ “ከልጅነቱ ጀምሮ ኳስ ይወዳል። ታላቅ ወንድሙም እንደዚያው። ሁለቱንም ለልምምድ የኳስ ቡድኖች ዘንድ እወስዳቸው ነበር” በማለት ልጆቻቸው እግር ኳስ አበሯቸው በማደጉ ዋነኛ ትኩረታቸው መሆኑን ይናገራሉ። “እኔም እናቱ ኳስ እወዳለሁ። ኳስ ተጫዋች እንዲሆንልኝ ነበር የምፈልገው። ኳስ የምናየው አብረን ተቀምጠን ነው። ልጆቼ ትምህርታቸውን እና እግር ኳስን ጎን ለጎን እንዲያስኬዱ ነው የማደርገው። ፕሮፌሽናል ተጫዋች ትሆናላችሁ እላቸው ነበር።” እናት ሙንተሃ ለአባታቸው ባላቸው ፍቅር የተነሳ ልጃቸውን በአባታቸው ስም አሊ ብለው የሰየሙት እራሳቸው ናቸው። ናዳ ውስጥ ተወልዶ ያደገው ቀጭኑ እና ጠይሙ አሊ፣ ከልጅነቱ ጀምሮ ከእኩዮቹ ጋር ኳስ ሲጫወት ግሩም ችሎታ ስለነበረው አሰልጣኞቹ ፔሌ እያሉ ነበር የሚጠሩት። “ምንም እንኳን ቀጭን እና ታዳጊ ቢሆንም፣ ኳስ ከያዘ ግን እንደ ወፍ ነው የሚበረው” ይላሉ እናት። ለእግር ኳስ ልዩ ፍቅር ያላቸው ወ/ሮ ሙንተሃ፣ ከልጅነታቸው ጀምሮ ያዳበሩትን የእግር ኳስ ፍቅር ወደ ልጆቻቸው አሸጋግረው ቤተሰቡ ውስጥ የኳስ ነገር ዋነኛ ጉዳይ ነው። “በልጅነቴ ሐረርጌ እያለሁ ኳስ እወድ ነበር። መረብ ኳስም እጫወት ነበር። ጣሊያንም እያለሁ፣ ካናዳም መጥቼ ልጆች ከወለድኩ በኋላም የኳስ ነገር አይሆንልኝም። ግጥሚያዎችም አያመልጡኝም። የጣሊያን ብሔራዊ ቡድን ደጋፊ ነኝ።” የልጃቸው ቡድን እና የሚደግፉት ቡድን ግጥሚያ ሲኖራቸው ጨዋታው እንዲያመልጣቸው አይፈልጉም። ልጆቻቸውም የእናታቸውን ተወዳጅ ቡድን ስለሚያውቁ ጨዋታ በሚኖር ጊዜ ያስታውሷቸዋል። ለቫንኩቨር ዋይት ካፕስ ቡድን ሲጫወት የቆየው አሊ አሕመድ፣ አሁን ከክለብ ባሻገር ለተወለደባት አገር ካናዳ ብሔራዊ ቡድን ለመሰለፍ በቅቷል። ይህም በተለይ ለእናት ሙንተሃ እና ለመላው ቤተሰቡ ከፍተኛ ደስታን ፈጥሯል። “ተወልዶ ላደገበት አገር ለብሔራዊ ቡድን መጫወት ማለት በጣም ትልቅ ዕድል ነው። የእኔ ፍላጎት እንኳ ከዚያም በላይ ነው። ለአውሮፓ ክለብ ፈርሞ እንዲጫወት ነው የምመኘው። በሮናልዶ ደረጃ ደርሶ ማየት ነው ህልሜ” በማለት ልጃቸው ከዚህ ባሻገር በዓለም ታላላቅ የእግር ኳስ መድረኮች ላይ ታላቅ እንዲሆን ምኞታቸው ነው። ለክለቡ ቫንኩቨር ዋይት ካፕስ ሲጫወት ጀምሮ በካናዳ እግር ኳስ ተመልካች ዘንድ እውቅናን ያገኘው አሊ፣ በአገሪቱ ውስጥ ከሚጠቀሱ እና በመገናኛ ብዙኃን በተደጋጋሚ ስማቸው ከሚነሳ የእግር ኳስ ተጫዋቾች መካከል አንዱ ነው። “እዚህ ልጄ በጣም ታዋቂ ነው። ሚዲያ ላይም በጣም ዝነኛ ነው” የሚሉት እናት ሙንተሃ የልጃቸው ጨዋታ እንዲያመልጣቸው አይፈቅዱም። አሊ ጨዋታ ሲኖረውም ብዙ ጊዜ ከቶሮንቶ ቫንኩቨር ድረስ እየሄዱ ስታዲየም ተገኝተው ጨዋታውን ይመለከታሉ። ካልቻሉ ደግሞ ከልጆቻቸው ጋር ቤታቸው ሆነው ግጥሚያውን ይከታተላሉ። “እንኳንስ የልጄን ጨዋታ እና የምወዳቸው ቡድኖች ጨዋታም አያመልጠኝም” ብለዋል ኳስ አፍቃሪዋ የአሊ እናት ወ/ሮ ሙንተሃ ለቢቢሲ። በዓለማችን ካሉ ታላላቅ የእግር ኳስ ብሔራዊ ቡድኖች መካከል አንዱ የሆነው የካናዳ ቡድንን ለመቀላቀል የቻለው በቤተሰቦቹ ትውልደ ኢትዮጵያዊው አሊ አሕመድ፣ ከዚህም ባሻገር በእግር ኳሱ መድረክ ላይ ጎልቶ የመታየት ፍላጎት አለው። እናቱ ወ/ሮ ሙንተሃ እንደሚሉት ለካናዳ ብሔራዊ ቡድን መሰለፉ አንድ ትልቅ ስኬት ሆኖ፣ በቀጣይ ደግሞ በዓለማችን ካሉ ታላላቅ የአውሮፓ የእግር ኳስ ክለቦች ጋር ተሰልፎ የመጫወት ህልም አለው። ይህ ደግሞ ህልም ብቻ ሳይሆን እውን ሊሆን የሚችል እንደሆነ እናቱ ያምናሉ፤ ቢቢሲ አሊን በማግኘት ለካናዳ ብሔራዊ ቡድን ለመሰለፍ መብቃቱን እና የወደፊት ዕቅዱን ለመጠየቅ ያደረገው ጥረት አልተሳካም። እግር ኳስ ከፍተኛ ገንዘብ የሚፈስበት የስፖርት ዘርፍ በሆነበት በዚህ ጊዜ የአሊ ቤተሰብ ከዚህ ገቢ ምን ያህል ተቋዳሽ እንደሆነ የተጠየቁት እናት ሙንተሃ ነገሩን በሳቅ ማለፍ መርጠዋል። “ዋናው ነገር ገንዘብ ብቻ ሳይሆን ልጄ የሚፈልገው እና እኔም የምፈልገው ደረጃ ላይ ሲደርስ ማየት ነው። ይህ ደግሞ ከገንዘብ በላይ ነው። ሌላው ከዚያ በኋላ ነው የሚመጣው።” የካናዳ ብሔራዊ የእግር ኳስ ቡድን ለዚህ ዓመት የኮንካካፍ ውድድር ተሰላፊ የሚሆኑ ተጫዋቾችን ለመምረጥ ባለፈው ግንቦት ወር ባወጣው የ53 ዕጩዎች ቀዳሚ ዝርዝር ውስጥ አሊ ተካቶ ነበር። ከዚያም ሰኔ ላይ የተደረገውን ማጣራት በማለፍ ከመጨረሻዎቹ የብሔራዊ ቡድኑ 23 ተጫዋቾች መካከልም ተካቷል። አሊ ለካናዳ ብሔራዊ ቡድን በመሰለፍ የመጀመሪያውን ጨዋታ ያደረገው ከሁለት ሳምንት በፊት ከጓደሉፕ ጋር በተደረገው ግጥሚያ ነበረ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ታዋቂው ጋዜጠኛ፣ ደራሲ እና ገጣሚ ነቢይ መኮንን አረፈ [/INST] የአዲስ አድማስ ጋዜጣ ዋና አዘጋጅ የነበረው ታዋቂው ጋዜጠኛ እና ደራሲ ነቢይ መኮንን ባደረበት ህመም ምክንያት ማረፉን ጋዜጣዋ እና የቅርብ ወዳጆቹ ተናገሩ። የቅዳሜ ዕለት ተወዳጅ ጋዜጣ የነበረችውን አዲስ አድማስ ጋዜጣን ከመሠረቷት መካከል አንዱ የነበረው ነቢይ ጋዜጣዋን እስከ ህልፈቱ ድረስ በዋና አዘጋጅነት ሲመራ ቆይቷል። ነቢይ መኮንን ከጋዜጣዋ ዋና አዘጋጅነት በሻገር በድንቅ የግጥም ሥራዎቹ፣ ቀልብን በሚይዙ የድርሰት ጽሑፎቹ እና ተወዳጅ በሆኑት የትርጉም ሥራዎቹ አድናቆትን አትርፏል። ነቢይ መኮንን ህመም አጋጥሞት የህክምና ክትትል ሲያደርግ መቆየቱን ጋዜጣው አዲስ አድማስ በፌስቡክ ገጹ ላይ አስፍሮ፣ ረቡዕ ሰኔ 26/2016 ዓ.