| 2019 | |
| Ñawinchanapaq | |
| munay qillqasqakuna | |
| Chanka qichwa simi | |
| Flor Pablo Medina | |
| Ministra de Educación del Perú | |
| Guido Alfredo Rospigliosi Galindo | |
| Viceministro de Gestión Institucional | |
| Ana Patricia Andrade Pacora | |
| Viceministra de Gestión Pedagógica | |
| José Carlos Chávez Cuentas | |
| Secretario de Planificación Estratégica | |
| Humberto Hildebrando Pérez León Ibañez | |
| Jefe de la Oficina de Medición de la Calidad de los Aprendizajes | |
| “Ñawinchanapaq munay qillqasqakuna 2019” | |
| Responsables de la elaboración de este material | |
| Tania Pacheco Valenzuela | |
| Coordinadora del Equipo de Evaluación de la UMC | |
| Jorge Martín Talancha De La Cruz | |
| Subcoordinador del Equipo de Evaluación de IE EIB de la UMC | |
| Equipo de Especialistas de la UMC de evaluación de IE EIB | |
| Jainor Saavedra Salas (Especialista Quechua) | |
| Hermenegildo Espejo Apikai (Especialista Awajún) | |
| Wilder Rodríguez Gonzales (Especialista Shipibo-Konibo) | |
| Edgar Sanga Calamullo (Especialista Aimara) | |
| Luz Marina Huanca Sivana (Especialista en castellano como segunda lengua) | |
| Pamela Jiménez Lizama (Especialista en castellano como segunda lengua) | |
| Revisión lingüística quechua chanka | |
| Áurea Condori Janampa | |
| Autores y/o recopiladores de textos ganadores del “I Concurso de textos para Mis lecturas favoritas” | |
| Ethel Zubia Aguilar (“Los hijos de Sol”) | |
| Rómulo Quispe Soto (“El origen de un hermoso pueblo”) | |
| Participaron en la revisión de este material | |
| Adolfo Zárate, Yoni Arámbulo, Patricia Soto, Carmen Carpio, Jannet Salinas, Vilma Murga, Fiorella López y Fernando Guerra | |
| Corrección de estilo en versión castellana | |
| Valeria Cáceres Bravo, Edwin Johel Angulo Quiroz | |
| Ilustraciones | |
| Patricia Nishimata Oishi | |
| Diagramación | |
| Alejandra Palacios Pérez | |
| Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú: N° | |
| Tiraje: | |
| De esta edición: | |
| © Ministerio de Educación | |
| Calle del Comercio N° 193, San Borja. Lima 41, Perú. Teléfono: 615-5800 | |
| www.minedu.gob.pe | |
| [email protected] | |
| Impreso por: | |
| Se permite la copia o la transmisión de partes o de toda esta obra sin requerir permiso previo; basta con citar la fuente. | |
| Impreso en el Perú. | |
| Ancha kuyasqay wawa: | |
| Kaymi “Ñawinchanapaq munay qillasqakuna 2019” sutiyuq maytu | |
| kachkan. | |
| Kay maytupim tarinki willakuykunata, historieta nisqata, huk | |
| qillqasqakunata ima. Chayninam hampatuwan tupay allinchus icha | |
| manachus chaymanta qillqasqa kachkan. Usqullu misimantapas | |
| munay willakuy kachkallantaq. Wakin simikuna mana chinkananpaq | |
| imatachus rurachkanku, chaymantapas noticia nisqa kachkallantaq. | |
| Hinallataqmi, qayna wata “Ñawinchanapaq Munaq Qillqasqakuna | |
| Ñawpaq | |
| Atipanakuy” | |
| karqa. | |
| Chay | |
| atipanakuypaqmi | |
| achka | |
| hamawtakuna qillqasqakunata apachimurqaku. Chaykunamanta | |
| llalliq qillqasqakunata akllaspam kay maytuman churallanikutaq. | |
| Chaymantapas, sapakama qillqasqam ruranakunayuq kachkan. | |
| Chay ruranakunataqa yachay wasipi hamawtaykiwan kuska | |
| llamkanki. | |
| Wakintaqa, | |
| mama | |
| taytaykiwan | |
| yanapachikuspa, | |
| wasiykipi llamkallankitaq. Chaykunawanmi tukuy qillqasqakuna | |
| hamutaytaqa astawanña atinki. | |
| Chaykunatam tukuy sunquykuwan qampaq ruraniku. Ichapas | |
| munayniykipaqhina kanman. | |
| Oficina de Medición de la Calidad de los Aprendizes (UMC) | |
| Hampatumantam wawakuna | |
| rimachkanku. Chayta | |
| ñawinchasunchik. | |
| Llaqtanchikkunapi hampatupa | |
| willakuyninkuna | |
| Ñuqan Suraru kani. Asháninka llaqtaykupiqa, paray | |
| pachapi mayu patakunapi hampatu kar karyaptinqa, mayu | |
| pisiyanantam willakuchkan. Chaymi runaqa challwaq rinku. | |
| Ichaqa, chakiriy pachakunapi sachapa sunqunmanta kar | |
| karyan chayñataq parata mañakun. Hinallataq, armakuy | |
| pachapi, chumpi hampatuta rikuyku chayqa, ña uywakuna | |
| chakumuy pachaña. | |
| Ñuqapa sutiymi Shekut, | |
| Awajún llaqtamantam kani. | |
| Ñuqaykupaqqa, hampatu | |
| kallpawan kar kar nin | |
| chayqa, parananpaqmi. | |
| Hinallataq, wasi ukupi | |
| hatun hampatuta | |
| rikuspaqa, pichá wañunqa, | |
| nispañataq niniku. | |
| Chaynataqa kar karyan, | |
| mayqin millay runachus | |
| layqachiwaptinkum. | |
| Ichaqa, uchuy | |
| hampatuchatachus rikunku | |
| chayqa, manam imapas | |
| kanqachu, ninikuñataq. | |
| Ñuqapa sutiyñataqmi Soy Sani. Shipibo llaqtamanta. | |
| Ñuqaykupaqqa, uchuy hampatucha kar karyaptinqa, | |
| parananpaqmi. Hatun hampatu kar karyan chayñataq, anchata | |
| paraspa lluqllaraq kanqa, niniku. | |
| Hinallataq, warmi warmachachus qillu qasquyuq hampatuwan | |
| tinkuptinqa, allin away yachaqmi kanqa. Chayraykum, mama | |
| taytan piripiri yurapa yakuchanwan ñawinman sutuykachinku, | |
| hampatuwantaq makinta qaqunku. Chaymantataq, warmaqa | |
