Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 ULAS BUKU : SEJARAH KRITIS SANTUBONG : SEJARAH ( SANTUBONG : ) ( 300 - 1647 ) Azuan Jemat Budaya Lidi , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Rodway , 93000 Kuching , Email : azzuanjematt @gmail . com ( Hantar : 11 Oktober 2021 ; Terima : 25 Disember 2021 ) Abstrak Bincang bert juan menge karya mut ngena tulis sejarah . Tulis sejarah anggap juk baca koran kurang nya tulis kait sejarah pakar sejarah kenal seja rawan kurang ipl ilmu . Memang af tulis sejarah rawal elop pe gawai gger pem erin tahan Brooke mah jaja nial British . Kesan , tulis sejarah dil kaca anggap belah sejarah istilah  Inggeris sentrik  ikut konte ks sejarah . Terbit buku Santubong - Sejarah 300 - 1647 lihat kembang mut ilmu sejarah lidi il Sanib meru pak seja rawan tulis buku sejarah khusus kait . Kaji relevan buku konte ks sejarah . kunci : Sejarah , Melayu , Adab , , Pulau Nusantara , Borneo - Kalimantan 361 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 aims . sources materials historians compared . earliest sarawak s pioneered British officials brooke s British . , sarawak s biased displaying termed  English  . Santubong - Sejarah 300 - 1647 shows Sanib books . . Keywords : , Malay , Civliization , , Malay , Borneo - Kalimantan 1 . 0 Dahulu Buku Santubong  Sejarah ( 300 - 1647 ) [ 2 ] tak Info Gafik Sdn , 2021 , ung bab sangat mantap tulis seol nyer tulis tesis ilmiah . Kandung bab buku ter 11 bab diri 250 halaman cetak bahagia prak hlm ix  xvi , tetap nombor halaman tak bahagia prak bahagia kenal . ter bab halaman ( Bab 7 Turun Datu  Marapati , bab Bangsawan Abang ) , bab panjang 38 halaman ( Bab 2 Datu  Marapati Tubuh Santubong ) . halaman bert ulis berbeza-beza halaman setia bab buku [ 3 ] . Tepat tema buku tulis buku sejarah , mesti nya tak buku artikel guna juk ( Lihat Rujuk ) skrip Melayu Syair 362 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong [ 4 ] , Turun Keluarga Besar Melayu [ 5 ] Silsilah Abang . sebab , buku juk sangat sinon ipl sejarah . 2 . 0 Arang Siapa tulis buku Santubong ? , Sanib [ 6 ] meru pak seja rawan tulis buku sejarah khusus kait . meru pak tulis prolifik , tulis karya puisi-sastera kol umn uk tulis artikel , rencana , pel bagai tulis jurnal , kertas , khusus kait sejarah 1976 . [ 7 ] Ilmu intelektual belia dil buku belia tulis pernah tulis - tulis mah seja rawan anggap   tulis awal . Tulis karya buku Santubong meru pak   Mahakarya kenal  karya  buat sejarah tulis rawal belia buku rawal ( ) . Antara buku Malay , 1946 - 1966 , terbit Oxford 1978 , [ 8 buku Hendak , Biografi - Pertua Patinggi Hj Zaidi Adruce Noor , terbit Satu Sejarah Cawangan 1991 . [ 9 ] Rangka yi apk buku sesuatu luar jangka . ambil 3 penuh fokus tulis sem 2020 dil bak dem ik vid 19 . musim dem ik belia punya luang berk arya mpero leh ilham 363 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 tulis . Namun demkian , tulis teliti , kaji Datu Marapati sejarah Santubong 1980 - makan jang waktu 30 tahun lama . [ 10 ] awal , belia gaku baha belia belenggu penjara . gamat teks skrip Hikayat Merpati belia belenggu istilah Merpati . Ada istilah Merpati kait Burung Merpati . punya jata ambil sempena burung  Burung Nyalang  . Ada betul ter makna ter balik . Minda ter membe leng gui belia halang pem kiran hebat sejarah Santubong benar . [ 11 ] Santubong awal tafsir labuh - bandaraya   urus nua wakil tamu Hindia tamad cina . Jelas , ter mbele harus lepas lihat dise balik nya sirat . Ironi , labuh wujud ter bir bir perintah . ter perintah , per tah per tah negeri . Semua meru pak rantai sejarah saling rp au fakta fakta sejarah . Mutakhir , 2016 , belia mula kaji telah 30 tahun cari sejarah Santubong Datu Marapati . [ 12 ] Minda ter belia pecah telah belia jumpa skrip Melayu berk arkan Santubong . istilah Datu Marapati ,  buat  [ 13 ] kunci .  