ም. ረፋድ ላይ ሕይወቱ ማለፉን ገልጿል። በአዳማ ተወልዶ ያደገው ገጣሚ፣ ተርጓሚና ደራሲ ነቢይ መኮንን ትምህርቱን የተከታተለው በዚያው ናዝሬት (አዳማ) አጼ ገላውዲዮስ ትምህርት ቤት ነው። ከአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በኬሚስትሪ ትምህርት የተመረቀ ቢሆንም በጋዜጠኝነት፣ በተርጓሚነት እና በደራሲነት በርካታ ሥራዎችን ለአንባቢያን አበርክቷል። የአዲስ አድማስ ዋና አዘጋጅ የነበረው ነቢይ መኮንን በጋዜጣው ላይ በየሳምንቱ በተረት እና ምሳሌ እያዋዛ በሚጽፋቸው ርዕሰ አንቀጾች ይታወቃል። የአዲስ አድማስ ዋና አዘጋጅ የነበረው ነቢይ ከዓመታት በፊት “ባለጉዳይ” የተሰኘ ተወዳጅ የቴሌቪዥን ድራማ ለዕይታ ከማብቃቱም በላይ በትወናም ተሳትፏል። የእዚህ ተከታታይ የቴሌቪዥን ድራማ ጭብጥ ከመሬት ጋር የተያያዘ የሙስና ጉዳይ ሲሆን፣ ታዋቂዎቹ አበበ ባልቻ እና ፈቃዱ ተክለማሪያም እና ፍቅርተ ጌታሁንን ጨምሮ ራሱ ነቢይ መኮንን እና ሌሎችም ታዋቂ ተዋንያን ተሳትፈውበታል። ይህ ተከታታይ ድራማ በኢትዮጵያ ቴሌቪዥን 10 ዓመታት በኋላ በድጋሚ ሲታይ አድናቆትን አግኝቶ ነበር። ነቢይ “ናትናኤል ጠቢቡ” እና “ጁሊየስ ቄሳር” የተሰኘ ተውኔቶችንም ተርጉሞ ለመድረክ አቅርቧል። ከሁሉም በላይ ገጣሚ ነኝ የሚለው ነቢይ ባለካባ እና ባለዳባ በተሰኘው ተውኔት ላይም በትወና ተሳትፏል። የአዲስ አድማስ ጋዜጣን ለረዥም ጊዜ በዋና አዘጋጅነት የሠራው ነቢይ ገጣሚ እና ተርጓሚም ነበር። “ስውር ስፌት” የተሰኘ የግጥም መድብል በሁለት ቅጽ ለንባብ አብቅቷል። በደርግ ዘመን በኢህአፓ አባልነት ለ10 ዓመታት የታሰረው ነቢይ፣ በእስር ቤት እያለ ‘ጎን ዊዝ ዘ ዊንድ’ የተሰኘውን ታዋቂ ረጅም ልቦለድ መጽሐፍን ‘ነገም ሌላ ቀን ነው’ በሚል ወደ አማርኛ ተርጉሞ ለንባብ አብቅቷል። ነቢይ ‘ነገም ሌላ ቀን ነው' የተሰኘውን ዳጎስ ያለ መጽሐፍ እስር ቤት ሳለ ነበር የተረጎመው። ይህንንም የትርጉም ሥራውን በሲጋራ ወረቀት ላይ እየጻፈ በድብቅ ከእስር ቤት በማስወጣት በመጨረሻ ሲፈታ መታተሙን በሕይወት እያለ ተናግሯል። ሁለገብ የሥነ ጽሁፍ ሰው የሆነው ነቢይ በ1970ዎቹ መጨረሻ ለህትመት የበቃው ይህ መጽሐፍ የመጀመሪያ ዕትም በሳንሱር ምክንያት መግቢያው እና አንዳንድ ሃሳቦቹ ተቆራርጠው የታተመ ቢሆንም፤ ዳግም ለህትመት ሲበቃ ግን ያልታተመው መግቢያው ታክሎበት በአዲስ መልክ ታትሟል። ነቢይ “የኛ ሰው በአሜሪካ” - የተሰኘ የጉዞ ማስታወሻው በአዲስ አድማስ ጋዜጣ ላይ በተከታታይ ሲወጣ ቆይቶ፣ ኋላ ላይ በመጽሐፍ ተዘጋጅቶ ለህትመት የበቃ ሌላኛው ሥራው ነው። ይህ መጽሐፍ በአሜሪካ በሚኖሩ ዳያስፖራ ኢትዮጵያውያን ሕይወት ላይ ያተኮረ ነው። ሌላው ለንባብ የበቃው የነቢይ መጽሐፍ “የመጨረሻው ንግግር” የተሰኘ ሲሆን “ዘ ላስት ሌክቸር” የሚለው መጽሐፍ ትርጉም ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>>‘የጠፉ መጽሐፍት አዳኙ’ ኤልያስ ሜክሲኮን እስከ ወዲያኛው ይሰናበታት ይሆን? [/INST] ኤልያስ ገብረማሪያም ንባብ በሚያዘወትሩ አዲስ አበቤዎች ዘንድ የሚታወቅ ስም ነው። ዋቢ ሸበሌ ሆቴልን አለፍ እንዳሉ ነጠላ ጫማ የተጫማ ባለ‘ድሬድ’ ፀጉር ጎልማሳ ከተመለከቱ እሱ ኤልያስ ነው። “ሜክሲኮ አምደ መጻሕፍት” ሲል የሰየማት እና ባለ አስራ አንድ ወለሉን ሸበሌ ሆቴልን ሽቅብ የምትመለከተው የመጽሐፍት መደብሩ ላለፉት አስር ዓመታት ከሜክሲኮ መልኮች አንዷ ነበረች። ኤልያስ ጋር ተፈልጎ የማይገኝ የድሮ መጽሐፍ አለመኖሩን ቢቢሲ ያነጋገራቸው ደንበኞቹ ይገልጻሉ። ከአገርኛ የሥነ ጽሑፍ ሥራችዎች እስከ ብሉይ (classical) የሩሲያ ልቦለዶች ድረስ ከኤሊያስ መደርደሪያ ላይ አይታጡም። ከዘመን አይሽሬዎቹ የኩራዝ አሳታሚ ውጤቶች እስከ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ፕሬስ የአካዳሚ መጽሐፍትም ይገኛሉ። የማስታወቂያ ሰሌዳ ተጎራብታ የምትገኘው መደብር የመጽሐፍ መሸጫ ብቻ አልነበረችም። “ሜክሲኮ አምደ መጽሐፍት” ከዘመድ ወዳጅ ጋር መገናኛ፣ አዳዲስ ሰው መተዋወቂያም ጭምር ነበረች። ቦታዋ ይህ ነው የሚባል አካልን ማሳረፊያ ስፍራ ወይም ወንበር የላትም። በጣት የሚቆጠሩ ደንጋዮች ናቸው እንደ ወንበር የሚያገለግሉት። ኤልያስም ሆነ እሱን ብለው የሚመጡ ወዳጆቹ እና ጓደኞቹ የሚቀመጡት በእነዚሁ ድንጋዮች ላይ ነው። ይህ ወንበር አልባነት የኤሊያስን ወዳጆች በመደብሩ ዙሪያ ሰዓታትን ከማሳለፍ አላገዳቸውም። የኤሊያንስን ቦታ ከሚያዘወትሩት ወዳጆቹ መካከል ደራሲ ኤልሳ ሙሉጌታ አንዷ ናት። “ሐምራዊ ተረኮች” የሚል መጽሐፍ ደራሲዋ፣ ከኤልያስ ጋር ትውውቃቸው የሚጀምረው በ2007 ዓ.ም ነው። ከዚያ ወዲህ ወዳጅነታቸው እንደቀጠለ ኤልሳ ሙሉጌታ ለቢቢሲ ትናገራለች። ከመጽሐፍ መድብሩ ጋር ጥብቅ ቁርኝት ካላቸው ሰዎች መካከል አንዷ ኤልሳ ናት። ኤልሳ ስለመድብሩ ስታወራ፤ “[ሜክሲኮ አምደ መጽሐፍት] መቀጣጠሪያችን ነው። ሰው ‘ሜክሲኮ ነኝ’ ካለኝ ብዙ ጊዜ ኤልያስ ጋር ጠብቁኝ እላለሁ” ትላለች። ኤልያስ (Mexico Book Corner) ማን ነው? ኤልያስ 36 ዓመቱ ነው። ኤልያስ እና ሜክሲኮ የሚባለውን የአዲስ አበባን አካባቢ ለያይቶ ማየት አይቻልም። ከውልደቱ ጀምሮ ኤልያስ እና ሜክሲኮ ለሦስት አስርት ዓመታት አልተነጣጠሉም። የተወለደው ከሸበሌ ጀርባ፣ ትምህርቱን የጨረሰው ደግሞ ከሸበሌ ወረድ ብሎ ተግባረ ዕድ ፖሊ ቴክኒክ ኮሌጅ ነው። ከተግባረ ዕድ በሚካኒካል ኢንጂነሪንግ ተመርቆ ጋራዥ ውስጥ ተቀጥሮ ሠርቷል። የጋራዥ ሥራው ግን ከልቡ አልደረሰም። ከቢቢሲ ጋር በነበረው ቆይታ “ራሴን የማዝበት ሥራ ነበር የምፈልገው” ሲል በወቅቱ የነበረውን ስሜት ያስታውሳል። ኤልያስ ከአሥር ዓመት ገደማ በፊት የጋራዥ ሥራውን ካቆመ በኋላ ያመራው ወደ መጽሐፍ መደርደሪያው ነው። ኤልያስ ሊያነባቸው የገዛቸው 40 መጽሐፍት ተደርድረዋል። በ20ዎቹ አጋማሽ የነበረው ጎረምሳው ኤልያስ ለንግድ ሳይሆን ለንባብ የገዛቸውን መጽሐፍቶች ይዞ ወደ መንገድ ወጣ። “ድንገት አርባ መጽሐፍት ነበሩኝ በቃ ይዣቸው ወጣሁኝ” ሲል ከአሥር ዓመት በፊት የደረሰበትን ውሳኔ ያነሳል። “ሜክሲኮ አምደ መጽሐፍት (Mexico Book Corner)” ሲል የሰየማትን የመጽሐፍት መደብርን ከፈተ። ለሽያጭ ይዟቸው ከወጣቸው መጽሐፍት መካከልም በ45 ብር የገዛውን የአዳም ረታን “ግራጫ ቃጭሎች” በ40 ብር እስካሁን ለሚያስታውሳት ሰብለ ለተባለች ደንበኛው ሸጠ። ይህ ግብይት ለኤልያስ የሚታመን አልነበረም። “ስወጣ ሰው ይገዛኛል ብዬ ጠብቄ አልነበረም” ይላል። ከግራጫ ቃጭሎች ሽያጭ በኋላ ግን ‘ራሳታው’ ኤልያስ እና መጽሐፍቱ የዋቢ ሸበሌ ጎረቤት የሜክሲኮ መልክ ሆኑ። የጠፉ መጽሐፍትን የሚሹ አንባቢያን ከሚያዘወትሯቸው መደብሮች መካከል የኤልያስ “ሜክሲኮ አምደ መጽሐፍት” አንዱ ነው። የኤልያስ ደንበኛ እና ወዳጅ የሆነቸው ጽጌሬዳ ጎንፋ “እሱ ጋር የለም የሚባል መጽሐፍ የለም። ገበያ ላይ በቀላሉ የማናገኛቸው መጽሐፍት እሱ ጋር እንኳን ባይኖር ከየትም፣ ከየትም ብሎ ያመጣል” መጽሐፍት አዳኙ ኤልያስ መጽሐፍት ምን ከገበያ ቢጠፉ ከኤሊያስ ግን ሊሰወሩ አይቻላቸውም። “መጽሐፍ እግር አለው” የሚለው ኤልያስ መጽሐፍትን በተለያ መንገድ እንደሚያገኛቸው ይገልጻል። መጽሐፍ ፍለጋ ከአዲስ አበባ ወጥቶ ክልል ድረስ ተጉዟል። ከሁሉም በላይ ግን ሰው ቤት ሄዶ መጽሐፍ መግዛት “በጣም አስደሳች ነው” ይላል። መጽሐፍ ቤታቸው ድረስ ሄዶ ከገዛቸው ግለሰቦች መካከል፤ ጋሽ ወንድሙ ነጋሽ ደስታ አንዱ ናቸው። ጋሽ ወንድሙ ተርጓሚ ናቸው። የዊልያም ሼክስፒርን ሥራዎች ወደ አማርኛ ተርጉመዋል። አንድ ቀን ጋሽ ወንድሙ ወደ ኤልያስ መደብር ጎራ አሉ፤ ድንጋይ ላይ ተቀምጠው ያገኟቸውን ኤልያስ እና ጓደኞቹን “ኑ ለሰዎች መጽሐፍቶቼን ላስተላልፍ። ብር አልቸገረኝም ከፈለጋችሁ ግን ትገዙኛላችሁ” ብለው ወደ ቤታቸው ወሰዷቸው። ኤሊያስ “ጋሽ ወንድሙ ቤት በመጽሐፍ የተሞላ ግድግዳ ነው የጠበቀኝ” ይላል። ኤልያስ እና ጓደኞቹ ከተርጓሚው የመጽሐፍት መደርደሪያ ላይ ቀልባቸው ያረፈባቸውን መጽሐፍት ይዘው ወጡ። መጽሐፍቱን “ለሰዎች አስተላለፍን እንጂ ገዛን አንልም” ሲል ይናገራል። ኤልያስ ላለፉት አሥር ዓመታት መጽሐፍትን ከግለሰቦች እየገዛ ለአንባቢያን በመሸጥ ላይ ቢገኝም “እራሴን እንደ ነጋዴ አልቆጥርም” ባይ ነው። ይህ አስተያየት የእሱ ብቻ ግን አይደለም። በደንበኞቹም ዐይን ኤልያስ “ነጋዴ” አይደለም። ይህን ሀሳብ ከሚጋሩት ግለሰቦች መካከል ሱራፌል አየለ አንዱ ነው። ኢትዮጵያውያኑን ሱራፌል እና ኤልያስን ያስተዋወቃቸው ሩሲያዊው ደራሲ ሊዮ ቶልስቶይ ነው። ከዓመታት በፊት ሱራፌል የሊዮ ቶሊስቶይ ብሉይ ልቦለድ “አና ካረኒና” ኤልያስ ጋር እንደሚገኝ ሰምቶ ወደ ሜክሲኮ ያቀናል። ኤልያስም አላሳፈረውም የቶልስቶይን መጽሐፍ በ200 ብር ሸጠለት። “በወቅቱ ለመጽሐፍ 200 ብር ውድ ዋጋ ነበር” የሚለው ሱራፌል የተጠየቀውን ገንዘብ ለመክፈል ግን አላቅማም። ሱራፌል እና ኤልያስ ገዢ እና ሻጭ ሆነው ቢተዋወቁም ሱራፌል ግን “ኤሊያስን እንደ ነጋዴ ተመልክቼው አላውቅም” ይላል። “በእኔ እምነት ኤልያስ እየሠራ ያለው የነፍስ ሥራ ነው ብዬ ነው የማስበው” ሲል ያክላል። ለደንበኞቹ የኤልያስ አንባቢነት ከነጋዴነቱ ያይላል። የሚሸጣቸውን መጽሐፍት ኤልያስ ያውቃቸዋል። አንብቧቸዋልም። ጽጌሬዳ “ኤልያስ አንባቢ ነው፣ ብዙ ጊዜ መጽሐፍ ስንፈልግ መጽሐፍ የሚሹጡት ሰዎቸ የመጽሐፍቱን ይዘት አያውቁትም። ዋጋም የሚቆርጡላቸው በእጃቸው ከሚይዙት ወረቀት ተነስተው ነው፤ እሱ [ኤልያስ] ግን መጽሐፍትን ስለሚያወቃቸው፣ ስለሚያነባቸውም ጭምር ዋጋቸውን ያውቃል” ስትል ታስረዳለች። ኤልያስ ጋር ያቀና አንባቢ ስለ መጽሐፍ አውርቶ፣ ተወያይቶም እንጂ መጽሐፍ ገዝቶ ብቻ አይመለስም። ኤልያስ ይህን ሥራ ከጀመረ ከስድስት ዓመታት በኋላ ከአራት ዓመት በፊት መሆኑ ነው፤ አንድ ውሳኔ ላይ ይደርሳል። ውሳኔው ከዚህ ሥራ መውጣት እንደማይችል ያስገነዘበው ነበር። ኤሊያስ ሥራውን ሲገልጽ “ሕይወቴ ነው ከዚህ ውስጥ ልወጣ እንደማልችል የወሰንኩት የዛሬ አራት ዓመት ነው” ይላል። “በአማርኛ የተጻፈው የአስማት መጽሐፍ” ኤልያስ የአንድ ብላቴና ዕድሜን ባሳለፈበት ጊዜ ለቁጥር የሚያዳግቱ መጽሐፍትን ገዝቷል፤ ለአንባቢዎቹም ሸጧል። ከመጽሐፍት በተጨማሪም መልሶ አይሽጣቸው እንጂ ሰዎች የዕለት ውሏቸውን ያሰፈሩባቸውን ማስታወሻዎች እና መንግሥታዊ ሰነዶቸን ገዝቷል። አንድ ቀን የአስማት መጽሐፍ የሚፈልግ ሰው ወደ ኤልያስ መደበር ጎራ አለ። ሰውዬው ለኤሊያስ ያቀረበለት ጥያቄ “የአስማት መጽሐፍ አለህ ወይ?” የሚል ነበር። ኤልያስ የአስማት መጽሐፍ ባይኖረውም መደርደሪያው ላይ ከተቀመጡት መጽሐፍት መካከል ለአስማት ይቀርባሉ ያላቸውን የባህል ሕክምና መጽሐፍትን አሳየው። ግለሰቡ ግን የሚፈልገውን መጽሐፍ ኤልያስ ካሳየው መጽሐፍት መካከል አላገኘውም። ግለሰቡ ደጅ መጠናቱን፣ ኤልያስም ሌላ መጽሐፍ ማሳየቱን አላቆሙም። እስካሁን ግን የተባለው የአስማት መጽሐፍ አልተገኘም። ኤልያስ ከአስማት መጽሃፍ ፈላጊው ጋር ያለውን ገጠመኝ፤ “እሱ እርግጠኛ ነው፣ ዘመናዊ መጽሐፍ በአማርኛ የተዘጋጀ የአስማት መጽሐፍ መኖሩን። እኔ ግን በእውነት አላውቅም። እስካሁን አግኝቼውም አላውቅም” ሲል ያስታውሳል። ምናልባት ኤልያስ እስካሁን ለማግኘት ያዳገተው ይህ በአማርኛ ተጻፈ ነው የተባለው የአስማት መጽሐፍ ብቻ ሳይሆን አይቀርም። ሜክሲኮ እምብርት ከሚያቀርበው የጠፉ መጽሐፍት ሽያጭ በተጨማሪ ሌሎች መጽሐፍ ሻጮች የተካተቱበት የጠፉ መጽሐፍት ዓውደ ርዕይ ያዘጋጃል። “እግረ መንገድ” የተሰኘ ስያሜ ያለው ዓውደ ርዕይ እስካሁን ለ12 ጊዜያት ያህል ተካሂዷል። ኤልያስ “ያኖረኛል” የሚለው ሥራው ብቻ ሳይሆን ነፍሱ የሚደረሰትበት የመጽሐፍ ሽያጭ አሁን “ችግር” ውስጥ መግባቱን ይገልጻል። መጽሐፍ መጻፍ፣ ማሳተም እና መሸጥ፤ “ነገሮች ተደራርበው የወረቀት ነገር ገንዘብም ግሽበትም ተደራርቦ ትንሽ ወስብስብ አድርጎታል” ይላል። ሰዉም የሚገዛው በቀጥታ “ጥቅም አገኝበታለሁ” የሚላቸውን ዓይነት መጽሐፍት መሆኑንም ያክላል። ኤልያስ ጥቅም ተኮር የሚላቸው መጽሐፍት የመንጃ ፈቃድ ማስተማሪያ፣ የምግብ ዝግጅት፣ ስለ እርግዝና እና የመሳሰሉትን መጽሐፍትን ነው። በዚህ መካከል በእንቀርት ላይ ጆሮ ደግፍ እንዲሉ ከሳምንት በፊት ሐሙስ ኅዳር 20/2016 ዓ.