| iskay simana hina pisichallata mikun. | |
| 4 | |
| Ñuqapa sutiymi Phaqsi. Aymara | |
| runapaqqa, chakra yapuy pachapi uqi | |
| llimpiyuq hatun hampatuta rikunku | |
| chayqa, allin wata kanqa. Uchuy qillu | |
| hampatutachus rikunku chayñataq, | |
| chaki wata kanqa. | |
| Tutapichus, kallpawan hampatu | |
| kar karyan chayqa, paramunanta | |
| willakun. Ñuqaykupaqqa hatun | |
| hampatu rikuyqa qullqim. Wasi | |
| waqtankunapichus chayqa, uywachus | |
| icha mikuychus allin qullqiman | |
| qatukunqa. | |
| Ñuqan Sayri kani, Qusqu llaqtamanta. | |
| Ñuqaykupaqqa, hampatuqa qullqin. | |
| Hatun qillu hampatu wasi ukuman | |
| yaykurqun chayqa, wasiyuqmi achka | |
| qullqita chaskinqa. | |
| Hinallataq, chakrapi hatun hampatuwan | |
| tupaspaqa, kunan wata chakra | |
| allinta rurunqa. Ichaqa, uchuy qumir | |
| hampatuchawan tupanku chayqa, | |
| parañataq mana kanqachu. Chayraykum | |
| mikuykunapas mana allintachu rurunqa. | |
| Chaymantapas, hampatu unayta kar | |
| karyaykuptinqa, allinta chay watapi | |
| paranqa. | |
| Ruranakuna | |
| 1 | |
| Qillqasqamanhina, kay tawa kuchuta huntay. Manachus ima yuyaytapas wakin huntanapaq | |
| tarispaqa, chusaqllata saqinki. | |
| Hampatu kar karyaspa, ¿imatataq willakun? | |
| Hampatupa sayaynin, ¿imatataq willakun? | |
| Aymara | |
| Shipibo | |
| Qichwa | |
| Awajún | |
| Asháninka | |
| 2 | |
| Kunanqa, tawa kuchupi huntasqayki yuyaykunawan yanapachikuspa, kay tapukuykunata | |
| kutichiy: | |
| a | |
| 3 | |
| Hampatu kar kar niptin, aymara warmapa | |
| nisqan awajun warmapa nisqanwan, ¿imapitaq | |
| rikchakunku? | |
| ch Hampatup hatun kasqanmanta rimaspa, | |
| Qusqu warmapa nisqan, shipibo warma | |
| nisqanwan, ¿imapitaq huqniraq kanku? | |
| Willkapa rimasqanta ñawinchay. | |
| Qillqasqamanhina, ¿ima nispataq Suraru | |
| Willkata kutichinman? | |
| Willka | |
| Huk punchaw, paray | |
| pachapi, mayuta yaku | |
| aysamuq riptiy, achka | |
| hampatukuna kar | |
| karyaykuptin anchata | |
| mancharikuni. | |
| Suraru | |
| Asháninka wawa | |
| 4 | |
| ¿Imakunatawanmi aylluykipi hampatu willakun? Mama taytaykitapas kuraq runakunatapas | |
| tapurikuy. Chaytataq, huk rapipi qillqaspa yachay wasipi masichaykikunawan ñawinchaychik. | |
| 5 | |
| Asnumanta Atuqmantawan | |
| Huk kutinsi, uwihan chinkaptin, tayta Panchuqa warminpuwan | |
| llakisqa kasqaku. | |
| Sapa tutanmi uwihanchik | |
| chinkachkan. Chay millay atuqta | |
| hapirqusunpuni. | |
| Arí, mamáy Antuka. Atuqta | |
| manchachinanpaq, uwiha | |
| kancha punkupi asnunchikta | |
| watasunchik. | |
| Ñuqaqa imaymanata qipispa llumpayta llamkani. Ichaqa, | |
| uywaqniykuna mana allintachu qawariwanku. Aswanmi | |
| yarqaypi uywawanku. | |
| Chawpi tutataqa, huk atuqsi kancha | |
| punkupi rikurirqusqa… | |
| Atuq astawan rimapayaptinsi asnupas | |
| rimayta qallaykusqa. | |
| Atuqqa Mariyanu llakisqasqa kasqanta | |
| rikuspas kayta nisqa: | |
| Allinllachu, masiy Mariyanu, | |
| ¿sapallaykichu rimakuchkanki? | |
| Wakapa allinta mikunanpaq llumpayta | |
| llamkanki. Qamtaq tullullaña | |
| kachkanki. | |
| Wawqiy Mariyanu, ñuqa | |
| yanapasqayki. Tutantin | |
| lliwa mikukunaykipaq | |
| paskarqusqayki. | |
| Ichaqa, asnuqa manas rimayta munanchu. | |
| Arí, wawqiy. Uywaqniykunaqa | |
| manachusmi ñuqata kuyawankuchu. | |
| Ichaqa, atuqqa asnupa nisqantas mana uyarisqachu. | |
| Ha, ha, ha. Uqi | |
| uwihachata | |
| apakusaq. Wiracham | |
| kachkasqa. | |
| Tayta Panchuqa pampapi mikuchkaptas asnunta tarimusqa. | |
| Yaw Mariyanu, kaypimá | |
| sumaqta mikuspa | |
| kachkasqanki. ¿Maymi waska? | |
| Chay huchaykimantam | |
| aswanta llamkanki. | |
| 6 | |
| Chay tutaqa, Mariyanu sutiyuq asnuqa, llakisqas uwiha | |
| kancha punkupi kayhinata rimapakusqa: | |
| Anchata waqaychayki wawqiy. | |
| Munaspaqa huk uwihachata apakuy, | |
| ichaqa ama uqi kaqtaqa apankichu.. | |
| Achikyaytaqa, mama Antukas uwiha kanchata yaykusqa… | |
| …¡Manam uqi uwihapas | |
| asnupas kankuchu! | |
| Mariyanuqa, punchawnintinsi pastuta qipiykun. | |
| Wasaymi | |
| nanaykuwachkan. | |
| Atuqpa huchanpi | |
| usuykuchkani. | |
| Chay tutaqa, atuqsi rikuriqullantaq… | |
| Allinllachu, wawqiy Mariyanu. ¿Kunan | |
| tutatapas yanapanakullasuntaqmi, aw? | |
| Ichaqa, yapamantas atuqqa asnuta | |
| yukaykullantaq. | |
| Ama piñakuychu, wawqiy Mariyanu. | |
| Kunanqa aswan karuta mikuq | |
| rinki. Chaynapiqa uywaqniyki mana | |
| tarisunkichu. | |
| Manam llullakuyniykiman | |
| urmaykusaqñachu. Huchaykipi | |
| llumpayta llamkachiwanku. | |
| Atuqqa, yuraq uwihatapunis waskantinta | |
| aparqullasqataq. Llakisqas uywaqninkuqa | |
| rimanku. | |
| Chay uwihaqa | |
| rantikunanchikmi | |
| karqa. Mana qullqiyuq | |
| rikuyukunchik. | |
| Waskanchikpas | |
| mana kapunchu. | |
| Allinmi. Ichaqa, | |
| waskatapas yuraq uwihatapas | |
| amapuni apankichu. | |
| Mariyanutaqa maskaspas tarillasqakutaq. Paytaqsi | |
| uywaqninkuna llakipi kasqankuta rikuspa, llapanta willapusqa. | |
| Huchaykunata pampachaykuwaychik, ama | |
| hina kaspa. Chay atuqmi yukaykuwan. Mikuq | |
| rinaypaq paskawaspam, uwihata | |
| waskatawan apaq karqa. | |
| ¿Ima ninkin, | |
| yaw asnu? | |
| Chaysi, asnuqa nisqa: ama llakikuychikchu ñuqa waskata | |
| atuqtawan apamusaq, nispa. | |
| ¿Imaynatam | |
| chayta ruranki? | |
| Kinuwa yanusqawan llusirquwaychik. | |
| Hina llusisqa machaynin punkunta rispa | |
| ankallasaq. Atuqqa wañusqa kasqayta hamutanqa. | |
| Atuqqa uñankunapuwan Mariyanuta kumparayasaqta tarisqaku… | |
| ¡Atatallaw! Mariyanu | |
| wañupusqa. Ichaqa | |
| achka aychanchik kanqa. | |
| Wasiman apakusunchik. | |
| ¡Uruña atichkasqa! | |
| Waskawan watakuspanchik | |
| llapanchik chutasunchik. | |
| Arí. Ichaqa nisyu | |
| llasaqcha kachkan. | |
| Atuqkuna wiqawninkuman waskawan watakuspa chutananku | |
| kachkaptiñas, qunqaymanta sayarirqusqa, asnuqa aysamusqa. | |
| ¡Ay…! Umachayta. | |
| ¡¡Ay... Ay!! | |
| wasachayta. | |
| ¡Qasiy, Mariyanu! | |
| Amaña kayta | |
| rurawaykuchu. | |
| Chay punchawmantas atuqqa Mariyanuta mana yukasqañachu, uwihatapas mana apasqañachu. | |
| Asnunchikta mana allin | |
| uywasqanchikmi ñuqanchikpapas | |
| huchanchik. Kunanmantaqa | |
| allinta mikuchisunchik. | |
| ¡Hihaw! kunanqa | |
| allinta kawsakusaq. | |
| Mariyanu, atuqta | |
| wanachisqaykimanta, | |
| anchata añaychayki. | |
| Kunankamapas asnuqa llamkallachkansi, ichaqa allinta mikuspa samakuspa. | |
| 7 | |
| Ruranakuna | |
| 1 Kay tapukuykunata kutichiy: | |
| a | |
| ¿Imaraykutaq Mariyanu asnu uywaqninku mana kuyasqanta musyarqa? | |
| ch ¿Imapaqtaq tayta Panchu mama Antukawan uwiha kancha punkupi asnuta watasqaku? | |
| h | |
| 2 | |
| Ñawpaq kutillaraq tupaspa, ¿imaynatam atuq Mariyanuta yukarqa? | |
| Kay qillqasqapi imakunachus kasqa, chaymanhina urapi rimaykunata ñiqichay. | |
| 1 yupaymanta 6 yupaykama qillqanki. | |
| Atuqqa uwiha kanchaman yaykunanpaq Mariyanuta yukasqa. | |
| Machayninkuman aysanankupaq atuqkunaqa Mariyanuta waskawan watasqaku. | |
| Uwiha kancha punkupi uywaqninku asnuta watasqaku. | |
| Mariyanuqa atuqwan imaymana rurasqankuta willakapusqa. | |
| Panchu Antukawan aswan achka pastuta Mariyanuta qipiykachisqaku. | |
| Mariyanu atuqkunata aysasqa, waskatapas apapusqa. | |
| 8 | |
| 3 | |
| Imaynachus kasqankumanhina, urapi simikunapa qayllanpi “atuq” icha “asnu” sutita | |
| qillqay. | |
| Yuyaysapa | |
| Llamkaysapa | |
| Kuyakuq | |
| Micha | |
| Yanapakuq | |
| Kallpasapa | |
| Yukakuq | |
| 4 | |
| Llulla | |
| Kimsa warmakunam atuqmanta Mariyanumantawan kayhinata rimasqaku: | |
| Mariyanupa | |
| atuqchakunata | |
| aysaykachasqanmi | |
| ñuqapaqqa mana | |
| allinchu. | |
| Chay Mariyanupa | |
| atuqkunata | |
| wanachisqanmi | |
| ñuqapaqqa | |
| allinpuni. | |
| Ñuqapaqñataq, | |
| atuqpas | |
| asnupas | |
| millaypuni | |
| kasqaku. | |
| Luwisa | |
| Antuku | |
| Amaliya | |
| ¿Mayqin warmapa rimasqantam allinmi ninki? Imaraykuchus allin kasqanta | |
| urapi qillqay. | |
| 9 | |
| ¿Imaynatataq uru wañuchiq hampita rurasunman? | |
| Chakranchikpiqa, kanmi tarpukusqanchikkuna mikuq urukuna. Chay urukunapaq hampi | |
| rurayta yachasunchik. Pachamamanchikta mana unquchiqmi chay hampiqa kanan. | |
| ¿Imakunataq kanan? | |
| • | |
| • | |
| • | |
| • | |
| • | |
| Iskay hatun siwulla | |
| Chunka hayaq uchu | |
| Iskay uma ahus | |
| Huk huchuy jabón nisqa | |
| Iskay winku yaku | |
| • | |
| • | |
| • | |
| • | |
| • | |
| Kuchuna | |
| Iskay anqara | |
| Latapapas plastikupas | |
| Maray utaq kutana | |
| Suysuna | |
| ¿Imakunatataq rurasunchik? | |
| 1 | |
| 2 | |
| Adaptado de: http://www.ipade.org.ni/images/portadas/libro_desarrollo_economico/INSECTICIDAS.pdf | |
| Uchuta, ahusta, siwullatawan | |
| kuchunawan ñuturqusun, | |
| chaymantataq, sapakamallata | |
| maraypi chamcharqusun. | |
| 10 | |
| 4 | |
| Kunanqa, llapan chamchasqata | |
| huknin anqaraman hichaykusun. | |
| Hawanmantaq, yakuta talliykuspa, | |
| allinta chaqrukunankama qaywisun. | |
| 5 | |
| Llapan chaqrusqanchikta | |
| huk tuta puñuchisun. | |
| Paqaristinpaqqa, | |
| qachakunam sikinman | |
| tiyaykunqa. | |
| Kunanqa, suysunawanñataq | |
| chay chaqruta huk kaq | |
| anqaraman suysurqusun. | |
| Hinapim qachankuna qipanqa. | |
| 3 | |
| Latapawanpas plástico | |
| nisqawanpas anqarata | |
| kirpasun. Hinataqa kirpana, | |
| wasi mana asnananpaq. | |
| 6 | |
| Mana qachayuq yakumantaq | |
| jabón nisqata churasun. | |
| Chaymantataq, jabón nisqapa | |
| chullunankama qaywisun. Jabón | |
| nisqataqa churana, yurakunapa | |
| llaqinman hampi ratananpaqmi. | |
| ¿Imaynatataq tarpusqaman hampita churana? | |
| ¿Imanantaq uruta chay hampi? | |
| Chay hampi rurasqanchikpa kuskanninta, | |
| 20 winku yakuwan chaqrurqusun. Chaytataq | |
| tarpusqanchik yurapa llaqinman challaykusun. | |
| Pichqa punchaw qipatachus uru kankaraq chayqa, | |
| yapamanta challarqullasuntaq. Manam sapa | |
| punchawchu challana. Sapa punchaw challasqaqa | |
| yurakunañataqmi chakirqunman. Chisinkuyta | |