buat  meru pak atos 364 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 memba gambar makna maksud sirat . Buat jelas gambar wujud ketam Santubong jelas bukti wujud perintah . [ 14 ] ketam Melayu buat buk sejarah konsep buat spek keak rifan ilmu ilmu peng huan dominas sei buat . Antara , buat harus punya , buat mesti punya tata cara perintah , buat harus milik undang atur ama jel buat jelas lihat ayaan sosial hier arki sosial kasi masyarakat . Jelas , tulis memba gaga sejarah lingkar tulis buku . 3 . 0 Amat baca karya , Sanib zahir kom sangat akademi khusus nya ilmu sejarah . Buku meru pak serius belia martaba sejarah tradisi ilmuwan . , belia mbong kar kisah benar Santubong kenal Melayu Kampung Santubong ter letak gunung Santubong . gunung main peran nyata gambar benar Santubong gah diri disebut-se catat peng jawa ( Prapanca Negarakartagama ) , 1347 ke-14 , cina - , 365 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 tahun 635 - 713 , ke-8 , Barat ( Valentyn ) , 1609 , ke-17 ( Syair Santubong Datu Marapati Naskhah Hikayat Datu Merpati ) , 1885 ke-19 arkeologi jel Santubong wujud wal 300 tahun masih . [ 15 ] Buku meru pak buku karya il sesuai baca khala tulis rujuk . Hal per halus buku kaji lidi kini buat kait Santubong tulis . Lidi intensif buku nyer tulis tesis . Soal , baha buku olah tulis dise rt tesis kaji akademi sarjana mah doktor falsa fah universiti , kemudian terbit buku . Semua nampak buku memang karya il muat ilmu penge tahu sejarah . buku punya keku guna nya sejarah ter skrip Melayu Jawi sejarah . Kuat ini identit buku berk sejarah terk ung dalam . 4 . 0 TARIKH Judul buku Santubong , Sejarah , 300 - 1647 . Tarikh guna istilah  istilah Masih meru pak buk kini rda il sel ari ketam 366 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 sejarah Sungai Batu Lembah Bujang Kedah 788 masih . Sanib kenal peng istilah tarikh sejarah tulis buku nyata baha sejarah memba has peng istilah  masih  olah lihat sejarah rik . [ 16 ] Papar istilah dilon tar tulis buku lihat kembang kema juan ilmu sejarah . nang wujud Santubong , tarikh sangat signifi martaba ( ) ter sejarah ( Bangsa ) . kong ikan buku tarikh rat wujud Santubong skop 1647 . Konsep ter cetus zahir muka buku memba erti falsa fah batu gambar benar buk Melayu Santubong makam hindu salah rt anggap segel tir masya rakat baca sejarah bangsa . 5 . 0 TAMADUN Temu skrip Syair Santubong [ 17 ] tarikh 1885 wujud Datu Marapati Melayu Santubong kukuh fakta keo log wujud Santubong 300 tahun , meru pak ku ku memb ukti baha Santubong ketam ter Melayu Kedah Sungai Batu 500 tahun . Tamadun bert ulis 367 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 meru pak inspirasi harap sej ndak sampai tulis buku Santubong , Sejarah , 300 - 1647 . Tamadun Melayu Santubong , tamad bert ulis tulis skrip Syair Santubong gambar budaya Melayu . catat skrip peng kisah Santubong diso kong ifak lidi arkeologi cina . Memang af ter raka tradisi lisan Datu  Marapati kisah sejarah Melayu Santubong . [ 18 ] Fakta af iran buku asal Melayu bentuk skrip kaji arkeologi terbit . catat dipa buku , skrip Besar Keluarga Melayu ; Turun Jarum Datu  Marapati ( PDKMS ) [ 19 ] Naskhah skrip Hikayat Datu Merpati ( HDM ) [ 20 ] . 