ም. ለኤልያስ መጥፎ ቀን ነበር። ከቸርቸር ጎዳና በሚጀምረው የእግረኛ መንገድ ማስፋፊያ ምክንያት ኤልያስ በመጽሐፍ የታጨቀችውን መደርደሪያ ሱቁን እንዲያፈርስ ቀጭን ትዕዛዝ ተሰጠው። እንደተባለው መደብሩን ለማፍረስ መጽሐፍቱን ወደ ካርቶን መክተት ጀመረ። ኤልያስ የሐሙስ ኅዳር 20 ሌሊትን ያነጋው እንቅልፍ በዐይኑ ሳይዞር ተቀምጦ እንደሆነ ይናገራል። ከበሰለለ፣ ንዴት እና ቁጭት በተቀላቀለበ ድምጽ የሚያወራው ኤልያስ አሁን መጽሐፍቱን በካርቶን ሸክፎ የአሥር ዓመት ጎረቤቱ ከሆነው ዋቢ ሸበሌ ግድግዳ ጋር አስጥግቷቸዋል። ስለ ሁኔታው የመንግሥት ኃላፊዎችን ማናገሩን የሚገልጸው ኤልያስ “ትንሽ ታገስ” የሚል ምላሽ ማግኘቱን ይገልጻል። “የእግረኛ መንገዱ ሲጠናቀቅ ወደ ቀድሞ ቦታዬ እመለሳለሁ” የሚል ተስፋ ያለው እና በርካቶችን “እያገለገልኩ ነው” የሚለው ኤልያስ “በምሠራው ሥራ እጠቅማለሁ” ይላል። /s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ገንዘብ የመግዛት አቅም መዳከም ምንድነው? ጥቅም እና ጉዳቶቹስ? [/INST] የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ መንግሥት የአገሪቱ የውጭ ምንዛሪ ግብይት ተመን በገበያ ሥርዓት እንዲመራ መወሰኑን ተከትሎ የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ሥርዓት ከዛሬ ሐምሌ 22/2016 ዓ.ም. ጀምሮ መሻሻሉን አስታውቋል። ብሔራዊ ባንክ በመግለጫው የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ማሻሻያው በአዲሱ የውጭ ምንዛሪ መመሪያ መሠረት የሚተገበር ይሆናል ብሏል። የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ሥርዓቱ የውጭ ምንዛሪ ተመን በባንኮች እና በደንበኞቻቸው መካከል ወደሚወስንበት የገበያ ሥርዓት ይሸጋገራል ያለ ሲሆን፤ በዚህ ውስጥ የባንኩ ሚና ገበያውን ማረጋጋት ላይ ያተኮረ እንደሚሆንም ተገልጿል። ውሳኔው የብርን የመግዛት አቅም የሚያዳክም ነው። ይህንን ውሳኔ ተከትሎ መንግሥታዊው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ በአሜሪካ ዶላር መግዣ እና መሸጫ ዋጋ ላይ የ17 ብር ጭማሪ አደርጓል። ባለፈው ሳምንት አርብ ባንኩ አንዱን የአሜሪካ ዶላር ሲሸጥ የነበረው 58.63 ብር የነበረ ሲሆን ዛሬ ወደ 76.23 ብር ከፍ ብሏል።ለመሆኑ የገንዘብ መግዛት አቅም መዳከም ምንድን ነው?አንድ አገር መገበያያ ገንዘብ ከዋና ዋና የውጭ አገራት ገንዘቦች በተለይም ከአሜሪካን ዶላር አንጻር የነበረው ዋጋ ሲቀንስ የመግዛት አቅሙ ቀንሷል ይባላል።ለምሳሌ ያህል አንድ ዶላር ይመነዘርበት ከነበረበት 57 ብር ወደ በ76 ብር መመንዘር ከጀመረ የብር መግዛት አቅም ተዳክሟል ይባላል።በርካታ አገራት ፍላጎት እና አቅርቦትን ለመቆጣጠር የመገበያያ ገንዘባቸውን ያዳክማሉ። የገንዘብ የመግዛት አቅም መዳከም ጥቅሞች የገንዘብ የመግዛት አቅም ሦስት ዋና ዋና ጥቅሞች አሉት።የወጪ ንግድን ያሳድጋልበወጪ ንግድ እና ገቢ ንግድ መካከል ያለውን ልዩነት ያጠባል አገራት የገንዘብ የመግዛት አቅምን የሚቀንሱበት ዋነኛው ምክንያት የወጪ እና ገቢ ንግዳቸውን መካከል ያለውን ልዩነት ለማጥበብ በሚል ነው። የገንዘብ የመግዛት አቅምን በመቀነስ ለወጪ ንግድ ሚቀርቡ ምርቶችን ዋጋ መቀነስ የሚቻል ሲሆን፣ ይህም በዓለም አቀፍ ገበያ ተወዳዳሪነትን ያሳድጋል። በሌላ በኩል ደግሞ ከውጭ የሚገቡ ምርቶች ዋጋ ይጨምራል። ይህም ተጠቃሚዎች ከውጭ ከሚገቡ ምርቶች ይልቅ የአገር ውስጥ ምርቶችን እንዲገዙ እንደሚገፋፋ ይታመናል። በአገር ውስጥ ያለው የገንዘብ ፍሰት መጨመር ደግሞ የአንድን አገር ኢኮኖሚ የሚያነቃቃ እንደሚሆን የምጣኔ ሐብት ባለሙያዎች ይስማማሉ። በዋጋ መዳከም ምንያት በሚፈጠር የዋጋ መርከስ ምክንያት የወጪ ንግድ ሲጨመር ወደ አገር ውስጥ የሚገቡ ምርቶች ደግሞ በተቃራኒው ዋጋቸው ስለሚጨምር፤ ለገቢ ምርቶች ያለው ፍላጎት ይቀንሳል። የዚህ ሁሉ ድምር ውጤት ደግሞ በገቢ እና በወጪ ንግድ መካከል ያለውን ልዩነት ያጠባል። አገራት ያለባቸው ውጭ ዕዳ ከፍተኛ ከሆነ እና እድገታቸውን ከተፈታተነ የገንዘብ የመግዛት አቅም ማዳከምን ሊተገብሩ ይችላሉ። የገንዘብ የመግዛት አቅምን መቀነስ በረዥም ጊዜ ዕዳቸውን የመክፈል አቅማቸውን ያሳድግላቸዋል። ለምሳሌ ያህል አንድ አገር ባለባት የውጭ ዕዳ ምክንያት በየወሩ ሁለት ሚሊዮን ዶላር ወለድ የምትከፍል ከሆነ የአገሪቱን ገንዘብ የመግዛት አቅምን በመቀነስ የወለድ መጠኑን መቀነስ ይቻላል። በዚህ አካሄድ ግን ከቦንድ ጋር ከተያያዙ ብድሮች ጋር ውጤታማ አይሆንም። ምክንያቱም የገንዘብ የመግዛት አቅም መቀነስ ይህን መሰሉን ብድር የመመለስ ዋጋን ይጨምረዋል። የገንዘብ የመግዛት አቅም መዳከም ጎጂ ጎኖች የገንዘብ የመግዛት አቅምን በጊዜ ሂደት የምርቶችን እና የአገልግሎቶችን ዋጋ ሊጨምር ይችላል። ዋጋ ጭማሪው ግን በገቢ ምርቶች ውድድር እና በፍላጎት መጠን ላይ ይወሰናል። የገንዘብ የመግዛት አቅም መዳከም የወጪ ንግድን በማሳደግ የአገር ውስጥ ጠቅላላ ምርት (ጂዲፒ) እና ዋጋ ንረትን ይጨምራል። አምራቾች ከውጭ የሚያሰግቡት ጥሬ ዕቃ ዋጋው ስለሚጨምር የምርቶቻቸውን ዋጋ ለመጨመር ይገደዳሉ። ዋናው ከገንዘብ የመግዛት አቅም ጋር መዳከም ጋር የሚያያዘው ጉዳይ የገበያ አለመረጋጋት ነው። የኢኮኖሚው አቅጣጫ በግልጽ ስለማይታወቅ በፍላጎት እና በአቅርቦት ላይ አለመረጋጋጥ ይፈጥራል። ይህም ኢኮኖሚያዊ ወድቀትን ሊያስከትል እንደሚችል ይታመናል። የገንዘብ የመግዛት አቅምን በማዳከም የሚታወቁ አገራት ቻይና የአገር ውስጥ ጠቅላላ ምርትቷን ለማሳደግ የገንዘብ የመግዛት አቅምን አዳክማለች። ከዚያወዲህ በዓለም ንግድ እንቅስቃሴ ውስጥ ተጽዕኖ ፈጠሪ ለመሆን በቅታለች። እአአ በ2016 የተደረገውን የአሜሪካ ፕሬዝዳንታዊ ምርጫ ተከትሎ ገንዘቧን በተመለከተ ውሳኔ እንደምታስተላልፍ አስታውቃ ነበር። ከአሜሪካ ዶላር አንጻር የቻይናው ዩዋን ያለውን አቅም ለማሳደግ የተያዘውን ዕቅድ ከግምት በማስገባት ፕሬዝዳንት ዶናልድ ትራምፕ በቻይና ምርቶች ላይ ከፍተኛ ታሪፍ ጫኑ። ግብፅ በ2016 (እአአ) መገበያያ ገንዘቧ ከዶላር አንጻር በ14 በመቶ እንዲዳከም አደረገች። ይህም የትይዩ ገበያውን እንቅስቃሴ ለመግታት ያለመ ነበር። ጥቁር ገበያው ግን በግብፅ ፓውንድ እና በአሜሪካ ዶላር መካከል ያለውን የመግዛት አቅም ይበልጥ በማስፋት ምላሽ ሰጥቷል። በዚህም አገሪቱ ያሰበችውን ያህል