| challaptinchikqa aswan allinmi kanqa. | |
| Uchuqa llumpaytam hayan. | |
| Aswanraq chay uchuta, ahuswan, | |
| siwullawan ima chaqruqtinchikqa | |
| sinchitapuni hayan. Chaykunawan | |
| hampi rurasqanchikta uru | |
| mikuptinqa hayaykunmi. Chayhinata | |
| hayaptinmi, uruqa llaqi mikuyta | |
| mana munanñachu. | |
| ! | |
| Ama ukuykimanpas ñawiykimanpas kay hampiwanqa tupachinkichu, anchatam kararachikun. | |
| Ruranakuna | |
| 1 | |
| Tapukuykunata kutichiy. | |
| a | |
| Qillqasqamanhina, ¿imanasqataq urukuna llaqi mikuyta mana munapunkuñachu? | |
| ch Qillqasqamanhina, ¿imanasqataq mana sapa punchawchu yurakunaman hampita challana? | |
| 2 | |
| Kay qillqasqapi imakunatachus qati qatillata rurana kasqa, chaymanhina urapi | |
| rimaykunata ñiqinchay. 1 yupaymanta 6 yupaykama qillqanki. | |
| Hampi mana qachayuq kananpaq yakuta suysurqusun. | |
| Uchuta, ahusta, siwillatawan sapakamallata chamcharqusun. | |
| Jabón nisqata churasun, chaymantataq yakuwan chullunankama qaywisun. | |
| Llapan chaqrusqayuq yakuta huk tuta puñuchisun. | |
| Latapawanpas plástico nisqawanpas yakuyuq anqarata kirpaykusun. | |
| Llapan chamchasqata anqaraman hichaykuspa, yakuta talliykusun. | |
| 3 | |
| Saraqa taytantas hampi rurayta yanapasqa. | |
| Hampi rurasqaykumanqa, uchutapas, | |
| kachitapas, siwullatapas, allinta | |
| churaniku. Ichaqa, urukunaqa | |
| mikuykullachkanku. | |
| Hampita ruraspa, ¿imapitaq Sara taytanwan pantankuman karqa? | |
| 4 | |
| Tapukamuy. | |
| Imawanñataqchus uru hampita rurawaq, chayta mama taytaykita huk runatapas | |
| tapukamuy. Chaytataq qillqana maytuykipi qillqaspa, masichaykikunapaq yachay | |
| wasipi ñawinchay. | |
| 11 | |
| RIMAYNINCHIK | |
| Arí, wakin uywakuna | |
| yanapakuq kasqankumantapas | |
| willakullachkantaq. | |
| Ñawinchasunchik. | |
| 2018 watapi, qapaq raymi killapa, 31 punchawninpi | |
| Chinkanayaq simikunatas kuraq taytakuna | |
| warmakunata yachachichkanku | |
| Lima llaqta. Programa Pensión 65 | |
| nisqapi kaq kuraq tayta mamakunas wakin | |
| chinkanayaq simikunata kawsarichichkanku. | |
| Kay chinkanayaq simikunas jaqaru, kukama | |
| kukamiriyapuwan kanku. | |
| Jaqaru simitaqa Tupe llaqtallapis rimanku. Kay | |
| Tupe llaqtaqa Limapi kaq Yauyos provincia | |
| nisqapis kachkan. Chaypis 63 kuraq mama | |
| taytakuna chiqap willakuykunata, harawikunata | |
| ima jaqaru simipi willaspa warmakunata | |
| yachachichkanku. | |
| Aswantapas, | |
| lliklla | |
| awayta, chakrapi llamkayta, tusuykunatapas | |
| yachachillankutaq, chaykunawan kawsayninku | |
| siminkupas aswan kallpachasqa kananpaq. | |
| Hinallataqsi, Loreto suyupi kaq San Juan | |
| Bautista llaqtapi, Nauta llaqtapipas kukama | |
| kukumiria simitañataq pusaq mama taytakuna | |
| yachachillachkankutaq. Paykunaqa kay simita | |
| yachachinku mayupi challwaspa, hampiq | |
| qurakunata riqsichispa, takispa tususpa | |
| imañataq. | |
| Ministro de Cultura umalliqmi kayhinata rimarisqa: | |
| “Huk simichus mana wañunchu chayqa, kay simi | |
| rimaq runakunapa kawsayninpas manam wañunchu. | |
| Paykunam imaynatachus kawsana, imaynatachus | |
| Pachamamanchikta | |
| qawarina | |
| chaykunata | |
| yachachiwanchis”, nispa. | |
| Perú suyunchikpiqa, 48 simikunan kachkanraq, | |
| chaykunamantam 21 chinkaypiña kachkan. Chay | |
| simikunataqa manam chinkachinañachu. Huk simichus | |
| chinkan chayqa, huk kawsaymi chinkallantaq | |
| Lurukunapa sachakuna tarpusqankutas tarinku | |
| Brasil suyu. Kay suyupiqa, arawkariya sutiyuq | |
| sachas chinkanayapuchkan. Ichaqa, Amazonía | |
| suyupi yachaq lurukunas kay sacha mana | |
| chinkananpaq yanapakunku. Chaytas huk | |
| musuq investigación nisqawan tarinku. | |
| Kunankamapas, luruqa arawkariya sacha | |
| wañuchiqmi, nispas rimaq kasqaku. Ichaqa, kay | |
| lurukunaqa aswansi arawkariyata yanapan. ¿Imaynatam | |
| yanapan? Lurukunas rurunta mikunku. Ichaqa manas | |
| llapantachu mikunku. Saksarqunku chayqa, kuska | |
| kuskan mikusqa rurutaqa wischupunku. Kayhinatam | |
| Guillermo Blanco sutiyuq willakun: “Qawaptiykun, | |
| chay kuskan mikusqa rurumantaqa utqaylla sumaqta | |
| yuracha wiñamun, mana mikusqan rurumantataq | |
| qipataña wiñamun”, nispa. | |
| Hinallataqsi mikunanpaqqa, luruqa karumanraq | |
| rurukunata | |
| apan. | |
| Mikuyta | |
| mana | |
| tukuspa | |
| wischuptinkutaq, chaykunapiñataq musuq arawkariya | |
| wiñamun. | |
| Kay investigación ruraqkunas, kayhinata nisqaku: | |
| “Pachamamanchik mana unqunanpaqqa, uywatapas | |
| runatapas sumaqtan uywananchik”, nispa | |
| 12 | |
| Adaptado de: https://larepublica.pe/sociedad/1388578-pension-65-adultos-mayores-ensenan-ninos-lenguas-peligro-extincion-ministerio-desarrollo-e-inclusion-social-escolares | |
| https://www.agenciasinc.es/Noticias/Los-loros-colaboran-en-la-expansion-de-la-araucaria-brasilena | |
| Qawariy, kay periódico | |
| nisqata rantimuni. Chaypi huk | |
| kuraq taytakuna simikuna | |
| yachachisqankumanta | |
| willakuchkan. | |
| Ruranakuna | |
| 1 | |