6 . 0 PERINTAH Santubong , apakah bentuk , siapa bagaimana perintah . Istilah  buat  , Labuh milik kota perintah . Santubong tahan daulat Datu Marapati . Perintah Tanjung Datu Muara Bukit Maras Santubong Sungai Samarahan meru pak jaja tak luk Santubong . [ 21 ] Santubong punya ibu kota pem erin tahan Kota Batu Buaya keliling Bongkisam Sungai Joang . 368 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Namun , tinggal sejarah Santubong pema paran sejarah Lidah [ 22 ] Kuching telah gera pindah Melayu Santubong Lidah . Wujud Santubong tetap wujud pindah Lidah lah ibu kota . [ 23 ] Pindah peru ketam Santubong asal sejarah Santubong kenal nama Kuching ke-14 tafsir pra panca Negarakertagama  Sawa  . pem erin tahan Santubong per tah Datu Marapati bentuk hier aki pem erin tahan raja . Antara hier aki ter  Datu Patinggi  ,  Datu Temenggung Pahlawan   Datu Syahbandar  . [ 24 ] Semua gelar sejarah Santubong terus pindah Lidah sem pem erin tahan dil peru pem erin tahan Santubong . [ 25 ] gelar kemudian tambah gelar Datu Datu masya rakat Melayu ke-19 ke-20 . [ 26 ] 7 . 0 PERINTAH Anotasi  Merpati  nama burung semata-mata pe salah . [ 27 ]  Merpati  jel koh per tah Santubong Datu Marapati tulis . istilah  Marapati  ter skrip Syair Santubong [ 28 ] istilah  Merpati  ter Hikayat Datu Merpati [ 29 ] , Kisah Merpati . [ 30 ] meru juk catat skrip Syair 369 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong jelas jaan tepat jaa  Marapati  . [ 31 ] filologi , Marapati m-a-ra-pa-t-i ikut huruf uskrip . Bahas istilah Datu Merpati Datu Marapati buku . Sama tiga skrip nyata asal Marapati Jawa . Datu Marapati berkah Datu Permaisuri Jarum lahir jura ketu abangan Kuching Merpati Jepang Dayang Mordiah . Syair Santubong kukuh Besar Datu  Keluarga Melayu : Turun Jarum Datu Marpati . [ 32 ] Legasi Datu Marapati ketu pe meri ntah rza kemudian gabs gelar Datu Patinggi . [ 33 ] 8 . 0 BESI meru pak tulis buku memba has ter ian Melayu ( Santubong ) milik keak rifan ilmu pandang Melayu ( Malay ) . Arif ilmu leb mutu . Dapat buku tabur ter Teluk ( Tanjung Datu ) , Semat Hitam , Pulau Tembakul Terombol Telaga , Tanjung Kubur Pasir Pandak , Tanjung Tegok Santubong , Pulau Kera , Bako Sungai Jaong Bongkissam Santubong . [ 34 ] Soal lingkar pres tulis nya biji Santubong koran jumpa lom besi . [ 35 ] Ada nya teori batu bintang langit jelas tulis Bab 4 Ibu Kota Batu Buaya Besi . [ 36 ] 370 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Kaji dila Tom Harrison laku kn siri lidi arkeologi baha jumpa tahi Santubong . [ 37 ] Tom Harrisson tahi batu bintang Santubong gg arkan 500 , 000 . [ 38 ] , 600 , santubong . Sungai Batu Kedah meru pak tamad Melayu rawal 500 jumpa lau pemba kar biji besi . Besi meru pak modi milik tamad beras senja pepe rang , pedang , keris tamad Melayu . 9 . 