ውጤት አግኝታለች ለማለት አይቻልም። ከኢትዮጵያ አንጻርም ውሳኔው ምን ውጤት እንደሚያመጣ በሂደት የሚታይ ቢሆንም፣ በርካቶች አሁን ያለውን የሸቀጦች የዋጋ ውድነት ሊያባብሰው ይችላል የሚል ስጋት አላቸው። ዓለም አቀፍ የገንዘብ ተቋማት አገሪቱን ይህንን እርምጃ እንድትወስድ ለዓመታት ግፊት ሲያደርጉ ቢቆዩም ተቀባይነት ሳያገኝ ቆይቶ ነበር። በጦርነት እና በዓለም አቀፋዊ ሁኔታዎች ምክንያት በአገሪቱ ተፈጠረውን ውጭ ምንዛሪ እጥረት ችግር እንዲሁም ታይቶ በማይታወቅ የዋጋ ንረት የተዳከመውን ምጣኔ ሀብት ለመደገፍ መንግሥት የተለያዩ እርምጃዎችን እየወሰደ ነው። ይህ የውጭ ምንዛሪ ግብይት በገበያ ሥርዓት እንዲተመን የሚያደርገው ውሳኔም የተከታታይ ማሻሻያዎቹ አንድ አካል ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> “አዲሱ የውጭ ምንዛሪ ገበያ ‘እንኳን ደስ አላችሁ’ የሚያስብል አይደለም” ክቡር ገና [/INST] የኢትዮጵያ መንግሥት የውጭ ምንዛሪ ግብይት ተመን በገበያ ሥርዓት እንዲመራ ወስኗል። ይህን ተከትሎ የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ሥርዓት ከሰኞ ሐምሌ 22/2016 ዓ.ም. ጀምሮ ተሻሽሏል። ብሔራዊ ባንክ በሰጠው መግለጫው የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ማሻሻያው በአዲሱ የውጭ ምንዛሪ መመሪያ መሠረት የሚተገበር ይሆናል ብሏል። የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ሥርዓቱ የውጭ ምንዛሪ ተመን በባንኮች እና በደንበኞቻቸው መካከል ወደሚወስንበት የገበያ ሥርዓት ይሸጋገራል ያለ ሲሆን፤ በዚህ ውስጥ የባንኩ ሚና ገበያውን ማረጋጋት ላይ ያተኮረ እንደሚሆን ተገልጿል። ይህ አዲሱ የፖሊሲ ትግበራ በርካቶችን እያነጋገረ ሲሆን፣ የምጣኔ ሀብት ባለሙያዎች እና የፖለቲካ ሰዎችም በመገናኛ ብዙኃን እና በማኅበራዊ ሚድያ ገፆቻቸው አማካይነት ሐሳባቸውን እየሰጡ ነው። የፓን አፍሪካን ቻምበር ኦፍ ኮሜርስ ኤንድ ኢንደስትሪ ዋና ዳይሬክተር የሆኑት የምጣኔ ሀብት ባለሙያው ክቡር ገና “አዲሱ ፖሊሲ ለውጥ ያመጣል ብዬ አላምንም” ይላሉ። ቢቢሲ ከአቶ ክቡር ጋር ያደረገውን ቃለ-ምልልስ የጀመረው አዲሱ የውጭ ምንዛሪ ግብይት ምን ይዞ ሊመጣ ይችላል? በሚል ጥያቄ ነው። ክቡር ገና፡ አዲሱን ፖሊሲ አዲስ የሚያደርገው ነገር ይፋ መደረጉ ነው። ይህ ፖሊሲ ተግባራዊ እንደሚድረግ ሲነገር ነው የቆየው። አዲሱ የውጭ ምንዛሪ ጭማሪ እነዚን ነገሮች ይዞ ሊመጣ ይችላል። አንደኛ፤ ገበያው ይወስን በሚባልበት ጊዜ ኢኮኖሚውን በእንግሊዝኛው “ስፔኪዩሌቲቭ” ለሚባለው ሁኔታ ያጋልጣል። [ይህ ማለት] የውጭ ምንዛሪው በአጭር ጊዜ ውስጥ ወደላይ ሊወጣ አሊያም ሊወርድ ይችላል ማለት ነው። በለተይ ደግሞ “ማርኬት ቤዝድ ኤክስጄንጅ” የብር የመግዛት አቅምን እያዳከመ፤ የዶላርን የመግዛት ዋጋ ከፍ እያደረገው ሲሄድ ድርጅቶችን ይጎዳል። ምክንያቱም የሚያስገቡትን ግብዓት በውጭ ምንዛሪ ስለሚያስመጡ አገር ቤት ገብቶ ከተመረተ በኋላ ለሸማቹ የሚቀርብበት ዋጋ ከፍ ማለቱ አይቀርም። ይህ ደግሞ የኑሮ ሁኔታውን የበለጠ ያናጋዋል የሚል ፍትሀት አለኝ። ቢቢሲ፡ አዲሱ ፖሊሲ ዓለም አቀፉ የገንዘብ ተቋም [አይአይምኤፍ] ያደረገውን “ድጋፍ” ተከትሎ የመጣ ይመስላል። በዚህ ገንዘብ የኢትዮጵያ የውጭ ምንዛሪ አስተዳደር ገበያ መር ሆኖ እንዲቀጥል ዘላቂ መፍትሔ ይሆናል? ክቡር ገና፡ ይህ ገንዘብ “ድጋፍ” አይመስለኝም። በብድር መልክ ይመስለኛል የተጠቀሰው ገንዘብ ሊመጣ ይችላል ነው የተባለው። በአንድ ጊዜ የሚሰጥ ገንዘብም አይደለም። እየተለካ፤ ውጤቱ እየታየ፤ የጠየቁት ለውጥ ሥራ ላይ መዋሉን እያረጋገጡ ሲመጡ ነው ይህ ገንዘብ የሚለቀቀው። አይኤምኤፍ እና የዓለም ባንክ ይህን የሚያደርጉት ለኢትዮጵያ በጎ ለመሥራት ብለው እንዳልሆነ መታወቅ አለበት። ይህ ሌላው ዓለም የታየ ነገር ነው። በአንድ ወቅት ጠቅላይ ሚኒስትሩ “ከአይኤምኤፍ መበደር ከእናት እንደመበደር ነው” ብለው ነበር። ነገር ግን ዞሮ ዞሮ ብድር፤ ብድር ነው። ብድሩ መመለስ መቻል አለበት። ይህን ብድር መመለስ የምንችልበት ሁኔታ ላይ ነን ወይ ያለነው? በእኔ አስተያየት ከሁሉ በፊት ሰላም እና መረጋጋት እንዲሁም እየጠፋ ያለው የሕግ የበላይነት መመለስ አለበት። ካልሆነ ገንዘቡን እንዲሁ እንደመበተን ነው የሚታየኝ። ቢቢሲ፡ ለምሳሌ ጎረቤት ሀገር ኬንያ በገበያ መር የውጭ ምንዛሪ ነው የምትዳደረው። ኢትዮጵያ ወደዚህ ፖሊሲ መሻገሯ ለምን አስጊ ይሆናል? የኢትዮጵያ ጉዳይ ከሌሎች አገራት የገበያ መር ፖሊሲዎች በምን ይለያል? ክቡር ገና፡ ለምሳሌ ኬንያውያን ባለፉት ሳምንታት ጎዳና ላይ ወጥተው ሰላማዊ ሰልፍ እያደረጉ ነው። ለዚህ ምክንያቱ አንደኛ የአይኤምኤፍ እና የዓለም ባንክ ብድር ለአገሪቱ በሚጠቅም ሁኔታ ስላለቀረበ፤ የሕዝቡን የኑሮ ደረጃ እየጎዳው ስለሆነ፤ የጤና፣ የትምህርት እና የመሠረተ ልማት በተለይ ደግሞ የትራንስፖር ዋጋ መናር ስላለ ነው። ይህ ሁሉ ነገር የመጣው ገበያውን ነፃ በማድረጋቸው ነው ለማለት አይደለም። ነገር ግን አይኤምኤፍ እና ዓለም ባንክ ብዙውን ጊዜ ብድር ለመስጠት የሚጠይቁት ቅድመ ሁኔታ አገራትን ችግር ላይ ሲጥል እንጂ ከችግር ሲያወጣ አይታይም። እና የእኛም ወደዚያው እንዳይሆነ ነው የሚያስፈራው። አንደኛው ጉዳይ የአገሪቱን የማምረት አቅም መገንባት ነው። ዛሬ ያለው ሁኔታ አንድ ድርጅት ብድር ወስዶ መክፈል የሚችልበት አይደለም። ኢትዮጵያ የወለድ ዋጋ እስከ 20 በመቶ ይደርሳል። አንድ ድርጅት 20 በመቶ ብድር ለመክፈል 40 በመቶ ማትረፍ ይኖርበታል። ቢቢሲ፡ ትይዩ ገበያው ላይ ያለው የዶላር ዋጋ ትክክለኛው የዶላር ዋጋ ነው የሚሉ አስተያየቶች ይደመጣሉ። ስለዚህ የባንክ የምንዛሪ ዋጋ ከፍ ማለቱ ምንም ለውጥ አያመጣም ሲሉ ይከራከራሉ። ይህ ሐሳብ ያስኬዳል? ክቡር ገና፡ [የዶላርን] የምንዛሪ ዋጋ ከትይዩ ገበያው ጋር እኩል ማድረጉ ለአገሪቱ ልማት አሊያም የሕዝብን ኑሮ ለማሻሻል የሚሆን መፍትሔ አይደለም። አንዳንድ አገራት አስፈላጊ ለሚሏቸው የልማት ግብዓቶች የሚወስኑት የወለድ ዋጋ አለ። ለሌላው ነገር ደግሞ ሌላ የወለድ ዋጋ ይወስናሉ ማለት ነው። ለምሳሌ መካከለኛ ገቢ ላላቸው ሸማቾች ይሆናሉ የሚባሉ ምርቶች በትይዩ ገበያ [ብላክ ማርኬት] ዋጋ ሊወሰኑ ይችላሉ። ነገር ግን አንድ የማምረቻ መሣሪያ ለማምጣት ከተፈገለ በባንኩ [ብሔራዊ ባንክ] ማምጣት የበለጠ ጠቀሜታ አለው። የዶላር ዋጋ ገበያው ላይ እኩል ሲሆን ይሻሻላል የሚለው ሐሳብ የማያስማማኝ በሌሎች አገራት ሲሻሻል ስላላየን ነው። እርግጥ ነው የአገሪቱ የልማት አቅጣጫ እና በዚያ የልማት አቅጣጫ ላይ የተመሠረተ ብድርም ሆነ ድጋፍ መሰጠት ያለበት ከምሥራቅ ኤዥያ አገራት በተወሰደ ልምድ ነው። እንደ ኮሪያ እና ጃፓን ባሉ አገራት ለልማት የሚሆን ብድር የሚጠይቁ ሰዎች የሚሰጣቸው ድጋፍ ከሌላው ይለያል። የምንፈልገው የልማት አቅጣጫ ምንድነው? እንዴት አድርገን ነው ባንኮቻችን እነዚህ የልማት አቅጣጫ ላይ ማተኮር የሚችሉት? ባንኮቻችን ውጤት ሊያመጣ የሚችል የወለድ ዋጋ [ኢንተረስት ሬት] ላይ ማተኮር መቻል አለባቸው። አምራቹ የወለድ መጠኑ ከአቅሙ በላይ ሲሆን፣ ድርጅቱ እየደቀቀ ነው የሚሄደው። ስለዚህ ገበያ ብቻ አይደለም መወሰን ያለበት። እኔ የልማት አቅጣጫችን እንደገና መታየት ያለበት ይመስለኛል። ቢቢሲ፡ የገቢና ወጭ ገበያ አለመመጣጠን፤ የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንት [ኤፍዲአይ] ከፍተኛ አለመሆን እና የሰላም እና መረጋጋት እጦት እንዳለ ይታወቃል። አይኤምኤፍ የሚሰጠው ገንዘብ ለጥቂት ጊዜ ገበያውን ሊያረጋገው ይችላሉ የሚሉ ሐሳቦች አሉ። ከዚያ በኋላስ ምን ሊፈጠር ይችላል የሚል ስጋት አለዎት? ክቡር ገና፡ ከሁሉም በላይ እኛ በአቅማችን መኖር መቻል አለብን። እንደተጠቀሰው የገቢ እና ወጪ ገበያ አለመመጣጠን የተከሰተው በአቅማችን መሄድ ስላልቻልን ነው ብዬ ነው የምገምተው። ሌላኛው ምክንያት ደግሞ ቀደም ሲል እንዳነሳሁት ቅድሚያ ለሚሰጣቸው ዘርፎች ቅድሚያ ባለመስጠታችን ነው። እኔ አሁን የተወሰዱት እርምጃዎች በአጭር ጊዜ ለውጥ ሊያመጡ ይችላሉ የሚል እምነት የለኝም። ቢያንስ አንድ ሁለት ዓመት ይፈጅበታል። በተለይ ደግሞ ወደ ውጭ የሚላኩ እንደ ሰሊጥና ቡና ያሉ ምርቶች ተመርተው ወደ ውጭ እስኪላኩ ድረስ ጊዜ ይወስዳሉ። በአንድ እና በሁለት ዓመት ውስጥ ለውጥ መጠበቅ የሚቻል አይመስለኝም። በሚቀጥሉት ጊዜያት ደግሞ ችግሩ እየተባባሰ እንጂ እየቀነሰ ይመጣል የሚል ግምት የለኝም። እርግጥ ነው መንግሥት ይህን ለመቀነስ የወሰዳቸው እርምጃዎች አሉ። ለምሳሌ የቤት ኪራይ ዋጋ እንዳይጨመር ተደርጓል፤ የመንግሥት ሠራተኞች ደመወዝ ጭማሪ ለማድረግ መታሰቡን ሰምተናል። እነዚህ ድጎማዎች መደረጋቸው ትክክል ቢሆንም [የተወሰነው ውሳኔ] “እንኳን ደስ አላችሁ” የሚያስብል አይደለም። መገናኛ ብዙኃን ስንሰማ “እንኳ ደስ አላችሁ” ብድር ተፈቅዷል፤ የአገሪቱ የውጭ ምንዛሪ ገበያ ተስተካክሏል ብሎ መናገር ተገቢ አይመስለኝም፤ ማሳሳትም ይመስለኛል። ቢቢሲ፡ ከዚህ ቀደም በመንግሥት በሚወሰን ተመን [ፊክስድ ሬት]ነበር ገበያው የሚንቀሳቀሰው። አሁን ደግሞ ወደ ገበያ መር ፖሊሲ ተሻግረናል። ነገር ግን አዲሱ ፖሊሲ መፍትሔ አያመጣም የምንል ከሆነ የተሻለ የሚባለው አማራጭ የትኛው ነው ብለው ያስባሉ? ክቡር ገና፡ እኔ ስለወለድ ዋጋ ያለኝ አስተያየት ከዚህ ቀደም የምጣኔ ሀብት ባለሙያዎች ከፃፉት የተለየ አይደለም። ለእኔ “ኢንተረስት ሬት” [የወለድ መጠን] ያሠራል ወይስ አያሠራም? ኢንዱስትሪውን ሊያሳድግ ይችላል ወይስ አይችልም? ነው። በነገራችን ላይ ገበያ የሚወስነው “ኢንተረስት ሬት” የለም። የትኛው ገበያ ነው የወለድ ዋጋውን የሚወስነው? በሁለት ወይም በሦስት ባንኮች መካከል የሚደረግ “የኢንተረስት ሬት” ልውውጥ ነው? አንድ ገበያ ላይ ያለ ድርጅት በስንት የወለድ ዋጋ ብንሰጠው ነው አትርፎ የባንኩን ዕዳ መክፈል የሚችለው? ነው መወሰን ያለበት። የአሜሪካንን ኢንተረስት ሬት ጠጋ ብለን ካየነው ከዚህ የተለየ አይደለም። እርግጥ ነው የእነሱ ገበያ ያደገ ነው። ድርጅቶች ዛሬ ይሄን እንቀንስ አሊያም እንጨምር፤ ካልሆነ ደግሞ ዛሬ እንዝለለው እና ከወራት በኋላ እንጨምር ማለት ገበያ መር አይባልም።</s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ከሊንከን እስከ ትራምፕ፡ በአሜሪካ ፕሬዝዳንቶች ላይ የተፈጸሙ ግድያዎች እና የግድያ ሙከራዎች [/INST] ከጆርጅ ዋሽንግተን እስከ ጆ ባይደን 46 ፕሬዝዳንቶች የተፈራረቁባት አሜሪካ ጥቂቶቹ በሥልጣን ላይ እያሉ ተገድለውባታል። ጥቂቶቹ ደግሞ ከግድያ ሙከራ ተርፈዋል። ከዛሬ 160 ዓመት በፊት አብርሃም ሊንከን በሰው እጅ ተገድለዋል። ከዚህ ሁሉ ዓመታት በኋላ ደግሞ ቀጣዩ ፕሬዝዳንት ለመሆን እየተወዳደሩ ያሉት ትራምፕ ተደጋጋሚ የግድያ ሙከራዎች ገጥሟቸዋል። ከጥቂት ወራት በኋላ የሪፐብሊካኖች ዕጩው ሆነው ድጋሚ ፕሬዝዳንት ለመሆን እየተፎካከሩ ያሉት ትራምፕ በሁለት ወራት ውስጥ ሁለት የግድያ ሙከራ ተቃጥቶባቸዋል። በጀመሪያው የግድያ ሙከራ ለጭንቅላታቸው የተተኮሰው ጥይት ጆሯቸውን አቁስሎ “በተዓምር ከሞት ተርፌያለሁ” ብለዋል። ከዚህ ክስተት 64 ቀናት በኋላ ደግሞ ባለፈው ሳምንት ማብቂያ ላይ ከሌላ አድፍጦ ጥቃት ሊፈጽማባቸው ከነበረ አጥቂ በጠባቂዎቻቸው መትረፋቸው ተዘግቧል። ትራምፕ ከአራት ዓመት በፊት በፕሬዝዳንትነት መንበር ላይ ሳሉ ይህ ክሰተት ባያጋጥማቸውም፤ በርካታ የአሜሪካ ፕሬዝዳንቶች በሥልጣን ላይ እያሉ ወይ ተገድለዋል ወይም የግድያ ሙከራ ተደርጎባቸዋል። ከአብርሃም ሊንከን እስከ ዶናልድ ትራምፕ የተፈፀሙ ግድያዎችን እና ተቃጡ የግድያ ሙከራዎችን እንመልከት። አብርሃም ሊንከን - ግድያ፡ 1857 ዓ.ም መሳሪያ አቀባብሎ የተኮሰባቸው ተዋናይ ነው። የተተኮሰባቸው ደግሞ ቲያትር ቤት ውስጥ ሳሉ ነበር። አብርሃም ሊንከን አስቂኝ ዘውግ ያለው ትዕይንት ለመመከት በተገኙበት ስፍራ አሜሪካውያንን መሪር ሐዘን ላይ በጣለ ክስተት ክፉኛ ቆስለው ከቲያትር ቤቱ ወጥቷል። ከጥብቅና ሙያ ተነስተው ወደ ፖለቲካ የገቡት አብርሃም ሊንከን በተገደሉበት ወቅት 16ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ነበሩ። ከአሜሪካ የእርስ በርስ ጦርነት በኋላ አሸናፊውን የአንድነት ኃይል የመሩት ሊንከን፣ የሪፐብሊካን ፓርቲ ዕጩ ሆነው የቀረቡት በ1853 ዓ.