| “Chinkanayaq simikunatas kuraq taytakuna warmakunata yachachichkanku” | |
| sutiyuq qillqasqata ñawinchay. | |
| a | |
| Kunanqa, kay tawa kuchuta huntay: | |
| ¿Pikunamantam kay | |
| qillqasqa rimachkan? | |
| ¿May llaqtakunapim kay | |
| qillqasqapa willakusqan kasqa? | |
| ch Kay qillqasqata ñawinchaspas tayta Evaristo kayhinata nisqa: | |
| Imaynam kuraq taytakuna jaqaru | |
| simita wawakunata yachachichkanku, | |
| kaqllatataqmi wakin llaqtakunapipas | |
| siminkuta yachachinanku. | |
| Evaristo | |
| Tayta Evaristo rimasqan, ¿qampaq allinchu manachu? ¿Imarayku? | |
| 2 | |
| Iskaynin qillqasqakunapa willakusqanmanhina, tawa kuchupi tapukuykunata | |
| kutichiy. | |
| Chinkanayaq simikunatas | |
| taytakuna warmakunata | |
| yachachichkanku. | |
| Lurukunapa sachakuna tarpuq | |
| kasqankutas tarinku. | |
| ¿Imataq chinkaypi | |
| kachkan? | |
| ¿Imatataq mana | |
| chinkananpaq | |
| rurachkanku? | |
| 3 | |
| Ima uywachus icha ima yurachus llaqtaykipi chinkanayachkan, ¿chayta yachanki? | |
| ¿Imatataq mana chinkapunanpaq rurawaq? Kutichiyniykita qillqay. | |
| 13 | |
| USQULLU MISITA | |
| ASTAWAN RIQSISUNCHIK | |
| Chupanmanta | |
| Kay misiqa hatun tampa chupayuqmi. Chaymi | |
| mana chiri atinanpaq, tampa chupanwan | |
| wankukuspa sinqachantapas pakaspa, puñun. | |
| Hinallataqmi, utqaylla kallpaptinpas allinta | |
| takyananpaq chupanqa yanapallantaq. | |
| Mikunanmanta | |
| Usqullu misiqa wiskachata chinchillata imam aswanta mikun. Ichaqa, mikunanta | |
| mana tarispaqa, pisquchakunata, sukulluwaytapas, hapispam mikun. | |
| 14 | |
| Usqullu misiqa Perú, Bolivia, Argentina, Chile, Paraguay ima suyukunapi | |
| yachaq uywam. Anti suyupa qaqasapa urqunkunapim aswantaqa kawsan. | |
| Chay kawsasqan urqukunapitaqmi llumpayta chirinpas qasaykunpas. | |
| ¿Maypim yachan? | |
| Uyarinanmanta | |
| Usqullu michipa rinrinqa | |
| hatunmi, chaywanmi karutapuni | |
| uyarin. Chaymi, ima uywachus | |
| karupiraq imatapas rurachkan | |
| chayqa, uyarirquspa hapirquq | |
| kallpan. Chayhina allin uyariq | |
| kaspanmi, tutapas punchawpas | |
| mikunanta hapimun. | |
| Sayayninmanta | |
| Chinkanayasqanmanta | |
| Usqullu misiqa chinkapuchkanmi. Runa wiskachata, chinchillata ima, | |
| hapiptinmi mana mikunan ancha kanchu. Hinallataqmi, minero | |
| runakunapas yachasqanku urqukunamanta qatichkanku. Aswantaqa, | |
| qaranmanta pacha ruranankupaqmi usqullu misitaqa runakuna | |
| sipichkanku. Chaykunaraykum usqullu misiqa chinkachkanña. | |
| Adaptado de http://www.otromundoesposible.net/el-gato-andino/ | |
| Chupantawan tupuptinchikqa, wakin usqullu | |
| misiqa 80 centímetros nisqakama aypan. | |
| Ichaqa, pumawan tinkunachiptinchikqa, | |
| usqullu misiqa aswan huchuyllam. | |
| 15 | |
| Ruranakuna | |
| 1 | |
| Tapukuykunata kutichiy. | |
| a | |
| Qillqasqamanhina, ¿maykunapim usqullu misi kawsan? | |
| ch Usqullu misipa hatun chupan, ¿imapaqtaq allin kasqa? | |
| 2 | |
| Susanas ñawinchayta tukuspa kayhinata rimasqa: | |
| Usqullu misi mana | |
| tukukunanta munaspaqa, | |
| manam wiskachatapas | |
| chinchillatapas hapinachu. | |
| Susana | |
| Qampaq, ¿Susanapa rimasqan allinchu icha manachu? ¿Imarayku? | |
| 3 | |
| Urapi siqita qaway: | |
| ¿Imapaqtaq qillqasqa ruraq kay siqita churanman karqa? Kutichiyniykita chimpuy. | |
| a | |
| 16 | |
| Usqullu misi | |
| pumawan kuskalla | |
| yachanku, chay | |
| willawananchikpaq. | |
| ch Usqullu misiqa | |
| pumamanta aswan | |
| uchuylla, chay | |
| rikuchiwananchikpaq. | |
| h | |
| Usqullu misita | |
| pumatawan siqiy | |
| yachananchikpaq. | |
| El lince Ibérico sutiyuq uywacha | |
| Lince Ibérico sutiyuq uywaqa España Portugal suyukunapa urqunkunapim yachan. Kay uywapa | |
| rinrinpim suni, ñawchi pilukuna kachkan. Chay ñawchi pilunqa qura sunqukunapi pakakuptinmi | |
| llaqikunawan pantanachikun. Hinapi pantanakuptinmi misitaqa mana ancha pipas rikunchu. | |
| Chupantinta tupuptinchikqa 135 centímetros nisqakama tupun. Kay uywapa chupanqa uchuyllam | |
| pisi pilullayuq. Lince ibérico nisqaqa purun quwitam aswantaqa mikun. Ichaqa atispaqa, ukuchata, | |
| unkuchukuta, pisquchakunatapas hapintaqmi. | |
| Lince Ibérico nisqaqa, chinkaypim kachkan. Qaranmanta pacha ruranankupaqmi runa hapin. | |
| Chakrapi yachaq runapas, uywachaykunatan mikun, nispan sipillankutaq. Ichaqa, aswantaqa | |
| chinkanayachkan mikunanpaq purun quwita mana tariptinmi. | |
| https://www.faunaiberica.org/lince-iberico | |
| Kunanqa kay qillqasqatañataq ñawinchay: | |
| Kay tapukuykunata kutichiy. | |
| 4 | |
| ¿Imapaqtaq Lince ibérico nisqapa rinrinpi ñawchi pilunkuna allin kasqa? | |
| 5 | |
| ¿Imanasqataq lince ibérico sutiyuq uywa chinkaypi kachkan? | |
| 6 | |
| Iskaynin qillqasqata ñawinchaspa, kay tawa kuchuta huntay. | |
| Usqullu misi | |
| Lince ibérico sutiyuq uywa | |
| ¿Maypim yachan? | |
| ¿Imaynataq kawsanin | |
| kachkan? | |
| ¿Imatam aswanta mikun? | |
| ¿Imatam qaranwan | |
| ruranku? | |
| ¿Imakunapim kay uywakuna hukniraq kasqaku? Tawa kuchupi qillqasqaykiwan | |
| yanapachikuspa, tapukuyta kutichiy. | |
| 17 | |
| Anemia unquymanta yachasun | |
| Iskay sutiyuq simi: Kukupin, kipchan | |
| Luwismi Anawan hampina wasita risqaku. Chaypim anemia unquymanta kay willakuyta | |
| rikusqaku. | |
| Anacha, qawariy. | |
| Hatun willakuyta | |
| churasqaku. | |
| Arí, Luwis. Anemia unquymantam | |
| willakuchkan. Ñuqapas mamaywan | |
| hamuni. Kunanqa, imaymanata | |
| wasiypi yanunku. | |
| Ah… mamaypas hamurqanpaschá. | |
| ¡Chayraykuchá huk | |
| mikunakunata yanuchkan! | |
| Wasita ripuspas ñanpi Anawan Luwiswan kayhinata rimasqaku: | |
| Iskay kimsa punchawñam mamay | |
| yawarniyuqta, kukupinniyuqta | |
| yanuchkan. Anemia unquymanta | |
| qaliyanapaqmi, nispam yanuchkan. | |
| Saykusqallata rikuwaspanmi, | |
| anemia unquyniyuq kasqayta | |
| mamayqa musyan. | |
| 1 | |
| Imaynachá kampas Anacha, | |
| ichaqa qalin kachkani. Chaymi | |
| yawarniyuq, kukupinniyuq | |
| mikunataqa mana mikunaychu. | |
| Yachay wasinchikmanpas allinmi | |
| richkani, tayta mamaytapas | |
| allintam llamkaypi | |
| yanapachkani. | |
| 3 | |
| Chiqaqpaschá Hampiqpa nisqan. | |
| Ichaqa, yawarniyuq, kukupinniyuq | |
| mikunataqa manam munanichu. | |
| Manam millpuyta atinichu. | |
| Munasqaytam ñuqaqa mikunay, | |
| manam mamaypa | |
| munasqantachu. | |
| 18 | |
| 5 | |
| Luwis, mamaykipa nisqanqa | |
| allinmi. Hampiqmi kayhinata | |
| nin: Kukupinniyuq, yawarniyuq | |
| mikunaqa allinmi, yawarninchikman | |
| hierro nisqata apasqanrayku. | |
| Hierro nisqachus yawarninchikpi | |
| pisiyanman chayqa, anemia | |
| unquymi hapiwasunman, nispa. | |
| 2 | |
| Arí, ichaqa Hampiqmi kayhinata | |
| nin: saykusqachus kanchis icha | |
| samapakunchikchus chayqa, | |
| manam unqusqa kasqanchikta | |
| yachanchikchu, mana imanchikpas | |
| nanawasqanchikrayku. Ichaqa, anemia | |
| unquyniyuqpas kachkanchik. Kay | |
| unquyqa wiñananchiktam harkakun, | |
| huk unquynunatapas apamun. | |
| 4 | |
| Ñuqapas yawarniyuq kukupinniyuq | |
| mikunataqa manam munanichu. Ichaqa, | |
| munasqay mikunawan chaqruspam | |
| mikuni. Qampas chayhinata mikuwaqmi. | |
| Ñuqaqa aswanmi kukupinta mikuyman | |
| anemia unquyniyuq kanaytaqa. | |
| 6 | |
| Ruranakuna | |
| 1 | |
| Anapa willakusqanmanhina, anemia unquyniyuq kaptinchik, ¿imaynataq | |
| kasunman? | |
| 2 | |
| Pichus maychus anemia unquyniyuq kaptin, ¿mayqin kaq mikunanataq akllasunman? | |
| a | |
| Kukupin tiqtichisqa | |
| arusniyuq, ispinakayuq. | |
| ch | |
| Tiqtichisqa papa arusniyuq, | |
| siwullayuq. | |
| ¿Imanasqataq chay mikunata akllanman? Kutichinaykipaq qillqasqata ñawinchay. | |
| 3 | |
| ¿Imapaqtaq Hampina Wasipi chay qillqasqata churarqaku? | |
| a | |
| Anemia unquymanta rimanakuyman qayananpaq. | |
| ch Warmakunapa wayarninta qawachinata yuyarichinanpaq. | |
| h | |
| 4 | |
| Hierro nisqayuq mikuykuna rakikunanta willananpaq. | |
| Hampina Wasipi qillqasqa churasqankupim kay rimay kachkan: | |
| ¡Qali kaymi imamantapas ñawpaq! | |
| ¿Imatataq kay rimay niyta munachkan? | |
| 5 | |
| ¿Ima huk mikuykunataq anemia unquymanta harkawanchikman? Yachachiqniykiwan | |
| tapukamuychik. Willasusqaykitataq rapipi qillqaspa wasiykiman apay. Chaywan | |
| mikunata yanukuychik. | |
| 19 | |
| Huk llaqtakuna riqsiyqa, llaqtanchik | |
| chaninchaytam yanapawanchik | |
| Yachay wasipi | |
| Huk punchawsi, yachay wasipiqa anchata chiriykusqa. Chayraykus, Mariya sutiyuq musuq warmaqa | |
| masin Luwista tapusqa: | |
| Luwis, ¿imanasqataq | |
| kay chiri urqupi llaqtata | |
| sayarichirqanku? | |
| Mariya | |
| Luwis | |
| Hatun taytaymi kayhinata | |
| willawarqa: “Ancha unay watapirqsi | |
| runakuna mikunankupaq uywata | |
| maskaspa kayman chayamusqaku. | |
| Achka uywakuna kaptinsi kaypi | |
| yachapusqaku”, nispa. | |
| Wawakunapa rimasqanta uyarispas, yachachiqqa huk munay qillqasqata yuyarisqa. Chay qillqasqapis | |
| imaynatam Tarukamarka llaqta kamakusqa, chaymanta willakuchkan. Qillqasqata maskaspas | |
| wawakunaman ñawinchanankupaq qusqa. Qampas ñawinchay. | |
| May | |
| Tayta Intipa wawankuna | |
| unay watakunapiraqsi, Español runakuna chayamuspa kay llaqtayuq runataqa nisyuta | |
| llamkachikpa muchuypi kawsachiq kasqaku. Chaytas hanaqpachamanta llakikuywan Tayta Intiqa | |
| qawaq kasqa. | |
| Huk punchawsi, wakin runakunaqa, llakipi kawsayta manaña atispa, qispinankupaq kamachinakusqaku. | |
| Chaysi mana riqsisqa karu suyuman ayqikusqaku. Chay suyutaqa anchatas chirin. | |
| Achka punchawña purispas, kaypi kawsasunchik nispa, hatun qaqakunapa qipan pampata | |
| akllasqaku. Chay pampapi llaqtachakuspas mana pipa rikusqan, kawsayta qallaykusqaku. Kay | |
| musuq llaqtankupaqsi Tarukamarka sutita akllasqaku. Chay punchawmantas tayta Intiqa sumaqta | |
| kanchaspa chakrapi tarpusqata mikuykunatapas sumaqta wiñachiyta qallaykun. Chayhinas, iskay | |
| kimsa killaña, allinta kawsakuchkanku. | |
| Ichaqa, Caylloma llaqtapi yachaq Español runakunas ayqikusqankuta yacharquspa, maskaq risqaku. | |