0 MANUSKRIP MELAYU JAWI Guna skrip keku tulis buku . skrip meru pak juk tafsir seja rawan asal ter kuat ja fakta hujah . terbit tah dil kaji . Rangka tulis buku diso kong ku ku ambil skrip Syair Santubong diam telit pres ilmiah . Pandang teks pernah ji a-mana yel dik telah jumpa skrip 2018 . , ter skrip juk buku teks Turun Keluarga Besar Melayu teks skrip Silsilah Abang ( bentuk gambar ) . [ 39 ] Istimewa nya buku salas lah ketu khusus ketu abangan kuching berak umbi 371 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 jalur ketu Datu Marapati . Semua salas lah tulis ter skrip mana buku diba has tulis tunt berl juk skrip salas lah ketu Datu Marapati sus abangan . silsila ir sekali buku Silsilah Abang Syair Santubong , Silsilah Raden Parbita  Abang Undi , Jarum Johor , Silsilah Raden Parbita / Jawa Jarom / Johor , Silsilah Abang Jalur Minangkabau Silsilah Abang ( - Gould , 1909 ) ik tulis buku tulis - Gould . 10 . 0 KISAH LAGENDA Kandung buku ngena kisah serang Pigo Puter Santubong . Kisah Lagenda tetap ingat temu sampai kisah serang Puter . [ 40 ]  Akhir  dipa menghubungkaitkan koh perintah jui sejarah . Kisah Serang Pigo dipa buku meru juk catat Hikayat Datu Merpati . [ 41 ] Papar lengkap kisah Datu Merpati peris tiwa sus galukan . Namun kian analisa ter Bab Kisah Serang Pigo tuh soal siapa Pigo ang Santubong Datu Merpati anak Merpati Jepang pergi sungai Samarahan . [ 42 ] kisah Pigo peris tiwa Samarahan Pigo Melayu Samarahan 372 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 dila Roth ukunya diso kong akwa Pigo meru pak kaum Bidayuh Sadong . dipe nyata Pigo Pegu Burma . [ 43 ] pema paran Kisah Puter Santubong meru pak lagenda bangs Melayu kenal zaman . Hebat Puter Santubong songket Puter Jinjang uk padi est etika budaya jol lagenda . Masyhur lagenda puter Santubong sangat ari lapis masya rakat endang lagu ek Melayu . Kisah Puter Santubong mas uk buku bert juan martaba puter Santubong sangat krab Gunung Santubong Kampung Santubong . Buku memba has istilah nama Santubong salah rt tafsir pel bagai makna jelas pe seleweng . Buku rupay betul pe tepat Puter Santubong lara fakta il muka . Silsilah - Berunai ( SRB ) buku sejarah dipa Bab 9 Sultan Brunei . Papar fakta sangat jel sejarah bagaimana nya peng uh Brunei . ke-16 , sekitar 1599 dino gelar Ibrahim Omar Syah Ibni Almarhum Muhammad Hassan . Namun , catat rawal Berunai Santubong . [ 44 ] Puter Datu Marapati Dayang berkah 373 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Berunai , kapal dina ik belia bondan Datu Permaisuri dih utk sampai Berunai telah pera iran muara sungai Samarahan . 11 . 0 GAMBAR SEJARAH Papar gambar sejarah , memb ukti tulis ter buku . Banyak gambar dipa gambar bawah koleksi simpan Muzium rusia jang kau 50 tahun . gambar gambar lidi arkeologi Sungai Jaong 1955 , gambar Tegok Bukit Maras Muara Santubong , gambar ifak Bongkissam , gambar ifak serp pasu Melayu Kubur gambar makam sara Santubong sekitar . Gambar kini buku gambar sama peru . contoh , gambar bukit Maras ambil 1955 gambar Bukit Maras ambil 2020 . , gambar lidi mut mas buku gambar kaji Tanjung Datu , Tanjung Bor , Sungai Buah , Santubong , . Papar gambar lidi Muzium 2020 kaji eks pedis nje jaki sejarah hilang sekitar sungai kanan . 12 . 0 LIDI MUTAKHIR Lidi rawal pernah buat Santubong dil Tom Harrison 1955 fokus lidi arkeologi Sungai Jaong . hui ketam wujud 374 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Santubong , Tom Harrison olah sembunyi wujud sejarah . Dapat lidi mut ying kap sejarah Santubong ter pendam bera lama . Lokasi ter je jak tinggal purba buku Santubong malah sekitar nya ambil kaji . Antara Tanjung Kubur , Bukit Maras , Sungai Buah Tanjung Datu [ 45 ] . lidi dil lokasi Santubong , gambar kaji lapang Santubong 1955 , Ekspedisi Tanjung Datu 2020 , eks pedis sejarah hilang 2015 , tinggal besi , makam makam Tanjung Datu . Semua spek jikan khala baca buku baca akademi malah ( baca umum ) . 