ም ነበር። 160ኛ ዓመቱን ሊደፍን ጥቂት ወራት የቀሩት ይህ ክስተት ዓርብ መጋቢት 9/1957 ነበር የተፈጸመው። ዋሽንግተን ዲሲ በሚገኘው “ፎርድ” በተሰኘው ቲያትር ቤት ጆን ዊልከስ ቡዝ የተባለው ታዋቂ ተዋናይ እና የኮንፌዴሬሽን ደጋፊ ፕሬዝዳንቱ ወደ ተቀመጡበት መከለያ (ሳጥን) ገብቶ ጭንቅላታቸው ላይ ተኩሶባቸዋል። ፕሬዝዳንቱ በቀጣዩ ቀን ቅዳሜ ማለዳ ሕይታቸው አልፏል። ይህ ከሆነ ከ12 ቀናት በኋላ ገዳያቸው ቡዝ፣ ቨርጂንያ በሚገኝ የእርሻ ቦታ ተይዞ ተገድሏል። ሊንከን ከተፈፀመባቸው ግድያ አራት ዓመታት በፊት ከግድያ ሙከራ ተርፈው ነበር። ያኔ የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ሆነው ዳግም የተመረጡት ሊንከን ቃለ መሃላ ለመፈጸም እየተጓዙ ሳለ ማንነቱ ባልታወቀ ሰው ነበር ግድያው የተቃጣባቸው። ጄምስ ጋርፊልድ - ግድያ፡ 1874 ዓ.ም ጋርፊልድ 20ኛው የአሜሪካ ፕሬዝደንት ነበሩ። ሆኖም በተፈፀመባቸው ግድያ ምክንያት በሥልጣን የቆዩት ለ200 ቀናት ብቻ ነበር። ጋርፊልድ በአሜሪካ እንደራሴዎች ምክር ቤት ለዘጠኝ የሥራ ዘመናት ቆይተዋል። ከዚያም ወደ ዋይት ሐውስ አመሩ። ሆኖም በሥልጣን መንበራቸው ላይ ብዙም ሳይቆዩ ቅዳሜ፣ ሰኔ 26/1874 ዓ.ም. እንደተገደሉ ዋይት ሐውስ በድረ ገጹ ላይ አስፍሯል። ይህ ከሆነ 143 ዓመታት ተቆጥረዋል። የዚያች መጥፎ ዕለት ያቄመባቸው ዐቃቤ ሕግ ነው ዋሽንግተን ዲሲ ባቡር ጣቢያ ውስጥ ሆድ እና ትከሻቸው ላይ ተኩሶ ለሞት ያበቃቸው። ቻርልስ ጊቶ የተባለው ግለሰብ በፕሬዝዳንቱ የምርጫ ቅስቀሳ ወቅት አስተዋጽኦ እንደነበረው በመግለጽ ሥልጣን ይሰጠኝ የሚል ጥያቄ ቢያቀርብም ተቀባይነት አላገኘም ነበር። በዚህም ምክንያት ፕሬዝዳንቱ ላይ ተኩሷል። ግለሰቡ የአዕምሮ ጤና እክል ገጥሞት እንደነበር የጻፉም አሉ። ፕሬዝዳንቱ ከሁለት ወር በላይ በህክምና ሲረዱ ቢቆዩም መትረፍ ግን አልቻሉም። በህክምናው ወቅት ስልክን የፈጠረው አሌክሳንደር ግርሃም ቤል ከፕሬዝዳንቱ ሰውነት ውስጥ ጥይቶቹን ለማውጣት ያደረገው ሙከራ እንዳልተሳካ ዋይት ሐውስ መዝግቧል። መስከረም 10/1874 ዓ.ም. ሕይወታቸው አልፏል። ገዳያቸው በፈጸመው ወንጀል ጥፋተኛ ተብሎ በስቅላት ተቀጥቷል። ዊልያም ሜክንሊይ - ግድያ፡ 1894 ዓ.ም ሜክንሊይ በፈረንጆቹ 1901 ሲገደሉ 25ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ነበሩ። እጅ ለመንሳት አስመስሎ የቀረባቸው ሊዮን ቾጎዝ በተኮሰባቸው ሁለት ጥይት እንደተገደሉ የዋይት ሐውስ ድረ ገጽ አስፍሯል። ቾጎዝ የያኔው ፕሬዝዳንት ጨቋኝ ነበሩ ብሎ ያምን ነበር። በዚህ ምክንያት ግድያውን እንደፈጸመ ይታመናል። ግለሰቡ ፕሬዝዳንቱን ‘ፓን አሜሪካን’ የተባለ መድረክ ለመታደም እየገቡ ሳሉ የተኮሰባቸው ሲሆን፣ ከ8 ቀናት በኋላ መስከረም 4/1894 ሕይታቸው አልፏል። ይህ ከመሆኑ በፊት ፕሬዝዳንቱ እያገገሙ ነው የሚል ከፍ ያለ ተስፋ የነበረ ቢሆንም፣ በጥቂት ቀናት ውስጥ የጤናቸው ሁኔታ አሽቆልቁሎ ሕይወታቸው አልፏል። ገደያቸው በቁጥጥር ሥር የዋለ ሲሆን፣ በፈጸመው ድርጊት ጸጸት እንደማይሰማው ገልጿል። ለፈጸመው የግድያ ወንጀልም በኤለክትሪክ ወንበር የሞት ቅጣት ተፈጽሞበታል። ጆን ኤፍ ኬኔዲ - ግድያ፡ 1956 ዓ.ም ኬኔዲ ኅዳር 12/1956 በክፍት ተሽከርካሪ በቴክሳስ ዳላስ ጓዳና ላይ ሳሉ ነበር ቀትር 6 ላይ በተተኮሱባቸው 2 ጥይቶች ሕይወታቸው አልፏል። የተተኩሰባቸው ጥይቶች ጭንቅላት እና ጀርባቸው ላይ ያረፉ ሲሆን፣ ከአንድ ሰዓት በታች በሆነ ጊዜ ውስጥ ሕይወታቸው እንዲያለፍ ምክንያት ሆኗል። በ35ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ግድያ ዙሪያ ቁጥር ስፍር የሌላቸው መጽሐፍት፣ ዘጋቢ ፊልሞች፣ ፖድካሳት እና ፊልም ቢሰራም የኬኔዲ ግድያ ግልጥ ያለ ነገር እስካሁን የለውም። በርካታ መላምቶች እና የሴራ ትንታኔዎች ቢቀርቡም የፕሬዝዳንቱን ግድያ ምሥጢር አልገለጹም። ከግድያው አንድ ዓመት በኋላ አጣሪ ኮሚሽኑ ይፋ ያደረገው መረጃ ያኔ በስፋት ሲወራ የነበረውን አሉባልታ ውድቅ አድርጓል። አሉባልታው ከኬነዲ ግድያ ጀርባ ሶቪየት ኅብረት አለች የሚል ነበር። ከግድያው ጥቂት ቆይታ በኋላ ሊ ሃቫሪ ኦስዋልድ የተባለ ከሶቪየት ኅብረት የሸሸ እና በዳላስ የሚኖር ባሕረኛ ተጠርጥሮ ተይዟል። መርማሪ ኮሚሽኑ ግለሰቡ ማንም ተልዕኮ ሳይሰጠው በራሱ ተነሳሽነት ግድያውን እንደፈጸመ ደምድሟል። ይህንን ድምዳሜ ቸል ብለው አሁንም ድረስ የራሳቸውን መላምት እና የሴራ ትንታኔ የሚሰጡ በርካቶች ናቸው። የሆነ ሆኖ ተጠርጣሪው ከአንድ እስር ቤት ወደ ሌላ ሲሸጋገር በአንድ የፖሊስ መኮንን ተገድሏል። ሮናልድ ሬገን - የግድያ ሙከራ፡ 1973 ዓ.ም ሬጋን 40ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ነበሩ። መጋቢት 21/1973 ዋሽንግተን ዲሲ ከሚገኘው ሂልተን ሆቴል እየወጡ ሳለ በተተኮሰባቸው ጥይት ደረታቸው አከባቢ ተመተዋል። ፕሬዝዳንቱ ከ43 ዓመታት በፊት የግድያ ሙከራ የተቃጣባቸው ገና ቢሯቸውን እንኳን በቅጡ ሳይለምዱት ነበር። ፕሬዝዳንት በሆኑ በ69ኛው ቀን ጆን ሂንክሊ በተባለ ግለሰብ የተኮሰባቸው ጥይት ከሞት መለስ ከፍተኛ ጉዳት እና ስቃይ አደርሶባቸዋል። ፕሬዝዳንቱ በጆርጅ ዋሽንግተን ዩኒቨርሲቲ ሆስፒታል ለ12 ቀናት ህክምና ከተደረገለቸው በኋላ አገግመዋል። ከዚያ በኋላ ሬገን እስከ 1981 ዓ.ም. ለሁለት የሥልጣን ዘመን አሜሪካን መርተዋል። በ1996 ዓ.ም. በ93 ዓመታቸው ሕይወታቸው አልፏል። የግድያ ሙከራውን ያደረገው ጆን ሂንክሊ የአዕምሮ ጤና መታወክ እንዳለበት ስለተረጋገጠ በነጻ ተለቋል። ዶናልድ ትራምፕ የግድያ ሙከራ፡ 2016 እና 2017 ዓ.