| Hapimusunchikpunim chay runakunataqa, nispas rimanku paykunapura. | |
| Español runakunaqa achka punchawñas ayqikuq runakunapa purisqankutakama qatichkanku. | |
| Chaysi, huk tutaqa karupi nina kanchaqta rikurqusqaku. Chaypiqa runa kachkanpunin, paqarin | |
| achikyayta risunchik, nispas rimanku. | |
| 20 | |
| Texto adaptado para fines pedagógicos. Título del texto: “Los hijos del sol”. Autor/adaptador: Ethel Zubia Aguilar. | |
| “Ñawinchanapaq Munay Qillqasqakuna Ñawpaq | |
| Atipanakuy” llalliqmanta akllasqa willakuy. | |
| Paqaristin achikyamuytaqa, nina kanchay rikusqanku kinraytas purinku. Ichaqa, tayta Intis | |
| churinkuna tarinanta mana munanchu. Chayraykus, kanchayninta aswan kallpawan kachaykun. | |
| Hinaptinsi inti pinqachiptin rikuyta mana atinkuchu. | |
| Tarukamarkaman chayaspaqa Español runakunaqa, manas imatapas tarinkuchu. Hatun qaqakunallatas | |
| imaymanaman rikchakuqta rikunku. Manas runapas uywapas kanchu. Hinaptinsi, saykusqa piñasqa | |
| ima, Caylloma llaqtata kutikusqaku. | |
| Español runakuna kutirquptinkuqa, Tarukamarka llaqtaqa rikurirqullantaqsi. Chaypis runaqa | |
| wakmanta kusisqa kawsakuyta qallaykusqakutaq. Warmakunas kusisqa pampakunapi pukllakunku, | |
| mama taytankupas paquta, llamata michispas sumaqta kawsakunku. | |
| Chayhinatas Tayta Intiqa, Español runapa muchuchinanmanta churinkunata qispichisqa. | |
| Wawakuna ñawinchayta tukuptinkus, hamawtankuqa kutichinankupaq kay tapukuykunata | |
| qusqa. Qampas kutichiy. | |
| 1 | |
| Español runakunamanta ayqikusqanku | |
| suyu, ¿imaynam kasqa? | |
| 3 | |
| Kay qillqasqapi imakunachus kasqa, chaymanhina urapi rimaykunata ñiqichay. | |
| 1 yupaymanta 6 yupaykama qillqanki. | |
| 2 | |
| ¿Imaraykutaq Español runakuna | |
| Tarukamarkapi mana pitapas tarirqakuchu? | |
| Hatun qaqakunapa qipan pampata Tarukamarka llaqta paqarichinankupaq akllasqaku. | |
| Español runakunaqa huk tuta karupi nina kanchaqta rikurqusqaku. | |
| Runakunaqa llaki kawsayta manaña atispa karuman ayqikusqaku. | |
| Español runakunaqa ayqikusqankuta yacharquspas runakuna maskaq risqaku. | |
| Tarukamarka llaqtaqa wakmanta rikuripuspa kusisqa kawsayta qallaykusqaku. | |
| Español runakunaqa Tarukamarkapi mana imatapas tarispa Cayllomata kutipusqaku. | |
| 4 | |
| Qillqasqata ñawinchayta tukuspas Luwisqa, kayhinata rimasqa: | |
| Chay runakunapa karu | |
| suyutaraq llaqtachakunankupaq | |
| ripusqankuqa allinmi. | |
| Luwispa rimasqan, ¿qampaq allinchu icha manachu? ¿Imarayku? | |
| 21 | |
| Imaynatam Tarukamarka paqarisqanta yacharqunkiña. Kunanqa, imaynatachus aylluyki | |
| paqarisqa, chaytañataq qillqay. Qillqasqaykitaqa, Aylluykipa raymin punchawpi | |
| riqsichisunchik. Qillqanayki allin kananpaqqa, mama taytaykitapas huk yuyaq runatapas | |
| tapurikuy. | |
| Ñawpaqtaqa, imakunatachus pipaqchus, qillqanki, chayllataraq qillqarquy. | |
| Kaypiqa ima yuyaykunachus ñawpaqta umaykiman hamun, chaykunawan huk listallataraq qillqay. | |
| Chaymantaqa, kaypi ÑAWPAQ QILLQASQATA RURAY. Chaypaqqa ñawpaq yuyaykuna | |
| qillqasqaykiwan yanapachikuy. Kunanqa wachu wachutaña qillqanki. Manaraqchus | |
| munasqaykimanhina kachkan chaypas, pichaspa allicharquy. Yachachiqniykimanpas qawachiy, | |
| paypa imatachus allichawaq nisusqaykita allichapay. | |
| 22 | |
| Kunanqa, HUNTASQATAÑA QILLQAY. Kay qillqasqaykiqa chuyachañam kanan. Ñawpaq | |
| qillqasqapi pantasqaykikunapas allichasqaña kanan. | |
| Kunanñataq, huk rapiman qillqarquy. Chaytataq wakin masichaykikuna ñawinchananpaq, | |
| yachay wasiykipi periódico mural nisqapi ratachiy. Hinallataq, aylluykipa rayminpi | |
| apallankitaq. Munaspaqa, qillqasqayki yuyaykuna huntapananpaq, siqita churay. | |
| 23 | |
| Llaqtanchikkunamanta astawan yachasunchik | |
| Yachay wasipi | |
| Panchus Elisawan chayllaraq kay Musuqllaqtaman chayamusqaku. Paykunaqa llaqta iskay | |
| quchapa chawpinpi kasqantas lilirayasparaq qawasqaku. Chayraykus, yachay wasiman | |
| rispaqa hamawtankuta chay quchakunamanta tapusqaku. Hamawtaqa, wawakunapa yachay | |
| munasqanta rikuspas maytunpi maskaspa, kay qillqasqata ñawinchanankupaq qusqa. | |
| Qampas qillqasqata ñawinchay. | |
| “Ñawinchanapaq Munay Qillqasqakuna Ñawpaq | |
| Atipanakuy” llalliqmanta akllasqa willakuy. | |
| Sumaq quchakunapa paqarisqanmanta | |
| Huk punchawsi uwiha michisqanmanta kutinpuchkaspa, Pampamarka llaqtamanta hamuq maqtawan | |
| tupasqa. Maqtaqa sumaq sipas kasqanta rikuspas tapuykusqa: “¿Musuqllaqtachu pampapi kaq | |
| llaqta kachkan?”, nispa. “Arí, Musuqllaqtam sutin”, nispataqsi sipasqa kutichisqa. “Añay. Quri | |
| Qintin sutiy. Chay llaqtata riptiykiqa, ¿Kuska risunmanchu?”, nispas maqtaqa tapuykullasqataq. | |
| Arí, niptinsi, kuska risqaku. Chay punchawmantas masintin kapusqaku, hinaspas sapa punchaw | |
| uwihanta maqtaqa michiysiq kasqa. Achka puñchawña hinapi kawsaspas tukuy sunqunkuwan | |
| munanakapusqaku. Chaysi mana imaypas rakinakunankupaq rimanakusqaku. Chaysi maqtaqa, | |