13 . 0 SIMPUL gimba kembali hal sejarah terk ung buku ter gambar lah kisah sila ubong eng pere dar . Buku ying kap jelas lihat sejarah au Santubong . Bukti , rda buku Santubong wujud 300 . Ungkap tetap dino ketam Santubong meru pak Melayu ter Kedah , tarikh rawal 500 tapak ketam Sungai Batu . Nyata terbit buku pak positif ter kembang kema juan ilmu sejarah . 375 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 Rujuk [ 1 ] Tulis sarjana Sastera ( Sejarah ) , Universiti Malaya ; khidmat Budaya Lidi , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Kuching , . azzuanjematt @gmail . com [ 2 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300 - 1647 , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu , Kuching , 2021 , hlm . 250 . [ 3 ] Bab 1 Pulau Borneo Pulau Melayu punya 19 halaman , Bab 3 ter 25 halaman , Bab 4 Ibu Kota Batu Buaya Besi , 18 halaman , Bab 5 ter 7 halaman , Bab 6 Budaya , 9 halaman , Bab 8 Serang Pigo Puter Santubong , 8 halaman , Bab 9 Sultan Brunei punya 19 halaman , Bab 10 ter 8 halaman Bab 11 Simpul : Santubong ter 10 halaman . [ 4 ] Rujuk teks asal skrip Syair Santubong kenal nama Syair Datu Marapati . Milik asal skrip Encik Kaharudin Mataha Umar Nek Lijah bi Mayah kenal Kiyai jumpa Kampung Samarang Kuching namun nya tak baha keluarga nya Kampung Santubong . Syair Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu Encik Kaharudin Urus AKYBMS , Bhg . Datu Dr Sanib 23 November 2016 . [ 5 ] Turun Keluarga Besar Melayu , terbit . 376 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 6 ] Lahir 02 April 1953 Lawas . Malay Lawas , Tengah Sekolah Tengah Lawas Sekolah Tengah Limbang . neng Kolej Lobang , Miri 1966 - 1972 . belia mpero leh Ijazah Sarjana Muda Universiti Malaya ( 1976 ) , Sarjana  Sejarah Universiti Malaya ( 1981 ) Doktor Falsafah ( Sejarah ) Universiti Malaya ( 2014 ) . pernah khidmat pel bagai syarah muda Universiti Malaya , Arkib , Syarah Universiti , Syarah Universiti Berunai Darussalam , , Muzium , ( Felo Selidik Kanan ) Institut Aji ( UNIMAS ) bert uga Urus Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu ( AKYBMS ) . bahagia kulit belakang . [ 7 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300 - 1647 , lihat [ 8 Sanib , Malay , 1946 - 1966 , London : Oxford , 1978 . Kemudian buku ulang cetak tajuk 2010 judul lengkap Sanib , Malay , 1946 - 1966 terbit terbit Universiti ( UNIMAS ) . Terbit kini buku ih bahasa bahasa Melayu gga lakk pemba ari buku sejarah . Buku ali bahasa terbit judul , Melayu 1946 - 1966 , Satu Mercu , Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu 2015 . 377 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 9 ] Sanib , Hendak ; Biografi - Pertua Patinggi Hj Zaidi Adruce Noor , : Satu Sejarah Cawangan , 1991 . [ 10 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300 - 1647 , . . hlm . 