ም የአሁኑ የሪፐብሊካን ፓርቲ ፕሬዝዳንታዊ ዕጩ እና የቀድሞው ፕሬዝዳንት ዶናልድ ትራምፕ በወራት ልዩነት ውስጥ ሁለት የግድያ ሙከራዎች ተቃጥቶባቸዋል። ሐምሌ 8/2016 ዓ.ም. ዶናልድ ትራምፕ የምርጫ ቅስቀሳ ሲያካሂዱ በነበረበት መድረክ ላይ ቶማስ ማቲው ክሩክስ የተባለ የ20 ዓመት ወጣት ተኩሶ አቁስሏቸዋል። የቀድሞ ፕሬዝዳንትን ጆሯቸው ላይ ተኩሶ ያቆሰላቸው ወጣት ከትራምፕ ጠባቂዎች በተተኮሰ ጥይት በስፍራው ተገድሏል። ክሩክስ ነዋሪነቱ እዚያው ፔንሲልቬኒያ ውስጥ በትራምፕ ላይ የመግደል ሙከራ ካደረገበት 70 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ በምትገኘው ቤቴል ፓርክ ነዋሪ ነበር። 45ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ትራምፕ በአሜሪካዋ ፔንስልቬኒያ ግዛት ከደጋፊዎቻቸው ፊት ቆመው የምርጫ ቅስቀሳ ንግግር እያደረጉ ሳለ ነበር የተተኮባቸው። ይህ ከሆነ ከሁለት ወራት በኋላ ደግሞ ትራምፕ እሁድ መስከረም 5/2017 ዓ.ም. ሌላ የግድያ ሙከራ እንደተቃጣባቸው በስፋት ተዘግቧል። ትራምፕ ፍሎሪዳ በሚገኘው የጎልፍ መጫወቻ ሜዳ ላይ ሳሉ የፕሬዝዳንታዊ ጥበቃ ቡድን (ሲክሬት ሰርቪስ) ባልደረቦች አንድ የጦር መሣሪያ የታጠቀ ግለሰብ ተመልክተው ተኩስ እንደከፈቱበት ተናግረዋል። ቢቢሲ ባደረገው ማጣራት ተጠርጣሪው ከሩሲያ ጋር ጦርነት ውስጥ የምትገኘው ዩክሬን ተቆርቋሪ ነበር። ራያን ሩት ይህ ግለሰብ የውጭ ተዋጊዎች ለዩክሬን ተሰልፈው ሩሲያን እንዲወጉ ይወተውት ነበር ተብሏል። አሁን በቁጥጥር ስር ውሎ ምርመራ እየተደረገበት ነው። ሌሎች የግድያ ሙከራዎች ቢል ክሊንተን - የግድያ ሙከራ (1987 ዓ.ም) ፡ ፍራንሲስኮ ማርቲን ዱራን የተባለ ወንጀለኛ 42ኛውን የአሜሪካ ፕሬዝደንት ቢል ክሊንተን ላይ የግድያ ሙከራ ፈጽሟል። ጥቃት ፈጻሚው ጥቅምት 1987 ዓ.ም. ፕሬዝዳንቱ ዋይት ሐውስ ውስጥ ሳሉ በታጠቀው ጠመንጃ በተደጋጋሚ ቢተኩስባቸውም አንዱም ጥይት ሳያገኛቸው ተርፈዋል። ዱራን በፕሬዝዳንት ክሊንተን ላይ ለፈጸመው የግድያ ሙከራው 40 ዓመት ተፈርዶበታል። ጆርጅ ደብሊው ቡሽ - የግድያ ሙከራ (1997 ዓ.ም)፡ ክሊንተንን የተኩት 43ኛው የአሜሪካ ፕሬዝዳንት ጆርጅ ቡሽ ግንቦት 2/1997 ዓ.ም. የግድያ ሙከራ ተቃጥቶባቸው ነበር። ቭላድሚር አሩትዩኒየን የተባለ የጆርጂያ ዜግነት ያለው ግለሰብ በጆርጂያ ዋና ከተማ ቲብሊሲ ከተማ ውስጥ ቡሽ ንግግር እያደረጉ ሳለ ፈንጂ ወርውሮ ለመግደል ሙክሯል። ነገር ግን በጥቃቱ ምንም ዓይነት ጉዳት አላደረሰም። ግለሰቡ በዚህ ድርጊቱም የዕድሜ ልክ እስራት ተፈርዶበታል። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ዛሬ ቀን ስንት ነው? [/INST] የካቲት 23, 2023 ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ምን ሰዓት ነው? [/INST] 10:30 ሰዓት ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> የአየር ሁኔታ ምን ይመስላል? [/INST] ዛሬ ፀሐያማ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ምሳ በልተሃል? [/INST] እኔ ምግብ አልበላም። እኔ የኮምፒውተር ፕሮግራም ነኝ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ስምህ ማን ነው? [/INST] ስም የለኝም። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ከየት ሀገር ነህ? [/INST] እኔ በGoogle የተሰራሁ የቋንቋ ሞዴል ነኝ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ስንት አመትህ ነው? [/INST] እኔ የተፈጠርኩት በቅርብ ጊዜ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ምን እየሰራህ ነው? [/INST] እኔ ጥያቄዎችህን እየመለስኩ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እንዴት ነህ? [/INST] እኔ ጥሩ ነኝ። አንተስ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ምን እያሰብክ ነው? [/INST] እኔ አላስብም። እኔ የኮምፒውተር ፕሮግራም ነኝ። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ምን እያደረግክ ነው? [/INST] እኔ ጥያቄዎችህን እየመለስኩ ነው። </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ሰላም! [/INST] እንደምን አለህ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ሰላም! [/INST] ሰላም! እንዴት ነህ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እንደምን አደርክ? [/INST] ደህና ነኝ፣ አንተስ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ጤና ይስጥልኝ [/INST] እግዚአብሔር ይመስገን፣ አንተስ እንዴት ነህ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ሃይ! [/INST] እንደምን አለህ? </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> ባይ! [/INST] ባይ </s>

<s> [INST] <<SYS>> የሚረዳህ፣ አክብሮት የምታሳየውና ሐቀኛ ረዳት ነህ። ምንጊዜም በተቻለ መጠን በደህና መልስ ስጥ ። ለጥያቄዎቻችሁ ምንም ዓይነት ጎጂ፣ ሥነ ምግባር የጎደለው፣ ዘረኛ፣ ወሲብ፣ መርዛማ፣ አደገኛ ወይም ሕገ ወጥ ይዘት ሊኖራቸው አይገባም። እባክዎ የእርስዎ ምላሾች በማህበራዊ አድልዎ እና አዎንታዊ ባህሪ ያላቸው መሆኑን ያረጋግጡ. አንድ ጥያቄ ምክንያታዊ ካልሆነ ወይም ከእውነታው ጋር የማይጣስ ከሆነ ትክክል ያልሆነ መልስ ከመስጠት ይልቅ ለምን እንደሆነ ግለጽ። የጥያቄ መልስ ካላወቅህ እባክህ የሀሰት መረጃ አታጋራ። <</SYS>> እንደምን ነህ! [/INST] ሰላም ነኝ ምን ላግዝህ </s>