| wasinta kutispa Panti Tikata tukuy sunqunwan munakusqanta tayta mamanman willakusqa. | |
| Kasaranaypaq yanapaykuwaychik, nispa imas mañakusqa. | |
| Hinaptinsi, Quri Qintiqa mama taytanwan kuska allichakusqaku. Rinanku punchaw chayamuptinqa, | |
| sumaq mikunata qipirukuspa, ahatapas qipirukuspa, llapanku Panti Tikapa wasinta risqaku. Wasiman | |
| chayaspaqa, llapanpa ñawpanpi qunqurikuspas Quri Qintiqa, kayhinata nisqa: “Taytáy, Mamáy: | |
| Panti Tikawanmi anchatapuni kuyanakuniku. Chayraykum kasaraykachiwanaykichikpaq tukuy | |
| sunquywan mañakuykichik”, nispa. | |
| Ichaqa, chunkataña mañakuptinpas, sipaspa taytansi manapuni munasqachu. “Ususiyqa manam | |
| qamwan kasarakunmanchu. Kay Musuqllaqta masiykuwanpunim payqa kasarakunqa”, nispas | |
| rimayta tukusqa. | |
| Chayta uyarispas wasimanta llapanku lluqsipusqaku. Hinaspas, Sunchupukyu kinrayman chayapasqa, | |
| Quri Qintiqa llakikuytapuni waqaykusqa. Aswanqa, wiqin yapakuptinsi as asmanta hatun quchaman | |
| tikrakusqa. Chay quchapa sutinsi kunanqa Miski Qucha. Chaykamataqsi, Panti Tikapas, Wichunqullu | |
| kinraymanñataq ayqikusqa. Chaypis sipaspas llakitapuni waqaykusqa, | |
| hinaspas paypa wiqinpas huk quchaman tikrakullasqataq. Chay | |
| quchapa sutinsi kunanqa Puchqu Qucha kapun. | |
| Chay quchakunapa rikurisqanraykus, Musuqllaqtaqa | |
| iskaynin quchapa chawpinpi tarikun. Ichaqa, | |
| Yuyaq taytakuna kayhinata ninku: | |
| “kay quchakunaqa imay punchawpas | |
| hukllanakunqakupunim. Hinapim Quri | |
| Inti Panti Tikawan mana imaypas | |
| rakinakunankupaq rimanakusqanku | |
| huntakunqa”, nispa. | |
| 24 | |
| Texto adaptado para fines pedagógicos. Título del texto: “La leyenda de Panti T’ika”. Autor/adaptador: Rómulo Quispe Soto. | |
| Ancha unay watapiraqsi, Musuqllaqta ayllupi, Panti Tika sutiyuq sipas mama taytanwan yachakusqa. | |
| Wiñarquspaqa, llaqtantinmanta aswan sumaq sipasmansi Panti Tikaqa tukupusqa. Panti Tikaqa, | |
| sapa punchawsi pampapi uwihanta michiq kasqa. | |
| Wawakuna ñawinchayta tukuptinkuqa, hamawtankus kutichinankupaq kay tapukuykunata | |
| qusqa. Qampas kutichiy. | |
| 1 | |
| Qillqasqamanhina, ¿imapaqtaq Quri Qinti mama taytantin Panti Tikapa wasinta risqaku? | |
| 2 | |
| Qillqasqamanhina, ¿imaynatam Musuqllaqtapi quchakuna paqarisqaku? | |
| 3 | |
| ¿Imanasqataq Panti Tika Quri Qintiwan mana kasarasqakuchu? | |
| 4 | |
| Qillqasqapa kay taqanta ñawinchay: | |
| “Ususiyqa manam qamwan kasarakunmanchu. Kay Musuqllaqta | |
| masiykuwanpunim payqa kasarakunqa”. | |
| ¿Imapaqtaq kay chikuta “ | |
| a | |
| ” qillqasqa ruraq churarqa? | |
| Chiku ukupi simikuna mana allin riqsisqa kasqanta qawachinanpaq. | |
| ch Chiku ukupi simikuna runapa rimasqan kasqanta qawachinanpaq. | |
| h | |
| 5 | |
| Chiku ukupi simikuna kusa chaninpuni kasqanta qawachinanpaq. | |
| Qillqasqata ñawinchayta tukuspa, Rosita kayhinata rimasqa: | |
| Aswanmi chay llaqtaqa astakunan. | |
| Paqta yuyaq taytakunapa | |
| rimasqanku huntakunman. | |
| Rositapa rimasqan, ¿qampaq allinchu icha manachu? ¿Imanasqa? | |
| 25 | |
| Ñawinchayta tukuspas wawakunaqa kayhinata rimasqaku: Manchakuymi chay | |
| quchakunaqa, manachusmi imapaqpas ancha allinchu kankuman. Chayta uyarispas | |
| yachachiqqa huk qillqasqatañataq qusqa. | |
| Wawakuna, kay qillqasqapas | |
| quchanchikmantam rimallachkantaq. | |
| kaytawan ñawincharquychik. | |
| Qampaq qillqasqata ñawinchallaytaq. | |
| Quchanchikkuna | |
| Wakin runakunaqa, Miski Qucha Puchqu Quchapas millay kawsaykuta apachimuwasunman. | |
| Paraptin yaku wasapaspa wasinchikkunata apanman, hinallataq kay llaqtanchikpiqa anchata | |
| chirin kay quchakunarayku, nispa rimanku. Ichaqa ñuqañataq kay quchanchikkunamantaqa | |
| kayta niyman: | |
| Achka watañam kay quchanchikkunapi trucha challwata uywanchik. Chaymi mikunanchikpaq | |
| rantikunanchikpaqpas, achka challwanchik kan. Hinallaptaqmi, kay quchanchikpa yakunwan | |
| chakranchikkunata parqunchik. Chakiy pachakunapi mana yaku kaptinpas quchanchikkunaqa | |
| upyanapaq, parqunapaq yakuta quwanchik. | |
| Ingeniero nisqakunapa yachamusqankuman hinaqa, kay quchakunaraykus llaqtanchiqpiqa | |
| mana anchatachu chirin, manataq anchatachu quñin. Hinaptinsi, imaymana uywakuna yurakuna | |
| ima, qucha ukupipas hawa pampakunapipas yachanku. | |
| Ñawinchayta tukuptinkuqa, hamawtankus kutichinankupaq kay tapukuykunata qusqa. | |
| Qampas kutichiy. | |
| 6 | |
| Qillqasqamanhina, ¿imaraykutaq imaymana uywakuna yurakuna ima Musuqllaqtapi kan? | |
| 7 | |
| ¿Imakunapaqmi Miski Qucha y Puchqu Quchawan allin kasqaku? Chaykunamanta akllaspa | |
| iskayllata qillqay. | |
| 8 | |
| ¿Imamantataq kay qillqasqa aswanta rimachkan? | |
| 9 | |
| Qillqay. | |
| Yachay wasipim Musuq Llaqta quchakuna allin qawanata munanku. Llaqtaman | |
| riqsichinankupaqmi kartil nisqata ruranqaku. Chaypim imaynatachus qawana, imaraykuchus | |
| qawana, chaykunamanta tawa wachuta qillqanqaku. Qampas, mañakusqankumanhina, kartil | |
| nisqata rurallaytaq. | |
| 26 | |