2 . [ 11 ] . , hlm 5 . [ 12 ] . , hlm 3 . hlm 7 . [ 13 ] Mohammad Tahir Ghani , Hikayat Merpati , Kuching : Bahasa Pustaka Cawangan , 1989 , hlm , [ 14 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300 - 1647 ,  . , [ 15 ] Jumpa serp pasu tembi kar Melayu Melayu Tanjung Bor , Pasir Pandak . Lakar pasu Melayu bulat buat per kira 300 . [ 16 ] Guna  meru pak gaga pem kiran Dr Sanib kembang kema juan sejarah khusus nya sejarah . nang peng istilah tepat relevan seja rawan pakai istilah  masih  rik kristian . Tarikh  masih  bahasa Melayu kenal  Christ  ( BC ) kemudian ganti peng istilah   ( ) . ilmu sejarah ganti istilah BC Eropah istilah   ( BCE ) istilah istilah   378 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 ( ) . terje mah bahasa Melayu jelas istilah tepat dipa buku Santubong guna istilah   ( )   ( ) . [ 17 ] Syair Santubong , 1885 , terbit . [ 18 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300 - 1647 , hlm , 55 . [ 19 ] Manuskrip Besar Keluarga Melayu ; Turun Jarum Datu  Marapti ( PDKMS ) meru pak juk asal Melayu skrip Melayu - Rumi tradisi lisan . Salinan taip skrip ter maklum ikut : Latip Akip , Kampung , Ajibah Abol , Kuching , meru pak peng tarikh 1990 namun catat cerita lisan 1885 . [ 20 ] Manuskrip meru pak teks Melayu - Jawi Ghani Tahir Hikayat Marapati ( HDM ) 1939 , gga ndung 200 halaman guna buku latih sekolah ukur 15cm 22cm muat 13 cetera kemudian nya terbit Bahasa Pustaka Cawangan 1989 . [ 21 ] Sanib , Santubong , Sejarah 300 - 1647 , hlm . 40 . [ 22 ] Lidah meru pak Kuching ter letak huku sungai kira 60km bandaraya Kuching . Lidah nama sempena muka hujung tanjung seol lidah . 379 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 23 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300 - 1647 , hlm . 136 . [ 24 ] pem erin tahan langsung sejarah moden . James Brooke guna tradisi antik pem berk perintah sem belia . James Brooke meru juk dat undang tugas pem turun atur terjemah bahasa Inggeris . [ 25 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300 - 1647 , hlm , 99 . [ 26 ] , . hlm 106 . [ 27 ] . , hlm . 76 . [ 28 ] . , hlm , 77 . [ 29 ] Judul lengkap , Mohammad Tahir Ghani , Hikayat Merpati , Kuching , Bahasa Pustaka Cawangan , 1989 . [ 30 ] Judul lengkap , Abang Razak Abang Medaan , Kisah Merpati , : Bahasa Pustaka Cawangan , 1986 . [ 31 ]  Marapati   Marapatih  ung sanskrit  mara   pati  . Kata  mara  Sanskrit rt  mati   pati  rt   Kamus . dir mus erti  marapati  mampu bunuh musuh pepe rang memba jaya . jawa ,  Narapati  rt  lelaki  Syair Kretagama . 380 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 [ 32 ] Besar Datu  Keluarga Melayu : Turun Jarum Datu Marpati , terbit . [ 33 ] Sanib , Santubong , 300 - 1647 , hlm , [ 37 ] Tom Harrisson 3 siri pnyelidikan arkeologi Santubong . Antara dil 1947 , 1955 kaji akhir dil 1966 tapak Bongkissam , Bukit Maras , Tanjung Tegok Sungai Jaong , [ 38 ] Sanib , Santubong , Sejarah , 300 - 1647 , hlm , 184 . [ 34 ] . , 39 . [ 35 ] , . hlm , 134 . [ 36 ] , . hlm , 115 . Santubong . 123 . [ 39 ] , . hlm , 246 - 256 . [ 40 ] , . hlm , 225 . [ 41 ] , . hlm . 187 . [ 42 ] , . hlm , 188 . [ 43 ] Roth ambil ikan tulis gabs kenya taan baha Pigo Pegu maka Pigo Burma kenal Myamar , Batang Sadong . sejarah Burma neg baha Pegu nama ibu kota 381 Azuan Jemat ,  Sejarah Kritis Santubong : Sejarah  JMS . 4 1 ( 2021 ) : 361 - 382 kaum Mons burk tulis barat . [ 44 ] Rujuk teks skrip Syair Santubong , Hikayat Datu Merpati Kisah Merpati cerita . [ 45 ] Lidi Tanjung Datu buat 20 , 21 22 Julai 2020 . Kaji Bhg . Datu Dr Haji Sanib Haji , Urus AKYBMS , bantu Azuan Jemat , Budaya Lidi tangan AKYBMS Encik Khalid Chek Saudara Mohammad Heidil . Kaji mel tangan Hutan Taman Tanjung Datu , Encik Muhammad Aziz . Buku Arang : Sanib Judul : Santubong  Sejarah ( 300 - 1647 ) Halaman : 250 Halaman Terbit : 2021 Terbit : Amanah Khairat Yayasan Budaya Melayu Cetak : Info Grafik Sdn 382